Zaken
Nederkoorn:
toekomst nu
veilig stellen
Duitsers nog vaag over
F okker-samenwerking
Sony blijft in groei geloven
99
Bonden noemen
samenwerking
onontkoombaar
Jcillb!
Donderdag 5 maart 1992
Redactie: 023-150275 COR BOOS JAAP SLUIS Eindredactie: LION KLEIN SCHIPHORST Vormgeving: MITZIE MEUERHOF
STAND VAN
NIEUWSLIJN
Ministers zwijgen over Fokker
Bewindslieden in Den Haag bewaren vooralsnog een stilzwijgen
over de aangekondigde samenwerking tussen Fokker en de
Duitse vliegtuigbouwer Deutsche Aerospace (DASA). Het minis
terie van economische zaken wil absoluut niet op de kwestie in
gaan, het ministerie van financiën 'wacht af. Zoals bekend heeft
de Nederlandse staat een belang van 30 procent in Fokker.
Wel vrees voor toekomst werkgelegenheid
Fokker-topman Erik-Jan Nederkoorn op de persconferentie gisteren.
SCHIPHOL BILL N
Als Fokker en de Duitse vlieg
tuigbouwer DASA binnen twee
maanden inderdaad tot een
verregaande vorm van samen
werking komen dan slaat Fok
ker een zeer goede slag.
Met samenwerking wordt een
belangrijke concurrent uitge
schakeld, terwijl de know how
en vooral geld van DASA-moe
der Daimler, de grootste indus
triële onderneming van Duits
land, in huis wordt gehaald.
Daarmee stelt de Nederlandse
vliegtuigbouwer zijn voortbe
staan ook op lange termijn vei-
lig-
Maar behoudt Fokker de ei
gen identiteit en blijft de pro
duktie van vliegtuigen in Neder
land? Als men Fokker-topman
Erik-Jan Nederkoorn moet gelo
ven, is dat wel de bedoeling.
Volgens Nederkoorn onderhan
delt Fokker vanuit 'een positie
van kracht' met de Duitsers. „Er
is beslist geen sprake van een
noodsprong", zo benadrukt hij.
Fokker heeft reeds twee suc
cesvolle vliegtuigprogramma's
lopen (Fokker 50 en Fok
ker 100). Een derde (Fokker 70)
en vierde (Fokker 130) staan op
stapel. DASA werkt nog met
blauwdrukken van twee vlieg
tuigtypen: de DAA 92 en DAA
122.
Vrijen en vechten
Nederkoorn veronderstelt dat
de i luitsera zich op Fokker heb
ben verkeken. Zij moeten heb
ben gedacht dat de plannen
voor een jetline, een familie
straalvliegtuigen, onder druk
van de> concurrentiedreiging
zou worden opgeven.
Lange tijd hielden de Duitsers
de lancering van de nieuwe
Fokker 70 op. Ze zijn (via doch
ter Messerschmidt-Bölkow-
Blohm) als risicodragend part
ner verantwoordelijk voor de
bouw van de romp van de Fok
ker 100 en alszodanig ook be
trokken bij de ontwikkeling van
een verkorte versie. Ze mochten
van Fokker meedoen aan het
nieuwe project als met de ont
wikkeling van een eigen verge
lijkbaar straalvliegtuig zou wor
den gestopt. 'Je kunt niet tege
lijkertijd vriien en vechten', zo
hield Nederkoorn hun voor.
Maar DASA dacht lange tijd
dat Fokker blufte. Een eigen
vliegtuig betekende immers al
les voor DASA. Het is voor de
Duitsers namelijk moeilijk te
verteren dat zij als machtigste
industriële natie ter wereld geen
straalverkeersvliegtuigen pro
duceren. Hun poging samen
met Italianen en Fransen een
vliegtuigprogramma van de
grond te tillen, lijkt nu door de
vrijage met Fokker voortijdig te
mien beëindigd.
Concurrentieslag
Fokker zegt (met of zonder de
Duitsers) de Fokker 70 al in
1994 op de markt te kunnen
brengen, terwijl DASA pas enke
le jaren later kan volgen. Boven
dien zou met de komst van de
DAA 92 en de DAA 122 de markt
voor vliegtuigen in de klasse van
70 tot 130 stoelen overvoerd
worden. Het gevolg zou een
concurrentieslag op leven of
dood zijn. Voor veel minder
geld kunnen de Duitsers nu
deelnemen in Fokker en moge
lijk later ook een deel van de
produktie naar zich toetrekken.
Mogelijk de Fokker 130.
Voor Fokker zijn de voordelen
mogelijk nog groter. Alleen kan
de kleine vliegtuigbouwer wel
een aantal jaren teren 'op het
succes van ae Fokker 100, maar
op lange termijn zou het bedrijf
geïsoleerd komen te staan. De
Fokker 70 en Fokker 130 zijn
weliswaar beiden afgeleid van
de Fokker 100, maar kosten sa
men toch miljarden guldens om
te ontwikkelen. Een compleet
nieuw vliegtuig kan Fokker on
mogelijk zelf financieren.
Marktleider
Met de combinatie Fokker/DA-
SA ontstaat een machtige Eu
ropese vliegtuigbouwer die de
markt van kleine straalvliegtui
gen bijna volledig in handen
krijgt. Wanneer DASA voor Fok
ker kiest komt ook de produktie
van de Airbus A319 op losse
schroeven te staan. Want ook
aan Airbus neemt DASA deel.
Dat de Duitsers met de A319
aan een concurrent voor de 'ei
gen' Fokker 130 zullen meewer
ken lijkt uitgesloten.
De besprekingen bevinden
zich volgens Nederkoorn overi
gens 'in een zeer pril stadium'.
Zijn inzet is het bewaren van de
eigen identiteit van Fokker. Dat
betekent dat de leiding van Fok
ker Nederlands moet blijven,
dat de vliegtuigen gewoon de
naam 'Fokker' blijven dragen en
voor een belangrijk deel in Ne
derland worden geproduceerd.
Overigens is het niet het eer
ste Duitse avontuur van Fokker.
In de jaren zeventig werkte Fok
ker nauw samen met de Verei-
nigte Flugtechnische Werke
(VFW) in Fokker-VWF. Samen
bouwden de twee de VFW 614,
een bijna onverkoopbaar toe
stel. Er werden slechts twintig
gebouwd.
Het Duitse vliegtuig- en ruimtevaartconcern Aerospace
in München heeft de plannen voor een vergaande sa
menwerking met Fokker veel minder stellig naar buiten
gebracht dan de Nederlandse vliegtuigbouwer. Het Duit
se bedrijf bevestigde wel dat met Fokker wordt gepraat
over samenwerking. „Maar besluiten zijn niet genomen.
Andersluidende meldingen zijn uit de lucht gegrepen",
aldus Aerospace.
BERLIJN HANS HOOGENPUK
CORRESPONDENT
Vooralsnog houdt Aerospace of
ficieel vast aan de geplande
bouw van eigen regionale toe
stellen. Fokker heeft gesugge
reerd dat de Duitsers, wanneer
straks wordt samengewerkt,
zullen afzien van de ontwikke
ling en produktie van een con
currerend toestel.
"We begrijpen niet waar men
het vandaan haalt dat wij onze
plannen om samen met het
Franse Aerospatiale en Aeritalia
straalvliegtuigen voor het regio
nale verkeer te bouwen zouden
hebben opgegevenaldus een
woordvoerder.
Bij deze dochter van Daimler-
Benz, waarvan het concern
Messerschmi tt- Bolko w- Blöhm
de kern vormt, kwameh direct
herinneringen boven aan enke
le jaren geleden. Het is namelijk
niet de eerste keer dat Fokker
flirt met de Duitse vliegtuigbou
wer. Ruim vier jaar geleden was
de voorwaarde voor een staats
steun van een half miljard, dat
het vaderlandse concern op
zoek moest naar een rijke part-
Ook toen werd het inder
tijd zelfstandige MBB gezien
als de ideale partner voor de na
tionale trots in nood. Per slot
van rekening werkt Fokker al
bijna een kwarteeuw samen
met MBB. Die samenwerking
begon met de Fellowship en
vindt nu bij de bouw van de-
Fokker 100 plaats.
MBB reageerde eind 1987
heel laconiek met de medede
ling: als Fokker opdracht van de
staat heeft gekregen een sterke
partner te zoeken, dan is dat
niet onze zaak. Het feest ging
dus niet door. Niet in de laatste
plaats omdat in Duitsland ie
dereen de handen vol had om
de eigen lucht- en ruimtevaart-
bedrijven onder een dak te
brengen.
Dat dak is er twee jaar gele
den gekomen dank zij Daimler-
Benz, dat MBB opkocht. Sinds
dien heet dit Beierse bedrijf niet
langer MBB, maar vormt het sa
men met Duitse Airbus, Domier
en MTU onder de naam Aero
space de vliegende poot van de
autobouwers uit Stuttgart. En
de integratie is nog in volle
gang.
Ook de Duitsers kampen met
problemen, al was het alleen al
vanwege het feit dat defensie
niet zo veel meer bestelt nu de
koude oorlog definitief voorbij
is. MBB bij voorbeeld kan nau
welijks overleven als de Luftwaf
fe afziet van de opdracht voor
de bouw van het militaire toe
stel de Jager 90.
De divisie Aerospace (omzet
ongeveer 20 miljard gulden,
95.000 man personeel), kreeg
met de nu 47-jarige Johann
Schaffler een man aan de top,
die als geen ander de wetten
van de branche kent. „Voor
vliegtuigbouwers zijn de natio
nale markten veel te klein. Er
moet Europees worden ge
dacht", is zijn devies. En daar
om was Schafflers eerste daad
begin 1990 het openen van on:
derhandelingen met de Fransen
en Italianen over de bouw en
verkoop van regionale vliegtui
gen. De drie beschikken met de
Domier 328, de ATR 42 van
Aerospatiale en de ART 72 van
Aeritalia al over kleinere tur
boproptoestellen.
Plannen om met de straal
vliegtuigen DAA 92 en DAA 122
het gat tussen de turboprops en
de kleine Airbus A 320 te sluiten
zijn in een vergevorderd stadi
um. Het aanbod van Fokker om
daar nu maar mee op te houden
en samen met de Duitsers een
ingekorte Fokker 100 te gaan
bouwen, werd in München dan
ook in eerste instantie met on
geloof, zo niet lichte verbijste
ring opgenomen.
SCHIPHOL BILL MEYER
De vakbonden zijn in het alge
meen positief over de plannen
tot samenwerking tussen Fok
ker en Deutsche Aerospace
(DASA). Wel zijn zij bevreesd
voor de gevolgen hiervan voor
de werkgelegenheid bij de Ne
derlandse vliegtuigbouwer. Fok
ker zou de bonden verzekerd
hebben dat er geen banen ver
loren gaan door aansluiting bij
het Duitse vliegtuigconcem.
De vakbondsbestuurders
tasten overigens nog helemaal
in het duister over de manier
waarop DASA en Fokker de sa
menwerking vorm willen geven.
Zij zeggen dan ook moeilijk nu
al een standpunt te kunnen in
nemen. Op voorhand stellen zij
wel de eis dat samenwerking
onder geen beding ten koste
mag gaan van de werkgelegen
heid in Nederland.
De bonden en de centrale on
dernemingsraad van Fokker
kregen gistermorgen pas over
de plannen van Fokker en DASA
te horen. „Daarom is het eigen
lijk nog te vroeg om te reage
ren", aldus George Melchers,
secretaris van de OR. „Maar dat
Fokker in de toekomst een part
ner nodig heeft om verdere
vliegtuigprogramma's te ont
wikkelen, staat voor ons als een
paal boven wpter."
J. Immerzeel van de Indus
triebond CNV zegt niet op voor
hand negatief te zijn. „Samen
werking met DASA kan Fokker
helpen bij de lancering van de
Fokker 70. Bovendien heeft de
overheid in 1987 bij de steun
operatie aan Fokker reeds aan
gedrongen op een verregaande
vorm van samenwerking. Voor
ons is echter de grote vraag: wat
gaat er met de werkgelegenheid
in Nederland gebeuren?
Mario Lander van de Unie
BLHP betreurt het dat Fokker in
zo'n prematuur stadium met de
plannen naar buiten is geko
men. „De gevolgen horen wij
pas over enkele weken. De
werknemers kunnen nu slechts
gissen over hun toekomst."
De unie is bang dat het veel
grotere Daimler-Benz, de moe
dermaatschappij van DASA,
Fokker opslokt. „Fokker zegt dat
zij vanuit een positie van kracht
met DASA praat en dat er geen
sprake is van een noodsprong.
Daimler is ongeveer tien keer
groter dan Fokker. Een mooie
vergelijking biedt de afgebroken
samenwerking tussen Hoog
ovens en de Duitse staalgigant
Hoesch. Hoogovens mocht half
fabrikaten aanleveren, terwijl de
Duitsers het hoogwaardige
eindprodukt voor hun rekening
wilden nemen." Wel erkent ook
Lander dat Fokker niet aan één
of andere vorm van structurele
samenwerking met derden ont
komt.
Daarom is ook Peter van Bers
van de Industriebond FNV 'ge
neigd' het nieuws positief te be
oordelen. „Het zou zonde zijn
wanneer zowel Fokker als DASA
naast Airbus en British Aero
space soortgelijke vliegtuigen
ontwikkelen en elkaar vervol
gens kapot concurreren."
Als het aan ons ligt
worden na 1991 alleen
de grenzen niet meer
beveiligd!
HOLLAND
SECURITY
SYSTEMS BV
advi
n installeert
Bouwkundige beveiligingen
Electronische signaleringssystemen
Brandmeldsystemen
Gesloten televisie-circuits
Toegangscontrolesystemen
Nederlandse marktleider verwacht veel van mini-systemen
BADHOEVEDORP JEROEN SMIT
Met onder meer steeds kleinere
apparaten verwacht Sony dit
jaar in Nederland opnieuw een
omzetgroei te kunnen bereiken.
Een en ander werd gisteren in
Badhoevedorp meegedeeld
door Dave van Velzen, presi
dent-directeur van Sony Neder
land BV.
Het bedrijf, nu al marktleider
in Nederland, verwacht het hui
dige aandeel in consumenten
elektronica op te kunnen krik
ken van 22 naar 24 procent. En
dat in een markt die nauwelijks
groeit. Grote hit moet het mini-
nifi-systeem worden en ook van
de mini-disc verwacht het be
drijf veel.
Sony ziet de toekomst zonnig
in. Weliswaar maakte de moe
dermaatschappij in Japan over
1991 282 miljoen gulden verlies,
maar de vele buitenlandse
dochters zorgen uiteindelijk
toch voor een winst van 1,8 mil
jard gulden. Dat bij een omzet
van 55 miljard. Althans volgens
de prognose, want het boekjaar
eindigt pas op 31 maart 1992.
En die 1,8 miljard winst is vijf
procent meer dan in 1990.
De Nederlandse Sony-doch-
ter is een van die ijverige fami
lieleden. Voor 1991 wordt een
omzetstijging verwacht van 20
procent ten opzichte van 1990.
In de totale vaderlandse 'bruin-
goedmarkt' (televisie, video, ste
reo) van 4.5 miljard heeft Sony
een aandeel van tussen de 1,1
en 1,2 miljard. Sony is marktlei
der in het land van Philips.
Dat het momenteel beroerd
gaat op de vaderlandse elektro-
nicamarkt heeft volgens Sony
verschillende oorzaken. Zo
wordt het economische klimaat
in ons land momenteel 'lauw'
genoemd, waren er vorig jaar 'te
weinig grote sportieve evene-
Dit voorjaar introduceert Sony de Scoopmaneen zeer kleine digitale
memorecorder. De bijbehorende digitale cassettes zijn niet groter dan
een postzegel met een speelduur van twee uur. foto sony
menten' (altijd goed voor een (EK-voetbal, Olympische Spe-
extra afzet van televisies) en len) en aan nieuwe Sonypro-
ontbraken noviteiten. dukten is dit jaar geen gebrek.
Aan sportieve gebeurtenissen Zo wordt dit voorjaar de Scoop
man geïntroduceerd, een zeer
kleine digitale memorecorder.
De bijbehorende digitale casset
tes zijn niet groter dan een
postzegel met een speelduur
van twee uur. Prijs: 1999 gul
den. Nieuw is ook de Spy Micro,
een 699 gulden kostende casset
terecorder voor normale micro
cassettes. Het apparaatje is nau
welijks groter dan zo'n cassette.
Ook bij de Walkmans zet de
trend naar steeds kleinere appa
raten door. Sony komt met
Walkmans die maar enkele
millimeters groter zijn dan de
cassettes zelf.
Ook op andere fronten denkt
Sony te scoren met verdergaan
de miniaturisering. Zo wordt
verwacht dat de trend in mini-
hifi-installaties doorzet. De vi
deocamera's worden eveneens
steeds kleiner. Sony komt dit
voorjaar met de Handycam
CCD-TR305, die nog weer klei
ner is dan de bestaande cam
corders en slechts 645 gram
weegt. Prijs: 2599 gulden.
En dan is er natuurlijk de in
troductie van de mini-disc,i die
de helft kleiner is dan de nor
male compact disc. Met Kerst
mis liggen de eerste twee mini-
disc-apparaten in de winkels.
De ene is een speler, waarmee
alleen plaatjes kunnen worden
afgeluisterd. De andere is een
speler-recorder, waarmee ook
muziek of spraak kan worden
opgenomen en weer gewist.
Over de prijzen voor de spelers
en de plaatjes valt nog weinig te
zeggen.
Met de mini-disc gaat Sony
de confrontatie aan met het
DCC-systeem van Philips, dat
dit jaar op de markt komt en
bestaat uit een digitale geluids
cassette. Sony mag na afspra
ken met Philips ook DCC-appa-
raten in licentie bouwen, maar
kiest voorlopig voor het eigen
systeem.
U
M
N
Praten en schrijven
over kwaliteit lijkt
een platgetreden
pad. Ieder zichzelf-
respecterend bedrijf is er mee be
zig. Cursussen over kwaliteit zijn
er bijna elke week wel ergens in
Nederland. Zo veel mogelijk me
dewerkers moeten 'aan kwaliteit
doen'. Je merkt een zekere kwali
teitsmoeheid. Toch ben ik er van
overtuigd dat het in de concur
rentiestrijd de enige manier van
overleven is. Er boven uitsteken
door het net iets beter te doen
dan de concurrent. Immers de
meeste produkten uit een be
paalde categorie ontlopen elkaar
niet veel; hoe bind je dan die
klant aan jouw produkt? Door
102kwaliteit te leveren.
Met name in de dienstverle
nende sector is dat een van de
moeilijke elementen. Je praat
dan over menselijk gedrag te
genover de klant, die koning is!
We kennen inmiddels allemaal
wel de uitdrukkingen dat we
nooit een tweede kans krijgen
om een eerste indruk te maken
en dat je morgen weer moet
winnen om kampioen te blijven.
De beste vind ik nog altijd het
oorspronkelijk door IBM ge
bruikte credo dat het beter is te
streven naar een score van meer
dan 100en het net niet te ha
len, dan te streven naar een
middelmatig doel en dat te be
reiken!
Het ontwikkelen en bereiken van
een bepaalde vorm van kwaliteit is één ding, maar
het handhaven op datzelfde niveau is een totaal
andere zaak. Ervaringen leren dat het uiterst
moeilijk is het behaalde streefhiveau ook te behou
den. Een van mijn grote voorbeelden is de Walt
Disney Co. in de VS. Ongelooflijk wat ze daar pres
teren. De totale organisatie lijkt op een machine
die zonder toevoeging van olie schijnbaar geruis
loos loopt. Het kwaliteitsniveau is bijzonder hoog.
Simone Wickenhagen
is hoofd passage-marketing
bij KLM Nederland
'Je bindt de
klant door
102 procent
kwaliteit
te leveren
gelijke vragen te beantwoorden.
Dat laatste betekent job-rota
tion. De vriendelijke en (bijna)
alleswetende Disney-medewer
ker lijkt bijna niet echt meer...
Toch werkt het! Het vormt de ro
de draad van de gigantische Dis-
ney-operatie. Oog voor detail,
weten wat de gast verwacht en
dat ook waarmaken. Zelfs de
topdirectie moet één keer per
maand in één van de Disney-fi-
guren een dag in het park door
brengen om voeling te houden
met de gasten! En op details
wordt gelet! Het concept van de
parken Magic Kingdom, Ep-
cot Center en MGM is bijna
onnavolgbaar. Streven naar per
fectie. Wat voorbeelden: een at
tractie waar vuur in voorkomt:
niet alleen de vlammen zien
maar ook de brandlucht ruiken.
De tropen: niet alleen de gelui
den maar ook die vochtige, soms
muffe lucht in je neus. Vuilnis
bakken in dé stijl van paviljoen
of attractie waar ze staan. Kle
ding van het personeel volledig
afgestemd op het gedeelte waar
men u>erkt. Het eettentje in Ep-
cot ziet er futuristisch uit, tenvijl
in het Magic Kingdom alles tivee
grote ronde zwarte (Mickey)
oren heeft. Kortom een voor
beeld van een organisatie die tot
het uiterste gaat om het de
klant, nee, de gast naar de zin te
maken en in de sfeer van het on
derwerp te brengen. Ik denk dat
Disney-topfunctionarissen veelvuldig voor spreek
beurten over hun bedrijf worden gevraagd.
Nu terug naar het handhaven van het kwali
teitsniveau. Je zou denken dat het Disney door de
jaren heen gelukt is. Nee dus. Drie jaar geleden
vergeleken met nu laat duidelijk verschillen zien!
Waar en hoe? Er lag meer rommel op de grond. Si-
garettepeukjes etcetera verdwenen altijd ogenblik
kelijk in de blikken van het leger i>egers in hun
smetteloos witte pakken. De pakken zien
Maar de training en discipline binnen dat bedrijf wa{ smoezeiig en faf personeel in 'Spaceship
zijn dan ank zeer bijzonder.
Dat begint al bij de selectie, casu quo indienst
treding. Strakke regels: geen make-up, geen nagel
lak, de heren de haren net boven het overhemd-
boord, geen oorbellen en ga zo maar door! leder
een wordt 'gedrilled' in klantvriendelijkheid. De
klant is geen klant, de klant is gast. Van de par
keerplaats tot de attracties en de restaurants. Iede
re employee lacht, is voorkomend en weet alle mo-
Earth' draagt zeer ouderwetse kleding die
versleten uitziet. Heeft ook Disney moeite met het
zich handhaven op dat hoge niveau? Is men aan
het bezuinigen of misschien onvoldoende concur
rentie? Hoe dan ook. het blijft een bedrijf om een
voorbeeld aan te nemen. Hoewel, wie
vindt nu een Mickey en een Minnie
die Frans spreken leuk?
