'Tsjernobyl wacht nieuwe ramp'
Binnenste van
aarde op cd
Wetenschap
Koeltechniek
van Chinezen
spaart ozon
Optimisme bij onderzoek
medicijnen tegen kanker
'Premie voor sloop
auto is een truc'
WOENSDAG 25 MAART 1992
9
Nieuw soort kunstbloed gemaakt
utrecht Britse en Amerikaanse wetenschappers hebben een
nieuw type kunstmatig bloed ontwikkeld dat niet meer de nade
len zou hebben van eerdere vindingen. Het gaat om een gewij
zigde vorm van hemoglobine, de ijzerhoudende kleurstof van
rode bloedlichaampjes. Het kunstmatige bloed is gemakkelijk te
maken. De afgelopen jaren is hard gewerkt aan kunstbloed, ook
al vanwege het aidsvirus dat via menselijk bloed kan worden
overgebracht. Eerdere pogingen strandden op het vinden van
vervangers voor hemoglobine, dat zuurstof door het lichaam
transporteert. Vervangingen bonden zich tot dusver te snel aan
zuurstofmoleculen zodat die zuurstof geen andere cellen meer
kon bereiken.
Wetenschappelijke noodhulp aan GOS
den haag De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek (NWO) heeft 3 miljoen gulden uitgetrokken voor
noodhulp aan onderzoekinstituten en wetenschappers in de
voormalige Sovjetunie, de GOS. Het ministerie van onderwijs en
wetenschappen juicht dit initiatief toe en stelt 15 miljoen gulden
ter beschikking. De hulp is bedoeld om laboratoria en onder
zoekinstellingen te laten overleven in afwachting van meer
structurele hulp van ondermeer de EG, die een omvangrijk
steunprogramma voorbereidt. Voorts wil NWO jonge onderzoe
kers in de gelegenheid stellen in Nederland kennis te maken met
de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen in het westen.
Snelle groei auto-elektronica
enschede Auto-elektronica is volgens het Centrum voor Micro-
elektronica in Enschede een van de snelst groeiende toepas
singsgebieden binnen de elektronica-industrie. Het centrum
verwacht een jaarlijkse groei van 10 procent. Tegen het jaar 2000
zal de gemiddelde auto voor 4000 gulden elektronica aan boord
hebben. Nu al wordt 10 tot 15 procent van de kostprijs van een
topklasse-auto bepaald door de ingebouwde elektronica. De
groei heeft te maken met wetgeving op het gebied van verbran
dingsgassen en energieverbruik. Ook de vraag naar veiligheid en
comfort speelt een belangrijke rol. De chips en halfgeleiders
voor de 27 miljoen auto's die dit jaar wereldwijd worden gepro
duceerd, belopen vele miljarden guldens.
peking dbrdre goofrey/ips
Op zoek naar milieuvriendelijke
koeltechnieken ontdekken
steeds meer westerse bedrijven
China-Sun. Dank zij een uitvin
ding van een 32-jarige techni
cus kan dit Chinese bedrijf ijs
kasten en andere koelsystemen
leveren die geheel of nagenoeg
zonder de cfk freon werken
Cfk's tasten de ozonlaag aan.
De apparatuur wordt al ge
bruikt door de Britse super
marktketen Tesco. Binnen twee
jaar vervangt Tesco de koelsys
temen in alle 450 vestigingen.
De Canadese keten Kelly Doug
las met 1400 verkooppunten is
aan hetzelfde karwei begonnen.
Om ook de Amerikaanse markt
op te kunnen stuurde China-
Sun deze maand een rapport
over zijn techniek naar het
Amerikaanse overheidsbureau
voor milieubescherming. En
met het Britse bedrijf HC1 Air
Conditioner and Refrigeration
tekende China-Sun onlangs een
samenwerkingsovereenkomst
om zijn proaukten op de Eu
ropese markt te slijten.
Het geheim van de techniek
zit hem in de zogeheten 'ther
modynamische cyclus van Gu'.
een natuurkundige doorbraak
die in 1985 op naam kwam van
de 32-jarige Gu Chujun. laren
van onderzoek volgden om de
vinding om te zetten in een
praktisch bruikbaar produkt.
Nadat de Chinese regering het
groene licht had gegeven, kon
de freonvrije koelkast zijn de
buut op de markt maken.
Gu's techniek is niet alleen
vriendelijk voor de ozonlaag,
maar heeft als extra voordeel
dat ze 20 tot 40 procent minder
stroom verbruikt. Daardoor ver
diende bijvoorbeeld Tesco van
zijn investering van 230 miljoen
gulden al 85% tenig dank zij
een lagere elektriciteitsreke
ning.
Inmiddels hebben ook het
Brits-Nederlandse bedrijf Unile
ver en de Australische Sigma In
dustries belangstelling getoond
voor de koeltechniek. Ze wer
den nog voorgegaan door auto
producent BMW, die Gu's uit
vinding wil toepassen in aircon
ditioning. Het Chinese bedrijfs
leven daarentegen holt niet zo
hard om de innovatie in huis te
halen. Terwijl koelkasten en air
conditioning behoren tot de
meest begeerde huishoudelijke
apparaten van de steeds wel
varender wordende Chinezen.
Nu al produceert hel land 12
miljoen ijskasten per jaar. Toch
bestaat de indruk dat andere
bedrijven op termijn het voor
beeld van Cnina-Sun zullen vol
gen.
De kerncentrale van Tsjemobyl kort na de ramp. De explosie heeft een groot deel van het gebouw verwoest.
Kernfysicus Tsjemoesenko onthult geheimen
Vogels vliegen door gaten in de omhul
ling van de verongelukte kerncentrale
Tsjemobyl. Het regent en sneeuwt naar
binnen; radioactief stof dwarrelt naar
buiten. Daarom heeft de regering van de
Oekraïne vorige maand besloten tot de
bouw van een tweede omhulling. De
Oekraïense kernfysicus Vladimir Tsjer-
noesenko vindt dit plan gevaarlijk: een
nieuwe kernramp is niet uitgesloten.
Over oorzaak en gevolgen van het on
geluk in april 1986 met de kerncentrale
te Tsjemobyl hebben zich vele mythen
gevormd. Het gaat om misvattingen die
stuk voor stuk worden ontmaskerd door
Tsjemoesenko in zijn boek: 'Tsjemobyl,
Insight from the Inside'. De Academie
van Wetenschappen van de Oekraïne
benoemde Tsjemoesenko in april 1986
»tot voorzitter van haar Tsjemobyl-corn-
Als één van de weinige mensen was hij
van mei tot november 1986 betrokken
bij de bouw van de omhulling rondom
de rampcentrale: de zogeheten sarco
faag. Een gebouw van 60 meter hoog dat
600.000 ton weegt. Daarbij liep Tsjemoe
senko een hoge stralingsdosis op. Hij
mocht voor behandeling naar het bui
tenland en nam geheime gegevens mee,
die hij in zijn boek verwerkte.
Tsjemoesenko maakt zich ernstige
zorgen over de sarcofaag. Volgens de
mythe zou deze 30 jaar mee moeten
gaan. Maar er zitten nu al gaten in en
bovendien spoelt een ondergrondse
stroming zand onder de kerncentrale
weg. Een tweede sarcofaag op zo'n insta
biele ondergrond maakt de kans op ver
zakkingen of een volledige ineenstorting
alleen maar groter.
Eenheid-3 van Tsjemobyl is in bedrijf
en zit vast aan de verongelukte eenheid-
5. Als de sarcofaag verzakt of instort,
sleept deze eenheid-3 in zijn val mee,
beweert Tsjemoesenko, en dit geeft een
nieuwe kernramp. Om dit te voorkomen
pleit Tsjemoesenko voor sluiting van de
Tsjemobyl-kerncentrales die nog in be
drijf zijn. Daarop moet men de radioac
tieve stoffen van de verongelukte een
heid verwijderen en de sarcofaag afbre
ken. Achteraf, stelt Tsjemoesenko, was
de bouw van de sarcofaag een vergissing.
De mythen ontstonden in mei 1986,
toen de Sovjet-pers verzekerde dat de
„helden van Tsjernobyl de stralingssitua
tie onder controle zouden krijgen". Een
golf van onjuiste informatie overspoelde
de Sovjet-pers en van daaruit de wester
se media. Enkele maanden later, in au
gustus 1986, verscheen het Sovjet-rap
port over het kernongeval.
Hoewel dit rapport vaag en onjuist
was, stelt Tsjemoesenko, was de interna
tionale atoomindustrie er erg tevreden
mee. De daarop volgende jaren van pe-
restroika en glasnost gaven nauwelijks
verbetering. „De waarheid over de trage-
die-Tsjemobyl bleef verborgen door ern
stige censuur", schrijft Tsjemoesenko,
waarbij de bureaucratie de publikatie
van bepaalde gegevens wilde en wil
voorkomen.
Een tweede mythe betreft de oorzaak
van het ongeluk. Vaak krijgt het bedien-
dend personeel de schuld, dat grote fou
ten zou hebben gemaakt. Tsjemoesenko
stelt echter dat tijdens het ontwerp en de
bouw van de kerncentrale 32 veiligheids
regels met voeten zijn getreden. Een
groot aantal van deze fouten komen ove
rigens ook voor in de kerncentrales Igna-
lin, Koersk, St. Petersburg en Smolensk.
Zes jaar na de ramp gaat nog steeds
het getal rond van 31 slachtoffers. Tsjer-
noesenko daarentegen laat zien dat er
alleen al in de groep van 25.000 mensen
die de meeste straling hebben opgelo
pen, zo'n 7000 doden zijn gevallen. In
net boek staat een lijst van 62 stafleden
van de kerncentrale die in de eerste drie
jaar na het ongeluk aan stralingsgevol
gen zijn overleden. Binnen 20 jaar zullen
nog eens 200.000 kankerdoden te be-
zijn.
(Vladimir Tsjemoesenko, Tsjemobyl,
Insight from the Inside', 392 pp, 47 ta
bellen, 80 foto's, geb. 90,-.)
amsterdam cees corneusse
Onderzoekers zijn optimistisch
over nieuwe middelen tegen
bepaalde kankersoorten die op
het ogenblik worden beproefd.
Vooral van twee zogeheten na
tuurlijke stoffen, gemaakt uit
boombast, heeft men grote ver
wachtingen voor de behande
ling van tumoren. Dit bleek vo
rige week op een Amerikaans-
Europees congres in Amster
dam.
In de VS is Taxol één van de
belangrijke ontdekkingen. Het
zou werkzaam zijn bij eileider-
en borstkanker. Duizenden
Amerikaanse patiënten worden
ermee behandeld. Verwdcht
wordt dat de produktieproble-
men zullen worden overwon
nen. Eerst was de bast 2000 tot
4000 taxusbomen nodig om 1
kg medicijn te verkrijgen.
Nu gebruikt men naalden en
gekweekte planten en produktie
langs kunstmatige weg zal ook
lukken. Eenzelfde verhaal gaat
op voor het in Europa gevonden
middel Taxotare. Taxotare zal
binnenkort in de vele klinieken
kunnen worden getest en wordt
binnen twee tot drie jaar op de
markt gebracht.
Taxol komt er ook aan, maar
zo werd beklemtoond
eerst moet de klinische praktijk
succesvol zijn, willen strafs
middelen als deze voor ieder
een beschikbaar zijn en ook
kwaliteit leveren.
Vooruitgang wordt ook ge
boekt met biologische therapie
tegen de (vele) kankersoorten
die niet met chemotherapie te
bestrijden zijn. De laatste jaren
is veel meer duidelijkheid ont
staan in de werking van kanker
cellen. Er zijn nu stoffen, zoals
de zogenoemde interleukinen,
die de kankercellen vernietigen.
De eerste proefresultaten met
de zogeheten cytokineri zien er
volgens de onderzoekers veel
belovend uit. Er zijn nu enkele
patiënten bij wie tumoren reeds
enkele jaren geheel zijn verdwe
nen. Mogelijk dat verdere ont
wikkeling van deze behande
ling, zo stelt men voorzichtig,
leidt tot vooruitgang in het be
handelen van patiënten met
kankersoorten waarvoor tot
dusver geen doeltreffende the
rapie bestaat.
Isoleerlaag van
tien atomen dik
den haag kerst huisman
De Japanse elektronicabe
drijven Nippon Eletric Com
pany en Fujitsu hebben een
elektronisch geheugen ont
wikkeld met isolerende laag
jes van nog slechts tien
atoomlagen dik. De trend
naar nog kleiner zet snel
door. Het in Enschede geves
tigde Centrum voor Micro-
elektron ica verwacht, dat
kort na het jaar 2000 de ui
terste grenzen van de verklei
ning van de chip worden be
reikt.
Er kan dan een chip wor
den gemaakt waarop
1.000.000.000.000 (duizend
miljard) transistoren kunnen
worden aangebracht. Onder
delen bereiken daardoor de
grootte van atomen. Hier
door wordt het mogelijk vele
uren beeld en geluid op te
slaan in vaste stof. Magneti
sche band en compact disc
behoren dan tot het verle
den.
Luchtschip op
zonne-energie
tokyo*
Het Japanse bedrijf Sanyo Elec
tric zegt het eerste luchtschip te
hebben ontwikkeld dat werkt
op zonne-energie. Het gaat om
een onbemand luchtschip, dat
kan worden gebruikt voor bij
voorbeeld het maken van lucht
foto's. De zonnewarmte wordt
opgevangen door een film silici
um zonnecellen die is aange
bracht op de 7 meter lange
romp. Met de energie wordt een
propeller in werking gesteld. Als
de zon schijnt, kan het lucht
schip een hele dag vliegen, op
een hoogte van 20 meter en met
een snelheid van 10 kilometer
per uur
Kunststof niet geschikt voor hergebruik
den haag herman damveld
„De 200 gulden slooppremie
die minister Alders van Milieu
wil invoeren voor auto's is een
truc, waarmee de consument
betaalt voor slechte auto-ont
werpen. Het gebruik van meer
kunststoffen in auto's is slecht
voor het milieu en voor het
energiegebruik." Dat zegt drs.
Henk Moll, universitair docent
milieukunde aan de Groninger
universiteit. Hij bereidt een
proefschrift voor over de relatie
tussen materiaalgebruik en
milieu, toegespitst op auto's.
„Mijn stelling is: geef de fabri
kant de opdracht de auto zó te
ontwerpen dat demontage bin
nen een uur mogelijk is. Dan
heb je geen slooppremie nodig,
omdat je meer geld voor de ge
bruikte materialen binnenkrijgt
dan de sloop kost. Ik heb een
sommetje gemaakt. Nu is vier
uur nodig voor sloop en de op
brengst van materialen finan
ciert hooguit één tot twee uur
slooptijd," zegt Moll.
„Ik vrees dat met de sloop
premie het auto-ontwerp niet
verbetert en men voor veel geld
de auto uit elkaar peutert, waar
bij vooral de kunststofmateria
len moeilijk her te gebruiken
zijn, en dus op de afvalhoop be
landen. De verbrandingsovens
voor kunststoffen vlafnmen dan
hoger op."
Lichtere auto's
Begin jaren tachtig zette de
trend in naar lichtere auto's met
nieuwe materialen. Het gebruik
van nieuwe materialen, met na
me kunststoffen en aluminium,
nam met 5 procent per jaar toe.
De produktie hiervan kost ech
ter veel meer energie dan van
het traditionele staal. Weegt dit
op tegen de vermindering van
het benzinegebruik, omdat een
lichtere auto met dezelfde hoe
veelheid benzine meer kilome
ters af kan leggen?
Moll: „Ondanks het gebruik
van kunststof en aluminium is
de auto nu gemiddeld zwaarder
dan in 1960. Toen was het 900
kg, nu 950 kg. De Volkswagen
van de jaren zeventig weegt
minder dan de auto's die nu op
de weg zijn. Ondanks het ge
bruik van lichtere materialen,
weegt de moderne en grotere
auto meer.
Weinig hergebruik
De overheid is volgens Moll on
tevreden over de huidige sloop-
praktijk, waarbij weinig herge
bruik plaats heeft. De overheid
vindt dat dit beter moet. Maar
dan komen meteen de proble
men. „De kunststoffen in de au
to zijn niet ontworpen voor her
gebruik, ze worden daardoor af
val, terwijl de traditionele auto
materialen wel geschikt zijn
voor hergebruik. Ik geloof vol
strekt niet in hergebruik van el
ke gram kunststof. In mijn bere
keningen ben ik uitgegaan van
maximaal een-derde. Dan blijkt
de hoeveelheid afval en het ge
bruik van materialen per auto
nauwelijks te verschillen van
vroegere auto's. De auto van
1980 met de traditionele mate
rialen levert de minste hoeveel1
heid afval op en het materiaal
werd het beste gebruikt."
Voor het energiegebruik geldt
een soortgelijk verhaal. De mo
derne auto's rijden zuiniger. Dit
komt volgens Moll voor de helft
door technische verbeteringen
van de automotor, en voor de
„Geef de fabrikant de opdracht de auto zo te ontwerpen dat demontage binnen e
je geen slooppremie nodig", aldus Henk Moll.
helft door de nieuwe lichtere
materialen. „De grote hoeveel
heid energie om kunststoffen te
maken gooien we weg met het
afval. Deze extra hoeveelheid
energie voor de produktie van
auto's compenseert dat we
minder energie nodig hebbem
om de auto te laten rijden. Voor
wat betreft energiegebruik is
toepassing van kunststof of
staal lood om oud ijzer".
utrecht kerst huisman
Medewerkers van de Utrechtse
universiteit beginnen jn 1993
een groot onderzoek naar aard
bevingen in Rusland. Wit-Rus-
land en de Oekraïne. Het is een
vervolg op een onderzoek in
West-Europa om met seismolo
gische gegevens het inwendige
van de aarde in kaart te bren
gen.
„We gebruiken aardbevingen
als bron van gegevens", zegt
seismologe dr. Manneke Paul
sen. Aardbevingen planten zich
door de aarde nergens op pre
cies dezelfde wijze voort. Dat
komt, doordat zich op veel
plaatsen een grote variatie aan
harde en elastische gesteenten
bevindt. Trillingen planten zich
door hard gesteente sneller
voort dan door zachtere lagen.
Die verschillen zijn ook te her
kennen op een seismogram.
Wanneer er op plaats A een
aardbeving plaatsvindt, en die
wordt op de plaatsen B tot en
met Z geregistreerd, vertoont
elk seismogram kleine opmer
kelijke verschillen. Wanneer er
nu maar voldoende seismo
grammen zijn, kan een kaart'
van de aardkorst en het verdere
inwendige van de aarde worden
gemaakt.
Er zijn inmiddels al enkele
voorbereidende werkzaamhe
den gedaan. Drs. Alet Zielhuls
heeft onder begeleiding van de
inmiddels naar Princeton in de
VS vertrokken prof dr. Guust
Nolet west- en midden-Europa
tot een diepte van 600 kilometer
in kaart gebracht. Zij heeft
doorsneden gemaakt van 14. 29.
80. 140, 200, 300. 400 en 670 ki
lometer diepte. Zelfs op 600 ki
lometer diepte zijn nog grote
verschillen waarneembaar
Het is op die diepte wel zeer
heet (temperaturen van meer
dan 1000 graden C), maar de
gesteenten zijn toch niet erg
vloeibaar, Het doet daar eerder
denken aan zeer dikke erwten
soep. Daar komt bij, dat uit de
seismogrammen ook gegevens
zijn te herleiden over de aard
van de gesteenten. Om uit te
maken welke dat zijn, zijn labo
ratoriumproeven met bekende
gesteenten nodig. Zo kan terug
redenerend de aard van de ge
steenten worden bepaald.
Het voorbereidende onder
zoek begon in 1983 met het in
gebniik nemen van een keten
van 14 seismografen in een lijn
vanaf Zweden tot Zuid Spanje,
samen het Netwerk van Auto
noom Registrerende Seismogra
fen (NARS) genaamd
In 1988 zijn in Spanje gege
vens verzameld en vanaf het
najaar van 1989 staat het net
werk in Nederland, België en
Duitsland, met stations in
Utrecht. Wittevcen. Dalfsen.
Losser, Kootwijk. Winterswijk.
Zyfflieh, Valkenburg. Mcmbach.
Krcfeld, Bochum. Billerbeck cn
Meningen
Elk station bevat drie seismo
meters. De signalen worden
doorgegeven aan een recorder
die het sugnaal digitaliseert en
analyseert. De seismometers
zijn zo precies, dat ze een bewe
ging van de grond ter grootte
van een miljoenste millimeter
in één seconde nog meten. De
resultaten komen op cd's te
staan, die in grote aantallen ter
beschikking komen van seismo
logen overal ter wereld.
