Economie
Oude maatjes krijgen
ruzie over de centen
Oplossing is ver weg voor bankroet Algerije
Particulier initiatief bloeit
voorzichtig op in Roemenië
023-150224 JANINE BOSMA Vormgeving: MITZIE MEUERHOF
NIEUWSLIJN
Monetair beleid Duitsland onder vuur
financiën van de Europese Gemeenschap heb
ben gisteren in Brussel kritiek geuit op het Duitse monetaire be
leid. Volgens de EG-partners is Duitsland verantwoordelijk voor
de rentestijging in de hele gemeenschap, die de economische
groei afremt. Ook vinden andere EG-lidstaten het onjuist dat
Bonn de eenwording bekostigt uit leningen en niet met extra be
lastingen. De Franse minister van economische zaken, Berego-
voy, leverde de felste kritiek. De Nederlandse. Belgische en
Deense ministers uitten ook bezorgdheid over de gevolgen van
de renteverhogingen, maar erkenden dat er sprake is van een tij
delijk probleem.
Stroef overleg cao-supermarkten
De eerste onderhandelingsronde over een nieuwe cao voor de
supermarkten (170.000 werknemers) heeft grote meningsver
schillen tussen de werkgeversorganisaties (VGL en Vakcentrum)
en de vakbonden aan het licht gebracht. „Het beloven moeiza
me en moeilijke onderhandelingen te worden", aldus een
woordvoerder van de Dienstenbond FNV gisteren. De werkge
vers willen, zeer tegen de zin van de bonden, „arbeidsvoorwaar
delijke stimulansen" in de cao opnemen om het ziekteverzuim
terug te dringen. Zo hebben ze voorgesteld om de opbouw van
vakantie- en atv-rechten tijdens een ziekteperiode te staken. Bo
vendien zouden de aanvullingen op Ziektewet en wao na een
half jaar geleidelijk omlaag moeten. Voor de bonden zijn die
voorstellen onaanvaardbaar.
Omzetstijging detailhandel
De verkopen in de detailhandel zijn vorig jaar met 4,4 procent
toegenomen ten opzichte van 1990. In de voedings- en gencrt-
middelensector bedroeg de omzetstijging 3,7 procent, in de
non-food sector 5,1 procent. De omzetgroei bij de warenhuizen
bedroeg 1,4 procent. Dat blijkt uit voorlopige gegevens van het
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De omzettoename was
het grootst bij de slijters en de kruideniers. In beide branches
stegen de verkopen met 4,2 procent.
Directeur verduistert beleggingsgelden
Peter Clowes, directeur van de Britse beleggingsmaatschappij
Barlow Clowes, i»gisteren door een rechter in Londen schuldig
bevonden aan fraude en diefstal van in totaal 614 miljoen gul
den. Clowes gebruikte dit geld onder meer voor de aanschaf van
een jacht, antiek en een kasteel in Frankrijk. Het geld was eigen
dom van 18.000, voornamelijk gepensioneerde, beleggers.
Handelsoorlog tussen Amerika en Europa laait weer) op
Nu de Koude Oorlog voorbij is, kunnen de handelsoorlogen weer be
ginnen. Decennialang vormden Amerika en Europa een bondgenoot
schap dat voor wijlen de Sovjetunie uiteindelijk een maatje te groot
bleek. Maar de innige vriendschap wordt verstoord door een knallen
de ruzie over de centen. De Navo-partners lijken in elkaar nieuwe te
genstanders te vinden.
zei, toen hij met premier Lubbers en
de verzamelde EG-top over de wereld
handel praatte. We moeten er voor be
ducht zijn, speechte Bush in de Ridder
zaal, dat de oude bondgenoten van
weleer niet eikaars economische te
genstanders worden.
CORRESPONDENT
Dan Quayle had gelijk. Het gebeurt
niet vaak dat de Amerikaanse vice-pre
sident een belangrijke toespraak mag
houden, en het is zeldzaam dat hij zich
zonder brokken van zijn taak kwijt.
Maar vanuit München haalde Quayle
afgelopen weekeinde scherp en doel
treffend uit naar de Europese Gemeen
schap.
Het vastlopen van het handelsover
leg tussen Amerika en de EG bedreigt
de amicale verhoudingen, aldus Quay
le. Wanneer de Europeanen hun eigen
economie blijven beschermen, kon het
Amerikaanse volk de EG wel eens de
rug toe keren.
Wil Europa niet eerlijk zaken met
ons doen? Dan zoeken ze het op ande
re terreinen zoals de defensie ook
zelf maar uit. Zo vormt een ordinaire
ruzie over de centen een gevaar voor
ons bondgenootschap, de Navo. zei
Quayle, het oude spookbeeld van Ame
rikaans isolationisme oproepend.
Het is dit keer geen losse flodder.
Want Quale herhaalde wat zijn baas
Bush zelf in november in Den Haag al
Miljarden
Liefst 108 landen spelen al vijf jaar een
combinatie van Risk en Monopoly in
het wereldhandelsspel GATT, de „alge
mene overeenkomst over handel en ta
rieven". De inzetten zijn grof. Wissel
geld wordt uitgedrukt in miljarden, en
winst of verlies van een enkele actie
kan de opkomst of teloorgang van hele
bedrijfstakken betekenen. Doel opera-
tie-GATT: het vrijmaken van de we
reldhandel en het slopen van douane-
Het is geen vrijetijdsbesteding voor
mensen met een zwak zenuwgestel. De
wereldhandel beloopt jaarlijks het as
tronomische bedrag van tienduizend
miljard gulden, maar zou nog kunnen
toenemen met een slordige 10 procent.
Voorwaarde is wel dat de landen hun
tolmuren slopen, ophouden met de
Het is een vette kluif die mo
den verdeeld. Een succes zou
uitgebluste Amerikaanse
een geweldige opsteker betekenen. Ge
orge Bush hunkert daar naar. De weer
langzaam inzakkende wereldeconomie
kan er een stevige impuls door krijgen.
Handelslanden bij uitstek als Neder
land kunnen er een aardig slaatje uit
slaan.
De GATT-ronde is overigens ook van
belang voor gewone consumenten. De
prijzen van textiel zouden bijvoorbeeld
flink kunnen dalen wanneer er een
eind komt aan de kunstmatige be
scherming van de westerse markten te
gen goedkope kleren uit de derde we
reld.
Landbouw
Een jaar geleden speelden de 108 deel
nemers aan het GATT-spel in Brussel
de slotronde. De Europese landbouw,
de textielindustrie uit de derde wereld
en het openbreken van Amerikaanse
en Japanse markten zouden in één
grote uitruil van belangen worden ge
regeld. Het was alles-of-niets, en het
werd niets. Vooral over de subsidies in
de Europese landbouw bleek geen ver
gelijk mogelijk. De pionnen keerden
berooid terug naar Af.
Een paar maanden geleden waagden
Amerika en de EG een nieuwe schuch
Dan Quayle bracht na zijn rede in München een prive-bezoek aan de Duitse kanselier.
Want een wereldleider die het land van Kohl bezoekt ontkomt niet aan een volumi
neus diner in Oggersheim. foto dpa
tere toenaderingspoging. Tijdens het
bezoek van Bush aan Den Haag leek er
door flinke toezeggingen van de Ame
rikanen weer schot in de onderhande
lingen te komen. Maar die schijn be
droog.
De 85 miljard gulden die de EG en de
VS jaarlijks in hun landbouw stoppen,
vormen nog steeds een struikelblok.
De Amerikanen eisten ooit dat de EG
haar subsidies met 90 procent zóu te
rugbrengen, maar ze hebben die eis in
middels laten zakken naar 35 procent
in vijf a zes jaar. Tegelijkertijd wil de VS
dat de EG-export van landbouwpro-
dukten reëel vermindert, in ruil voor
Amerikaanse tegemoetkomingen op
het gebied van de buitenlandse inves
teringen in bijvoorbeeld de dienstver
lening.
Het is vooral de EG die dwars ligt, en
onder druk van de machtige boeren-
lobby alle eisen nog steeds te hoog
vindt. Binnen de Gemeenschap leidt
Frankrijk het front der dwarsliggers.
Parijs ziet de bui al hangen: wanneer
straks tapioca en soja spotgoedkoop de
EG binnen kunnen komen, gaan alle
veevoederproducenten die grondstof
fen gebruiken "in plaats van granen.
Dat zou een opdoffer van jewelste zijn
voor de Franse graanboeren. De EG
eist dan ook extra beschermende
maatregelen op dit punt. Daar willen
de VS weer niet aan.
Dans
De officiële limiet voor het bereiken
van een GATT-akkoord is vastgesteld
op 15 april. Eerder lukt niet. maar sle
pen de onderhandelingen langer voort,
dan gaan de Amerikaanse onderhan
delaars de hete adem van het verkie
zingscircus in hun nek voelen.
Ook de uitlatingen van Quayle zijn
zonder de minste twijfel voor een deel
voor binnenlands gebruik bedoeld.
Maar dat neemt niet weg dat zijn taxa
tie van de ontwikkeling van de Ameri
kaans-Europese verhoudingen klopt.
Jarenlang is er sprake geweest van af
gedwongen vriendschap, van twee zie
len in de borst van een bondgenoot
schap die noodgedwongen samen
werkten. Liefde bekoelt snel als blijkt
dat de twee in eikaars porten
zitten.
Markteconomie en buitenlandse investeringen onontbeerlijk
ALGIERS TACO SLAGTER
VERSLAGGEVER
In Algerije heerst gebrek aan alles. In feite is
de situatie ellendiger dan de politieke gevol
gen van de staatsgreep die in januari een ein
de maakte aan de prille democratie. Hoewel
het land rijk is aan bodemschatten, is de staat
Algerije in feite bankroet. De tientallen mil
jarden dollars uit de olie- en gasexport gin
gen op aan weelderige subsidies op de eerste
levensbehoeften, gratis onderwijs en gezond
heidszorg. Of verdwenen in de zakken van de
partijbonzen van de FLN, de eenheidspartij
die voortkwam uit de bloedige onafhankelijk
heidsstrijd tegen Frankrijk.
Het bedrag dat de nomenclatura uit de schat
kist graaide, zo schrijven oppositiekranten el
ke week wel een keer, is vermoedelijk even
groot als de buitenlandse staatsschuld van 26
miljard dollar. Maar ookjdoor de overbevol
king in dertig jaar verdrievoudigde de Al
gerijnse bevolking en telt meer dan 26 mil
joen zielen was de verzorgingsstaat niet
meer uit de export-inkomsten te financieren.
Behalve de ongekende diefstal door schraap
zuchtige 'socialisten', verlamde hun ijzeren
greep op de economie elk particulier initia
tief. Conform de politieke ideologie schiep de
FLN werkgelegenheid door middel van niet-
rendabele staatsbedrijven die zich slechts
met subsidies konden handhaven. Winst
werd nooit gemaakt, dat wil zeggen na aftrek
van bet gela dat de overheid er in had ge
stopt. Net als in de voormalige Oostbloklan
den werkten te veel mensen voor een relatief
te hoog salaris aan een produkt dat ook nog
eens slecht van kwaliteit was.
Maar dat was niet de enige oorzaak van de
malaise. Door verkaveling van land- en tuin-
bouwgronden en een stringent prijsbeleid
gingen veel boeren en fruittelers op de fles of
weigerden nog langer zich voor een habbe-
krats uit te sloven. Met als gevolg dat Algerije
graan, groenten en fruit moest importeren
tegen betaling van buitenlandse deviezen. De
reserves raakten op en het regime moest geld
gaan lenen op de internationale kapitaal
markt.
Volgens cijfers van het Internationale Mone
taire Fonds (IMF) moest Algerije over die gi
gantische buitenlandse schuld in de eerste
acht maanden van vorig jaar 8 miljard dollar
rente betalen. Maar dat lukte maar ten dele.
Kort voor de staatsgreep was 900 miljoen dol
lar daarvan nog niet voldaan.
De grootste zorg die premier Sid Ahmed
Gonzali, een van de coup-plegers, op dit mo
ment heeft, is hoe hij snel aan deviezen komt
om daarmee de schuldeisers van zijn ambts
woning weg te houden. De politieke instabili
teit van het land is echter geen uitnodiging
van buitenlandse banken en westerse rege
ringen geld in het de facto failliete land te
stoppen (hoewel de EG, het IMF en de We
reldbank vorig jaar nog voor honderden mil
joenen dollars aan 'goedkope' leningen ver
strekten).
Alleen met een gezonde markteconomie en
buitenlandse investeringen is het land er
weer boven op te helpen. Van Gonzali ver
wacht de I loge Staadsraad (het ongrondwet
telijke vijfmanschap dat tot 1994 het presi
dentschap waarneemt) dan ook dat hij zon
der dralen de liberalisering van de economie
consequent doorvoert. Maar dat heeft ernsti
ge gevolgen voor de werkgelegenheid.
Privatisering van de staatsbedrijven betekent
zonder meer nog meer werklozen, boven op
de drie miljoenen jonge Algerijnen die al
sinds het einde van hun schooljaren geen
werk hebben. Zou Gonzali daar toch op aan
sturen dan weet hij zeker dat het FIS een be
dreigende machtsfactor blijft waarvan hij
zich zelfs met behulp van een meedogenloos
leger niet kan ontdoen.
De Algerijnse premier gokt er op dat nog een
deel van de staatsbedrijven levensvatbaar is,
mits moderne managers het daar voor het
zeggen krijgen. Verder hoopt hij buitenlandse
oliemaatschappijen aan te trekken om de be
staande olievelden beter te exploiteren en
met nieuwe vondsten de olie- en gasexport
op te voeren.
Daartoe moeten die maatschappijen eerst
wel een fors bedrag op tafel leggen. In ruil
daarvoor krijgen ze een deel van de op
brengst bij het aanboren van nieuwe olie- en
gasreserves. Maar een wet die dat regelt moet
nog van kracht worden.
Straatbeeld in Algiers. Alleen met een gezonde markteconomie en buitenlandse investe
ringen is de Algerijnse economie er weer bovenop te helpen. foto epa
In de winkeletalages brandt voor het eerst een bescheiden licht
Lasser in een fabriek in Copsa Mica.
FOTO BERT VERHOlff
SIBIU RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT OOST-EUROPA
De spaghettisaus is wat te zoet.
De beloofde tomaten blijkt de
keuken niet voorradig te heb
ben. De pizza heeft licht ver
koolde randjes en een wat kleffe
bodem. Maar toch: het eten is
voor Roemeense begrippen
ronduit smakelijk.
Er is keuze, er is zelfs een ech
te menukaart, er is sfeer en er
brandt een vuur in de tegelka
chel. De bediening is attent, de
tafelkleden schoon, het servies
goed stijlvol. Volgens een sticker
op de deur ben je verplicht te
reserveren. Maar als er plaats
genoeg is, geeft de ober je ook
zonder steekpenningen een ta
fel.
Wat privé-initiatief al niet ver
mag. In slechts luttele maanden
tijd heeft Roemenië een kleine
face-lift ondergaan. In het kader
van een privatiseringsprogram
ma waarvan de snelheid en de
omvang nog lang niet tot het
Westen zijn doorgedrongen,
zijn de namen van tal van win
keltjes en onderneminkjes plot
seling getooid met de letters
'SRL', de Roemeense aandui
ding voor een besloten ven
nootschap.
In steden als Sibiu, Buk,arest
en Oradea zijn de kleine bedrij
ven op massale schaal overge
nomen door privé-eigenaren.
En zelfs op het platteland zie je
af en toe een bar of een winkel
met de drie lettertjes duidelijk
zichtbaar op de winkelruit.
Vriendjespolitiek
In Oreada is meer dan 95 pro
cent van de winkels inmiddels
in privé-handen. Over de wijze
waarop dat is gebeurd, bestaat
overigens behoorlijk veel onvre
de. Zeker bij de verdeling van
de eerste panden, was er sprake
van vriendjespolitiek. Mensen
zonder banden met het rege
rende Front voor Nationale
Redding, visten achter het net.
„Geen enkele winkel in het cen
trum van de stad is in handen
van Hongaren", klaagt de Hon
gaar Janos Kadar, een ingenieur
die onlangs een privé-auto-
werkplaats annex houtverwer
kingsbedrijf begon. „Iedereen
die bij de eerste ronde een win
kel kreeg, had goede contacten
met het stadsbestuur, en daar
zitten op dit moment nog geen
Hongaren in."
Zijn zwager heeft inmiddels
via een openbare veiling de
hand weten te leggen op een
schoenwinkel in het centrum.
Maar of hij die handel ook
doorzet, is de familie nog aan
het overwegen. De vaste kosten
zijn eigenlijk te hoog. Hij moet
straks 2.500 gulden huur gaan
betalen, een ongehoord bedrag
in Roemenië. De andere winkels
in de straat betalen niet meer
dan 100 gulden.
Nootjes uit Turkije
Nog steeds overheerst 's avonds
de duisternis in de Roemeense
steden. Maar de privatisering
heeft in ieder geval voor het oog
een duidelijke verandering ge
bracht. In de winkeletalages
brandt voor het eerst een be
scheiden licht. Het schijnt op de
pakken westerse koffie, de zeep
en shampoo uit het Nabije Oos
ten, de nootjes uit Turkije en de
wodka uit Polen.
Schoenwinkel Anita in het
centrum van Sibiu heeft de
kerstversiering begin februari
nog niet uit de etalage gehaald,
maar daardoor oogt het zaakje
beslist feestelijk. De glinsteren
de slingers en ballen verhullen
bovendien dat aan het interieur
nog. niet zoveel is veranderd
sinds de voormalige bedrijfslei
ding de winkel van de Staat
heeft overgenomen. Ook het
winkelpersoneel is hetzelfde ge
bleven. Het loopt (zelfs nog in
dezelfde schorten als vroeger.
Maar de bediening is onmis
kenbaar voorkomender en
vooral: de keuze is aanzienlijk
groter. „Ongeveer vijf keer zo
groot", zegt de nieuwe eigenaar.
De enkele tientallen verouderde
modellen van een paar maan
den geleden hebben plaatsge
maakt voor een paar nonderd,
merendeels redelijk moderne
schoenen. Bijna allemaal Roe
meens produkt. stelt de eige
naar met nadruk.
Dankzij de geprivatiseerde
winkels is het aanbod voor de
consument duidelijk verbeterd.
Kruiden, chocolade, maar ook
batterijen en kleurenfilms hoe
ven niet meer in Hongarije te
worden gehaald en wie geld
heeft, hoeft zich ook over vers
vlees geen zorgen meer te ma
ken.
Voor de meeste Roemenen is
die verandering echter slechts
cosmetisch. Met een inkomen
van gemiddeld vijftig gulden
per maand zijn ze aangewezen
op het aanbod van de staats
winkels en daar is maar weinig
veranderd. Daar zijn nog steeds
rijen, tekorten en slechte waren
Winkels als tic MhoaMM—k
in Sibiu hebben het dan ook
moeilijk. ..Ik kan IM geen
schoenen van 3.000 lei (15 gul
den) permitteren", zegt een stu
dente die leeft van een studie
beurs. „Voor dat bedrag koop ik
drie paar normale laarzen".
Naar westerse luxe-goederen
kijkt ze al helemaal nooit. Die
liggen volkomen buiten haar
bereik.
Een groot dqel van de kers
verse privé-bedrijven gaat na
enkele maanden kapot, ook al
omdat de concurrentie groot is
en bijna iedereen zich op de
zelfde markt stort: westerse si
gareuen, drank, goedkope im
portgoederen uit het Midden
losten
Desondanks is de opbloei van
de kleine privatisering een
hoopvol leken dat de Roemeen
se bevolking na haast twee jaar
passief afwachten ook bereid is
zelf initiatieven te nemen. En
dat is al heel wat in een land
waar ieder privé initiatief zo
volkomen was uitgeblust dat
het gereformeerde bisdom in
Oradea vorig jaar van een
dorpsdominee de volgende
vraag kreeg voorgelegd ..Wi)
hebben een tekort aan brand
stof. Nu is er in het dorp een
man die hout wil verkopen en
we hebben genoeg geld om het
te kopen Mig düf
