Franse stembusstrijd blijft spannend
De overleggende overheid zit hartstikke klem
Feiten Meningen
De Harmonie
Voorbij
KGB-spionnen zien brood in Hollywood
DONDERDAG 26 MAART 1992
WIM STEVENHAGEN
De best bewaarde geheimen
van de KGB onthuld op het wit
te doek- Wat te denken van de
contacten tussen Fiarvey Lee
Oswald (de moordenaar van
president John F. Kennedy) met
de KGB? Of de waarheid over
het echtpaar Rosenberg, dat in
1953 in de VS ter dood is ge
bracht wegens het doorspelen
van atoomgeheimen aan Mos
kou? Dat is nog eens andere
koek dan de eindeloze reeks Ja
mes Bonds en andere spionage-
films die hun oorsprong vonden
in de Koude Oorlog.
Hollywood brengt het binnen
kort allemaal. Vier voormalige
KGB-kolonels maakten gisteren
bekend dat ze hun waargebeur
de avonturen gaan verkopen
aan een Amerikaans filmbedrijf.
KGB-veteranen hebben al een
film gemaakt over pogingen van
de voormalige Sovjetunie om
atoomgeheimen van het Wes-
tèn te stelen, die volgende
maand in Moskou gaat draaien
en in mei in het Westen te zien
zal zijn. De KGB'ers schrijven
zelf hun filmscenario's, maar
ook boeken, memoires en tele
visiedocumentaires behoren tot
de koop.
The American Entertainments
and Communications Holdings
Company is ervan overtuigd in
het bezit te komen van een wa
re doos van Pandora. „We heb
ben hier verbazingwekkend ma
teriaal dat mythen zal doorprik
ken en nieuwe controversen zal
creëren", stelde Brian Litman,
president van de filmmaat
schappij.
Wie weet de groenen en het Front National te lijmen
De uitslag van de afgelo
pen zondag gehouden re
gionale verkiezingen heb
ben niet alleen op landelijk
niveau de nodige opschud
ding veroorzaakt. In het
overgrote deel van de 22
Franse regio's zijn geen
duidelijke meerderheden
uit de bus gekomen. In de
meeste regio's blijft het tot
morgenmiddag, als de
nieuwe presidenten wor
den gekozen, de vraag wie
de komende zes jaar de
voorzittershamer in han
den krijgt.
PARUS. HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
Slechts in drie van de 22 regio's
staat de uitslag al bij voorbaat
vast. In de Auvergne, Basse-
Normandië en Pays de Loire
haalde de rechts-liberale oppo
sitie zondag de absolute meer
derheid en is de voorzitterver
kiezing een formaliteit. In acht
andere regio's heeft de opposi
tie eveneens de beste papieren
in handen omdat ze daar bijna
de meerderheid haalde. Maar in
vrijwel alle andere regio's hangt
de uitkomst af van de vraag wie
de groenen of het Front Natio
nal weet te lijmen.
De zwaar verslagen socialisti
sche partij had tot zondag maar
twee regio's in handen. Nu heb
ben de socialisten nergens nog
een absolute meerderheid. Al
leen in de Limousin, samen met
de regio Nord-Pas-de-Calais
van oudsher een links bolwerk,
lijken de socialisten min of
meer zeker van de overwinning.
Hun kandidaat komt daar
slechts twee stemmen tekort
om het presidentschap te her
overen. Die twee stemmen zijn
waarschijnlijk wel te vinden bij
de partij Géneration Ecologie,
de partij van milieuminister Bri-
ce Lalonde. Maar de slag om
De socialist Tapie kan het presidentschap van de regio Provence-Alpes-Cote d'Azur wel vergeten. Hij heeft de afgelopen dagen vergeefs gehengeld
naar de steun van de communisten in de regio. De foto werd genomen tijdens zijn verkiezingscampagne in Marseille. foto epa
het andere voormalige rode bol
werk ligt volkomen open.
Leven en dood
Theoretisch kunnen de socialis
ten de regio Nord-Pas-de Calais
en enkele andere regio's verove
ren met steun van de twee groe
ne partijen, maar het is zeer de
vraag of een dergelijke alliantie
van de grond komt. De twee
groene partijen bestrijden el
kaar zo'n beetje op leven en
dood. Antoine Waechter. de lei
der van Les Verts, en milieumi
nister Brice Lalonde, de leider
van léneration Ecologie, kun
nen onmogelijk samen door
een deur. De stammenstrijd
tussen de twee ecologische par
tijen lijkt veel op de gevechten
die de Duitse groenen ten gron
de hebben gericht. Tegenover
de 'fundamentalisten' (Les Ver
ts) die weinig water in de groe
ne wijn willen doen, staan de
aanhangers van de pragmati
sche Brice Lalonde, die zichzelf
bij voorbaat als een realist affi
cheert.
In enkele andere regio's zouden
de socialisten - nog theoreti
scher - een relatieve meerder
heid kunnen halen als ze steun
krijgen van zowel de groenen
als van de communisten. Maar
de oproep vanuit het Parijse
hoofdkwartier van de socialis
ten om waar mogelijk dergelijke
'allianties van de vooruitgang'
te smeden, lijkt in de regio's
geen enthousiasme los te ma
ken. Het zou ook wel buitenge
woon merkwaardig zijn als de
zwaarverslagen socialisten
dankzij een alliantie met de
laatste stalinistische partij van
Europa en de onderling verdeel
de groenen alsnog een greep
naar de macht zouden kunnen
doen. Noch de groenen, noch
de communisten lijken veel
voor dergelijke combines te
voelen.
Bernard Tapie kan zijn ambitie
om president van de regio
Provence-Alpes-Cote d'Azur te
worden, wel vergeten, zo lijkt
het. Tapie heeft de afgelopen
dagen vergeefs gehengeld naar
de steun van de communisten
in de regio. Die voelen er niets
voor om in zee te gaan met 'een
quasi-rode kapitalist'. Zonder
steun van de communisten is
Tapie kansloos.
Extreem-rechts
gen gaat spelen. De extreem
rechtse partij van Jean-Marie Le
Pen zou de rechts-liberale op
positie in heel wat regio's ge
makkelijk aan een meerderheid
kunnen helpen. Maar de leiders
van de parlementaire oppositie
hebben iedere vorm van sa
menwerking met het Front Na
tional categorisch van de hand
gewezen. „We kunnen beter
een verkiezing verliezen dan
onze ziel", aldus burgemeester
Michel Noir van Lyon.
Maar het is geenszins uitgeslo
ten dat kandidaten van de op
positie tijdens de geheime voor
zittersverkiezingen toch steun
krijgen van extreem-rechts om
te voorkomen dat de socialisten
alsnog de lachende derde wor
den. Het blijft kortom tot het
laatste moment spannend in
veel Franse regio's.
Belastingverlaging zus, energieheffing
zo. Aan economische plannen is er in
politiek Den Haag geen gebrek. Met
een stalen gezicht bepleit minister De
Vries (sociale zaken) een belastingver
laging voor werkenden met als argu
ment dat zulks 40-duizend banen ople
vert in het jaar 2002. Keurig doorgere
kend door het Centraal Planbureau.
Alsof de toekomst tot op de millimeter
te voorspellen valt.
Werken ze wel, die plannen voor meer
banen of meer welvaart? Hebben ze in
derdaad het effect dat politici beogen?
Het geloof in de maakbaarheid van de
economie neemt allerwege af. En de
vraag rijst welke rol de overheid en de
politiek rest in het economisch
krachtenveld.
Als de overheid het niet meer kan,
moeten dan de sociale partners maar
in het geweer komen? Vooral binnen
het CDA gaan daarvoor steeds meer
stemmen op. Hevel zoveel mogelijk
over naar werkgevers- en werknemers
organisaties, zeggen christen-democra
ten. Maak hén verantwoordelijk voor
het reilen en zeilen van de economie.
Maar lijdt het CDA niet te veel aan
heimwee naar de jaren veertig en vijf
tig? Toen beleefde Nederland zijn
'Dutch Miracle', twintig jaren van onaf
gebroken economische voorspoed. In
opperste harmonie werkten overheid,
werkgevers en werknemers aan het ge
zamenlijke doel: Nederland moest en
zou er weer bovenop.
Maar dat beproefde recept werkt niet
meer. De achterban heeft haar geloof
in de leiders verloren. Afspraken te
over, maar Wie komt ze nog na? De lei
ders geven elkaar de schuld van de ge
brekkige resultaten, of roepen de hulp
van die aloude overheid maar weer in.
De overlegeconomie kraakt in haar
voegen.
Wat rest economen en politici nog?
Moeten ze alle typisch Nederlandse
verworvenheden maar overboord zet
ten? Op volle kracht afstomen op de
grootste gemene deler van Europa?
Vooral beleidsmakers ten departemen-
te pleiten daarvoor. Als wij onze econo
mie niet aanpassen aan het gemiddelde
in Europa, missen we straks de boot,
met alle economische rampspoed van
dien, zeggen zij.
Is er nog ruimte voor een eigen beleid?
En zo ja, wat moeten we dan doen om
Nederland welvarend te houden? In
een serie van drie artikelen schetst
Yvonne Zonderop de discussie en de
mogelijke oplossingen.
„Wat is Nederland nu eigenlijk? Toch
niet veel meer dan een provincie van
Europa?" Drs. Jelle Mensonides stelt
de vraag retorisch. Want hij kent het
antwoord inmiddels. Als voormalig
hoge ambtenaar op het ministerie van
financiën zag hij jarenlang honderden
plannen en proefballonnen de revue
passeren. Allemaal met als doel de
welvaart in ons land te stimuleren en
de werkgelegenheid te bevorderen.
Na tien jaar beleidsmaken is de con
clusie van Mensonides ontnuchte
rend: „De rol van de overheid in de
economie is redelijk bescheiden.
Want je kunt de economie niet stu-
Moeiteloos somt hij de instrumen
ten op die de afgelopen vijftien jaar de
economische politiek beheersten. In
vesteringssubsidies, waarvan het nut
iljarden vergden zonder veel resul
taat, tijdelijke premieverlagingen zus
en koppelingen zo. Maar als hij de
vraag moet beantwoorden welke
overheidsmaatregel daadwerkelijk het
beoogde effect heeft opgeleverd, blijft
het lange tijd stil. Uiteindelijk zegt hij:
„De enige maatregel die echt heeft ge
werkt is de bevriezing van het mini
mumloon en de daar aan gekoppelde
uitkeringen. Daardoor is de werkgele
genheid aantoonbaar gegroeid, juist
ook voor lagerbetaalde functies."
Mensonides is bepaald niet de eni
ge die twijfelt aan het vermogen van
de overheid om economische ontwik
kelingen af te dwingen. Wereldwijd
heeft de scepsis toegeslagen. De eco
nomie gaat zijn gang toch wel, menen
wetenschappers van naam.
„In het land van de academische
economen is men het er over eens dat
de economie onmaakbaar en onbe
stuurbaar is", zegt bijvoorbeeld pro
fessor Arjo Klamer, verbonden aan de
Amerikaanse George Washington
Universiteit. De uit Nederland afkom
stige Klamer verwierf grote faam met
zijn boek Conversations with Econo
mists, waarin hij de verschillende stro
mingen in de economische weten
schap tegen elkaar afzette. Klamer
meent dat alle grote economische
theorieën inmiddels zijn ingehaald
door de praktijk. „Op macro-econo
misch gebied is het tegenwoordig een
beetje gokken geblazen. Economen
die eerlijk zijn, moeten toegeven dat
er op globale wijze niet Zoveel meer
valt te sleutelen aan de economie."
Met andere woorden, een kabinet
kan bijvoorbeeld best de belastingen
verlagen om de economie te stimule
ren. Maar zeker weten dat het vader
landse bedrijfsleven er wel bij vaart,
en dat de werkgelegenheid navenant
toeneemt, dat is er niet meer bij. Voor
'Nfómm TAL
Ve UITSLA VAKI HET
mm*,
V ££Sp£cr€#Ny
7jA, VA'S NO^AL
VANAF NU BOTFÊNf ui f
BAT A/VISTWm IW piMFT
s. VAN PLANA* ?m J
%i |Jl6T KAN W)R-_e<
CAFE
t tv/Lja Wrr\ A
FPWiA H6T Huij^BaaP. WdPEg PL4K) B- VEfcl «IlNPtf. AUTOS
hetzelfde geld gaat ie
dereen er van winter
sporten in Oostenrijk.
Benard
Dat maakt de positie
van economische be
leidsmakers uiterst be
nard. Allerwege lopen
zij tegen de grenzen op
van wat je nog kunt
sturen in een interna
tionaal georiënteerde
economie. Vooral voor
de huidige coalitie zijn
de druiven zuur. Aan
gespoord door vele cri
tici besloot het kabinet
te snijden in subsidies
aan burgers en bedrij
ven. Minder over
heidsgeld naar het
openbaar vervoer en
de volkshuisvesting
leidde automatisch tot
hogere huren en een
duurdere tram. Dat
vertaalde zich in een
hogere inflatie, die op
haar beurt weer leidde
tot hogere looneisen.
Inmiddels is men
daar in Den Haag wel
achter; lastenverzwa
ringen voor de burgers
worden afgewenteld
op de bedrijven. En
hogere loonkosten, dat
is wel het laatste waar
het kabinet op zit te
wachten. Juist loonmatiging moet tot
meer banen leiden, vindt men. En dus
is het roer inmiddels weer om. Las
tenverlaging is nu het parool, in de
hoop dat de vakbonden hun loonei
sen dan weer naar beneden zullen bij
stellen.
Maar hoe moet een armlastige
overheid, die nog steeds met een
hoog financieringstekort kampt, een
lastenverlaging betalen? En moeten
we de hoge subsidies aan burgers en
bedrijfsleven voorlopig maar even la
ten voor wat ze zijn, omdat het dom
weg te duur is om ze af te schaffen?
Helemaal treurig is het voor de po
litici die naast een economisch ook
nog een milieuhygiënisch doel voor
ogen hebben, zoals sommigen in de
PvdA. Zij wilden een energieheffing
invoeren voor burgers en energie
verslindende bedrijven. De opbrengst
moest gebruikt worden om de ar
beidskosten te verlagen. Twee vliegen
in één klap. dachten zij, maar het
Centraal Planbureau hielp ze snel uit
de droom. Als energie-intensieve be
drijven een zware heffing krijgen op
gelegd, verhuizen ze simpelweg naar
een land waar ze wél goedkoop kun
nen produceren. Weg werkgelegen
Precieze regeltjes
die alle onrecht in
Nederland moeten
uitbannen, werken
niet. Een inkomens
politiek die effect,
sorteert tot achter
de komma is een il
lusie. Sommige
voorzieningen, hoe
goedbedoeld ook,
lokken meer mis
bruik uit dan dat ze
goed doen. Tot zo
ver kan Wöltgens de
critici wel volgen.
Maar daadwerkelijk
de conclusie trekken
Overleg tussen kabinet en bonden. Decennia lang functioneerde dit harmonie-model, waarin besluiten met grote consensus
werden genomen, uitstekend. Sinds halverwege de jaren zeventig lijkt het er echter op dat het model is uitgewerkt
FOTO HOLLANDSE HOOGTE BERT VERHOEFF
heid. Daar helpt een verlaging van de
arbeidskosten geen moedertjelief aan.
Stelligheid
Het is allemaal koren op de molen
van professor Eduard feomhoff, hoog
leraar monetaire economie aan de
Erasmus Universiteit. Bomhoff kan
zich oprecht verbazen over de stellig
heid waarmee politici economische
plannen indienen. „Neem nu de wao.
Destijds werd die voorziening in het
leven geroepen om invalide werkne
mers voor de bedelstaf te behoeden.
Geen mens heeft voorzien dat de wao
zulke gigantische vormen zou aanne
men als nu het geval is.
Zo'n voorbeeld moet mensen toch
aan het denken zetten. Van een hele
boel maatregelen kun je domweg niet
voorzien wat de gevolgen zullen zijn.
Dat betekent niet dat je invalide men
sen maar aan hun lot moet overlaten.
Maar je moet voorzichtig zijn bij het
treffen van maatregelen. Eerst maar
eens kijken hoe iets uitpakt, voordat je
het tot wet verheft."
De overheid past een grote mate
van bescheidenheid, vindt de hoogle
raar die met zijn pittige uitspraken al
tegen menig zeer been trapte. „Ik ge
loof wel dat de overheid moet probe
ren om de wereld beter te maken.
Maar ze moet niet denken dat het
maken van plannen altijd helpt."
Zo'n boodschap is niet leuk voor
politici, vooral niet voor de sociaal
democraten, want die hebben de
overheid altijd een belangrijke rol in
het economische leven toegedicht.
Arjo Klamer ziet het probleem: „Het is
de belangrijkste reden voor de proble
men waarin de sociaal-democraten
vrijwel overal zitten. Het geloof in stu
ring is afgenomen. Op dit moment
heerst het zogenaamde modernisti
sche denken. Het komt vooral aan op
moraal en instelling."
Fatalisme
Deze ontwikkeling is ook de econoom
drs. Thijs Wöltgens niet ontgaan. Hij
vervult de weinig benijdenswaardige
functie van fractieleider van de PvdA.
Wöltgens erkent dat het „verdraaid
moeilijk is om de economie nog te
sturen. De marges worden bepaald
door wat je naaste concurrenten, de
landen om je heen, te bieden heb
ben."
mie niet zo veel
meer te sturen valt,
daar wil Wöltgens
toch niet aan. „Dit
alles betekent niet
dat je de ambitie om
te sturen moet op
geven. Je moet kij
ken of de instru
menten die je ge
bruikt nog werken of
dat ze misschien
wat sleets zijn ge
worden."
Toegeven dat er
weinig te sturen valt
leidt zo snel tot fata
lisme, vreest Wölt
gens. „Maar je moet
jezelf niet onmach
tig verklaren. Als die
jongen uit Nijmegen met zijn afgebro
ken handelsschool, die het tot minis
ter van Milieu bracht, aan fatalisme
had toegegeven, had hij nooit be
werkstelligd dat de Verenigde Staten
vijf jaar eerder dan hun bedoeling was
alle cfk's uitbanden."
Op de vraag wét er voor de over
heid dan te sturen valt, heeft Wölt
gens zijn antwoord ook al klaar. „Er
doen te weinig mensen mee aan het
arbeidsproces. Hoe je hun deelname
kunt bevorderen? Deels door de con
currentie te goed af te zijn. Maar ook
loonmatiging blijft geboden."
Die loonmatiging kan de overheid
niet in z'n eentje afdwingen. Daarvoor
heeft de politiek teveel aan gezag ver
loren. Het heil moet van werkgevers
en werknemers komen. Die moeten
samen de loonstijging beperkt hou
den. Wöltgens: „De overheid hoeft
toch niet alles zelf te regelen? Soms
kun je beter de regie voeren dan de
uitvoering ter hand nemen."
Kortom, het lot van Nederland in
handen van de sociale partners. Of
dat zo'n wenselijke oplossing is, daar
over morgen in deel 2 van De Harmo
nie Voorbij.
