Vukovar geruïneerde spookstad
Stemrecht voor Europeanen? Nee, geen sprake van'
PvdA moet doen wat
'de mensen' bezighoudt
Feiten &Meningen
VRIJDAG 13 MAART 1992
2
TOM JANSSEN
STEVE CRAWSHAW
„Ik heb hier mijn hele leven gewoond. Maar hoe kan ik
hier blijven leven?" De wanhopige vrouw tussen de ruï
nes staat niet alleen in deze mening. De stank van rotten
de lichamen waarmee bezoekers aan Vukovar worden
begroet na de lange en fatale belegering van vorig jaar is
verdwenen. Maar de nachtmerrie is niet minder echt.
Vukovar blijft, zelfs als de lijken zijn weggehaald, afschu
welijk verwoest. Het lijkt onmogelijk je voor te stellen dat
het gewone leven binnen tien jaar terug zal zijn.
een geïmproviseerd café op
nieuw zijn deuren geopend
een paar tafels, naast een tank.
Voor het merendeel zijn er ech
ter geen winkels, geen café's en
is er bijna geen leven. In Vuko
var is nog steeds geen stromend
water.
In dit gebied is het voor de
Kroaten onmogelijk naar huis
terug te keren. Theoretisch zal
de aanwezigheid van VN-troe
pen bijdragen aan hel herstel
van de status quo, waarin de
Kroaten zich veilig voelen. Iade
praktijk is het onmogelijk zich
voor te stellen dat de mensen
terugkeren naar de dingen zoals
die bekend is van de foto's van
het met de grond gelijk ge
maakte Warschau in 1945. Maar
in 1945 wist iedereen dat de
oorlog voorbij was. De opbouw
begon snel. Polen kon terugke
ren naar een deel van wat vóór
1939 had bestaan. In Vukovar
voelen de mensen zich óf een- F
den is zij haar huis kwijtgeraakt,
omdat zij getrouwd was met
een Kroaat.
Afgelopen juli was het mogelijk
om in een café-pizzeria op het
belangrijkste plein van Vukovar
te zitten en met de plaatselijke
bevolking te praten over de
spanningen die met een angst-
inhopig, óf zij blijven wekkende onvermijdelijkheid
De officiële Servische gedrags
lijn is dat alles nu terugkeert
naar normaal. De televisie van
Belgrado had onlangs veel aan
dacht voor de opening van een
nieuwe bank in de stad. En toch
is het allemaal onwerkelijk. Het
opruimen is begonnen, maar
het gonst niet van de bedrijvig
heid Slechts een paai individu
en zoeken hun weg dooi het
verwoeste landschap. De wegen
zijn leeg. Er zijn een paar leger
trucks, een paar fietsen en zelfs
een paar kinderen met felge
kleurde pukkels die naar 'huis'
gaan vanuit een heropende
school.
Officieel zijn 10.000 mensen te
ruggekomen naar Vukovar. Dat
lijkt onwaarschijnlijk in wat zo
zichtbaar een spookstad is.
Slechts twintig kinderen gaan
naar school en er kunnen zich
nauwelijks meer dan duizend
mensen bevinden in wat een
stad is geweest van 50.000 in
woners. De heldere nieuwe ra
men van de bank en het frisge
schilderde uithangbord lijken
niet thuis te horen temidden
van de verwoesting hoewel
de autoriteiten ongetwijfeld
dachten dat het er op de televi
sie indrukwekkend uit zou zien.
Hopeloze leegte
Om dit gebied binnen te komen
verboden voor iedereen die
daarvoor geen speciale toe
stemming heeft van het leger
moet men door een vervallen
stadsgedeelte van een hopeloze
leegte reizen. Kilometer na kilo
meter, controlepunt na contro
lepunt, snort de auto over de
platgetreden sporen van tanks
in het wegdek. Her en der heeft
dezelfde bitterheid en woede
koesteren die tot de oorlog heb
ben geleid. Geen van de onder
liggende spanningen is opge
lost.
Kelders
Een Servische vrouw, die haar
broer en haar neef heeft verlo
ren in de oorlog, klaagt: „Wij
hebben geen leven. Vroeger wa
ren wij vrij. We konden naar Za
greb gaan, we konden overal
heen Nu is alles leeg Een an
dere vrouw, die zoals zovelen
zelfs haar voornaam niet wil
noemen, spreekt van een
machtsstrijd die nu aan de gang
is 'nissen Serviërs en Serviërs'.
Zij zegt dat zij de tijd gedurende
het beleg had doorgebracht in
kelders. Een paar weken gele
tot de oorlog leidden. Er
een paar bombardementen ge
weest, wat geveervuur in de ge
mengde stad, die in die tijd nog
wat van haar gammele charme
bewaarde. Belgrado en Zagreb
hitsten hun mensen op om zich
tegen de Kroatische fascisten of
de Servische bolsjewieken te
verdedigen. Het was duidelijk
waar dat moest eindigen.
Nu is dat café, net als de rest,
een hoop verbogen metaal en
bakstenen. De oranje luifel
hangt nutteloos in de lucht Een
inwoner van Vukovar zegt, met
een verwijzing naar de Kroati
sche en Servische leiders: „Tud-
jman en Milosevic hebben op
elkaar geschoten. En kijk wat ze
nu hebben."
Met de aanwezigheid van het
VN-vredesleger zal er misschien
minder worden geschoten dan
voorheen. Maar de politieke si
tuatie is nog steeds niet opge
lost. Sommige Serviërs in Vuko-
moeid knikje met het hoofd:
„Of ik kan leven in een
Kroatisch Vukovar? Waarom
niet?" Anderen zeggen: „Wij
kunnen nooit meer samen zijn
met Osijek" in een verwijzing
naar wat vroeger de regionale
hoofdstad was, 25 kilometer
verderop. Hoewel hevig gebom
bardeerd, is Osijek nog steeds in
Kroatische handen.
Twee helften
In Vukovar zijn op vele muren
boodschappen gekalkt aan de
Servische strijdmacht: „Servisch
huis geen toegang." Op
Kroatische huizen kan dus vrij
worden gejaagd Op de weg een
paai kilometer buiten Vukovar
is het hetzelfde verhaal. Een blik
op de twee helften van Borovo,
dat wekenlang de frontlinie was
in de burgeroorlog, vertelt veel
over hoe de oorlog werd uitge
vochten. In wat het Kroatische
deel was, in Borovo Naselje, is
bijna ieder huis verwoest. In
Borovo Selo, het Servische deel,
kun je je bijna voorstellen dat er
geen oorlog is geweest. Erg wei
nig huizen zijn beschadigd.
Op een dag afgelopen juli ratel
de urenlang automatisch ge
weervuur in een nu in puin ge
schoten straat van lage huisjes
in Borovo Naselje, met rozen
struiken en een wirwar van
wijnranken. Destijds zei een
plaatselijke inwoner weemoe
dig: „Ik geloof dat de oorlog
vandaag eindelijk is begonnen."
Nu lijken de gevechten voorbij
te zijn, en de Kroaten zijn weg.
Maar in dit niemandsland van
de haat is het onduidelijk of de
oorlog voorgoed voorbij is
laat staan of dit, na het vertrek
van de VN-troepen, deel zal uit
maken van onafhankelijk Kroa
tië, van westelijk Servië of
slechts een plek zal zijn van
eeuwige wanhoop."
VERTALING LUUTJE NIEMANT5VERDRIET
Rottenberg wil bezem stevig door partij halen
CAREL GOSEUNG
De spookstad Vukovar na de val van de Kroatische verdediging op 19 november 1991. Er kunnen zich nu
nauwelijks meer dan duizend mensen bevinden in wat een stad is geweest van 50.000 inwoners. FOTO
en WILFRED SCHOLTEN
Een tijdelijk 'uithangbord' om
er vervolgens 'uitgepleurd te
worden' wil Felix Rottenberg
niet zijn, zegt hij. Als alles vol
gens plan verloopt, kiest het
PvdA-congres hem vandaag tot
partijvoorzitter. Hij gaf de afge
lopen maanden reeksen inter
views, maar daaruit rees vaak
geen helder beeld op van wat
Rottenberg wil met zijn partij.
Daarom een poging tot verhel
dering.
Rottenberg geeft ongeveer ie
dereen de schuld voor de huidi
ge PvdA-crisis. Zo verwijt hij
partijleider Kok dat deze te wei
nig keuzes maakt. Toch denkt
hij goed met Kok te kunnen sa
menwerken. Hij belooft alvast
niets te doen zonder de PvdA-
leider te raadplegen.
De PvdA-ministers zijn volgens
Rottenberg te kleurloos en te
defensief met hun eigen vakge
bied bezig. De kwaliteit van de
PvdA-fractie in de Tweede Ka
mer deugt ook niet. Een groot
deel van de PvdA-parlementari-
ers zou eigenlijk moeten wor
den vervangen. En de partijtop?
Die is te arrogant en heeft geen
strategie.
In deze ellendige situatie wil
Rottenberg zijn 'nek uitsteken'
en daarvoor moet de partij hem
'op de knieën danken'. De soci
aal-democraat ziet een aantal
wegen om de PvdA uit de mod
der te trekken. Zo wil hij de
maatschappelijke problemen en
de interne PvdA-strubbelingen
inventariseren. Vragen stellen.
Discussiëren. De betrokkenen
dwingen tot voorstellen. Prak
tijkgericht. Geen oeverloos
ideologisch gemeier.
Daarbij wil Rottenberg ook
'kwaliteit' opsporen en mobili
seren. Mensen die inhoudelijke
en communicatieve kwaliteiten
hebben. Politici als het kamerlid
Vermeend of de staatssecreta
rissen Simons en Kosto zijn fa
vorieten van Rottenberg. Ze
durven te zeggen waar het op
staat. Ze dragen de politieke
identiteit van de PvdA uit zon
der direct te polariseren. Een
lijst met zo'n 600 namen moet
straks klaarliggen om uit te kie-
Eén van de overgebleven bewoners van Vukovar wandelt langs de restanten
uitgebrande bus.
Rottenberg wil zijn „nek uitsteken".
inkomen, onderwijs, allochto
nen moeten op speciale bijeen
komsten aan de orde komen.
Een nazomer-universiteit, een
PvdA-kenniscentrum, netwerk
strategieën. Allemaal Rotten
berg-ideeën. Elk taboe moet ter
discussie staan, inclusief het
rood dat de PvdA nog steeds in
het schild voert. Weg ermee, het
zijn symbolen uit de jaren der
tig-
Politiek-inhoudelijk zijn Rotten-
bergs uitspraken nog niet erg
flitsend geweest. Hij wil D66
pesten. Die partij wordt volgens
hem slapend rijk omdat PvdA-
kiezers, door het verval bij 'hun'
partij, daar hun heil zoeken.
Rottenberg associeert D66 met
gebakken lucht, gebrek aan
standpunten. Groene Links
vindt hij te rigide en niet inte
ressant. Een bundeling van de
PvdA en deze twee partijen in
een progressieve volkspartij
acht Rottenberg nu niet aan de
orde. Dat is regelrecht in strijd
met de offiGiële partijlijn.
Hij wil blijven samenwerken
met het CDA. De coalitie moet
in mei 1994 inzet worden van
de verkiezingen. Binnen de coa
litie moet de PvdA zich toeleg
gen op het inhoudelijke.
Machtspolitiek moet men aan
het CDA overlaten dat daarin
toch veel beter is.
Overigens zou Rottenberg een
kabinetscrisis waarbij de PvdA
uit de coalitie stapt niet afwij
zen. Hij zou het angsthazerij
vinden als de sociaal-democra
ten alleen vanwege mogelijk ze
telverlies de band met het CDA
FOTO CPD
handhaven. Op termijn zou dat
voor de geloofwaardigheid van
de PvdA slechter zijn dan een
crisis, meent hij.
In de concrete politiek moet de
PvdA zich richten op dingen die
'de mensen' bezighouden,
meent Rottenberg. De buiten
landers als nieuwe onderklasse,
milieu, veiligheid op straat, ver
snipperd onderwijs, rechtvaar
dige sociale zekerheid die be
taalbaar blijft. Hij bepleit een
inkomenspolitiek voor veel bre
dere onderlagen dan nu. De
koppeling tussen lonen en uit
keringen vindt hij niet meer
bruikbaar. Die is te defensief.
Hij ziet meer in belastingmaat
regelen, goede cao's, betere ar
beidsomstandigheden en een
werkgelegenheidsbeleid.
Rottenberg is tegen het auto
matisch verstrekken van uitke
ringen. Omscholing moet uitke
ringstrekkers aan werk helpen.
Vooral bij de wao en de bijstand
is ingrijpen geboden. Uitke
ringsfraude moet worden aan
gepakt. Met het geld dat dat op
levert, kan het onderwijs wor
den opgekrikt. Er is discussie
nodig over de toekomst van de
aow. De rol van de overheid in
.de samenleving moet verder
worden beperkt. Het plan-Si-
mons (de stelselherziening ge
zondheidszorg) moet doorgaan,
vindt hij, hoewel de staatssecre
taris van volksgezondheid zelf
zojuist de steven heeft gewend.
Het woord is vandaag aan het
PvdA-congres.
Fransen willen zelf touwtjes in handen houden
DORDOGNE HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
Aan de voet van het imposante kas
teel hoog boven op een rots bij de ri
vier de Dordogne ligt het eeuwenou
de dorpje Beynac te schitteren onder
een lauw zonnetje. Beynac is een van
de mooiste dorpjes van de Dordog
ne. Dat weten niet alleen de 501 in
woners, maar ook de meer dan hon
derd buitenlanders die er een tweede
huis hebben gekocht. Maar liefst 107
'residences secondaires' telt het
dorpje.
Tijdens de zomermaanden verdub
belt de bevolking van het dorpje bij
na. Tientallen Britten, Duitsers, Bel
gen en Nederlanders strijken voor
een paar maanden neer in hun vaak
ooit voor een prikkie gekochte twee
de woning. Doorgaans bouwvallen
die ze met veel zwoegen hebben op
geknapt tot kléine païeisjes. Enkele
tientallen Noordeuropeanen bevalt
het leven aan de oever van de Dor
dogne zo goed, dat ze zich er perma
nent hebben gevestigd.
Beynac is geen uitzondering. De
Dordogne is al jarenlang in trek bij
Noordeuropeanen. Vooral bij Britten
en Nederlanders. In sommige delen
van het departement zijn complete
Nederlandse of Engelse kolonies ont
staan.
Hoewel de Noordeuropese immi
granten minder dan 1 procent van de
totale bevolking van de Dordogne
uitmaken, kan nun aantal in sommi
ge dorpen tot ver boven de tien pro
cent uitstijgen. Zoals in Siorac, Mon-
ne, Sarlat of Beynac. Het is verre van
denkbeeldig dat de Britten en Neder
landers daar een dikke vinger in het
gemeentebestuur krijgen als ze mo
gen stemmen en zich verkiesbaar
kunnen stellen. Voor veel Fransen is
dat idee ronduit een nachtmerrie.
„Ik heb niets tegen Nederlanders of
Britten, maar ik begrijp niet waarom
ze hier stemrecht zouden moeten
krijgen", zegt de medewerkster van
het bureau vreemdelingen van de
prefectuur. Ze heeft het overigens al
leen nog maar van horen zeggen. Uit
Brussel is nog niets concreets bin
nengekomen. Maar persoonlijk vindt
ze het idee 'waanzin'. „Wie zonodig
hier wil stemmen, moet zich maar
laten naturaliseren", zo vindt ze.
Belasting
In het twee kamertjes grote gemeen
tehuis van Beynac denkt men daar
niet wezenlijk anders over. De burge
meester zelf is er niet, maar zijn toe
vallig aanwezige vrouw.wil de hon
neurs wel even waarnemen. „Ik ben
er tegen dat al die Noordeuropeanen
straks ook nog stemrecht krijgen",
zegt ze. Persoonlijk heeft ze niets te
gen ze, maar het begint onderhand
wel de spuigaten uit te lopen. „We
hebben hier 107 tweede woningen in
onze gemeente. Dat kost ons, belas
tingbetalers, handenvol geld. De bui
tenlanders betalen geen of nauwe
lijks lokalé belasting, maar de ge
meente draait wel op voor het aan
leggen en onderhouden van wegen
en voorzieningen", zo vertelt ze.
De grote Brits/Nederlandse interesse
voor onroerend goed heeft haars in
ziens ook alleen maar negatieve ge
volgen. „Onze eigen mensen kunnen
de grondprijzen niet meer betalen
door de speculatie", zo debiteert de
vrouw van de burgemeester. En aan
de lokale economie dragen de bui
tenlanders al evenmin veel bij, als we
haar moeten geloven. „Vooral de Ne
derlanders niet. Die nemen haast al
les wat ze nodig hebben van huis
mee. Ze geven hier geen cent uit."
Over de enkele tientallen Noord
europeanen die permanent in
Beynac wonen, is ze minder kritisch.
„Dat zijn over het algemeen aardige
mensen die goed geïntegreerd zijn in
de gemeenschap. Maar ze stemrecht
geven. nee. dat hoeft voor mij niet.
Buitenlanders hoeven hier niet de
dienst uit te komen maken."
De permanent in de Dordogne wo
nende Nederlanders daarentegen
zouden maar wat graag stemrecht
krijgen bij lokale verkiezingen, zo
lijkt het. „Ik ben zeer geïnteresseerd
in de plaatselijke politiek", zegt
E. Beitsma. Hij drijft samen met zijn
vrouw de camping Le Cro-Magnon in
Allas-les-Mines. De verwijzing naar
de oertijd in de naam is functioneel;
het is een naturistencamping. Een
sector waarin de Nederlanders bij
zonder actief zijn. Maar liefst vijf van
de zeven naturistencampings in de
Dordogne worden door landgenoten
bestierd. Maar het aantal 'textiel-
campings' dat in handen van Neder
landse ondernemers is, is nog veel
groter.
Voor Beitsma is het niet meer dan
normaal dat hij als EG-ingezetene
stemrecht krijgt. „Ik werk hier, betaal
hier belastingen en draag flink wat
bij aan de lokale economie. Dan mag
je toch ook wel wat te zeggen heb
ben?" Hij weet echter uit ervaring
dat de Fransen daar anders over
denken.Als ik ze vertel dat het bij
ons al jaren praktijk is dat buitenlan
ders aan lokale verkiezingen mee
doen, slaan ze steil achterover. Zeker
als ik vertel dat ook Marokkanen en
Turken stemrecht hebben. Daar be
grijpen de Fransen niets van."
Ook Willem Wolff, een van de vele
gepensioneerde Nederlanders die
naar zijn zeggen 'als God in Frank
rijk' leven in de Dordogne, wil wel
een vinger in de pap krijgen in het
lokale reilen en zeilen. Wolff woont
in Monne, een schilderachtig, mid
deleeuws vestingstadje waar enkele
tientallen Nederlanders en Britten
zich permanent hebben gevestigd.
„Het is voor ons van groot belang
stemrecht te krijgen", vindt Wolff.
„De streek hier is van oorsprong
hardstikke rood. Ik heb hier grond en
een huis, dus ik wil wel graag mee
bepalen wie er in de gemeenteraad
komt." Wolff zit er duidelijk niet op
te wachten dat zijn rustige oude dag
wordt verpest door linkse pogingen
de lokale belastingen te verhogen.
Honderdjarige Oorlog
Op het marktplein van het in 1280
door koning Philippe III gestichte
vestingplaatsje Domme zit een pak
weg 70-jarig baasje op een bankje in
de zon. „Stemrecht voor Europea
nen? Geen sprake van", zegt hij.
Waarna een klein college volgt over
de Honderdjarige Oorlog. „We heb
ben in de 14e en 15e eeuw ruim hon
derd jaar tegen de Britten gevochten.
Domme is toen verschillende keren
bezet geweest door,de Britten. We
hebben ze er uiteindelijk met veel
moeite uit kunnen smijten. Moeten
ze het hier nu, via de Brusselse ach
terdeur. opnieuw voor het zeggen
krijgen?"
