Gok De Klerk brengt hoofdprijs
De keuze is aan het ANC
Uur van Albanese waarheid
Feiten &Meningen
Alles zal reg kom
DONDERDAG 19 MAART 1992
Toen de Zuidafrikaanse president F.W. de Klerk vorige
maand het referendum over zijn hervormingsbeleid aan
kondigde, werd dit initiatief afwisselend een meesterzet
of een gok genoemd. De Klerk en zijn Nationale Partij
(NP) hadden net een belangrijke tussentijdse verkiezing
verloren en zijn tegenstander, de leider van de aartsreac
tionaire Konservatieve Partij (KP), dr. Andries Treurnicht,
beleefde het hoogtepunt van zijn politieke leven.
stemlokalen zelfs doorgewinter
de kenners van het blanke kie
zersgedrag verbaasden, werden
er forse sommen gezet op een
stevige overwinning van De
Klerk. Het referendum was dus,
behalve een meesterzet, ook
een veilige gok geworden.
JOHANNESBURG
PETER VAN NUUSENBURG
Nu, na het referendum, zijn de
rollen omgedraaid. Treurnicht
en de KP zijn in de slag om de
gunst van de blanke kiezers af
gedroogd en De Klerk heeft een
overwinning behaald die hij
waarschijnlijk in zijn stoutste
dromen niet had voorzien. Het
referendum zal derhalve als een
weergaloze meeesterzet de ge
schiedenis in gaan.
Toch leek het begin deze week
nog het meest op een gok die
verkeerd dreigde uit te pakken.
De berichten die de strategen
over de stemming onder het
kiezerscorps bereikten, waren
op zijn minst verontrustend. De
stemmen van de Afrikaners wa
ren gelijk over beide partijen
verdeeld, maar de Engelstalige
kiezers, die de doorslag moes
ten geven, waren bevangen
door electorale apathie. Zij
moesten worden doordrongen
van de vitale rol die voor hen in
het draaiboek stond. Gezien de
hoge opkomst in de Engelstali
ge wijken, zijn de reclamegoe
roes van de NP daarin geslaagd.
De schrikbeelden van een toe
komst zonder perspectief, beli
chaamd door de straatschen
ders van de neo-nazistische
Afrikaner Weerstandbeweging
(AW13), hadden een omisken-
baar activerend effect.
Dinsdag, toen de rijen voor de
Negatief
Voor de Konservatieven moet
de nederlaag aanleiding zijn
voor een langdurige en diep
gaande bezinning over de toe
komst van de partij. De negatie
ve campagne, gebaseerd op het
uitbuiten van de onvrede van
de kiezers over de beroerde
economie en de toenemende
criminaliteit, heeft de partij niet
gebracht wat ze hoopte. Over de
'positieve' boodschap van de
partij, een 'eigen vaderland voor
de Afrikaner', (waar en hoe,
vroegen de tegenstanders stee
vast) heerste in de partijtop al
zo veel verwarring dat het de
kiezer onmogelijk kwalijk kon
worden genomen dat hij er
geen touw aan vast kon knopen.
Wat hem wel duidelijk werd is
dat de KP verdeeld is.
Er is een gematigde vleugel die
aan de onderhandelingen over
een nieuw politiek bestel wil
deelnemen. En er zijn haviken
wier gebazel over het opnemen
van de wapens voor een nieuwe
Boerenoorlog steeds luider zal
worden.
"XUITSLAG REFERENDUM
ZUID-AFRIKA
Pietersburg
42,9% ja flö
Pretoria 57,3% ja
Johannesburg
70,1% ja
'Roodenport
52,4% ja
OP Germiston 65,3% Ja
>V Kroonstad 51,5% |a
de vijftien
stemgebieden
Oos-Londen 78,1% fa
Gsorga 65,3% Ja
Port-Elizabeth 74,4% ja
Partij-leider Treurnicht kan nu
stoer verklaren dat de KP niet
zal scheuren en dat de KP niet
aan de onderhandelingen zal
deelnemen; het zijn uitspraken
die met de nodige scepsis moe
ten worden bezien.
Treurnicht is nu 10 jaar leider
van de KP en zijn staat van
dienst is alles behalve indruk
wekkend: als het er op aan
kwam. bij verkiezingen voor het
blanke parlement en nu het re
ferendum, nederlaag na neder
laag. Een prijsvechter die alleen
troostprijzen tussentijdse
verkiezingen wint, kan zelfs
in de ogen van zijn aanhangers
niet eeuwig de kampioen blij
ven uithangen.
Het vertrek van Treurnicht kan
dus niet lang uitblijven. Het is
alleen de vraag of zijn partij
hem een eervolle aftocht gunt.
Met het vertrek van Treurnicht
kan de partij ook programma
tisch schoon schip maken. De
verlichte vleugel kan wijzen op
de bedroevende resultaten van
de lijn-Treumicht en de achter
ban uitleggen dat de enige weg
om ooit in het beloofde Boeren
land te arriveren, zal lopen via
Codesa, de Conventie voor een
Democratisch Zuid-Afrika, waar
onderhandeld wordt over de
toekomst van het land.
Zij zullen dan afscheid moeten
nemen van de hardliners die dit
vaderland gewapenderhand
willen veroveren. Zij kunnen de
Zuidafrikaanse tegenhangers
van het Ierse Republikeinse Le
ger (IRA) worden.
Intermezzo
Voor de zwarte meerderheid, en
President De Klerk staat, omringd door leden van zijn regering, klaar om 'het boek van de apartheid te sluiten' in de tuin van zijn residentie in Kaapstad.
M HAAG RONALD FRISART
De blanken in Zuid-Afrika heb
ben president De Klerk overtui
gend toestemming gegeven om
verder te praten over een nict-
raciale toekomst voor het land.
Optimisme is dus op zijn plaats.
Niettemin heeft Zuid-Afrika nog
een lange weg te gaan. De echte
onderhandelingen tussen blank
en /wart over een overgangsbe
wind moeten nog losbarsten.
En die zullen niet van een leien
dakje gaan.
Bovendien blijft het mogelijk
dat felle blanke racisten naar af
schuwelijke middelen grijpen
om te behouden wat volgens
hun bekrompen geesten moet
worden behouden. Aanslagen
zijn dus zeer wel denkbaar.
Te hopen valt dat de voorlieden
van blank en zwart beseffen dat
dat slechts achterhoedegevech
ten zijn waardoor ze zich niet
moeten laten intimideren. In de
woorden van Paul Kruger: Alles
zal reg kom.
De komende tijd vereist veel
stuurmanskunst, ook van het
buitenland. Daarbij staat Ne
derland zeker niet achteraan.
Om te beginnen moet 'Den
Haag' zich rekenschap geven
van de opmerking van ANC-lei-
der Mandela dat sancties nodig
blijven tot er echt een over
gangsregering is. Terecht vindt
Mandela dat er druk op de ketel
moet blijven om nog dit jaar
zo'n nieuw kabinet te vormen.
De vraag is echter of alle sanc
ties dan maar onverkort moeten
worden gehandhaafd. Lang
zaam afbouwen lijkt het ver
standigst.
Daarnaast heeft het Binnenhof
te maken met het bezoek van
premier Lubbers aan Zuid-Afri
ka. E>aarover is herrie ontstaan
tussen Den Haag en het ANC.
maar maar dan een klucht is dat
zo langzamerhand niet. Vice-
premier Kok had na een ge
sprek met Mandela in Davos
nog gewaarschuwd een beetje
op te passen. Maar nee, Van
den Broek en LAibbers wilden
hun reisje. Het kan natuurlijk
best zijn dat het ANC in deze
kwestie een mistige koers vaart,
maar de Haagse drammerig
heid over het bezoek is toch ook
behoorlijk irritant. Gelukkig zal
niemand daaraan over vijf of
tien jaar nog een woord vuil
maken.
Nederlands recept kan economie Zuid-Afrika oppeppen
DEN HAAG RAYMOND PEIL
Nu het bolwerk van apartheid
meer dan slooprijp is, neemt de
stroom van buitenlandse han
delsmissies naar Zuid-Afrika ge
staag toe. Maar het grote geld
ligt er niet voor het oprapen.
Wie denkt dat met de overtui
gende uitslag van het referen
dum de strijd is gestreden, zit er
flink naast, concludeert prof. dr.
P.H.A.M. Verhaegen. De strijd
voor een geoliede economie,
welvaart voor de Afrikanen en
buitenlandse investeringen be
gint pas.
„Welke richting kiest het ANC?
formuleert Verhaegen, direc
teur economische zaken van
het VNO, de zijns inziens door
slaggevende vraag. „Er is een
geweldige interne strijd aan de
gang." Hij is beducht voor
krachten binnen het ANC die
bedrijven willen nationaliseren
en zo (buitenlands) kapitaal het
land uitjagen. DeVNO-topman
vreest de uittocht van het blan
ke kader als gevolg van grote,
politieke onzekerheid.
Ehjnlijke ingrepen zijn onver
mijdelijk: de botsing tussen de
E^rste-Wereldeconomie van de
blanken en kleurlingen en de
Derde-Wereldeconomie van de
zwarten kan het land in een
chaos dompelen, die niet veel
zou onderdoen voor die van een
burgeroorlog. „Het ANC moet
zich hoeden voor een verschrik
kelijke vergissing", luidt Ver-
haegens onheilspellende waar
schuwing.
l.egio feiten bewijzen dat de
Zuidafrikaanse economie een
zieltogend bestaan leidt: de
werkloosheid is schrikbarend
hoog. Een Zuid-Afrika-deskun-
dige van de Harvard-universi
teit becijfert die op bijna 50 pro
cent (ruim 7 miljoen mensen)
van de beroepsbevolking op in
totaal 39 miljoen inwoners. De
produktiviteit is laag, de loonei
sen zijn hoog en het bedrijfsle
ven kan dus slecht concurreren
met Europese bedrijven.
Analfabetisme, hoge inflatie
(meer dan 15 procent), hoge
rente en forse belastingen com
pleteren het beeld. Achterstan
den in onderwijs en huisvesting
zijn enorm. Extra ellende ver
oorzaakt de droogte van het
laatste voorjaar: slechts 20 pro
cent van de normale oogst
kwam van het land. Massale
voedsel importen dit jaar zijn
onvermijdelijk.
Tot slot is de aanwezige rijkdom
oneerlijk verdeeld. Het gemid-
WIM STEVENHAGEN
de grootste politieke beweging
in het land, het ANC, was het
referendum een intermezzo dat
de aandacht afleidde van de
voor hen écht belangrijke zaak,
de onderhandelingen over een
nieuw politiek bestel.
Nu De Klerk extreem-rechts zo
overtuigend op zijn nummer
heeft gezet, kan er vaart worden
gezet achter de onderhandelin
gen over een overgangsregering
en een overgangsparlement dat
de nieuwe, democratische
Grondwet zal opstellen.
Er zijn politieke denkers die
menen dat de grote overwin
ning De Klerks onderhande
lingspositie bij Codesa niet
heeft versterkt, maar, para
doxaal genoeg, juist heeft ver
zwakt. Hij kan, zeggen zij, zich
tegenover het ANC niet langer
beroepen op het rechtse gevaar,
dat zijn machtsbasis zou onder
mijnen, en zo concessies los
wrikken.
Zij kunnen gelijk hebben, maar
de president heeft tijdens de
campagne verklaard dat hij al
leen een akkoord met het ANC
zal tekenen, als daarin privé-be-
zit, minderheidsrechten, een
vrije-markteconomie en grote
regionale zelfstandigheid, zijn
gegarandeerd. Op deze punten
zal hij geen duimbreed kunnen
of willen toegeven en zich juist
door zijn onverwacht grote
overwinning gesterkt weten.
Het is een discussie die aan be
lang inboet, wanneer men de
betekenis van de uitslag van het
referendum goed tot zich laat
doordringen. De Klerk heeft ex-
treem-rechts geneutraliseerd en
een ondubbelzinnig mandaat
gekregen voor zijn hervor
mingsbeleid. Daarmee kan het
'vredesproces' voor het eerst
met recht 'onomkeerbaar' wor
den genoemd.
deld jaarinkomen per inwoner
is naar westerse maatstaven re
delijk (2500 dollar), maar 70
procent van het totale inkomen
komt in de zakken van 30 pro
cent van de bevolking.
Of andere Nederlandse bedrij
ven zich snel bij Shell. Philips,
Internatio Müller, Unilever-
dochters, Van Leer en KLM in
Zuid-Afrika aansluiten, de keu
ze is aan het ANC. „Het liefst
zouden zij kiezen voor herver
deling van geld, land en oplei
dingen." Verhaegen trekt een
paar schema's uit zijn tas, die
bewijzen dat dat dus helemaal
niet kan. Om blank en zwart
even goed onderwijs te geven, is
bijvoorbeeld bijna net zoveel
geld nodig als heel Zuid-Afrika
in een jaar verdient: ongeveer
182 miljard gulden.
De beste kansen biedt volgens
de VNO-directeur het Neder
landse recept, dat de economie
hier door de recessie sleepte: lo
nen matigen en produktieve in
vesteringen aanmoedigen. „Dat
is het begin van een lang pro
ces. Het is nu immers niet een
gunstige tijd voor een omscha
keling. Wereldwijd staat de con
junctuur er niet goed bij."
H£f ALOM &£)U8£LP£ m&tAWlA op Z'n ZUIPAFfcKAANS
OpENVE. P£(Z.Sp££TlE.\/ÊM VOöK Vt tóST VANPG WKÉ10
fcUVOOfcféiu? 2541M(2r J992.:
Bij de bakkerijen in Albanië wordt om een hoop brood gevochten
voorzien. Ook is het land niet
bij machte op grote schaal le
vensmiddelen in het buitenland
te kopen. „Als de hulp op
droogt, zal Albanië verhonge
ren", stelt Oxfam resumerend
vast.
De democratische oppositie die
enkele maanden geleden uit de
regeringscoalitie met de socia
listen (de ex-communisten)
stapte, denkt dus haar slag te
kunnen slaan. Maar ze geeft toe
dat
Democratische oppositie wil land van 'rode'plaag verlossen
TIRANA/HEERLEN FRITS SCHILS
In zijn donker, onverwarmd
bureau aan Tirana's Rruga
Konferenca e Pezes verkondigt
cardioloog Sali Berisha dat het
ditmaal zal lukken. „Wij zullen
de communisten verslaan",
zegt hij. „Ik ben er zeker van."
Zijn prognose uitdiepend, ver
klaart de strijdlustige leider
van de Democratische Partij
van Albanië (DPA) „dat de be
volking moed zal putten uit
het verkiezingsresultaat van 22
maart". En Berisha herhaalt
wat hij de volksmassa's in de
aanloop op de gang naar de
stembus steeds weer inprent:
„Als wij, democraten, de over
winning hebben bevochten,
zullen buitenlandse investeer
ders over de brug komen en
kan Albanië op internationale
steun rekenen."
Zondag moet het dan gebeuren.
De hele wereld hoopt het beste
voor Albanië, maar lang niet ie
dereen deelt het optimistische
credo van oppositieleider Be
risha. Want niets werkt meer in
dit Balkanlandje. Het bewind is
niet in staat het volk te voeden.
De rechtsstaat Albanië bestaat
niet. In het onherbergzame
noorden laait de bloedwraak
tussen elkaar vijandig gezinde
clans op. Plunderingen zijn
schering en inslag. De misdaad
tiert welig. Een hondsbrutale
maffia verrijkt zich ten koste
van de verpauperde bevolking.
Elke nacht zijn er schietpartijen
en worden messen getrokken.
Politie noch justitie is bij mach
te afdoende maatregelen te ne
men tegen de openlijke geweld
pleging op straat. Zodra de zon
achter het Dajti -massief weg
zakt, vluchten de vrouwen en
de meisjes van Tirana hun hui
zen in. De minister van justitie
onthult dat het aantal kapitale
misdrijven in de hoofdstad bin
nen een jaar met zeventig pro
cent is gestegen. Het leven in de
stad is een hel, er is constant
gebrek aan water en elektrici
teit.
Vijfenveertig jaar stalinistische
dictatuur en vooral de daaruit
voortgekomen rigide gods
dienstvervolging hebben het
van oorsprong gelovige, maar
niet bijster ontwikkelde Albane
se volk zwaar beschadigd, nage
noeg van alle morele normen
en waarden beroofd. Het resul
taat van die repressie geduren
de ruim twee generaties: ont
reddering over de hele lijn.
Horten en stoten
Vanuit de EG. de VS en Italië is
op uitgebreide schaal voedsel-,
medische en andersoortige hulp
aan Albanië verleend. De Italia
nen die wilden voorkomen dat
hun land opnieuw door vluch
telingen wordt overstroomd,
trokken voor hun bijstandsope
ratie Pellicano een bedrag van
600 miljoen gulden uit. Maar de
ondersteuning is nog onvol
doende gestructureerd. Zij komt
met horten en stoten. De Britse
hulporganisatie Oxfam die de
situatie ter plekke heeft geïn
ventariseerd, concludeert dat
Albanië de eerstkomende twee
jaar niet in staat is zich op eigen
kracht van voldoende voedsel te
honger blijven lijden, het ook
voor haar moeilijk zal zijn de 3,2
miljoen Skipetaren in het gareel
te houden.
De komende regering wachten
gigantische karweien. Het her
stel van de openbare orde heeft
voor Berisha de hoogste priori
teit. Als gevolg van de ineen
storting van het industriële pro-
duktie-apparaat zijn enkele
honderdduizenden Albanezen
werkloos. Voor hun nietsdoen
ontvangen zij 80 procent van
hun laatstverdiende loon, maar
zij kunnen daarvoor weinig ko
pen, omdat er haast niets te
krijgen is.
Fles melk
In vergelijking met vorig jaar
zijn de prijzen van tal van eerste
levensbenodigdheden met hon
derd procent gestegen. Nieuw
in het stadsbeeld van Tirana
zijn de deviezensjacheraars. En
kele jaren geleden kreeg men
voor een dollar vijf lek. Twee
maanden geleden waren dat
zestig lek, nu al negentig. Bij de
bakkerijen wordt om een hoop
brood gevochten. Al om twee
uur 's nachts vormen zich voor
de zuivel win keltjes lange rijen
wachtenden. Wie geluk heeft,
gaat vier uur later met een fles
melk naar huis.
Op het platteland is de privati
sering van grond in volle gang.
Elke boer krijgt drietiende hec
tare in particulier eigendom. Op
tal van plaatsen heeft de verde
ling van grond tot ernstige inci
denten geleid, doordat ex-com-
munistische directeuren van de
vroegere collectieve boerderijen
verwanten en vriendjes pro
beerden te begunstigen. Uit
woede hierover staken ontgoo
chelde boeren in het hele land
zo'n 700 dorpsscholen in brand
en vernielden zij waterreser-
FOTO EPA
De verkiezingscampagne is bik
kelhard. De rivalen enerzijds
de regerende Socialistische Par
tij (oud-communisten), en aan
de andere kant de coalitie van
de Democratische Partij, de Re
publikeinse Partij en de sociaal
democraten gaan elkaar ge
nadeloos te lijf. De meeste op
positieleiders van nu waren
eens communisten, sommigen
van hen op hoge posten, en dit
biedt de socialisten een uitste
kende kans hun tegenstanders
fel te attaqueren. Het vroegere
communistische partijorgaan,
Zeri i Popullit, publiceerde deze
week een brief die DPA-leider
Berisha jaren geleden aan Enver
Hoxha heeft geschreven. Hierin
dankte Berisha de dictator voor
de steun die hij als hartspecia
list in Tirana's Centraal Zieken
huis van Hoxha had ondervon
den. Zeri e Popullit verzwijgt ge
makshalve dat wie onder Hoxha
wilde overleven, zich niet kon
veroorloven de communisten te
mijden.
Eén front
Toch vormt de oppositie één
front, dat de volle steun geniet
van de machtige onafhankelijke
vakbonden en de vereniging
van ex-politieke gevangenen. Zo
is dus sprake van een breed
blok, met maar één doel: Alba
nië voorgoed van de commu
nistische plaag te bevrijden.
Het heeft er alle schijn van dat
de beslissing over het lot van de
democratie andermaal op het
platteland valt. Ook in 1991 was
dit het geval. Op zich is dat niet
verbazingwekkend, want 65,6
procent van de bevolking woont
buiten de steden. Haar steun
voor de communisten was bij
de laatste verkiezingen van
doorslaggevende betekenis.
De socialisten spelen geraffi
neerd in op de angst van ex-
communisten voor wraak. Ten
overstaan van oude partizanen
zei SP-leider Fatos Nano on
langs dat wanneer de oppositie
wint, zij haar woede zal koelen
op iedereen die aan onze zijde
(de communistische) heeft ge
staan. Democratische politici
hebben er echter voor gewaar
schuwd dat het land een burge
roorlog te wachten staat, als de
communisten ditmaal niet
voorgoed uit het zadel worden
gelicht.
