NIARKX
'De geur van mijn
baboe bleef bij me'
Booy, een flesch bier!
Naadloos van het
leven naar de dood
Cultuur&Kunst
'Indische mensen worden te
vaak als slaafs beschreven'
Boekhandel
DONDERDAG 12 MAART 1992
25
Nederlands-Indië wat weten wij, door gemene kou
en rukwinden blank geschuurde laaglanders, daar
nog van? Af en toe doen wij" ons tegoed aan sateh en
boemboem bali, maar hoe staat het met het geestelij'k
voedsel uit de Oost? De komende boekenweek (11
t/m 21 maart), die in het teken staat van 'het prach
tig rijk van Insulinde', zal onze honger naar kennis
op dit gebied ruimschoots kunnen stillen. Een vracht
aan 'Indische' boeken, een stapel hoger dan de Boro-
budur, ligt in de boekhandels op kopers te wachten.
Vorige week brachten wij* u met twee pagina's alvast
in de stemming voor deze boekenweek. U heeft nu
nog vier pagina's van ons tegoed die 'het oude Indië'
weer even laten herleven. Vandaag de eerste twee,
met onder meer een interview met de auteur Rob
Nieuwenhuys, een gesprek met Anneke Grönloh, het
oordeel van een 'insider' over Tante Liens teksten en
liedj'es en veel, veel nieuws over kersverse uitgaven.
En natuurlijk de bespreking van Rudy Kousbroeks
magnum opus, 'Het Oostindisch kampsyndroom',
een boek dat bij jappenkampslachtoffers als een bri
santbom is ingeslagen. Proef ons voormalig Indië,
ruik het, voel het! Booy, een flesch bier en een split je,
en ik sla je op je smoel als het niet koud is!
Mooi boekenweekgeschenk
RECENSIE» BERT KUIPERS
'Weerborstels'. A F Th van der Heijden
Een uitgave van de Stichting Collectieve
Propaganda van het Nederlands Boek ter
gelegenheid van de Boekenweek 1992
Gratis bij aankoop van 19.50 aan boeken
in de periode 11 tot 21 maart
Zoals A.F.Th van der Heijden in
een onlangs gehouden inter
view met Adriaan van Dis op
merkte, schrijft hij liever zijn
hele leven aan één en hetzelfde
boek, dan steeds opnieuw aan
een ander boek, dat elke keer
over hetzelfde gaat. De op
dracht voor het schrijven van
het boekenweekgeschenk had
hem van dit voornemen afkun
nen brengen, want hoe verweef
je de inhoud van een kort ver
haal op een geloofwaardige ma
nier met het al min of meer be
staande patroon van een opus
magnum waaraan je je verdera*
leven wenst te schrijven? Geen
nood, aan Van der Heijden is
zo'n opdracht wel besteed.
'Weerborstels', de titel van het
boekenweekgeschenk, verwijst
naar Van der Heijdens hoofd
persoon Robby, op wiens hoofd
zich meerdere kruintjes bevin
den, zodat zijn haar nauwelijks
in model te brengen, laat staan
te houden, is. Die kruintjes
symbolyseren Robby's tegen
draadsheid, want hij wil niet
deugen. Evenmin als zijn vader
trouwens, die een verwoed
wielrenamateur is. Diens carriè
re komt na een veelbelovend
begin al snel in een neerwaard-
se spiraal. Als zijn huwelijk stuk
loopt, is het helemaal mis en
dus moet en zal de zoon in zijn
voetsporen treden.
Robby is inderdaad succesvol.
Op zijn zeventiende wint hij al
een belangrijke ronde, maar
kort daama krijgt hij zo zijn ei
gen opvattingen over het begrip
snelheid en schakelt hij over op
gemotoriseerd vervoer.
In een gesprek met de ik (Al-
bert Egberts uit de romancy
clus) zet hij uiteen wat hij als
stuntman met de formule 'E
mc kwadraat' denkt te kunnen
bereiken. Door steeds harder te
gaan. hoopt hij een 'lichtheid'
bereiken, waardoor hij de mas
sa van zijn stuntauto verliest en
dus gemakkelijk over obstakels
zal kunnen springen. Wat hij
precies bedoelt, wordt niet hele
maal duidelijk en het concept
blijft dan ook een abstract idee,
dat de ik filosofisch interpre
teert als een soort lichtheid
waarmee Robby 'naadloos' van
het leven naar de dood zal kun
nen overgaan.
Dat is precies wat er gebeurt.
Maar het aantrekkelijke van
'Weerborstels' zit 'm niet in het
verhaaltje. Veel fascinerender is
de manier waarop Van der Heij
den het vervolg verder uitwerkt
met de hulpmotortjes van de
metaforiek. De vergelijkingen
zijn even schitterend als ge
waagd en hij toont zich op het
eind van 'Weerborstels' dan ook
opnieuw de meester van de
metafoor. Robby rijdt met zijn
auto tegen een boom aan. Door
de klap waarmee dat gebeurt,
wordt een glanzende wieldop
weggeslingerd. Tijdens die be
weging ondergaat de wieldop
een aantal gedaanteverwisselin
gen: eerst is de wieldop nog een
discus, vervolgens een gevleu
geld wiel, dan een cymbaal, een
klankkast, een het geluid dem
pende stolp, een glinsterende
traan en ten slotte een oo^dat
alles waarneemt.
En of dat nog niet genoeg is,
weerspiegelt de wieldop de rest
van wat er die nacht gebeurt
„totdat in de vroege nog donke
re ochtend een fijne dauw over
het chroom kwam te liggen,
waardoor het mat werd en alles
wat zich ter spiegeling aanbood
tot onherkenbaarheid opzoog."
De wieldop als symbool van
Robby's korte leven dat 'naad
loos' in de dood overging. Als
dat geen 'schrijven in de breed
te' is! Voor inij symboliseert de
wieldop echter nog iets anders.
En wel het geestesoog van de al
wetende schrijver van 'Weer
borstels' en 'De tandeloze tijd',
een oog waarin alles samen
vloeit en tot eenheid wordt ge
smeed. Het is steeds opnieuw
een wonder om te lezen hoe dat
precies in zijn werk gaat en wat
het resultaat doet in je eigen
geest
REDACTIE CEES V
Rob Nieuwenhuys (83) volgende week in Leiden
AMSTERDAM
Terwijl zijn vrouw in een vakantiehuisje in Friesland ver
bleef, bereidde Rob Nieuwenhuys zich in de krokusva
kantie voor op het boekenweekthema 'Het prachtig rijk
van Insulinde'. Lezingen, etentjes, interviews en betrok
kenheid bij 'Indische' heruitgaven geven de Grand Old
Man van de Indisch-Nederlandsche letterkunde deze
maand een dagtaak. Nog dit jaar moeten zijn jeugdherin
neringen af zijn. „De geur van mijn baboe is nog dood-
vertrouwd voor mij."
zestig zijn geweest. Of ze ge
trouwd was. een gezin had? Dat
\Toegen wij ons helemaal niet
af. Nu je ernaar vraagt, herinner
ik me dat ze een zoon had. De
omgang met die baboe had on
miskenbaar iets erotisch. Ze
spreidde haar sarong, nam me
in haar schoot en dan zong ze
LiéZe snoof aan mij. Nee,
kussen deed ze niet. Dat is niet
Javaans. Ze heeft me nooit ge
kust. Maar ik ademde haar li
chaamsgeuren in, kwam in con
tact met haar lichaam. Verbor
gen erotiek met een oude ba
boe. Haar gezicht haal ik zo
EMIEL FANCMANN
„Liéiéié..Liéiéie..." Rob Nieu
wenhuys haalt zangerig en hoog
uit. „Dat zei mijn baboe tegen
me als ze me tegen haar schoot
aandrukte. Het betekent lieve
ling. Ik zal een jaar of vijf, zes,
zijn geweest en mijn moeder re
gelde alles, maar was niet om
mij heen. Zij zorgde voor de be
roemde rijsttafel in het hotel
van mijn vader. Hotel des Indes
in Batavia, het grootste hotel
van heel Indië, de naam is nog
door Multatuli gegeven. Er wa
ren gemiddeld altijd tweehon
derd gasten. Zelf heb ik een wel
varende jeugd gehad, uiterst be
schermd. Ik mocht bij voor
beeld niet in de kali baden, om
dat in een Javaanse horoscoop
mijn verdrinking was voorspeld.
Maar ik ging er wel in hoor, als
mijn ouders een middagdutje
deden. Tot mijn negende had ik
die baboe. Zij zorgde ook voor
mijn broer, maar die ging niet
zo intensief met haar om, zal ik
maar zeggen."
„Nènèk 'grootmoeder'
Tidjah heette ze. Zij zat al jaren
in de familie. Hoe oud ze was,
viel niet te schatten. Toen ze
stierf moet ze een jaar of vijftig,
Nederlands-Indië. Niet be
paald een plek waar je direkt
aan Freud denkt. Maar toch: is
Nieuwenhuys die baboe uit zijn
jeugd niet eeuwig blijven zoe
ken in andere vrouwen? „Nee,
nee", lacht Nieuwenhuys. „Mijn
vrouw heeft niets van die ba
boe. Ze is van Hollandse ouders
maar heeft wel een Indische op
voeding gehad. Die baboe be
paalde eigenlijk mijn liefde voor
Indië en nu voor Indonesië. Ze
had een koperen sirihstel en
dan pruimde ze op tabak, die
deels van sirihbladeren was ge
maakt, inderdaad, die geurige
slingerplant uit 'De stille kracht'
met het rode sap."
Het is een herinnering die in het
geheugen van de de schrijver
nog steeds een bedwelmende
geur verspreidt. „Je moet je
voorstellen dat ze zwarte tan
den had. Ze was met geen mo
gelijkheid naar een tandarts te
krijgen. Dikwijls sijpelde dat ro
de sap gewoon uit haar mond.
Die sterke geur die ze dan bij
zich droeg: een mengeling van
sirih, noten en bloemen, is nog
steeds doodvertrouwd voor me.
Al gaat mijn reukvermogen ach
teruit, in mijn herinnering ruik
ik nog verdomd goed. Uit dui
zenden geuren zou ik de geur
van mijn baboe herkennen."
Malam
Met de geur van wierook, die bij
offerfeesten werd gebrand om
de huisgeesten gunstig te stem
men, is het precies hetzelfde.
„Op malam djumahat. donder
dagmiddag, ging de baboe fluis
terend en zegenend met het
wierookpotje alle hoeken van
het huis langs. Wierook die je in
Den Haag nog kopen kan in een
bepaalde winkel. Dat heb ik wel
eens gedaan. Geesten? Nou, ik
geloof er niet in, maar ik zeg al
tijd dat je er wel rekening mee
moet houden. Ons vakantie
huisje, ergens diep in Friesland,
is twintig jaar terug ook met
wierook ingewijd. Door een
De op Bali wonende auteur
DUCOVAN WEERLEE
schnjver van o a Indische koort
sen 11988) en Blauwe Palmen
(1990* s gneen vrijdagavond 13
maart tussen 7 en 9 uur zi|r
juist verschenen bundei
"SAMBAL DUCO"- 16,50
TJANG MIE «oud tante
van tante Lien i traMeel op
zelfgemaakte spek koek
Vanaf 19 30 (bij goed weer*
tevens op zaterdag 14 maart w
14 00 uur demonstratie
PENTCAK-SILAT m<jones.sche
zelfverdedigings-sporl 1
f>\ RIJNLANDSE
N RflFKHANFIFI
Rob Nieuwenhuys, anderhalfjaar oud.
jeugd allemaal volwa
me heen had die er ook in ge
loofden. De natuur en de voor
werpen waren bezield. Tafels,
stoelen, bomen, alles. Dat kun
je je hier in Amsterdam niet
COLLtCTH ROB MEUHOMA5
n daarom werd er nog een
offerfeest gehouden. Ik
in een magische wereld."
ellen als je
het i
vriend
die in Mekka
hadjih. Mijn vrc
opzicht ook 'ei
molen' gehad.
il Indonesiër
geweest
ivv heeft i
i klap va
i dat heeft
mijn moeder, want wij leer-
len elkaar heel jong kennen."
.Vergeet niet dat ik in mijn
?n boom kijkt maar als
ik daar mijn voetjes tegen de ta
fel stootte, kreeg die tafel van de
baboe een flink pak slaag. Ter
wijl ik werd gekoesterd en tot
stilte gemaand. De tafel had mfj
geraakt, niet andersom. De tafel
had mc naar zich loegelokt en
ik was er door aangetrokken, de
tafel was boos op mij. 'Samber-
glèdê'. dat de duivel je hale, zal
Nènèk Tidjali wel geroepen
hebben, terwijl ze er met de
stok op los sloeg. Die woede van
de tafel moest bezworen wor-
Laan in NederlandsIndië. „Zelf heb ik een welvarende jeugd gehad, uiterst beschermd."
FOTO COLLECnt ROB NIEUWENHUYS
Timbre
Ook Nieuwenhuys' oor werd
door de baboe gestreeld. Zon
der moeite diept hij een aantal
wijsjes op uit zijn geheugen.
„Het waren meestal vierregelige
wijsjes, soms Indisch, soms Ne
derlands. Af en toe danste ze er
bij. Zo'n onzinlied|e als 'Oom
Djacob main biola (speelt
riool), Tante Saar dansa polka
(danst de polka) Djing perepèt.
djing pèrèpèt. Tclor bebèk, dat
betekent niets, 'poésic pure',
zonder betekenis". Hij brengt
de woorden ten gehore met het
timbre van de 'Indische jongen'
die hij was en is.
Een baboe die zingt, danst,
geurt en knuffelt. Verdienen In
dische vrouwen de voorkeur
boven Hollandse? „Dat zeggen
ze. In de literatuur althans.
Maar ik weet het niet. want ik
ben met een Indisch meisje ge
trouwd. la, ik ben vroeg ge
trouwd. We zijn al vijfenzestig
jaar bij elkaar en als ze er niet is.
zoals nu, dan verlang ik nog
naar haar. Wel heb ik in Indie
de geuren van een vrouw leren
kennen, haar tederheid en
zachtheid. Als jongen speelde ik
met kleine Indische mziajzs, \V
liep ze na, omhelsde ze. Toen ik
\-||f was hebben twee meis|es
me eens uitgekleed, mijn eerste
erotische ervaring. Daarover
schrijf ik in mijn herinnenngen.
Ik voelde me aangetrokken tol
ze. Het contact met de huid is
me zo vertrouwd. Indische
meisjes ruiken anders, waar
schijnlijk omdat ze ook andere
dingen eten, ik
precies. Als ik
tegen kom, kus ik
leggen onze wam
kaar en ik snuif 1
Kussen op de lippen vinden zi
niet prettig, een taboe. Nee. ir
mijn jeugd kuste ik geen Indi
sche meisjes, maar ik heb u
wel geroken. Ja. De geur var
mijn baboe is nog altija bij me.
(Rob Nieuwenhuys vertelt op
donderdag 19 maart in het
Rijksmuseum voor Volkenkun
de In I>eiden over Indië. Aan
vang 20.15 uur).
De ergernis van Anneke Grönloh
CEES V
M HOORE
i der Heijd«l
De zangeres Anneke
Grönloh heeft alle be
kende boeken over Ne
derlands-Indië wel
zo'n beetje gelezen.
„Maar, het klinkt mis
schien gek, ik erger me
er nogal eens aan. De
meeste van die boeken
zijn geschreven door
blanken en niet door
echt Indische mensen.
Die Indische mensen
worden in die verhalen
en romans altijd zo
slaafs neergezet. Dan
lees je bijvoorbeeld dat
ze het gras met de
hand moeten plukken,
of zo. Mijn moeder is
puur Indisch en dan
doet zoiets pijn. Altijd
weer die rijke Europe
aan en die 'slaafse' in
lander. Er zijn destijds
grote gebieden in Ne
derlands-Indië geweest
waar het er heel anders
aan toe ging. maar
daarover heb ik nooit
gelezen. Weet
i het i
I die
genaamde slaafsheid?
ze vergeten maar
telkens dat de Oosterse
mentaliteit niet met
Westerse maatstaven
beoordeeld kan wor
den."*
„Waar ik me ook ka
pot aan erger, zijn het
soort programma's
waarin het Indische
taaltje wordt nagedaan.
Als ze zoiets bij een an
dere bevolkingsgroep
zouden doen. bij Suri
namers bij voorbeeld.
zou dal als discrimina
tie worden be
schouwd."
Anneke Grönloh
heeft het nog steeds ra
zend druk met optre
dens in Nederland en
de omringende landen.
In mei van dit jaar
komt er een cd van
haar uit met liedjes be
stemd voor het Verre
Oosten. „Jazzy liedjes,
in de categorie easy lis
tening. De cd heet 'My
one and only you" en is
echt voor the far East'
bedoeld. Er staan nogal
wat nummers op die
hier niet bekend zijn.
In Nederland zijn het
toch vooral liedjes als
'Soerabaja' en 'Bran
dend zand' waarmee
de mensen telkens
weer aankomen."
„In het begin vond ik
dat vervelend, maar nu
ben ik er trots op. Maar
het is misschien wd
eens aardig om te zeg
gen dat ik ook met veel
minder bekende liedjes
hoog heb gescoord.
Met een liefdesliedje
als 'Asmara' bijvoor
beeld. Dat stond des
tijds nr. 1 op de top
honderd in Singapore.
Toen ik daar met de
boot aankwam ston
den de mensen met
vlaggetjes naar me te
zwaaien vanaf de kade.
Mensen die ik nog
nooit had gezien, die
duizenden kilometers
verderop leefden en
die ineens van mijn be
staan afwisten
Kookcreaties nu 24,50
Architectuur
De eeuw nuZ4,9t)
7andvlietBoekhandel
Haarlemmerstraat 117
2312 DM Leiden
tel 071 120421 fy
v Mandersloostr. 58
Alphen a/d Rijn
Tel. 01720-73274
Indië
nooit. We
tegen el-
SCHRIJVERS
SIGNEREN IN DE
BOEKENWEEK
Zaterdag 14 maart van
16 00 tot 17 00 uur signeert
A. ALBERTS
het boekenweekessay
'TWEE JAARGETIJDEN
MINDER'
en ander werk
Donderdag 19 maart van
19 30 tot 20 30 uur signeert
J. BERNLEF
zijn nieuwste roman
DE WITTE STAD'
en ander werk
Gedurende de oehele
Boekenweek 11 t/m
21 maart) Eenfoto-ten-
toonstelling over Indonesië
en videopresentaties
over Indonesische kunst
en cultuur
Gratis bij ons verkrijgbaar
Catalogus
Literatuur
Indonesië
Boekhandel
Kooykerbv
Breeitraat 93.
231 tCK Leiden
Tel.071-160S0O
Anneke Grönloh.
roro.ceD
