Feiten
PEACE TOR TOS
Tökes wakkert tegenstellingen aan
'Westen moet democratie niet afdwingen'
Sneeuw en water zegen en vloek voor Israël
Woensdag 12februan 1992
HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK
M
EN MENINGEN
Held van Roemeense revolutie raakt aanhang kwijt
„Ik ben zeer teleurgesteld in dominee Tökes. Tijdens de
revolutie heb ik die man zeer bewonderd. Toen ik op Ra
dio Free Europe hoorde dat er problemen bij zijn kerk
waren, ben ik er onmiddellijk heen gegaan. Maar nu is hij
te fanatiek, te onverzoenlijk, hij wakkert de tegenstellin
gen alleen maar aan. En hij staat graag in het centrum
van de belangstelling."
timisoara runa hellinca
correspondent oost-europa
Dorin Orban, student Engels in
het Roemeense Timisoara en
half Hongaars, is een held kwijt.
Zoals zovelen die in december
1989 in Timisoara protesteer
den tegen de arrestatie van de
gereformeerde Hongaarse do
minee Lészlo Tökes, is hij het
niet eens met de huidige opstel
ling van de geestelijk leider van
de Hongaarse minderheid in
Roemenië.
Tökes was onmiskenbaar de
grote man van de Roemeense
revolutie. Hij behoorde tot de
weinige echte dissidenten van
de Ceausescu-dictatuur. On
danks alle druk die er op hem
werd uitgeoefend, voerde hij in
binnen- en buitenland campag
ne tegen de plannen om dui
zenden vooral Hongaarse en
Duitse dorpen af te breken om
meer landbouwgrond te schep
pen. Hij gaf in het geheim inter
views aan media in Hongarije
en bracht daarmee de omvang
van de sloopplannen voor het
eerst in de openbaarheid.
Aanslag
Het werd hem door de macht
hebbers niet in dank afgeno
men. Zijn gezin werd door de
geheime dienst Securitate lastig
gevallen. De dominee zelf wist
ternauwernood aan de dood te
ontkomen toen een paar man
nen zijn woning binnendron
gen en hem met een mes in zijn
hoofd staken. Een ouderling uit
zijn gemeente moest z'n steun
aan de dominee met de dood
bekopen.
De plaatselijke bisschop was
minder dapper. Op bevel van
het regime werd Tökes uit zijn
ambt gezet. Toen de dominee
en zijn zwangere vrouw in de
nacht van 17 december 1989
door de Securitate uit hun huis
werden gesleept, was diezelfde
bisschop ook nog eens bereid
hem de volgende dag in alle
kranten als 'vijand van het volk'
te brandmerken.
Het hielp uiteindelijk Ceauses-
cu, noch de bisschop zelf. De
koppige Hongaar betekende
voor beiden het einde. De bis
schop werd vrij snel na de om
wenteling ontslagen en opge
volgd door de man die hij jaren
lang als een baksteen had laten
vallen.
In zijn nieuwe functie heeft Tö
kes zich bepaald niet beperkt
tot uitsluitend godsdienstige za
ken. In de eerste maanden na
de revolutie reisde hij de wereld
rond om steun van de Roe
meense zaak te vragen. Dat
werd hem ook toen al verweten:
toen Hongaren en Roemenen
elkaar in Tirgu Mures doodsloe
gen, zat Tökes in de Verenigde
Staten, terwijl hij volgens waar-
veel had kunnen doen
om de rellen in te tomen.
De laatste anderhalf jaar, sinds
de druk op de Hongaarse min
derheid is toegenomen, is hij
één van de belangrijkste voor
vechters van de Hongaarse be
langen in Roemenië. Wie naar
Tökes luistert, krijgt de indruk
dat het met de positie van
Hongaren in Roemenie ramp
zalig is gesteld. Er zijn ook in
derdaad problemen. In sommi
ge gebieden bestaan nog steeds
grote spanningen tussen Roe
meense nationalisten en de
Hongaarse bevolking. Er is een
groot tekort aan Hongaarstalige
scholen en er is weinig bereid
heid van de Roemeense rege
ring daar iets aan te doen.
Ook de gereformeerde kerk
staat onder druk. Op dit mo
ment heeft Tökes een ernstig
conflict met de Roemeense au
toriteiten, omdat die het ge
bouw opeisen waar het bisdom
is gevestigd. Het gaat om een
pand dat oorspronkelijk door de
kerk werd gebouwd, maar dat in
de jaren zestig door de toenma
lige bisschop onder dwang aan
de staat werd geschonken. Nu
houden de autoriteiten vast aan
de legitimiteit van die gift, iets
wat Tökes begrijpelijkerwijze
bestrijdt.
Maar het belangrijkste pro
bleem is het meningsverschil
over de constitutionele positie
van de Hongaren in Roemenië.
De ruim twee miljoen Honga
ren willen zichzelf niet als min
derheid aangeduid zien. „We
willen geen minderheid zijn die
tegenover een meerderheid
staat. We zijn gelijkwaardige
partners van de Roemenen in
een gemeenschappelijk vader
land", aldus Tökes vorig jaar
mei tijdens het congres van de
Democratische Vereniging van
Roemeense Hongaren
(RMDSz).
In zijn strijd voor gelijke rechten
is de bisschop even koppig als
altijd en dat wordt hem niet al
tijd in dank afgenomen. Onder
Roemeense nationalisten geldt
hij als één van de belangrijkste
Hongaarse tegenstanders. Hij
wordt regelmatig bedreigd en
sinds enige tijd circuleren er
zelfs pamfletten waarin een
geldbedrag op zijn hoofd wordt
gezet.
Dat soort dreigementen kunnen
serieus zijn. Bij de rellen in Tir
gu Mures in het voorjaar van
Laszlo Tökes roept bij
Haag voor de Roemeense dominee betoogd.
tegenstanders gemengde gevoelens op. Afgelopen zaterdag werd er in Den
1990 viel een aantal doden,
zonder dat de Roemeense na
tionalisten ooit hun spijt betuig
den. Aan de andere kant is de
hele politieke cultuur van het
land er een van schimpscheu
ten en ongefundeerde beschul
digingen, waarbij de meest gro
ve beledigingen en bedreigin
gen niet worden geschuwd.
Te radicaal
In eigen kring is de positie van
Tökes niet onomstreden. Hij is
weliswaar ere-voorzitter van de
RMDSz. Maar velen binnen die
organisatie vinden de bisschop
eigenlijk te radicaal in zijn op
vattingen. RMDSz-voorzitter
Geza Domokos heeft hem ver
weten te weinig tot compromis
geneigd te zijn. Op het congres
vorig jaar kreeg de radicale
vleugel die Tökes vertegen
woordigt, slechts een minder
heid achter zich.
Er is in Roemeens-Hongaarse
kring ook kritiek op de intensie
ve relatie die Tökes met Honga
rije onderhoudt. Hij heeft innige
relaties met de christen-demo:
cratische regering in Budapest
en is een graag geziene gast in
het Hongaarse journaal en de
kranten, waarbij hij commen
•foto nieuw anefo rob C. croes
taar op interne Hongaarse aan
gelegenheden niet schuwt.
In sommige gevallen wekt zijn
optreden ronduit verbazing.
Onlangs nam de bisschop deel
aan een officiële delegatie die
de Hongaarse vluchtelingen
kampen voor Kroaten inspec
teerde. Voor Roemeense natio
nalisten zijn dat soort activitei
ten een zoveelste bewijs dat Tö
kes niets anders is dan een
agent van Budapest, die streeft
naar een spoedige aansluiting
van Roemeense Transsylvanië
bij het moederland Hongarije.
butiama julius k. nyerere
Julius Nyerere, tijdens zijn bezoek
Abraham Lincoln heeft een algemeen aanvaarde
definitie van democratie gegeven: bestuur van
het volk, door het volk, en voor het volk. Demo
cratie is volgens Lincoln gebaseerd op twee prin
cipes. Volgens het eerste principe hebben alle
mensen in een samenleving gelijke rechten en
plichten. Het tweede principe zegt dat niemand
kan worden buitengesloten van de maatschappij.
Als niet aan deze principes wordt voldaan kan
van democratie geen sprake zijn.
Lincoln's definitie zegt echter niets over hoe
mensen hun eigen bestuur organiseren. Mis
schien vond hij dat in elk land de mensen zelf
maar moesten bepalen hoe zijn principes zouden
worden toegepast. Hierin was Lincoln minder ar
rogant dan de huidige pleitbezorgers van de wes
terse democratie die op de televisieschermen
luidruchtig hun geloof verkondigen. Waar het om
gaat is dat voor democratie meer nodig is dan
stemrecht voor volwassenen of meerdere partij
en.
Democratie vereist veiligheid en vrijheid. Je
kunt niet van democratie spreken als rivaliseren
de groepen elkaar met moderne wapens bestrij
den. Wat heeft democratie te betekenen voor een
vrouw in Muqdisho (Somalia) wiens ondervoede
kind op weg naar een voedingscentrum wordt
gedood?
Democratie vereist een geldig rechtssysteem.
Bijna ieder rechtssysteem is beter dan wetteloos
heid. Maar democratie bestaat pas wanneer er
sprake is van rechtsgelijkheid voor arm en rijk,
voor hoog en laag. De rechtsgang moet onafhan
kelijk zijn van willekeur of verkiezingsgrillen. Een
rechtvaardig politiek systeem is enkel met recht
vaardige wetten in stand te houden. Het volk zal
uiteindelijk altijd in opstand komen tegen on
draaglijke onderdrukking.
Voor een goed functionerende democratie is
tolerantie nodig. De meerderheid moet de rech
ten van de minderheid eerbiedigen. Sterker nog,
met de meningen van de minderheid moet zo
veel mogelijk rekening worden gehouden. Tege
lijkertijd moet de minderheid de wetten van de
meerderheid respecteren.
Godsdienstvrijheid is van groot belang voor
een democratie. Sommigen kunnen gedwongen
worden zich te conformeren aan de rituelen van
een godsdienst waarin zij niet geloven. Anderen,
zo leert de geschiedenis, worden liever gemarteld
of gedood. Een religieuze minderheid die on
danks onderdrukking vast blijft houden aan het
geloof is een bron van instabiliteit voor het land.
En instabiliteit kan in een goed werkende demo
cratie niet te lang duren.
De overgrote meerderheid van de bevolking
moet tevreden zijn met de structuren van de sa
menleving en de mogelijkheid hebben deze op
een vreedzame wijze te veranderen. Snelle veran
deringen in de maatschappij zijn voor de bevol
king vaak moeilijk bij te houden. Wanneer de
veranderingen elkaar in zeer hoog tempo opvol
gen is het voor het volk vaak onmogelijk zich
daaraan op vreedzame wijze aan te passen.
Democratie moet op de eerste plaats zorgen
voor de basisbehoeften van de bevolking: voed
sel, kleding en behuizing. Van groot belang is ook
dat de economische ongelijkheid wordt vermin
derd. Absolute armoede temidden van overvloed
is niet te rijmen met politieke vrijheid.
Juist deze voorwaarde maakt democratie zo
moeilijk te realiseren in de onderontwikkelde
landen. De eerste prioriteit van iemand die hon
ger lijdt is voedsel. Om aan eten te komen zal
men liegen, stelen of steun geven aan bedrieglij
ke kandidaten die gouden bergen beloven. Lei
ders van militaire coups die een uitweg uit de mi-
sere voorspiegelen zullen worden toegejuicht.
Deze opsomming van democratische voorwaar
den is verre van compleet. Vooral onderwijs ont
breekt. Door onderwijs begrijpt men niet alleen
de eigen noden en mogelijkheden maar ook de
mondiale economische omstandigheden die van
invloed zijn.
Bij alle aandacht voor vrijheid zijn de onont
koombare beperkingen van die vrijheid onbe
sproken gebleven. Politieke vrijheid kan niet be
tekenen dat men kan doen wat men wil. Vrijheid
wordt begrenst door de beperkingen en behoef
ten van een maatschappij. Een democratische
maatschappij bestaat uit individuen die allen be
hoefte hebben aan een georganiseerde en recht
vaardige samenleving. Hiervoor zijn beperkingen
onvermijdelijk, maar binnen deze beperkingen is
politieke democratie en vrijheid gegarandeerd.
Eén ding is duidelijk: de structuren van een poli
tieke democratie moeten aansluiten bij de ge
schiedenis, ligging, cultuur en economische om
standigheden van de samenleving waarbinnen
het functioneert. Het is niet alleen onzinnig maar
ook gevaarlijk dat westerse, rijke landen de ont
wikkelingslanden bijna dwingen bepaalde vor
men van democratie over te nemen.
Bijzonder pijnlijk is het wanneer Westerse leiders
tegen landen in het Zuiden zeggen: „Wees demo
cratisch, leg verantwoording af aan het volk, zorg
voor pluralisme en voor persvrijheid", terwijl aan
de andere kant de meest stringente economische
aanpassingsprogramma's worden opgelegd om
uit de diepe schulden te komen.
De bevolking van de Derde Wereld is overgele
verd aan de gevolgen van een onrechtvaardige
wereldeconomie die door de rijke landen in
stand wordt gehouden. Dat is niet eerlijk, en juist
eerlijkheid is een belangrijke voorwaarde voor
democratie. Zij die de democratie zo hoog in het
vaandel dragen, zouden dat in hun oren moeten
knopen.
Julius Nyerere, de eerste president van Tanza
niatrad in 1985 vrijwillig af. Tot 1990 behield
hij zijn functie als voorzitter van de regerende
partij in Tanzania, Chama Cha Mapinduzi
(CCM). Hij is sinds de oprichting in 1987 voor
zitter van de South Commission.
Waten'oorziening Midden-Oosten voor jaren weer veilig gesteld
Jeruzalem ad bloemendaal- gekomen dat de overv
correspondent
Als de volgende oorlog in het
Midden-Oosten een gevecht zal
zijn om water een steeds va
ker te horen voorspelling dan
kunnen de bewoners van Syrië,
Jordanië en Israël voorlopig ge
rust zijn. Alle neerslagrecords
zijn in deze winter gebroken,
waarmee de watervoorziening
ilc eerste jaren is verzekerd.
Plensbuien hebben kwijnende
beekjes veranderd in woest
stromende rivieren, sneeuw be
dekt zelfs de laagste heuveltop
pen en alle natuurlijke waterre
servoirs staan op barsten.
Nog maar vier maanden gele
den keek Israels watercommis
saris, Dan Zaslavsky, handen
wringend naar het wateropper
vlak van het Meer van Galilea,
dat toen zijn laagste stand sinds
mensenheugenis had bereikt.
I let afgelopen weekeinde al kon
hij bevel geven de dam bij de
kibboets Deganya te openen
om te voorkomen dat het meer
huiten zijn oevers zou treden.
Per dag verdwijnt nu bijna ze
ven miljoen kubieke meter wa
ter via de Jordaan in de Dode
Zee. Maar omdat de instroming
vanaf de Golan I loogvlaktc naar
het Meer van Galilea nog aan
zienlijk groter is, blijft de kans
op overstromingen in Tiberias
bestaan.
In de havenstad Haifa heeft het
het afgelopen weekeinde voor
het cci'sl in veertig jaar ge-
sneeuwd. Op de Golan ligt een
sneeuwdek van hier en daar an
derhalve meter. Israels enige
skigebied, op de hellingen van
de Hormon, is dit seizoen nog
maar een paar weken open ge
weest. Niet uit gebrek aan
sneeuw zoals doorgaans, maar
wegens de overvloed. De leden
van de kibboets die de ski-facili
teiten in beheer heeft, zijn een
voudig niet in staat de toe
gangswegen open te houden.
'Nog nooit meegemaakt'
Traditiegetrouw lopen journa
listen de deur plat bij stokoude
Israëli's die in koor murmelen
dat ze zelden of nooit zo iets
hebben meegemaakt. De Jeru
salem Post bijvoorbeeld citeert
de 97-jarige Jusra Abu Sini. een
Arabische bewoonster van Na
zareth. waar op sommige plaat
sen een halve meter sneeuw is
gevallen. „Ik kan me niet herin
neren zoiets te hebben gezien
sinds 1950", onthult ze in een
verhaal onder de inspirerende
kop 'Arabieren en Joden Vere
nigd onder Sneeuwdeken'.
Het socialistische dagblad Da-
var zoekt het in de obscurantis
tische hoek met een bericht
over de twee opperrabbijnen
van Boven-Nazareth. Die rab
bijnen overwegen een speciale
vasten voor te schrijven om de
Hemel gunstig te s
in de januari-koude een record
aantal van 44 stadgenoten de
geest heeft gegeven. Het is ge
bruik, zeggen ze, dat in tijden
van rampspoed de gemeente
zich bezint over de vraag of ze
soms in gebreke is gebleven bij
het uitvoeren van de goddelijke
geboden. Na ampel beraad zijn
de rabbijnen tot de conclusie
gekomen dat de overvloed aan
sneeuw en hemelwater wel eens
een straf kan zijn voor het grote
aantal ondeugdelijke huwelij
ken binnen de Russische immi
grantengemeenschap van Bo
ven-Nazareth.
„Na ons de zondvloed", moeten
die Russen hebben gedacht,
toen ze in hun land van her
komst een burgerlijk huwelijk
aangingen. Volgens Davar is de
remedie van het rabbinaat te
gen de nattigheid de immigran
ten alsnog een gratis orthodox-
joodse huwelijksplechtigheid
aan te bieden.
Weerkundigen
De weinige weerkundigen die
Israël telt zijn zonder uitzonde
ring overwerkt, nu radio- en te
levisiejournaals uit hun voegen
barsten van de weerberichten.
Er wordt zelfs een oorlog in me-
teo-land gemeld, tussen de
weersvoorspellers van de televi
sie en de echte deskundigen in
Beth Dagan, het enige officiële
en wetenschappelijke instituut.
De laatsten klagen dat de televi
sie beunhazen heeft aangetrok
ken, die alleen vanwege hun
aantrekkelijke smoelwerk op de
buis komen. Deskundigen ja
loers natuurlijk. „Ik kan het niet
uitstaan, de manier waarop het
weer op de televisie wordt ge
presenteerd", pruilt één van
hen in de Jerusalem Post.
„Ik ben er maar mee opgehou
den hun de stormtips te geven
die ik altijd gaf. De weersver
wachting voor de langere ter
mijn onthullen we ook niet
meer, want we hebben er ge
noeg van te worden vernederd
-
Voorzichtig schuifelt deze Israëli door de sneeuw nadat hij bij de Klaag
muur in Jeruzalem zijn gebeden heeft gezegd. foto ap
door die leuke nieuwe bekjes." sionele voorspellers hun ver-
„We weten heus wel dat die haaltje presenterenaldus één
mensen bitter zijn omdat ze van die leuke nieuwe bekjes,
niet zo vaak meer op de televi- Gelukkig wordt er de komende
sie komen. Maar de kijkers la- paar dagen droog weer ver-
chen zich nu eenmaal gek om wacht,
de manier waarop die profes-
tussen Bayrut en Damascus is op verschillende plaatsen door sneeuw
foto afp
Hevige sneeuwval zorgt in het Midden-Oosten voor veel overlast. De weg i
geblokkeerd.
