Superogen
in nieuwe
telescoop
I
Tekst van alle Dode Zeerollen
samengebracht op 5200 foto's
Wetenschap
Elektronische geleidehond
Malaysische flora snel in kaart brengen
WOENSDAG 18 MAART 1992
27
REDACTIE BRAM VAN LEEUWEN
Voorloper aap leefde in groter gebied
Het 13 miljoen jaar oude kaakbeen dat op het ogenblik in St Louis
wordt geëxposeerd. foto ap
st.louis Aapachtige voorgangers van gorilla's, chimpansees en
mensen leefden in een groter gebied in Afrika dan werd aange
nomen zo blijkt uit een onlangs gevonden fossiel. Volgens Glenn
Conroy, hoogleraar in de anatomie en antropologoie aan de
Washington Universiteit in St. Louis, is door het vinden van een
13 miljoen jaar oud stuk kaakbeen in Namibia een heel nieuw
geografisch gebied voor onderzoek naar de voorgangers van de
mens geopend.
Het schepsel waarvan het kaakbeen werd gevonden leefde ken
nelijk in een tijd voordat de hominoïden zich tot twee verschil
lende soorten begonnen te ontwikkelen. Uit de ene tak ontwik
kelde zich uiteindelijk de mens en uit de andere chimpansees en
gorrilla's. Uit de afmetingen van de tanden valt af te leiden dat
het wezen ongeveer 16 kilo woog.
Gen van suikerziekte ontdekt
parus Franse wetenschappers hebben na onderzoek bij 16 fa
milies van suikerpatiënten het gen ontdekt dat ouderdomsdia-
betes veroorzaakt. Het gen zorgt voor de produktie van glucoki-
nase, een eiwit dat het suikemiveau in het bloed op peil houdt.
Veranderingen in dit gen verminderen de activiteit van het eiwit
waardoor de diabetes ontstaat.
De ontdekking biedt de mogelijkheid om mensen op te sporen
met een verhoogd risico op suikerziekte en voor nieuwe ge
neeswijzen. Ongeveer 3 tot 5 procent van de bevolking lijdt aan
suikerziekte. In 90 procent van de gevallen gaat het om ouder-
domsdiabetes, waarop na het 40ste jaar verhoogde kans bestaat.
Ook gen borstkanker gevonden
Tokyo» Japanse artsen zeggen er in geslaagd te zijn de genen te
lokaliseren die bij verlies of beschadiging borstkanker kunnen
veroorzaken. De vinding kan van belang zijn bij het vroegtijdig
ontdekken en behandelen van de ziekte.
De bewuste genen zijn volgens de groep onder leiding van Yusu-
ke Nakamura van de Japanse Stichting voor Kankeronderzoek te
vinden in het 17de chromosoom. De bevindingen van de artsen
werden het afgelopen weekeinde gepubliceerd in het Ameri
kaanse tijdschrift Cancer Research.
Onderzoek vindplaats gletsjerman
innsbruck De plek in de Oostenrijkse Alpen waar vorig jaar het
meer dan 5.000 jaar oude lijk in een gletsjer gevonden is, wordt
deze zomer nog eens minutieus onderzocht. Dit heeft de direc
teur van het instituut voor pre- en oude historie aan de universi
teit van Innsbruck, Konrad Spindler, aangekondigd. Het onder
zoek moet nog achtergebleven delen van de jagersuitrusting aan
het licht brengen. 'Otzi' ligt nog steeds in zijn vrieskist in het in
stituut voor anatomie aan de universiteit van Innsbruck. Tem
peraturen van circa 6 graden onder nul en een luchtvochtigheid
van 98 procent moeten verdere verrotting tegengaan.
Lijkenhandel medische faculteit
bogota De regering van Colombia heeft de medische faculteit
van de Vrije Universiteit van Barranquila gesloten nadat een
gruwelijk soort lijkenhandel aan het licht was gekomen. Bewa
kers van de universiteit maakten er een gewoonte van zwervers
dood te knuppelen en hun lichamen voor 200 dollar per stuk
aan de faculteit te verkopen. Volgens een politierapport voerde
de faculteit geen enkele administratie over lichamen die ten be
hoeve van het onderwijs werden binnengebracht. De voorzitter
van de universiteit en diverse bestuurders zijn in verband met
het schandaal ontslagen. Zestien bewakers en ambtenaren zijn
gearresteerd.
Centrum voor GOS-kerngeleerden
brussel In Brussel is vorige week het 'internationaal centrum
voor wetenschap en technologie' opgericht dat onderdak moet
bieden aan duizenden kerngeleerden uit de voormalige Sovjetu
nie. Het is de bedoeling dat het atoomcentrum tegen de zomer
al van start gaat.
De Duitse minister Genscher kwam begin dit jaar met het idee
op de proppen uit vrees voor een uittocht van Sovjet-kerngeleer
den naar landen die veel geld overhebben voor de ontwikkeling
van een atoombom. De VS en de EG investeren elk 25 miljoen
dollar in het centrum. Als plaats van het centrum wordt het
Koertsjatov- instituut in Moskou genoemd.
Discussie over elektrisch poetsen
utrecht Begin januari gooide de Nederlandse hoogleraar tand
heelkunde dr. B. Houwink de knuppel in het hoenderhok. Hij
trok ten strijde tegen het gebruik van elektrische tandenborstels
omdat ze nadelen zouden hebben. Inmiddels is in het Neder
landse tandartsenblad een discussie ontstaan over die opvatting.
Diverse medewerkers van vakgroepen paradontologie aan Ne
derlandse universiteiten zijn het met die opvattingen niet eens.
Gezien het slechte poetsgedrag van de gemiddelde Nederlander
(te weinig en nogal eens met te harde borstels) komen zij tot de
conclusie dat elektrische borstels ook voordelen kunnen hebben
en dat de nadelen nooit wetenschappelijk zijn bewezen.
Over een jaar of zes is de Europese Zuidelijke
Sterrenwacht (ESO) de allergrootste en allerbeste
sterrenkijker ter wereld rijker. De telescoop zou in
beeldscherpte de 'Hubble-ruimtetelescoop' naar de
kroon kunnen steken. De vier monsterachtig grote,
glazen ogen worden uitgerust met elektronische
'netvliezen' die op technologisch gebied het neusje van
de zalm zijn.
LEIDEN BEN APELDOORN
Tot een jaar of 10, 20 geleden
dacht men dat grotere sterren
kijkers dan de staal- en glasreu
zen op Mount Palomar (5 meter
grote spiegel) en bij de Russi
sche plaats Zelenschukskaya (6
meter) onhaalbaar waren. Nóg
grotere spiegels en staalcon
structies zouden door gewicht
en temperatuurveranderingen
niet meer de vereiste precisie
kunnen halen.
Sterrenkundigen, meelopend
aan de hand van computerspe
cialisten en telescoopbouwers,
blijken niet voor één gat te van
gen. Als een monstertelescoop
met een spiegel van 16 meter
middellijn onmogelijk is, dan
bouw je er toch gewoon vier op
een rij en breng je het licht van
die vier in één punt samen?
Dan heb je je telescoop met
een 16 meter-spiegel, want vier
spiegels van elk 8 meter beslaan
gezamenlijk een even groot op
pervlak als één van 16. In de ra-
diosterrenkunde is die techniek
al jaren in gebruik en bij het
Drentse plaatsje Westerbork
staan veertien 25 meter grote
radioschotels op een, drie kilo
meter lange, rij, samenwerkend
als één, drie kilometer grote, an
tenne.
Waarom zou je dat huzaren
stukje niet in zichtbaar licht
herhalen? De golflengte daarvan
is weliswaar zo'n 30 miljoen
maal kleiner en je moet dus veel
nauwkeuriger werken, maar het
samenbrengen van vier aparte
lichtbundels binnen een fractie
van een golflengte is voor een
moderne computer geen pro
bleem meer.
Dus rees een aantal jaren ge
leden op het hoofdkwartier van
de ESO bij München het plan
om zo'n 'meer-ogige' supertele
scoop, gepland op de Chileense
berg Paranal (nabij de ESO-ster-
renwacht zelf op de berg La Sll-
la) te bouwen en die te voorzien
van de laatste snufjes op elek
tronisch, optisch en mecha
nisch gebied.
Om alvast ervaring op te doen
voltooide men enige jaren gele
den de allermodernste tele
scoop: de 'New Technology Te
lescope'. Die is met ziin 3,6 me
ter grote spiegel niet ae grootste
maar wel de beste ter wereld.
Het geheim is uitgekiend, nieuw
materiaal en een heel dunne
hoofdspiegel die op een groot
aantal punten van onderen
door computergestuurde 'voe
lers' in de vereiste, perfecte pa-
raboolvorm wordt gehouden.
Dat is bij een dikke glasschijf
onmogelijk.
De NTT vertegenwoordigt
een geweldige doorbraak op te-
lescoopgebied. Door het relatief
geringe gewicht van de hoofd
spiegel is een loodzware (dure)
constructie (de telescooptubus)
overbodig en de techniek met
Een maquette van de super-telescoop die In 1998 gereed moet zijn.
de 'voelers' betekent in feite dat
telescoopspiegels nog veel gro
ter kunnen worden gemaakt.
De enige grens die nu nog
aan de beeldscherpte wordt ge
steld is de luchtonrust in de
dampkring. Dat veroorzaakt het
fonkelen ('twinkelen') van ster
ren, maar opk dat eeuwenlang
onbereikbare terrein is nu door
de astronomen betreden. De
'voeltechniek' waarmee een
grote, dunne spiegel in de ver
eiste vorm kan worden gehou
den, kun je ook bij een Ideiner,
heel dun spiegeltje, opgesteld in
de lichtweg van de kijker, ra
zendsnel toepassen om zo voor
die (plaatselijke) luchtonrust te
corrigeren.
Wat bij de NTT wordt toege
past en ondervonden, zal wor
den gebruikt en verfijnd bij zijn,
nu weliswaar nog ongeboren
maar veel grotere en machtiger
broer: de Very Large Telesco
pe'. Vorig jaar slaagde men erin
een eerste testspiegel, ruim 8
meter in middellijn te gieten in
een langzaam ronddraaiende
gietmal waardoor de vereiste
uitholling in ruwe vorm werd
verkregen. Dat scheelt een hoop
slijpwerk en dus tijd en geld.
In 1996 moet de eerste van de
vier reuzen telescopen, op de
Chileense berg Sierra Paranal,
in gebruik worden genomen.
Elk van de vier telescopen van
de VLT zal een scheidend ver
mogen hebben van 0,05
boogseconde. En dat is een on
ooglijk hoekje: een dubbeltje op
een afstand van 21 kilometer.
De VLT als geheel zal datzelfde
dubbeltje nog op een afstand
van bijna 350 kilometer kunnen
zien.
Bacterie schoont
vervuilde «rond
DEN HAAG LONNEKE NOOU
Zwaar vervuilde grond kan op
een natuurlijke manier worden
schoongemaakt door er bacte
riën aan toe te voegen. Dat is
goed voor het milieu en nog
goedkoop ook. Zo blijkt uit een
onderzoek van drs. Roelof 01-
denhuis waarop hij vorige week
promoveerde aan de Groningse
Vaak wordt vervuilde grond
afgegraven en vervangen door
schone. Deze methode is echter
duur en neemt bovendien het
probleem niet weg. De vervuil
de grond blijft immers bestaan.
De laatste jaren is steeds meer
onderzoek verricht naar het op
biologische wijze afbreken van
vervuilde grond. Voor licht ver
vuilde grond (olie) zijn al resul
taten geboekt, maar voor zwaar
vervuilde grond was nog geen
remedie voor handen.
Bacteriën voeden zich vooral
met natuurlijke stoffen Natuur-
vreemde stoffen zoals chloro
form, di- en trichlooretbyleen,
worden door de bacteriën niet
herkend en ook niet afgebro
ken. Deze moeilijk afbreekbare
stoffen komen ln Nederland
veel voor. Ze worden onder an
dere gebruikt in chemische sto
merijen en wasserijen en in de
verf- en metaalindustrie.
Onderzoeker Oldenhuis ont
dekte dat bacteriën die leven op
aardgas, ook chloorverbindin
gen afbreken zonder deze te ge
bruiken als voedsel. Door deze
bacteriën toe te voegen aan de
vervuilde bodem, kan de grond
op een natuurlijke manier wor
den schoongemaakt.
De biologische afbraak van
stoffen is echter een langzaam
proces en vaak zijn de omstan
digheden zo slecht, dat bacte
riën hun werk niet kunnen
doen. Oldenhuis onderzocht of
het mogelijk was de microbiolo
gische afbraak van stoffen te
versnellen door gespecialiseer
de bacteriën met de vervuilde
grond te vermengen. Hiervoor
isoleerde hij bactieriën uit
zwaar vervuilde grond, die hij
vervolgens in een laboratorium
verder kweekte. De bacteriën
entte hij op de vervuilde grond.
Het laboratoriumresultaat was
positief: vervuilde grond werd
snel afgebroken.
TOKYO» Op een tentoonstelling in de Japanse hoofdstad Tokyo over
nieuwe technische vindingen werd afgelopen week deze elektroni
sche blindengeleidehond getoond. Het apparaat wordt aangedreven
met een accu en kan door richtingzoekende sensoren dezelfde func
tie vervullen als een speciaal opgeleide hond. foto ap
Uniek project voor Leidse uitgeverij E.J. Brill
Het Rijksherbarium in Leiden wil binnen 20
jaar de complete plantenwereld van Malay
sia in kaart brengen voordat het tropisch re
genwoud volledig is vernietigd. Dit zegt de
directeur van het onderzoeksinstituut van
de Leidse universiteit, prof. dr. P. Baas in
het blad Cicero.
De botanici van het Rijksherbarium,
mondiaal bekend om de kennis van de Ma-
leise flora, hebben sinds 1948 5.000 planten
in Malaysia, Indonesië, Papua Nieuw Gui
nea, de Filipijnen en Brunei geïnventari
seerd. Als het onderzoek in het huidige
tempo doorgaat, zal de complete planten
wereld in dat deel van de wereld pas in het
jaar 2256 compleet in kaart zijn gebracht.
Baas vreest echter dat er tegen die tijd nog
maar weinig van het oerwoud over is.
En dat is zonde, vindt de directeur van
het Rijksherbarium, want mogelijk groeien
er in het tropisch regenwoud tal van plan
ten die oplossingen kunnen bieden voor
reusachtige problemen. Misschien bevindt
zich er wel een gewas dat kan helpen een
einde te maken aan alle voedselproblemen
of aan ziektes als aids of kanker. Met het
oog op dat laatste werkt het herbarium sa
men met onder meer de Universiteit van Il
linois in de VS.
In een poging de vernietiging van het re
genwoud voor te zijn, wil Baas de onder
zoeksinspanningen uitbreiden. Nu werken
er acht onderzoekers voor 50 procent van
hun dienstverband aan de flora Malesiana.
Baas' bedoeling is om zijn team uit te brei
den tot 15 20 full-timers. In combinatie
met een andere, iets minder nauwkeurige
onderzoeksmethode, zou de inventarisatie
dan over ongeveer 20 jaar afgerond kunnen
zijn. Of dat snel genoeg is? „Wat wc hopen
is dat de destructie niet totaal zal zijn", zegt
Baas.
De Leidse weten
schappelijke uitge
verij E.J. Brill haalde
vorige week het we
reldnieuws. Nog de
ze zomer verschij
nen alle teksten die
staan op complete
Dode Zeerollen en
op stukken en snip
pers daarvan bij de
Leidse uitgeverij op
fhicrofilm. Deze tek
sten werden vanaf
1947 in de woestijn
van Judea nabij
Qumran in elf grot
ten gevonden. De
rollen, daterend uit
de periode van 200
jaar vöör tot 100 jaar
na Christus, bevat
ten (bijbel )teksen
over het ontstaan
van het christen- en
jodendom.
Het gaat om 5200
foto's op 80 microfi
ches die samen on
geveer 700 gulden
gaan kosten. Brill is
daarmee de eerste
ter wereld die de
teksten compleet
uitgeeft. Begin
maart namen de Israëlische au
toriteiten het besluit dat 'de
vondst van de eeuw' in zijn ge
heel mocht worden gepubli
ceerd.
De afgelopen 30 jaar zijn er
over de hele wereld slechts ge
deelten gepubliceerd, vaak met
uitvoerig commentaar. Omdat
maar een klein groepje weten
schappers zich met de rollen
bezig hield en een groot deel
niet openbaar werd gemaakt,
deden voortdurend complot
theorieën de ronde. Zo zouden
niet vrijgegeven stukken het
christendom op zijn fundamen
ten doen schudden. Nog on
langs verscheen een boek dat
inspeelt op die théorie, de 'Do
de Zee en de verzwegen waar
heid' van M. Biagent en R.
Leigh.
Internationaal verenigde zich
k" -
Brill heeft geen originelen, maar we
waren niet alle rollen zo gaaf.
na 1947 een select groepje on
derzoekers om de stukken aan
te kopen van de vinders, veelal
bedoeïnen. Na aankoop schon
ken de onderzoekers alle origi
nelen aan The Shrine of the
Book, een museum in Oost-Je
ruzalem dat tot 1967 van Jorda
nië was en daarna door Israël
werd toegeëigend. Foto's van de
handschriften gingen ter bestu
dering over de hele wereld, ook
al omdat de Israëliërs rekening
hielden met mogelijk vernieti
ging door oorlogshandelingen.
De Koninklijke Nederlandse
Academie van Wetenschappen
kocht het materiaal uit de elfde
en laatste grot en kreeg daar
mee het recht op publikatie. fn
1971 kon Bnll daarom'met hulp
van de universiteit van Gronin
gen een studie over de Aramese
vertaling van het bijbelboek Job
uitgeven.
Ook de Verenigde Staten ver
kregen rechten op een groot
deel van het materiaal. Het on
derzoek daarvan Werd gedaan
door de Huntington Library in
San Marino. Maar Amenkanene
vonden het tijd worden dat al
het materiaal, in het buitenland
of in Israël, bestudeerd of niet,
gepubliceerd moest worden. De
complottheorie moest ontze
nuwd worden. Daarom kwam
vorig jaar een 'piratcnuitgave'
op microfilm uit, die 1800 foto's
bevatte.
Om aan alle speculaties een
eind te maken besloten de Is
raëlische autoriteiten begin
maart dat al het materiaal, ook
het ongepubliceerde mocht
worden uitgegeven. Op die mo
gelijkheid is de Leidse uitgeverij
ingesprongen.
Brill direcleur F. Pruyt ver
klaarde zondag voor de VPRO-
televisic dat hij geen ontdekkin
gen verwacht die 8e gangbare
opvattingen over de tijd van het
Oude Testament veranderen.
Redacteur Van der Meij is het
daarmee eens. „Nee, elke recht
geaarde wetenschapper zou
zo'n ontdekking direct hebben
geopenbaard. Ln hij had zijn ei
gen mening desnoods aange
past aan de wetenschappelijke
feiten."
