Uit een vorig leven op Java
Maarten 't Hart: een havik onder Delft
Nu is
er nog
volop
keuze
in
bestemmingen
en
Cultuur Kunst Boekenweek
DONDERDAG 19 MAART 1992
26
REDACTIE CEES VAN HOORE RENEE DE BORST
'n Fluwelen rendang van osselever of hoe 'n rijsttafel tijd vreet
Vlak na de oorlog kreeg ik een afkeer van rijst. Mijn moe
der hield niet zo van vis dus kwam er vrijdag rijst op tafel.
In melk doorgekookt. Als de brij dampend op mijn bord
lag, maakte ik met een lepel een kuiltje voor een klontje
margarine. Kaneel en suiker maakten de maaltijd com
pleet. Nu ik het zo uit mijn herinnering haal, begin ik
weer te gruwen. Week in, week uit. Op vrijdag. Ik heb du
re eden gezworen nooit rijst te eten als ik zelf voor m'n
eten zou zorgen.
HAARLEM FRANS NYPELS
Na de Korea-crisis verkocht
mijn vader meer hoeden en
petten dan al die jaren daar
voor. Mochten m'n zusje en ik
met mijn moeder mee naar
Amsterdam. Cineacje pikken,
winkelen in de Bijenkorf en als
klapstuk van de dag Nasi Rames
bij een Chinees-Indisch restau
rant op het Damrak. Op oudere
leeftijd gekomen denk ik wel
eens dat ik in een vorig leven op
Java heb gewoond. Aardappelen
smaken me niet meer. Zo'n
tweemaal per week haal ik bij
meneer Hu m'n portie Nasi en
als ik zakelijk moet dineren pro
beer ik mijn gasten bij restau
rant Surakarta een lekkere rijst
tafel aan te smeren. Er zijn er
inmiddels die, als ik de afspraak
maak, meteen melden dat mijn
exotische traktatie niet aan hun
is besteed. Jammer, want dan
moet ik uitwijken naar een en-
trecöte (heel rauw graag, want
anders schiet het nog wel eens
door in de pan) met veel cham
pignons. Het is vreemd, maar
op die avonden denk ik dikwijls
dat het gesprek niet erg wil vlot-
Voorspel
Ik ben dus verslingerd aan de
Indonesische keuken. Bij vrien
den en bekenden is de door mij
vervaardigde rijsttafel befaamd.
Ze verleiden mij met kleine
hebbedingetjes om op de
wachtlijst te komen voor een in
vitatie. Dat er vele wachtenden
voor hen zijn, schijnt hen niet te
deren. Alleen al de gedachte aan
de borrelhap mijn Saté
Manis wordt geserveerd met
hete sojasaus doet rivieren
van wellust in hun mond op
zwellen.
Die wachtlijst baart mij overi
gens grote zorgen. Er staan ken
nissen op die ik al jaren uit het
oog verloren heb; zelfs mensen,
die ik inmiddels knap vervelend
vind en die ik ook niet meer
wens te ontmoeten. Daar schrik
ik wel eerts wakker van. Ik mij
uitsloven op mijn fluwelen ren
dang van osselever en dan ook
nog toekijken hoe dit verrukke
lijke gerecht door die lieden
wordt genuttigd.
Indonesisch koken is name
lijk een ingewikkelde hobby.
Het kost een week om van een
rijsttafel dat culinair hoogte
punt te maken dat bij elke fami
liebijeenkomst wordt opgedist.
Dan laat ik buiten beschouwing
de ruzies die ik daarvoor heb
gehad over welk echtpaar op de
wachtlijst mijn tafel voor een
middag en avond mag delen. Is
dat eenmaal een uitgemaakte
zaak dan wordt het weekeinde
gebruikt ter bestudering van de
talloze Indonesische kookboe
ken die ik in de loop der jaren
heb verzameld. Van het stan
daardboek van Beb Vuyk (Groot
Indonesisch Kookboek) tot bij-
eengespaarde recepten van
vriendjes die wel eens voor za
ken naar de Gordel van Sma
ragd afreizen. Het nieuwste ju
weeltje dat mij onder ogen
kwam heet 'De Indonesische
kookkunst' van Sri Owen. Zij
lardeert haar 200 recepten uit
de keuken van lava en Sumatra
met allerlei anecdotische verha
len over kruiden en toevallige
ontmoetingen met mensen die
haar vertelden hoe een gerecht
tot stand kwam. Die twee dagen
zijn de meest plezierige van de
expeditie. Het water loopt tus
sen m'n tanden. Ik kari er hele
maal in zwijmelen. Uren ach
tereen. Dit is het opwindende
voorspel.
Applaus
Donderdag en vrijdag neem ik
twee atv-dagjes op. Ziedaar de
echte reden waarom ik mij zo
zelden aan mijn hobby kan
overgeven. Vergis u niet. Een
rijsttafel met zo'n tien gerech
ten vreet tijd. Donderdagmor
gen. gewapend met een uitvoe
rig boodschappenlijstje, naar de
slager en de Toko. 's Middags
worden de eerste uien gepeld
en kruiden gemixed. Een uurtje
later al is het huis doortrokken
met de betoverende geuren van
de oriënt. Als ik zaterdagmiddag
vermoeid op de bank neerval is
alles klaar. En kijk ik reikhal
zend uit naar de uitverkoren
vrienden en het applaus dat mij
rond een uur of tien ongetwij
feld wordt bereid. Dat ik zelf
nauwelijks iets naar binnen kon
krijgen is het gezelschap geluk
kig ontgaan. Mij deert het niet.
Er is genoeg voor een weeshuis.
De volgende dag geef ik me met
een gelukzalig gevoel over aan
de restjes. Eerst de saté, waar
van ik er stiekem drie heb ach
tergehouden, en vervolgens de
rest.
Een prachtige hobby dus. Me
de mogelijk doordat de culinai
re literatuur voorhanden is. An
ders dan vroeger zijn de recep
ten veelal inzichtelijk. Wat heb
je nodig, hoeveel, welke kruiden
kunnen gemakkelijk vervangen
worden door andere, het hele
jaar door verkrijgbare vervan
gende kruiden. Voor de snelle
kok worden mogelijkheden
aangereikt om de vijzel te ver
vangen door een foodprocessor
en het gastoestel door een mag
netron. Je kunt bij wijze van
spreken een rijsttafel produce
ren in een uur of vier. Het trekt
mij niet aan, maar toch... Leuk
is ook dat nu receptuur bestaat
van deelgebieden. Gerechten
uit Java, Sumatra. Er zijn boei
ende uitstapjes te maken naar
Maleisië. Zo kun je nog beter
combineren. De Maleise Keu
ken van Erik en Caroline Ruig-
rok is een voorbeeld. Ik heb
twee gerechten uitgeprobeerd;
een kip- en rundvleesrecept.
Indonesië en Maleisië liggen op
een steenworp van elkaar.
Doordat er andere kruiden
melanges worden gebruikt, ver
schillen de keukens totaal.
Heerlijk, dat koken.
Kees Keuken: Rijsttafelen bij u thuis.
Uitgeverij BZZTóH.
Jan Morgan: Vegetarisch koken met
de wadjang/wok. Uitgeverij BZZTÓH.
Bridget Jones: Koken met de wadjang
(wok). Uitgeverij BZZTóH.
Oma Keasberry's Indische Keukenge
heimen. Uitgeverij Becht.
Kim, met een van de tongstrelende gerechten van Surakarta. „...als ik zakelijk moet dineren probeer ik mijn
gasten bij restaurant Surakarta een lekkere rijsttafel aan te smeren." foto hielco kuipers
RECENSIE HANS WARREN
Maarten 't Hart. Een havik onder Delft. Polemische
paukeslagen 34.90. Uitg. De Arbeiderspers
Er zijn weinig onderwerpen waarover
Maarten 't Hart geen tegendraadse me
ning heeft. In zijn bundel met 'Polemi
sche paukeslagen', getiteld 'Een havik
onder Delft', licht hij voor omtrent het
juiste dieet en de beste muziek, maar
openbaart hij evengoed zijn inzichten
over sport als over literatuur.
Maarten 'fVlart: 'Als ik, omringd door tegenspoed, bezwijken moet,
schenkt Gij mij leven'. foto hielco kuipers
i Maarten 't Hart verlo
pen nogal eens zo traag, dat de lezer zich
dreigt te vervelen. Op zijn columns en
essays, zoals die bijvoorbeeld te vinden
zijn in 'Een havik onder Delft', staat
doorgaans veel meer spanning. 'Polemi
sche paukeslagen' luidt de ondertitel van
deze onlangs verschenen bundel en dat
is een rake omschrijving van de inhoud.
De meeste beschouwingen in het boek
zijn kort, maar uiterst effectief. Vaak da
vert het al in de openingszinnen. „Wat is
het toch verschrikkelijk om een man te
zijn!", zo begint hij een van de stukjes.
Wie kan dan de verleiding weerstaan en
niet verder lezen? Een stukje over het ce
libaat heeft ook een krachtdadige ope
ning: „Onlangs was het hele Nederland
se episcopaat het land uit. Wat een kans
om onze grenzen voor bisschoppen te
sluiten! Tenslotte sluiten de Italianen
ook vaak genoeg hun grenzen voor ons
kalfsvlees, dus waarom wij niet onze
grenzen voor al die door Rome gestuur
de bisschoppen?"
Zo'n passage is kenmerkend voor 't
Hart: een ietwat kromme redenering,
niet onberispelijk geformuleerd, maar
vol vuur en overtuigingskracht.
Deze schrijver leeft bij de vete. Hij
houdt van de strijd. Verontwaardigde
brieven, boze reacties, felle tegenstand
volgens mij vindt hij dat het mooiste
wat hem overkomen kan. Bij voorkeur
neemt hij extreme standpunten in, die
hij op uitdagende wijze verdedigt. Er is
hem heel wat aan gelegen in zoveel mo
gelijk opzichten anders dan anderen te
zijn. De meeste mensen houden van
warmte, hij bezingt de zalige kou. Vrijwel
ieder houdt van een feestje, hij vindt dat
een verschrikking. Zijn eigen idee van
een feest is „een steenkoude, geheel ver
laten grote kerk, met een drieldavierorgel
waarop je, moederziel alleen, urenlang
in de vroege ochtend kunt oefenen".
Kinderbijslag
Reizen vindt menigeen heerlijk, 't Hart
belijdt dus zijn afkeer er van. Florence
wordt algemeen tot de mooiste steden
ter wereld gerekend, hij antwoordt met
een paukeslag: „Weinig steden zijn, ge
loof ik, zo dood als Florence". Even ver
derop weet hij over de Bobolituinen te
vertellen: „Het lijkt wel of die door
een Revisor-schrijver zijn aangelegd".
Zwitserland wordt door veel Nederlan
ders met een zekere argwaan bezien, 't
Hart gaat uiteraard weer tegen de trend
in. Hij schreef een waar loflied op het
land waar alles zoveel beter geregeld en
georganiseerd zou zijn dan bij ons. De
sterkste argumenten die hij aanvoert,
zijn dat er in Zwitserland „geen fokpre
mie (bestaat) in de vorm van kinderbij
slag. De bevolking wordt niet uitgezogen
door de belastingdienst".
Iedereen prijst Musils 'Der Mann ohne
Eigenschaften', hij noemt het uiteraard
„het meest onleesbare boek uit de hele
werelditeratuur". Het is moeilijk iets te
verzinnen waar 't Hart geen radicale opi
nie over heeft.
Lievelingspsalm
Geen gelegenheid laat hij voorbijgaan
om tegen zere schenen te schoppen. Een
fraai voorbeeld hiervan is het verhaal
over zijn studententijd. Hij ontving een
jaarlijkse beurs van 2600 gulden. Ande
ren kwamen daaraan te kort, hij zelf
hield een enorm bedrag over. Het chris
tendom is en blijft een favoriet onder
werp. Hij heeft weer heel wat hatelijkhe
den in petto. Godsdienst, zegt hij, is net
zoiets als de auto: „De meeste mensen
kunnen niet zonder. Daarom heeft het
geen zin om het te bestrijden".
Vindt Maarten 't Hart het leuk om he
lemaal nergens bij te horen? Ik denk dat
hij zich een pose heeft aangemeten. Hij
mag zich in harde bewoordingen tegen
het geloof van zijn jeugd keren, in een
ontroerend stuk over de psalmen komen
ook heel andere gevoelens aan het licht.
Hij biecht: „Ik wou dat ik nog zonder
zweem van twijfel m'n lievelingspsalm
kon zingen: Als ik, omringd door tegen
spoed,/bezwijken moet,/schenkt Gij mij
leven". Misschien is er dus zelfs hoop
voor Carel Peeters, de boekbespreker
van Vrij Nederland die vele venijnige sla
gen krijgt toegediend. Of voor Ton An-
beek, wiens onbeholpen Geschiedenis
van de Nederlandse literatuur niet meer
met de trommelstok maar met de
bulldozer bestreden wordt. Gaat al die
haat uiteindelijk niet terug op onvol
doende beantwoorde sympathie?
Behartenswaardig
'Een havik onder Delft' is een boek dat
heel gemengde gevoelens oproept. Veel
van 't Harts aanvechtbare uitspraken lij
ken vooral bedoeld om de aandacht op
zich gevestigd te krijgen. Er is zoveel ver
toon, zo'n overdaad aan polemische af
rekeningen, dat je bijna zou vergeten dat
er in dit boek veel behartenswaardige
dingen worden gezegd, heel wat wordt
beweerd dat de schrijver ten diepste be
zighoudt. Het gekke is dat 't Hart in al
zijn tegenstrijdige hoedanigheden boeit.
Hij kan een onzinnig verhaal over de in
komstenbelasting vertellen, voor de zo
veelste maal schimpen op Peeters, of
zeer treffende uitspraken doen over de
verloedering van de Nederlandse natuur
je leest deze wervelende, dwarse per
soonlijke stukken altijd met plezier.
Alle andere schrijvers willen dat zoveel
mogelijk van hun boeken worden ver
kocht. Vanzelfsprekend heeft 't Hart te
gengestelde ideeën. Tevreden stelt hij
over zijn werk vast: „De verkoop daalt
gestaag". Het zal hem diep teleurstellen,
,maar ik kan toch niemand aanbevelen
zich deze mooie bundel te laten ont
gaan.
Mokerslag
Wie zo rond 1960 geboren werd,
heeft een lastig leven. Die ge
dachte heeft me in het verleden
wel eens bekropen en het be
grip lost generation ligt je dan
voor in de mond bestorven.
Want strikt genomen: wat had
den wij.nou helemaal? De gou
den jaren '60, met Beatles, Rol
ling Stones en ontluikende wel
vaartsmaatschappij hebben we
nauwelijks bewust meege
maakt. Die gloriedagen zijn
voor de veertigers. En voor de
punk en het verzet tegen een
ingeslapen samenleving zijn de
i ons weer nét iets
te oud (hoewel de meest flexi-
belen van onze generatie er al
licht iets van hebben meegeno
men). Nee, wij moesten het
doen met David Bowie, Iggy
Pop en Queen; de saaisten van
ons hielden zelfs van Yes en Ge-
Nu is het nog geen haar beter.
Carrièrebewuste twintigers zijn
stuk voor stuk wereldwijzer en
welvarender dan wij. De veerti
gers draaien in hun Volvo's en
tussen de schuifdeuren van hun
beglas-in-loodraamde huiska-
mers hun Simon Garfunkel-
bandjes. De tieners hebben
Hammer, de twintigers hebben
Madonna, maar wij dertigers,
wat hebben wij? We hebben
heimwee naar onze tienerjaren,
toen alles duidelijk was en de
toekomst iets van later, iets dat
zeker goed zou komen. Toen de
toekomst kwam, trof die ons als
een mokerslag.
Wie er zo over denkt, moet 'Al
tijd te laat' van Jan Eilander le
zen. Zelf een jonge dertiger, heb
ik het boek met veel plezier ge
lezen en er ook heel wat her
kenbaars in gevonden. Hoewel
de hoofdpersoon van het boek,
Tessel Junior, wel erg klaagt en
zucht, heb ik moeten lachen om
een aantal van Eilanders obser
vaties, die misschien alleen jon
ge dertigers aanspreken. Het ge
heel is vlot en lichtvoetig ge
schreven, maar soms gaat Ei
lander wel erg op zijn hurken
zitten. Wie het wil lezen moet
dat snel doen, want door de ve
le verwijzingen naar de actuali
teit is het over een jaar vast erg
verouderd. Bovendien vind ik
ƒ24,95 voor een cadeauboek,
'wal 'Altijd te laat' eigenlijk is,
wel erg duur.
WILFRED SIMONS
Jan Eilander, Altijd te laat. De
avonturen van een dertiger.
Met tekeningen van Peter
Klashorst. Uitg. Prometheus.
ƒ24,95.
Highsmith
De Britse schrijfster Patricia
Highsmith heeft, overigens al
weer lang geleden, met Tom
Ripley een zeer smaakmakende
figuur aan de criminele litera
tuur toegevoegd. Zij voerde
hem in het verleden al viermaal
eerder ten tonele. In haar jong
ste boek 'Ripley onder water'
komen we deze in zo vele op
Schrijver Jan Eilander (rechts) en kunstschilder Peter Klashorst: het le
vensgevoel van de dertigers onder woorden gebracht.
foto wout jan balhuizen
zichten markante misdadiger
dus voor de vijfde maal tegen.
Hij is een vat vol tegenstrijdig
heden. Zowel een liefhebbend
echtgenoot als een pedant
egoïst. Als cultuurliefhebber ook
niet vies van vervalsingen. Bib
berend bij het zien koken van
kreeften, maar kil moordend als
iemand hem in de weg staat. In
het verleden heeft de man en
kele malen menselijke hinder
nissen op zijn pad naar mate
riële welstand zonder scrupules
weggevaagd.
Met zijn gladde praatjes en in
ventieve verzinsels wist hij
steeds politie en andere argwa
nende geesten de mist in te stu
ren. Maar in 'Ripley onder wa
ter' duikt dan ineens een wat
excentrieke Amerikaan op, die
verbeten op jacht gaat naar al
lerlei dubieuze zaken uit die zo
groezelige 'loopbaan' van Tom
Ripley. Uit menige toespeling
blijkt dat deze Amerikaanse ja
ger Ripleys moorddadig verle
den tot in de Finesses kent. Hij
moet alleen nog even de harde
bewijzen letterlijk boven water
halen. Natuurlijk lukt hem dat
niet. Ie weet als lezer in het be
gin al dat Ripley ook deze dans
zal ontspringen.
Ripley is een man
kleurloosheid van
se gelijk opgaat met een bijna
geniale criminele vindingrijk
heid. Nogal saai in het gewone
leven, maar opvallend alert als
het gaat om het veilig stellen
van zijn door misdaad verkre
gen verworvenheden. Hulpe
loos aan de ene, maar bezeten,
fanatiek en handig aan de ande
re kant. En tot overmaat van
ramp een figuur die door Patri
cia Highsmith zo meesterlijk
wordt neergezet dat hij ondanks
die moorden bijna nog sympa
thiek wordt ook.
Er gebeurt niet zo bijster veel in
deze vijfde Ripley. Heel veel
plaats wordt ingeruimd voor de
heel gewone dingen van het le
ven. Langzaam lijkt die dagelijk
se sleur zelfs de aanwezige drei
ging te kunnen overwoekeren.
Maar het is slechts een lange
knappe baanloop naar een ver
rassende ontknoping. Die dat
bevestigt wat we reeds lang wis
ten: Patricia Highsmith maakt
meesterlijke psycho-thrillers.
KOOS POST
Patricia Highsmith, 'Ripley on
der water'. Uitg. De Arbeiders
pers (Crime de ia crime).
i)i K L>lr
...uw Libris boekhandel
signeert
S3 donderdag 1.9 maart
het Boekenweek
geschenk
'Jj WEERBORSTELS
u* en ander werk
y bij Boekhandel
Z De Kier
Nieuwe Rijn 45
vanaf 19.30
tot 21.00 uur
THJIr
Van
individuele
reis
tot
kompfete
verzorging.
losse
vluchten
hotel
reserveringen
komplete
rondreizen
avontuurlijke
rondreizen
W ^e-buto
IEISIUIO
Doezastraat 30,
2311 HB Leiden
Telefoon: 071-133941
iyzl
/toerkoop
