CVSE krijgt een nieuwe rol
Zuid-Afrika terug naar realiteit van de crisis
Wachten tot Mitterrand
zijn troefkaarten speelt
Feiten &Meningen
Franse regionale
verkiezingen
DINSDAG 24 MAART 1992
Trojka naar Nagorno Karbach; vredesconferentie in Rome
Het Warschaupact mag
dan zijn verdwenen, de
Koude Oorlog ontdooid en
de bewapening in Europa
vrijwel gehalveerd, maar
ons continent is daarmee
nog geen vreedzaam para
dijs geworden. Etnische
spanningen zijn er volop,
evenals nog altijd vele dui
zenden (kem)wapens.
BRUSSEL HANS DESRUUN
CORRESPONDENT
Over de rol die de Europese Ge
meenschap, de Navo, de Vere
nigde Naties en de CVSE (Con
ferentie voor Veiligheid en Sa
menwerking in Europa) daarbij
moeten spelen, bestaat nog veel
onduidelijkheid. Maar voorko
ming en beheersing van etni
sche spanningen én een verder
gaande ontwapening staan bo
venaan elk van hun agenda's.
Dat geldt zeker voor de CVSE,
die vandaag in Helsinki begint
aan een drie maanden durende
bezinning op haar toekomstige
taak. In de Finse hoofdstad
werd in 1975 de 'Akte van Hel
sinki' getekend, met afspraken
over ontwapening, mensen
rechten en samenwerking.
Maar sindsdien is er wel wat
veranderd.
Jarenlang bood de Akte van
Helsinki vooral het Westen een
handvat om de situatie van de
mensenrechten in de Sovjetu
nie en haar satellieten aan de
kaak te stellen. Van economi
sche samenwerking tussen oost
en west kwam niet veel terecht
en ontwapening werd aan an
dere fora overgelaten.
Geholpen door de revolutionai
re ontwikkelingen in eerst Oost-
Europa en later de Sovjetunie is
de taak van de CVSE veranderd
„van het vermanend wijzen met
het vingertje, naar het bewaken
van aangegane verplichtingen
over wereldwijd aanvaarde ge
dragsregels", zei een diplomaat
onlangs.
De CVSE telt nu al 48 leden: de
VS, Canada, alle Europese lan-
Armeniërs laden kisten met voedsel, wapens en munitie aan boord van een helicopter, die op weg gaat naar
Nagomo Karabach. De CVSE wil door middel vah een vredesconferentie een einde maken aan de oorlog tus
sen Armeniërs en Azeri's. foto epa cennadi tamarin
den en, op Georgië na, de leden
van het Gemenebest van Onaf
hankelijke Staten. Vandaag wor
den ook Kroatië, Slovenië en
Georgië toegelaten. Een voorstel
om Bosnië-Hercegovina en Ma
cedonië toe te laten werd door
Griekenland getorpedeerd.
Maar over niet al te lange tijd
zal de CVSE alle landen tussen
Vancouver en Vladivostok vere
nigen.
Na de opening door de minis
ters van buitenlandse zaken
wordt drie maanden in werk
groepen onderhandeld. De
staats- en regeringsleiders mo
gen dan begin juli een nieuwe
CVSE omhelzen. Duidelijk is dat
men haar een grotere rol wil ge
ven bij het voorkomen en op
lossen van conflicten.
Nagomo Karabach
Het meest voor de hand ligt dat
in de CVSE wordt gepraat over
de doelstellingen en aanpak van
het 'grooteuropese veiligheids
beleid', terwijl de Navo of de
Weu de helpende hand bieden,
bijvoorbeeld door het zenden
van waarnemersmissies of zelfs
echte vredesmachten naar cri
sisgebieden.
Beiden houden daarbij hun ei
gen taak, maar kunnen door
hun ervaring, organisatie en
middelen snel inspringen. Een
eerste bewijs daarvan kan al
snel worden geleverd, als de mi
nisters vandaag beslissen een
CVSE-actie in het door Armenië
en Azerbajdzjan omstreden Na
gorno Karabach te onderne-
De vredesconferentie zal waar
schijnlijk in Rome worden ge
houden. Deelnemers zijn uiter
aard Armenië, dat Frankrijk als
'secondant' krijgt, en Azerbajd
zjan, bijgestaan door Turkije.
Voorts nemen de huidige, vori
ge en volgende CVSE-voorzitter
Tsjecho-Slowakije, Duitsland
en Zweden aan de conferen
tie deel, en mogelijk ook nog
Rusland.
De CVSE-ministers zullen voort
besluiten om een CVSE-trojka,
bestaande uit de ministers van
buitenlandse zaken van de ge
noemde drie landen, als bemid
delaars naar het gebied te stu
ren. De Armeense minister Ha-
vannisian is blij met de CVSE-
actie, die volgens hem de Arme
niërs in Nagomo Karabach be
scherming moet bieden.
Het wordt de eerste keer dat de
CVSE optreedt als vredestichter.
Waarnemers, en later wellicht
een vredesmacht, kunnen wor
den geput uit het Navo-arse-
naal. Crisisvoorkoming en -be
heersing worden nieuwe taken
voor de CVSE. Dat kan ook, om
dat veiligheid niet langer vooral
een militaire zaak is. De CVSE
kan bovendien vaak slagvaardi
ger optreden dan de VN.
Daarbij moeten wel wat prakti
sche zaken worden geregeld.
Krijgt de CVSE een soort 'Eu
ropese Veiligheidsraad', zoals
die van de VN, of moeten pro
blemen steeds in de hele CVSE
aan de orde komen? Nederland
wil een 'trojka' naar EG-voor-
beeld, waarbij steeds wisselen
de ministers als 'troubles
hooters' optreden.
Van den Broek vreest dat in een
veiligheidsraad la de VN de
kleine landen er niet aan te pas
komen. Wel maakt zijn voorstel
om een 'Hoge Commissaris' te
benoemen als bemiddelaar bij
etnische spanningen een goede
kans in de CVSE. De meeste EG-
landen en ook Rusland zijn daar
voor te vinden.
Wapenbeheersing
Een belangrijke taak is voor de
CVSE ook weggelegd op het ge
bied van de wapenbeheersing.
Tot nog toe waren ontwape
ningsonderhandelingen een
zaak van de Amerikanen en de
Sovjets (over de kernwapens), of
van de Navo en het Warschau
pact (zoals het CSE-akkoord
over de 'gewone' wapens in Eu
ropa).
Maar met die wapenakkoorden
is de noodzaak van verdergaan
de stappen niet verdwenen. Er
zijn, vooral in het GOS, nog dui
zenden nucleaire, chemische en
biologische wapens. De ondui
delijkheid over de toekomst van
het GOS en de interne spannin
gen bergen nog steeds veel ge
varen in zich.
Ook de verdeling van de con
ventionele wapenvermindering
over de GOS-republieken is nog
niet geregeld. Dat moet gebeurd
zijn voor de CVSE-top van 9 en
10 juli. Verdergaande ontwape
ning is wenselijk, totdat geen
land meer wapens heeft dan
voor zijn eigen verdediging ab
soluut noodzakelijk is.
Die verdere onderhandelingen
zullen plaatsvinden in CVSE-
verband, mede omdat dan ook
de landen die niet tot Navo of
het Warschaupact behoren of
behoorden, kunnen meedoen.
Het zou raar zijn als neutrale
landen als Zweden of Oostenrijk
straks zwaarder bewapend zou
den zijn dan Navo- of GOS-le-
den.
KAAPSTAD TERRY BEU.
De meeste blanke Zuidafrika
nen slaakten vorige week
woensdag een zucht van ver
lichting toon de uitslag van het
referendum over president De
Klerk's hervormingsbeleid be
kend werd. De uitslag was na
tuurlijk voorspelbaar en was
ook door bijna iedere commen
tator en waarnemer voorspeld.
Maar pas toen de eerste uitsla-
f;en binnenkwamen, en duide-
ijk werd dat de hervormers een
meerderheid van twee tegen
één hadden, trad de ontspan-
Zel/s diegenen die eerst openlijk
hadden verklaard dat de hervor
mers een duidelijke overwin
ning zouden behalen gaven in
de spannende uren vóór de uit
slag toe dat ze twijfels hadden
gekregen. Sommigen vreesden
dat het massale propaganda-of
fensief dat de hervormers de af
gelopen drie weken hadden
ontketend een krachtige en
bloedige reactie zou oproe
pen: de buitengewoon hoge op
komst in traditioneel conserva
tieve bolwerken als Pietersburg
in Noord-Transvaal zou de ba
lans naar de 'nee-stemmers'
kunnen laten doorslaan, omdat
een racistisch electoraat blind
zijn emoties zou volgen in
plaats van rationeel te redene-
Uiteindelijk bleek deze vrees
ongegrond, maar onder de
blanken was de spanning toch
hoog opgelopen. De uitslag was
in feite een anti-climax. In de
welvarende blanke woonwijken
gingen de emigratieplannen
weer in de ijskast, en blank
Zuid-Afrika maakte zich op om
zich weer bij de rest van de be
volking te voegen. Voor het
grootste deel van de bevolking
was het referendum op zijn best
een afleiding van de dagelijkse
realiteit geweest: men be
schouwde het blanke onderons
je als hooguit een vertraging
van het gestaag voortschrijden
de historisch proces.
Belangrijke zwarte organisaties,
zoals het Panafrikanistisch Con
gres (PAO en de kleine maar
actieve Arbeidersorganisatie
voor Socialistische Actie (WO-
SA) hadden aangedrongen op
een boycot van het referendum.
Deze groepen hadden het liefst
openlijk gepleit voor een nee-
stem, maar omdat ze zich daar
mee op één lijn hadden ge
schaard met de blanke conser
vatieven en hun fascistische
achterban was dit politiek on
mogelijk.
In de opvatting van deze twee
organisaties zou een 'Nee' de
„lucht hebben gezuiverd" en de
„illusies" over het onderhande
lingsproces in de Conventie
voor Democratie in Zuid Afrika
(Codesa) hebben vernietigd. In
de Codesa. waar de belangrijkse
politieke en sociale organisaties
zijn verenigd, onderhandelen
de regering en de oppositie over
de voortgang van het hervor
mingsproces. De meeste zwarte
organisaties hebben zich aange
sloten bij het standpunt dat het
ANC, als belangrijkste anti-
apartheidsorganisatic, aan de
onderhandelingstafel inneemt.
Het ANC heeft steeds gezegd
dat het referendum een illegale
en onwettige excercitie in racis
me was, maar omdat een nee-
stem tegen de hervormers nog
veel erger was geweest, riep het
ANC de blanken toch op om in
het referendum steun uit te
spreken aan De Klerk.
Het referendum had echter ook
een onverwacht gevolg voor het
ANC en zijn partners in de Co
desa. In hun vastbeslotenheid
om een zo groot mogelijke
overwinning te behalen, had
den de strategen van De Klerk's
Nationale Partij vlak voor het
referendum de racistische kaart
gespeeld. Een van de adverten
ties van de regering luidde: „Als
u bang bent voor een meerder
heidsbewind, stem dan ja". In
de advertentie werd verder be
weerd dat de regering in de Co
desa al belangrijke concessies
had losgekregen.
Deze concessies behelsden vol
gens de regering dat zij voor el
kaar had gekregen dat het con
cept van groepsrechten en de
handhaving van de privileges
voor blanken waren aanvaard.
Een etmaal voordat het referen
dum begon verklaarde De Klerk
in een radio-uitzending dat een
democratie naar een „eenvou
dig Westminster-model" in het
nieuwe Zuid-Afrika niet aan de
orde was.
Een paar uur na die verklaring
werd de leiding van het ANC
door de leden onder druk gezet.
De jurist Dullah Omar. een
vooraanstaand lid van de ANC-
onderhandelingsdelegatie in de
Codesa, ontkende dat er was af
geweken van het beginsel van
individueel kiesrecht in een toe
komstig Zuid-Afrika. De Klerk
had volgens Omar alleen maar
politieke uitspraken gedaan, en
hij verzekerde dat er geen af
spraken waren gemaakt.
Toch was het ANC door de uit
latingen van De Klerk en door
de racistische toonzetting van
de campagne in een moeilijke
positie gekomen. Het zal onder
sterke druk komen om duidelijk
te maken dat het niet door de
regering bij de neus is geno
men. De ANC-leiding zal gevoe
liger worden voor de eis van de
radicalen in de eigen gelederen,
met name in de vakbeweging,
dat zij zich in de onderhande
lingen harder opstelt.
President De Klerk, die een zeer
berekend en slechts schijnbaar
risico nam, heeft nu een krach
tig mandaat. Hij moet in staat
worden geacht om de rechtse
oppositie van de Conservatieve
Partij te neutraliseren en intern
te verdelen, en om de extreem
rechtse en fascistische groepen
te isoleren; deze groepen kun
nen op hun beurt zeer wel hun
toevlucht nemen tot geweld en
terrorisme.
Binnen de Nationale Partij heeft
De Klerk zich inmiddels ont
popt als een onaantastbaar lei
der, vooral nu zijn grootste vij
and, de voormalige president
P.W. 'Krokodil' Botha, zich bij
de conservatieve oppositie heeft
aangesloten.
Na deze wellicht grootste inter
nationale propaganda-actie al
ler tijden, die bovendien het ge
wenste resultaat heeft opgele
verd, wil de regering graag weer
overgaan tot de orde van de
dag. Dit betekent dat men heti
hoofd moet bieden aan een
steeds zwakker wordende eco
nomie, en schuldverplichtingen
die als een molensteen om haar
nek liggen.
Het „nieuwe" tijdperk begon
met grote demonstraties in Jo
hannesburg en Kaapstad, en
met wijdverbreide werkonder
brekingen uit protest tegen
voortschrijdende armoede. Het
begint ook met de bekendma-
king van een nieuw officieel
werkloosheidscijfer: 5,4 miljoen,
ofwel 40 procent van de be
roepsbevolking.
Terry Bell is voormalig hoofdre
dacteur van het in Landen ver
schijnende tijdschrift Africa
Analysis. Hij is na 26 jaar bal
lingschap onlangs in Zuid-Afri
ka teruggekeerd.
t
PARUS HANS CERTSEN
CORRESPONDENT
Doordat de sodalis-
rechts bij de Franse
regionale verkiezin
gen hebben verloren
en het uiterst recht
se Front National en
de twee milieupar
tijen goed scoorden,
zit de Franse poli
tiek nu zowel regio
naal als landelijk
met de brokken.
Om te beginnen is
in vrijwel geen enke
le regio een duidelij
ke meerderheid ont
staan. De groenen
en het Front Natio
nal zitten daardoor
vrijdag, als de presi
denten van de re
gio's moeten wor
den gekozen, op de
wip. Dan zal blijken of de centrum-rechtse partij
en hun woord houden en het inderdaad nergens
op een akkoordje gooien met het Front National.
Tijdens de campagne hebben centrum-rechtse
leiders telkens bezworen dat van 'deals' met het
Front National geen sprake meer kan zijn. In het
verleden deden RPR (gaullisten) en UDF (libera
len) wel zaken met de partij van Le Pen. Daarvoor
lijkt extreem-rechts nu echter te groot te zijn ge
worden. Als we voor de keus staan een verkie
zing te verliezen of onze ziel, kiezen we voor het
eerste", aldus burgemeester Michel Noir van
Lyon.
In dat geval is het zeer wel mogelijk dat de socia
listen in een aantal regio's de lachende derde zijn,
ondanks hun historische verlies van afgelopen
zondag. Met steun van de communisten en de
twee groene partijen zou de Parti Socialiste als
nog het presidentschap van een aantal regio's in
de wacht kunnen slepen.
Voor de socialistische president van de republiek,
Mitterrand, breken intussen moeilijke tijden aan.
Hij moet proberen de vrije val van zijn partij te
stoppen, want anders krijgt hij volgend jaar na de
parlementsverkiezingen te maken met een recht
se meerderheid in de Assemblée Nationale. Maar
Hoe?
Volgens politieke commentatoren heeft Mitter
rand drie troefkaarten. Een ervan is de vervanging
van de uiterst impopulaire premier Cresson. Voor
haar opvolging worden veelvuldig de namen ge
noemd van minister Pierre Bérégovoy (financiën)
en Jacques Delors, de
voorzitter van de Eu
ropese Commissie.
Maar dat alleen kan
het onheil vermoe
delijk niet afwenden.
De tweede troefkaart
is een wijziging van
het kiesstelsel. In
plaats van het huidi
ge districtenstelsel
kan Mitterrand het
systeem van evenre
dige vertegenwoordi
ging invoeren voor
de parlementsverkie
zingen. Zowel de
groenen als het Front
National zijn daar
voor, omdat ze via
het huidige stelsel
zelfs met scores van
bijna 15 procent niet
of nauwelijks in het
parlement vertegen
woordigd zouden
zijn.
Maar Mitterrand wil het kiesstelsel niet wijzigen
om de ecologen en extreem-rechts eên plezier te
doen. Zijn voornaamste drijfveer is het voorko
men van een rechtse meerderheid in het parle
ment. Als de president zijn zin krijgt, boort hij
Giscard (liberaal) en Chirac (gaullist) een vrijwel
zekere absolute meerderheid door de neus. Dat
daardoor het Front National ook op landelijk ni
veau stevig voet aan de grond krijgt, lijkt hij op de
koop toe te willen nemen.
Mitterrands derde troefkaart is misschien wel de
sterkste: zelf vervroegd aftreden. De president, die
nog tot 1995 te gaan heeft, zou nog vóór de parle
mentsverkiezingen volgend jaar presidentsverkie
zingen kunnen uitschrijven. Volgens dat scenario
kan hij met opgeheven hoofd afscheid nemen.
Met de populaire Jacques Delors als kandidaat
voor Mitterrands opvolging is het bovendien best
mogelijk dat de nieuwe president opnieuw een
socialist is. En eenmaal weer in de 'winning
mood' zouden de socialisten ook bij de daarna
volgende parlementsverkiezingen wel weer eens
hoge ogen kunnen gaan gooien.
Het is een bijna duivelse taktiek, maar Mitterrand
valt op dat punt niet te onderschatten. Volgens
zijn tegenstanders is hij zelfs bereid een van de
stevigste pijlers van de Vijfde Republiek een
parlement waarin duidelijke meerderheden te
vinden zijn op te offeren ter meerdere eer en
glorie van zichzelf en zijn partij. En dat alles on
der het motto 'Na mij de zondvloed'.
