'Kernploeg' van allochtone leerlingen
c
Kopklas stoomt
anderstalige
kinderen klaar
voor brugklas
chaatsen kunnen ze als de beste,
ft j# terwijl ze die middag pas voor de
j r" tweede keer de ijsbaan aan de Von-
I dellaan bezoeken, ter vervanging van de
gymles. Alleen het vastmaken van die veters
blijft een probleem, terwijl je op zo'n bank zit
te koukleumen. En dan heb je eindelijk je
schaatsen aan en blijkt er een niet goed ge-
slepen...
Het is de vraag wat het grootste verschil is
met het land waarin ze zijn geboren of waar
hun ouders ooit opgroeiden. De Nederlandse
I geregeldheid van zo'n middagje ('houdt de
baan vrij!, met hockeyschaatsen naar het
middenveld!'), de temperatuur die binnen la
ger is dan buiten, of deze sport. Ze stellen
zich in elk geval met veel plezier op voor een
ijshockeygoaltje: Ghalem, Naïma, Fatima,
I Danielle, Hayder, KaMan, Ming Wai, Ghalid
en Omar. En met evenveel enthousiasme vol
tooien ze hun rondjes. Met vallen en op
staan. Even oefenen en ook een pirouette
komt er vloeiend uit.
De kopklas heeft hier, op de ijsbaan, iets
weg van een kernploeg. Net als uitverkoren
sporters krijgen kinderen met aanleg in deze
Idas extra training. Om op een hoger onder
wijsniveau te komen.
Die ochtend fietsten de negen leerlingen
vanuit Leiden naar het gebouw van de Chris
telijke Pabo in Oegstgeest, waar de lessen van
juf Lies de Vrind om half negen beginnen.
Het schoolgebouw is deze dag praktisch leeg,
de onderwijzers-in-spe zijn op stage en de
negen leerlingen van rond de dertien jaar
hebben het rijk alleen. Hun klas is groot en
van alle gemakken voorzien. Aanvankelijk
zou de kopklas worden gevestigd in een wil
lekeurige Leidse middelbare school, maar
daarin waren geen lokalen meer vrij.
De Oegstgeester Pabo bood uitkomst. In
het lokaal staan twee computers, waarvan in
vrije ogenblikken ook driftig gebruik wordt
gemaakt. Er is video-apparatuur. Rechts van
het bord hangt een filmposter van Arnold
Schwarzenegger, aan de andere kant wordt
op een affiche schematisch uiteengezet hoe
Nederland wordt geregeerd.
Taalontwikkeling
De internationale kopklas is een gezamenlijk
project van de bijzondere en openbare be
sturen van het Leidse basisonderwijs. Kinde
ren met een anderstalige achtergrond die een
havo- of vwo-advies krijgen stranden vaak in
de brugklas of later. De gemeente Leiden wil
de daar. wat aan doen: een extra jaar dat ele-
menten van basis- en voortgezet onderwijs
bevat met de nadruk op taalontwikkeling en
op zelfwerkzaamheid, dat is het idee er ach
ter. Met taal wordt vooral het lezen van de
schoolboeken in de brugklas bedoeld, want
het spreken van het Nederlands beheersen
de leerlingen al goed. Ook wordt Engels gege
ven en is er ruimte voor project-onderwijs,
zoals wereldgodsdiensten.
Natuurlijk was er altijd al aandacht voor de
buitenlandse leerling. Want op elk moment
kunnen leerlingen het Nederlandse onder
wijssysteem betreden. Maar de kopklas is
toch iets anders dan de internationale scha
kelklas (ISK) of de brugklas anderstaligen
(BAT). Die klassen maken deel uit van de
middelbare school, maar ze zijn groter en er
zitten leerlingen in die hooguit twee jaar in
Nederland zijn en het spreken van het Ne
derlands onvoldoende beheersen.
Het kopklas-experiment loopt voorlopig
voor drie jaar. Landelijk nam Leiden daartoe
het initiatief. „Maar ook in Haarlem zijn ze
vergevorderd met plannen om een kopklas te
beginnen. Vertegenwoordigers van gemeen
ten zijn hier komen kijken, Utrecht en Den
Bosch bijvoorbeeld tonen belangstelling", al
dus onderwijsambtpnaar Lde Jonge. De ad
viescommissie etnische minderheden be
reidde het experiment voor. Docenten uit het
basis- en middelbaar onderwijs dachten sa
men na over de leerstof.
Twee talen
De 13-jarige Ghalem heeft net de opdrachten
van het eerste uur van de dag af. Zes jaar is
hij al in Nederland. „De meester zei: ga maar
naar deze klas toe. Je kunt wel direct naar de
brugklas, maar je kunt misschien de havo of
hoger halen als je nog een jaar de kopklas
doet. Ik vroeg het aan mijn vader en die vond
het goed." In Marokko heeft Ghalem maar
een paar maanden op school gezeten, hij
kwam in Nederland op de lagere school. Zijn
Nederlands is vlekkeloos. „Met mijn broers
spreek ik Nederlands. Met mijn ouders?
Marokkaans of Berbers." Het geldt voor bijna
alle leerlingen, meestal worden thuis twee ta
len gesproken.
Ghalem gaat terug naar zijn bank en om de
overgebleven rpinuten voor het 'speelkwar
tier' te verdrijven speelt Lies de Vrind een
taalspelletje. „We gaan even om de beurt.
Noem een spreekwoord waarin een li
chaamsdeel voorkomt", zegt de juf. „Lekker
is maar ene vinger lang", zegt Omar. „Dat
kun je op je buik schrijven", weet Naima.
„Goed van de tongriem gesneden zijn", roept
Fatima. Van een 'oogje in het zeil houden'
gaat het via 'een gat in je hand hebben' tot
'het geld dat niet op de rug groeit'. Wie zei er
dat typische Nederlandse uitdrukkingen zo
moeilijk aan te leren zijn? Onderwijzeres De
Vrind: „Dat oefen je natuurlijk en je herhaalt.
Zo moeten ze ook heel veel spreekbeurten
houden en boekbesprekingen schrijven".
Schoolboekentaal loopt als een rode draad
door veel lessen, soms wat strakker, soms wat
speelser. Want in de brugklas mag het lezen
geen problemen meer opleveren.
Band
„Pabo-studenten verzorgen de gymlessen
voor mijn klas", zegt juf Lies de Vrind. Ze
geeft er de band met de Pabo mee aan, de
school die ook wel dia's en naslagwerken
Foto boven: de kopklas tijdens het schaatsuurtje. Hayder, Omar, Daniëlle, Ming Wai, Ghalid, Ghalem (staand v.l.n
tijd nemen voor haar negen leerlingen in het lokaal in de Oegstgeester PABO.
voor de kopklas ter beschikking stelt. De on
derwijzeres solliciteerde een jaar geleden
naar de functie van kopklasdocent. Ze heeft
tientallen jaren ervaring: de afgelopen vijftien
jaar stond ze voor de hoogste klas van de
Leidse roomskatholieke basisschool 'De Sin-
gel'.
Terwijl een paar leerlingen van de computer
gebruik maken, loopt ze naar een kast. Ze
haalt een map tevoorschijn met de adverten
tie die de gemeente Leiden een jaar geleden
landelijk liet plaatsen. De 'leerkracht voor de
internationale kopklas' moest ervaring heb
ben met 'etnische minderheidsgroepen' en
met het 'Nederlands als tweede taal'. Het is
een baan voor drie jaar. „Het is ontzettend
leuk, je ziet ze vooruitgaan, en ik hou van
kinderen van deze leeftijd", zegt De Vrind.
Ouders van anderstalige kinderen bezoeken
minder vaak ouderavonden en de taal is
soms een probleem. Maar Lies de Vrind
maakt werk van het leggen contacten: „Ik be
zoek de ouders thuis en praat met ze. Als de
ze kinderen volgend jaar in de brugklas zitten
blijf ik ze ook volgen."
Met de leerlingen heeft De Vrind in de af
gelopen tijd open dagen van Leidse middel
bare scholen bezocht. Volgend jaar zitten
haar pupillen niet meer bij elkaar in de klas,
maar ook niet op dezelfde school. Ze hebben
al verschillende voorkeuren, drie hebben zich
al aangemeld.
Geïsoleerd
Deze ochtend werxt De Vrind onder meer
met de methode Anders Nederlands, Leren le
zen van schoolboekteksten. Het is een serie
leermiddelen voor taalonderricht aan anders
talige en meertalige leerlingen voor het voor
gezet onderwijs. Het gaat vandaag om het
begrip van woorden die verbanden leggen,
zoals doordat en omdat, als gevolg van. De
ochtendkrant wordt er bijgehaald. Er wordt
melding gemaakt van aardbevingen in Tur
kije en ook in het stukje daarover worden die
woorden gebruikt.
Ze zijn bedachtzaam en realistisch, de kin
deren in de kopklas. Wat ze willen worden
weten ze veelal nog niet. Piloot of arts, zegt
een enkeling, met de nodige slagen om de
arm. Hoe dan ook, ze voelen zich 'happy',
zijn leergierig en met negen leerlingen in de
klas is er van 'keten' natuurlijk geen sprake.
,,Ik vond het eerst een beetje eng, maar de
volgende dag niet meer", staat op een stuk
papier aan de klasdeur. Daarop noteerden de
leerlingen in september hun eerste indruk
ken. Ze moesten tenslotte een eind fietsen,
de meesten wonen iri Leiden, en ze kwamen
op een school waar ze niet veel leeftijdgeno
ten aantreffen. „Je leert hier erg veel taal.
want we moeten goed voorbereid zijn voor
de brugklas. Ik höop dat het helpt", noteerde
Ming Wai.
Ze zitteit een jaar geïsoleerd, maar ze hebben
het er naar eigen zeggen fantastisch. ,,De
kopklas vind ik heel goed voor mij, want dan
kan ik naar de havo of het vwo gaan", schreef
Omar in september. Hij denkt er nog zo over.
„Je haalt wel de mavo maar dan blijf je zitten
tegen me," zegt
de 12-jarige jongen uit Marokko. Hij komt
net als Hayder en Fatima van basisschool 'De
Viersprong' en heeft zes jaar geleden, toen hij
uit zijn geboorteland kwam, met Ghalid en
Ghalem in de opvangklas gezeten. Nu zijn ze
weer bij elkaar. De in Nederland geboren Fa
tima (13) zegt het duidelijk. „De kopklas is er
voor als je verder wil leren en ik ga er tegen-
Leidse ei
De kopklas bevat een aantal elementen uit
'Het Leidse ei', het gedurfde plan van de
Leidse schoolbesturen om buitenlandse kin
deren in twee Leidse wijken van hun derde
tot hun zevende jaar op een aparte school de
Nederlandse taal te leren. Daarna stromen ze
door naar groep vier van een van de basis
scholen in de omgeving. Die basisscholen
krijgen geld voor iets extra's als ze meewer
ken.
Ook de kopklas is in een apart gebouw ge
vestigd en de nadruk ligt er op taalontwikke
ling. Net als bij 'Het Leidse ei' hebben de
protestante, katholieke en openbare school
besturen de handen ineen geslagen. Denken
de leerlingen uit de kopklas dat het 'Leidse
ei', bestemd voor de allerjongsten, zinnig is?
Fatima vindt het plan om kinderen te schei
den 'onzin'. Ghalem denkt er genuanceerder
over. ..Aan de ene kant wel goed", vindt hij.
„want je leert snel de taal. anderzijds spreek
je dan toch op de speelplaats misschien je ei
gen taal". Sommige leerlingen denken terug
aan de tijd in de opvangklas toen ze pas in
Nederland waren. „Dat was niet zo moelijk,
je leert van elkaar."
Nu leren ze ook van elkaar, maar in de
kopklas wordt vooral het zelfvertrouwen ver
groot. Het is hard werken voor de leerlingen.
Met het verschijnsel huiswerk maakten ze dit
schooljaar kennis. Ze hebben er soms wat
voor moeten opofferen: enkele leerlingen za
ten op een voetbalclub maar zijn daar vanaf
gegaan.
Zo ook de oudste, de 14-jarige Hayder die
in Nederland is geboren. („Maar mijn vader
is nu teruggegaan naar Turkije, waar hij een
winkel is begonnen. We zien hem dus maar
af en toe"). In de kopklas leerde Hayder'ik
was de snelste hardloper van de basisschool'
vooral discipline. „Je kan niet meer altijd
zomaar naar buiten gaan, 's avonds. Hier
bleek ook dat ik een hoop dingen niet wist. Ik
wilde na de basisschool naar het Louise (de
Coligny, scholengemeenschap red Dat kan.
maar je krijgt er problemen, zei de meester
Hayder is een jaartje ouder, omdat hij te
laat naar de basisschool is gegaan. Hij heeft
tot nu toe al veel geleerd. „We moeten veel
werkstukken maken, dat gebeurde op de ba
sisschool niet. En de juf legt het net zo vaak
uit tot je het begrijpt. Er wordt hier meer op
je gelet." Één keer is Hayder de klas uitge
Stuurd. „Ik was opgewonden, want mijn
broer had een vergunning gekregen om hier
een zaak te beginnen."
Maar de kopklas wordt straks over enige
jaren misschien wel overbodig als het
Leidse ei een succes wordt. Docente Ues de
Vrind ziet er wel wat in. „Als het werkt, kan
de kopklas straks misschien verdwijnen. En
zo'n extra jaar als je drie bent is voor kinde
ren fantastisch." Want ondanks de plezierige
ervaringen met de kopklas vindt de lerares
dat het beter is om taal op je derde te leren
dan aan het eind van de basisschool. „Je
moet keuzes maken", zegt ze over 'Het Leid
se ei'. „Ik vind dit moedig van een gemeen
te."
Bekendheid
Maar voorlopig blijft de kopklas voortbc
staan. Ook in september gaat er weer een van
start, al kwamert op de voorlichtingsavond
slechts een paar ouders Fen open dag van de
kopklas, die door de leerlingen ze li werd ge
organiseerd, trok meer belangstelling De
Vrind: „Er hebben zich er nu vier. vijf leerlin
gen aangemeld. Maar dat worden er altijd
meer, de klas moet nog aan bekendheid win
nen. Meestal stellen de onderwijzers voor om
de leerling naar de kopklas te laten gaan
Groep acht van de basisschool maakte on
langs de CITO-toets. de leerlingen van de
kopklas maakten een andere toets, de 'Haag
se' waarvan de uitslag aangaf dat zij allen het
havo en vwo-niveau aankunnen. De komen
de maanden kan de keuze worden gemaak
naar de middelbare school en dan maar zien
óf eerst naar de kopklas? Omar heeft er na
zes maanden geen spijt van. ..Als ik anderen
een advies moest geven? Doen!"
ZATERDAG 14 MAART 1992 ZATERDAG 21 MAART 1992
pauze voor de leerlingen
van de kopklas. Bijna een
half jaar zijn ze nu bij
elkaar, de van oorsprong
buitenlandse kinderen die
na de basisschool een extra
jaar onderwijs krijgen om
ze beter op mavo, havo of
vwo voor te bereiden. De
kopklas is een Leids
initiatief dat uit de sociale
vernieuwing voortkomt.
„Je leert hier erg veel taal,
want we moeten goed
voorbereid zijn voor de
brugklas. En ik hoop dat
het helpt.
X
22
In het vrijwel uitgestorven
overblijflokaal in
Oegstgeest zet het Chinese
meisje aan de piano de
eerste tonen in van 'Goede
tijden, slechte tijden'. Haar
acht klasgenootjes staan
om haar heen. Het is even
