Cultuur
li
De indringer die alles verandert
Boek
handel
Haasbeek
'Waarom geen 'Indisch'
boekenweekgeschenk?'
De stille
kracht
wt
DAMES
VERBAND
Boekhandel
Van
Wieringen
Donderdag 5 maart 1992
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE RENEE DE BORST Eindredactie: PAUL DE TOMBE Vormgeving: RON VAN HAASTREGT
26
BOEKEN
Nieuwe roman 'Het is zover' van Marijke Höweler
Arbeiderspers ƒ29,90. ingebonden ƒ45,-
Wat gebeurt er als
een vreemde
binnendringt in
een gemeenschap waarin alles
vastligt, waarin iedereen zijn
plaats kent en waar Iedereen
weerloos is? Een vreemde die
bovendien een geheime op
dracht heeft? Het ergste valt te
vrezen, maar wat is het ergste?
Het is het thema van de 'raad
selachtige vreemde', een moei
lijk literair onderwerp. Iris Mur
doch behandelde het in een
aantal van haar romans op
meesterlijke wijze en de Itali
aanse filmregisseur Pier Paolo
Pasolini werkte het uit in zijn
raadselachtige film Teorema.
Ook Marijke Höweler heeft het
thema in haar roman Het is zo-
ver beproefd en is daar naar
mijn mening voortreffelijk in
geslaagd.
Verrassend
De grootste moeilijkheid voor
de auteur is om aannemelijk te
maken dat een gemeenschap
werkelijk geïsoleerd is. Ook
moet hij de vaak complexe ver
houdingen tussen de leden op
overtuigende wijze duidelijk
maken en daarnaast majj; de
'raadselachtige vreemde weer
niet zó raadselachtig zijn, dat
deze een schertsfiguur wordt.
Een eenvoudige oplossing is bij
voorbeeld een huis te nemen
dat door barre weersomstandig
heden is afgesloten van de bui
tenwereld. Een vreemde zoekt
tegen het noodweer zijn toe
vlucht tot de woning. Zo'n op-
Marijke Höweler met opzet een rafeltje
zet houdt de roman overzichte
lijk. Marijke Höweler heeft ech
ter voor een gecompliceerde
oplossing gekozen en die toch
verrassend goed uitgewerkt.
In Het is zover is de focus op
een gezin gericht. Allereerst is
daar de vader, Jacob Bok, die
een groot bedrijf leidt. Verder
zijn er twee kinderen, Sally en
Weldon, die door hem worden
verwaarloosd. Zij gaan meer om
met mevrouw Manon, de huis
houdster en met Jacobs chauf
feur Gerrit. Hoewel wij vaag te
horen krijgen over vriendjes en
school, houdt de lezer de indruk
dat het gezin in een isolement
leeft.
Merkwaardig genoeg lijkt het
isolement besmettelijk te zijn:
de eenzame minnares van Ja
cob, Josje, wordt erin meege
sleurd en ook de moeder van
Sally en Weldon, de in Mexico
wonende Lisa en haar vriend
Dieter, delen er in mee. Een be
langrijk detail is, dat Dieter een
oorlogsverleden heeft en door
een internationale nazistische
organisatie wordt beschermd.
De kinderen weten van het be
staan van de moeder niet af; na
een scheiding heeft Jacob zijn
vrouw, van wie hij nooit offi
cieel is gescheiden, 'doodver
klaard'.
Spion
Nadat chauffeur Gerrit een au
to-ongeluk heeft gekregen,
huurt Jacob een uitzendkracht
in. Het wordt de raadselachtige
Tempelton, maar Jacob weet
niet dat hij een spion is van de
nazistische organisatie die Die
ter beschermt. In opdracht van
Dieter en Lisa moet hij Sally en
Weldon bespioneren en door-
brieven hoe het met ze gaat. Li
sa heeft namelijk heimwee naar
haar kinderen, die ze al heel
lang niet heeft gezien. De spio
nage is noodzaak, want het ge
vaar van ontdekking en vervol-
voor Dieter altijd op de
De komst van Tempelton
de gezinsleden van een chauf
feur hebben. Toch weet hij zich
snel in het huis te nestelen en
hij maakt daarbij handig ge
bruik van Weldons pas ontdekte
homoseksualiteit. Na enige tijd
weet hij zelfs de afstandelijke
Sally voor zich te winnen. Aan
dit spel van aantrekken en af
stoten besteedt Höweler haar
mooiste passages.
Bij het thema van de 'raadsel
achtige vreemde' past een ver
rassende ontknoping. Niet al
leen moet het verhaal spectacu
lair eindigen, ook de karakters
moeten, omdat zij door de
vreemde zijn 'aangeraakt', heel
anders zijn dan in het begin.
Aan deze voorwaarde voldoet
Höweler perfect, zij het dat de
roman een open einde heeft.
Hierdoof zet de ontwikkeling
van de karakters zich na lezing
van Het is zover voort in het
hoofd van de lezer. Niettemin
heeft Höweler er geen zoek-
plaatje van gemaakt: in de ro
man zijn genoeg elementen te
vinden waarmee de lezer het
verhaal zelf kan afmaken.
Rafel
Toch zit er een rafel aan de ro
man, die er volgens mij door
Höweler met opzet is aangela
ten. Templeton blijkt Lisa, ge
heel onverwachts, te kennen.
Hij heeft haar stem op een tape
en bezit tekeningen van haar.
Als hij Lisa in Mexico ontmoet,
valt ze van schrik flauw. Waar
om? Zelfs na herhaalde lezing
bleef het me een raadsel. Het
zou me moeten ergeren, maar
eigenlijk houd ik er wel van: dit
oneffenheidje behoedt Het is
zover voor al te grote doorzich
tigheid, die saai zou hebben ge
maakt. Nu blijft er iets om over
na te denken.
De schrijver Alfred Bimey.
FOTO EDSAR WESTRA
DEN HAAG CEES V
De talentvolle Alfred
Bimey, wiens ou
ders uit Soerabaja
komen, heeft drie romans op
zijn naam staan: 'Tamara's
Lunapark', 'Bewegingen van
heimwee' en 'Vogels rond een
vrouw'. Zijn werk verscheen bij
uitgeverij In de Knipscheer. Bir-
ney's favoriete 'Indische' schrij
vers zijn Madeion Székely-Lu-
lofs ('Rubber'), Couperus ('Van
oude mensen de dingen die
voorbijgaan') en Du Perron
('Het land van herkomst').
„Vooral de boeken waarin het
Indische leven op de achter
grond een rol speelt, interesse
ren mij. Bij mijn keuze laat ik
mij leiden door literaire kwali
teit. Wat mij zo opvalt tijdens
deze 'Indische' boekenweek is
dat ze nu weer een Van der
Heijden zo'n boekenweekge
schenk laten schrijven. Waarom
niet een jonge, Indische schrij
ver? Het is natuurlijk een goed-
makertje omdat hij vorig jaar de
AKO-prijs niet heeft gehad."
„En ook het boekenweekessay
is weer door een 'Hollander' ge
maakt. Goed, A. Alberts mag
dan misschien in Indië zijn ge
weest, voor de rest heeft hij er
toch geen banden mee. Waar
om geen echt Indisch boeken
weekgeschenk, waarom hebben
ze bij voorbeeld Marion Bloem
niet genomen of een andere
jonge Indische schrijver? Deze
boekenweek was toch een
mooie kans geweest om de
schrijvers met een Indische
achtergrond eens naar voren te
halen. Maar nee hoor, geen te
ken van leven."
net uit
a
Interviews
De Bijenkorf werpt dit jaar twee
speciale uitgaven in de strijd.
'Indië in Holland' is een bun
deltje interviews van Hans G.
Visser met tien schrijvers over
hun Rijk van Insulinde. Een
boekje dus dat aansluit bij het
thema van de Boekenweek.
Korte interviews als kennisma
king. Aan het woord komen Rob
Nieuwenhuys, Hella S. Haasse,
Aya Zikken, Margaretha Fer
guson, Jan Eijkclboom, Jacob
Vredenbregt, Joop van den
Berg, F. Springer, Hans Vervoort
en Marion Bloem. Visser zet ziin
gesprekspartners kort en krach
tig neer. maar gaat nergens de
diepte in. Daardoor blijft het in
dit boekje bij een vluchtige ken-
ïismaking.
)e andere
De Bijenkorf heeft niets te ma
ken met Indonesië. Aantekenin
gen van een voyeur van Eric de
Kuyper (cineast, schrijver, cho
reograaf en nog veel meer) gaat
vooral over kijken. Als een wat
mensenschuwe, sociaal onhan
dige, man tekent De Kuijper op
wat hij ziet. En dat is niet mis.
Een toevallige pose van een jon
gen in een café in Miinchen le-
vert hem drie en een halve pagi
na boeiende bespiegeling op.
Hans G. Visser. Indië in Holland.
Schri|vcrs over hun Kijk van Insulin
de. I)c Bijenkorf. I'ri|s 10,
Eric de Kuijper. AuntckenlnRon van
een voyeur. l)c Bijenkorf. Prijs 5,-.
RENEE DE BORST
Sambal Duco
Zijn eerdere boeken Indische
Koortsen en Blauwe Palmen wa
ren mij ontgaan. Ik heb nu ken
nis gemaakt met Duco van
Weenee door zijn prachtige
boekje Sambal Duco te lezen.
Een prettige kennismaking.
Sambal Duco is een autobiogra
fische notitie. Van Weerlee
woont sinds enige jaren op Bali.
„Word ik voortgedreven door
verlangen
is het ang
lakzucht? De gedach
een auto voor mijn deur zou
hebben, beangstigt me. Hoe
meer je hebt, hoe meer je in
stand moet houden. Zolang
je geen dure behoeftes ontwik
kelt. ben je er vrij mee."
Vrij is Van Weerlee op Bali. Hij
heeft een leven van drank en
mislukte relaties achter zich ge
laten. Hij heeft zich aangepast
aan de ontspannen Indonesi
sche leefwijze, en kijkt. Hij ziet
zelfs het onzienlijke. „Mijn
waarneming wordt trouwens
niet goed omschreven met kij
ken. Het is eigenlijk voelen dat
je ziet. Kijken met je oren, als u
begrijpt wat ik bedoel."
Hij neemt waar en schrijft op.
En dat heeft geresulteerd in een
heerlijk boekje.
Duco van Weerlee. Sambal Duco. Uit
geverij Thomas Kap. Prijs: 16,50.
Stempel van Batavia
Met Het stempel van Batavia
schreef Peter van Zonneveld
zijn tweede novelle. Ook dit
boekje begint met het overlij
den van een geliefd persoon, de
schilderes Liesje Wijnandts van
Haeften. Geboren als meisje
van Indië, later een hoogbejaar
de dame in Heemstede die
naam heeft gemaakt als kunste
nares.
Net als in Het geheim van de
Leidse hortus is de hoofdfiguur
geen jongen van Indië, al had
hij er vast wel een willen zijn.
Om dat te laten zien gebruikt
Van Zonneveld in het verhaal
een ansichtkaart en een postze
gel. De ansicht brengt de 'ik'-fi-
guur in contact met de kunste
nares en haar opmerkelijke ver
leden. De postzegel verbindt
hem met zijn vader en diens
collectie Nederland en Over
zeese Gebiedsdelen. Van Zon
neveld wil ons niet alleen iets
over tempo doeloe meedelen,
maar ook over het vluchtige van
het aardse bestaan. Dank zij een
vernuftige constructie, minder
opvallend dan in Het geheim, is
het geen jankerig verhaal ge
worden. Het is nuchter geschre
ven en overtuigt in zijn sober
heid. De historische details ge
ven er kleur aan.
EMIEL FANGMANN
Stille kracht
Een herdruk in paperback
van De stille kracht, Couperus'
roman uit 1900, is gebaseerd op
de meest betrouwbare tekst van
de roman. Het gaat om die uit
SAMBAL
DUCO
Couperus' Volledige Werken,
waarin iedere punt en komma
op de door de schrijver bedoel
de plaats staat. Het beeld van
Pleunie Touw als Leonie van
Oudijk, die in de badkamer
rood bespuugd wordt, zal iedere
televisiekijker van boven de der
tig op het netvlies zijn gebrand.
Zij... hebben.mij bespogen..met
sirih!!! - Stil Kandjeng... kom
meê, in het zwembad...! - Wasch
mij, Oerip...in mijn haren, in
mijn oogen...o God, ik proef het
in mijn mond...!! s
Louis Couperus
Aangeraakt
Het in Leiden gevestigde Ko
ninklijk Instituut voor Taal-,
Land- en Volkenkunde (KITLV)
vroeg schrijvers, journalisten,
wetenschappers naar hun favo
riete boek in emotioneel of
bijvoorbeeld wetenschappelijk
opzicht over Nederlands-In-
dië en Indonesië. In het nieuws
gierig makende Aangeraakt
door Insulinde schrijven Ernst
Braches en Mischa de Vreede
beiden over Het Indische Lees-
plankje, Rudy Kousbroek over
Koelie van Madeion Székely-Lu-
lofs, JAA. van Doorn over Reis
over Java, Henk Maier over De
Katjangs van J.B. Schuil en
Herman Pieter de Boer dikke selectie uit eigen werk.
Indische jeugdliteratuur
Het Hoge Huis aan
de .Javazee®
Wiecher Hulst over De scheeps
jongens van Bontekoe.
Willem Oltmans kiest voor
Een autobiografie van Sukarno
uit 1967. Dat stuk is natuurlijk
eerder een soort autobiografie
van Oltmans geworden. Als hij
in Italië president Sukarno voor
het eerst ontmoet: Rome 1956
was voor Sukarno en mij als een
weerzien van oude bekenden
vanaf het eerste uur. En Sukar
no's weduwe Dewi zei prins
Bernhard dat Willem 'deel van
de familie'was."
Aangeraakt door Insulinde, De boe
ken van drieëntwintig lezers. Onder
redactie van Peter Boomgaard, Harry
A. Poeze en Gerard Termorshuizen.
KITLV, Leiden. Prijs: 12,50
Jeugdboeken
Dorothée Buur, werkzaam bij
het Koninklijk Instituut voor
Taal- Land en Volkenkunde ver
richtte bijna tien jaar onderzoek
om tot een imposante lijst van
1244 Nederlandse jeugdboeken
te komen waarin Nederlands-
Indie en Indonesië een grote
of kleine rol spelen. Het re
sultaat is een voor onderzoekers
onmisbaar naslagwerk van bij
na vijfhonderd bladzijden. De
titels verschenen tussen 1825
en 1991 worden met hun
drukgeschiedenis beschreven.
Korte samenvattingen geven in
formatie over de handeling en
lokatie van het verhaal en van
het ethnische en maatschappe
lijk milieu, waarin het zich af
speelt.
Er vallen voor iedereen direct
ontdekJdngen te doen. Zo blijkt
dat Jouke Broer Schuil van De
Katjangs in 1928 ook Doodver
klaard schreef, een jeugdboek
waarin de Atjeh-expeditie een
rol speelt. Ook curieus: Frida
van Bommel, de echtgenote van
Rob Nieuwenhuys. illustreerde
in 1946 De avonturen van Knib-
beltje en Knabbeltje, Een Indi
sche muizengeschiedenis. Uitge
breide registers op auteurs
naam, titel, illustrator, uitgever
en trefwoord maken het boek
tot een 'Fundgrube' waar geen
zoekcomputerprogramma in de
toekomst tegen op kan.
Dorothée Buur, Indische jeugdlitera
tuur. Geannoteerde bibliografie van
jeugdboeken over Nederlands-Indië
en Indonesië. lOTLV, Leiden. Prijs:
f60, -
Onderkoning
Joop van den Berg, redacteur
van het tijdschrift Indische Let
teren en recensent van Trouw,
beschrijft op persoonlijke wijze
in Het Hoge Huis aan de Javazee
het leven van Carel Rudolph
von Michalofski (1792 1854)
en de Karimoen Java Archipel.
De Pruisische edelman werd in
1818 'onderkoning' van de ei
landengroep, van waaruit hij
zeerovers moest bestrijden.
Hoofdstukken van het boek
waarin Van den Berg de lezer
deelachtig maakt van zijn
speurzin zijn eerst aardrijks
kundig en historisch. Van den
Berg becommentarieert zijn be
vindingen voortdurend en
waagt zich ook aan een fictief
hoofdstuk. Het boek eindigt
met een reis naar het huidige
Indonesië. De Hollanders zijn
weg, de Japanners zijn er nooit
geweest en de karabijnen van
de militaire post zijn ongela
den.'
loop van den Berg, Het Hoge Huls
aan de lavazee, De" geschiedenis van
een zeeroverseiland. Bzztóh, Den
Haag./24,50
Boertig
Herman Pieter de Boer zal de
Hecre Heeresma
geschiedenis ingaan als de man
die bij Lenny Kuhr op Visite
ging. In de jaren zeventig schit
terde de ster van de voormalige
copywriter kort maar krachtig
met een aantal verhalenbun
dels, verschenen bij Elsevier-
/Manteau. Je ziet ze nog wel
eens in de ramsj. Korte, moder
ne, sprookjes waren het, aardse
anekdoten met een boodschap.
Boertig in de letterlijke zin,
waarbij de onnozele plot vaak
goed voor een glimlach was.
Zoals het verhaal over die
vrouw die met blote billen in
het maanlicht moest gaan staan
om geen kinderen meer te krij
gen. Ze deed het, vatte kou en
ging dood. En kreeg dus geen
kinderen meer. De Boer doet
het in twee bladzijden en dus
kunnen er tachtig verhalen in
deze selectie uit eigen werk.
De dikke De Boer. Verzamelde verha
len van Herman Pleler de Boer, No
vella, Amersfoort- Prijs: ƒ24,90
Feestuitgave
'Ineens was hij weg. Ze voelde
hem niet meer. Niet op haar.
Niet om haar. Weg! Blijven lig
gen, dacht ze. Niet bewegen.
Doodstil! Hij is ergens van ge
schrokken. Hij is teleurgesteld.
Misschien vindt hij er niets
meer aan.'
Als zo'n citaat komt uit het
verhaal Een aanranding in het
Vondelpark in een verzameling
Allerbeste vrouwenverhalen we
ten we dat het niet om een fe
ministische bundel gaat. Die zie
je in de jaren negentig niet
meer. Het is dus weer tijd voor
Heere Heeresma. Een feestuit
gave.
OVERBOEKEN
De Volkskrant-journalist Jan
Blokker heeft vandaag een bij
zonder hoogleraarschap aan
vaard aan de Erasmusuniversi-
teit in Rotterdam. Hij zal daar
voor de Faculteit der Histori
sche en Kunstwetenschappen
aandacht geven aan de leerop
dracht persgeschiedenis, in het
bijzonder persvrijheid. Bij de
aanvaarding heeft Blokker zijn
rede 'De kroon en de mestvoric
Een paar opmerkingen over de
pers en haar vrijheid' uitgespro
ken. Deze rede is door uitgeverij
De Harmonie in boekvorm uit
gegeven en vanaf morgen ver
krijgbaar.
De nieuwste roman van
Harry Mulisch, die in het najaar
bij De Bezige verschijnt, heet
'De ontdekking van de hemel'
en telt bijna duizend bladzijden.
Wij hebben al een glimp opge
vangen van de roman in wor
ding. Het boek begint in de he
mel met een tweegesprek tus
sen twee mannen. Mulisch laat
een van de hemelbewoners zeg
gen: „Binnen afzienbare tijd is
er alleen nog een sterfhuiscon
structie over van onze organisa
tie, waarna de hemel ten slotte
als een boek zal worden toe
gerold."
Het bij uitgeverij Van Gen
nep uitgebrachte boek van de
Duitse schrijver W.G. Sebald,
'De dwaalwegen der melancho
lie', is vorig jaar vol zetfouten op
de markt gebracht. Van Gennep
heeft het onlangs uit de handel
genomen en komt nu met een
nieuwe druk. Hans Flemming,
medewerker van Van Gennep:
„We hebben het gewoon te snel
willen uitbrengen. Op een gege
ven moment werden we opge
beld door iemand die ons op de
fouten wees. Voor onze naam
kunnen we het niet maken dat
we hier niets aan doen. Er zijn
dus 3500 exemplaren de papier-
vemietingsmachine ingegaan.
Wat de auteur zei? Ach, voor
hem is het misschien wel extra
publiciteit."
Bij uitgeverij De Arbeiders
pers verschijnt deze maand de
door Rob Schouten gemaakte
bloemlezing 'Met de hand'. Het
gaat hier om een verzameling
verzen waarin masturbatie cen
traal staat. Er zijn zelfs 17de-
eeuwse masturbatiegedichten
bij. Curieuze verzen, vindt uit
gever Theo Sontrop. Sontrop:
„Het is interessant om te zien
hoe dit verschijnsel in de loop
der eeuwen door dichters is be
handeld."
De op Balt wonende auteur
DUCO VAN WEERLEE
schrijver van o.a. 'Indische koortsen"
(1988) en "Blauwe Palmen" (1990) sig
neert vrijdagavond 13 maart tussen
7 en 9 uur zijn zojuist verschenen
bundel
'SAMBAL DUCO"-16,50
TJANG MIE' (oud-tante van 'tante Uen")
trakteert op zelfgemaakte spek-koek.
Vanaf 19.30 (bijgoed weer):
demonstratie PENTCAK-SILAT"
Indonesische zelfverdedigings-sport!
5 RIJNLANDSE
'^BOEKHANDEL
Lange Voort 35-37, Oegstgeest
Julianastr. 67
Alphen a/d Rijn
Tel. 01720-72060
v. Mandersloostr. 19
Alphen a/d Rijn
Tel. 01720-73047
