Cultuur
'Boeken vertellen
iets over jezelf
De naakte waarheid van 25 jaar hitparade
Scratch-Messiah in
Leidse Pieterskerk
NTB: Niet iedereen kan
nog deelnemen aan cultuur
VAKANTIESPREIDING
Zomer '92
Donderdag 23 januari 1992
Redactie: 071-161400 CiES VAN HOORE ANNEMIEK RUYCROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNCA Eindredactie: CONNY SMITS Vormgeving: PIET KOOREMAN
9
In de Pieterskerk wordt aan
staande zaterdag een uitvoering
gegeven van Handels meester
werk Messiah. Het betreft hier
een zogeheten 'Scratch-Mes
siah, een uit Engeland overge
waaid muziekspektakel waarbij
een groot aantal muziekliefheb
bers een dag lang bijeen komt
om de Messiah in te studeren
en meteen dezelfde avond uit te
voeren. Die uitvoering is uiter
aard niet perfect van kwaliteit,
maar bruist wel van enthousias
me. Het is waarschijnlijk het
grootste evenement op het ge
bied van klassieke muziek in
Nederland.
De Messiah van vorig jaar was
zaal genoot 's avonds van de
grootse uitvoering van het drie
uur durende oratorium, waarin
een Halleluja met orkaankracht
weerklonk. Het gaat, volgens de
De Nederlandse Toonkunste-
naarsbond (NTB) vindt dat mi
nister D'Ancona van cultuur
haar eigen uitgangspunten voor
het kunstbeleid onvoldoende
nakomt. Dat valt op te maken
uit het commentaar vanrie NTB
op de aanvraag van de minister
van een advies van de Raad
voor de Kunst over het Kun
stenplan voor de periode 1993-
1996.
De minister zegt nu wel dat
ze cultuurdeelname door ieder
een hoog in het vaandel voert,
aldus de NTB, maar op het ge
bied van de symfonische en
muziekdramatische kunst
„hebben we op tal van terreinen
en in een aantal regio's slechts
afbraak van belangrijke orkes
ten en andere kunstinstelllingen
gezien". Volgens de NTB is het
allang niet meer mogelijk dat
iedere Nederlander ongeacht
zijn afkomst en status kan deel
nemen aan culturele manifesta-
organisatoren, in de eerste
plaats om het musiceerplezier
van de deelnemers, maar ook
het resultaat telt. Maar liefst
1150 amateurmusici, jong en
oud, zetten zich in om geza
menlijk een goed resultaat op
de planken te brengen.
Ook dit jaar zijn er weer vier
professionele zangers en zange
ressen bereid gevonden om als
solisten op te treden: Miranda
van Kralingen (sopraan), Xenia
Meijer (alt), Marten Smeding
(tenor) en Tom Sol (bas). Het
geheel staat onder leiding van
Jules van Hessen, die net terug
is uit China waar hij met enkele
grote orkesten heeft gewerkt.
Tevens is hij dirigent van het
Nederlandse Theater Orkest.
Stef Collignon is concert
meester en organist is Michiel
Ras, winnaar van het Domstad
Orgelconcours. Alle overige
1150 plaatsen zijn ingevuld
door musici uit heel Nederland.
NUMEGEN LAURENS SCHELLEN
De 33-jarige drs. Paul Rutten
mag zich eind deze maand Ne
derlands eerste doctor in de
popmuziek noemen. Op 30 ja
nuari promoveert de uit Lim
burg afkomstige communicatie
wetenschapper aan de Nij
meegse universiteit. Zijn proef
schrift is getiteld 'Hitmuziek in
Nederland 1960-1985'.
Zijn docentenkamertje in het
complexe gangenstelsel van de
Nijmeegse universiteit is wat je
noemt modaal. Alleen een op
vallend grote poster van een
wulps ogende Madonna aan de
af
de
ties. De minister is volgens de
NTB ten onrechte van mening
dat ook in de cultuursector de
vraag het aanbod moet bepalen.
„Dit principe is volkomen in
strijd met de eerder genoemde
visie van de minister inzake cul
tuurparticipatie.
Wij denken dat het aanbod
van kunst aan iedere burger het
uitgangspunt dient te zijn van
het overheidsbeleid."
standaardinrichting die het e
biedwaardige gilde der beroeps
wetenschappers voor zijn werk
vertrek prefereert. Zo op het
eerste oog het enige tastbare
bewijs dat Limburger Paul Rut
ten (33) over twee weken als
Neerlands eerste doctor in de
popmuziek, als een witte raaf
door het universitaire wereldje
fladdert.
Dat laatste mag natuurlijk
hoogst merkwaardig heten,
want onderzoek heeft allang
uitgewezen dat pop(ulaire) mu
ziek voor Nederlandse jongeren
veruit de belangrijkste cultuur
vorm is die hen via de moderne
massamedia bereikt. Waarmee
de pop in dit opzicht zelfs de tv
het nakijken geeft. Of, om maar
eens met roek-ster' Bruce
Springsteen in zijn song 'No
Surrender' te spreken: „We lear
ned more from a three minute-
record, than we ever learned at
school".
„Dat is inderdaad zo", do
ceert Rutten soepel. „Voor de
jeugd is de popartiest niets
minder dan een echte vriend,
een echte kameraad. Toch be
staat er hier in Nederland op
universitair niveau nog steeds
nauwelijks of geen aandacht
voor popmuziek. Zelfs in het in
officiële academisch circuit is
die interesse lange tijd margi-
"HET WORDT TIJD DAT NEDERLAND PLAT GAAT
VOOR DE NIEUWE SNAAR" (De Volkskrant)
dinsdag 28 januari in Leiden:
DE NIEUWE SNAAR speelt "WILLIAM"
UITERST MUZIKALE SUPERIEURE SLAPSTICK
telefonisch plaatsbespreken 131943/131944
LEIDSE SCHOUWBURG, Oude Vest 43, Leiden
Eigentijdse muziek
LEIDEN - De serie Muziek in Beweging in de Waag in Leiden
biedt aankomende zondag werk van verschillende componisten
uit het begin van deze eeuw. Vooraf wordt een inleiding gege
ven, waarbij vooral de muzikale eigenheid van de componisten -
het componeren tegen de regels in - zal worden belicht. Werken
van Hindemith, Poulenc, Tipett, Jolivet en Crawford-Seeger wor
den uitgevoerd door het Belgisch Strijkkwartet met Tom Sol (ba
riton) en Frans Ruth (piano). Aanvang 14.15 uur.
Boekenprijs voor Picasso-biografie
LONDEN - De Britse auteur John Richardson heeft dit jaar de
Whitbread-boekenprijs (ongeveer 72.000 gulden) gewonnen
voor zijn biografie 'A life of Picasso'. Het boek beschrijft Picas
so's leven en werk tussen 1881 en 1906. Richardson (1924) be
steedde aan zijn boek dertig jaar vooronderzoek en studie. Hij
kreeg, wat ongewoon is, toegang tot studio en documenten van
de Spaanse schilder en beeldend kunstenaar. De door brouwerij
Whitbread gestichte literaire prijs is de op een na hoogste onder
scheiding in Groot-Brittannië en wat betreft het prestige komt ze
na de literaire Booker-prijs.
Bluesmusicus Jack Dupree overleden
Jack Dupree: 'barrelhouse-pianist'. •fotoap
HANNOVER - De Amerikaanse bluespianist-zanger Champion
Jack Dupree is dinsdag in zijn woonplaats Hannover overleden
aan kanker. Hij was 81 jaar. William Thomas Dupree, die zijn
bijnaam 'Champion' had overgehouden aan de tijd dat hij als
professioneel bokser werkte, noemde zichzelf de laatste van de
'barrelhouse-pianisten'. Jack Dupree maakte veel platen onder
zijn eigen naam, maar ook was hij een veelgevraagd gastmusi-
cus bij jazz- en bluesformaties van onder anderen: Sonny Teny,
Brownie McGhee, King Curtis, Chris Barber, John Mayall, Keith
Smith en Mickey Baker.
NIEUWSLIJN
Motorfantasieën
van Suver Nuver
bouwen grote
spanning op
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
Suver Nuver De 5De. Concept en spel:
Peer van den Berg, Dette Glashouwer en
Henk Zwart. Regie: Gerrit Timmers.
Gezien: 22/1 LAK,
Leiden.
Aldaar nog te zien: 23/1
Wat Suver Nuver in 'De 5De'
aanreikt, zijn aanzetten tot een
verhaal, of misschien wel verha
len, die je als toeschouwer zelf
mag afmaken.
Uitgangspunt van de voor
stelling is de opvallend aanwe
zige motor met zijspan. Volgens
de programmafolder is dat een
WAD 1869 (Motokov M72. zij
klepper, 750 cc. 20 pk). Voor de
ware motorliefhebber betekent
dat naar alle waarschijnlijkheid
één brok nostalgie.
De toon voor een nostalgisch
sfeertje wordt al gezet door de
aanvangsscène. attend op de
•motor zingen twee mannen en
één vrouw in een afwijkend ar
rangement 'Yesterday'. Als vrij
snel daarna twee van de drie
van het toneel verdwijnen, de
clameert de achtergebleven
man met handschoen en zon
nebril het befaamde 'Erlkönig'.
Dat zijn niet bepaald voor de
hand liggende overgangen die
in hun associatieve grilligheid
kenmerkend zijn voor de voor
stelling als geheel. Dat levert
een sterk uiteenlopende reeks
kortere en langere scènes op.
Lanf* niet altijd kun je die op
hun inhoudelijke zeggings
kracht beoordelen, maar zul je
je aan de verbeeldingskracht
daarvan moeten overgeven. En
de ene keer lukt dat beter dan
de andere. Voor de rivaliteit van
de twee mannen ten opzichte
van die ene vrouw hoef je bij
voorbeeld weinig fantasie te
hebben. De regelmatig terugke
rende symboliek van de kruisi
ging is daarentegen veel minder
gemakkelijk te plaatsen. Al zou
dat te maken kunnen hebben
met het katholicisme waarmee
de drie reizigers op hun motor
tocht door Oost-Europa zijn ge
confronteerd. 'De 5De' van Su
ver Nuver gaat over motorfanta
sieën: gebeurtenissen die zich
afspelen tijdens een motortocht
op, om en rond de prominent
aanwezige motor met zijspan.
Na zo'n vijf kwartier is er aan
het einde van de voorstelling
onwillekeurig toch de nodige
spanning opgebouwd, of ze nog
met dat ding zullen wegrijden.
Die ontknoping komt er. en is
geestig.
Leidse Hanneke Eggels zet netwerk van 'leeskringen' op
Limburger Paul Rutten Nederlands eerste doctor in de popmuziek
Hanneke Eggels. Neerlandica. Directrice van de Leidse
Stichting Literaire Salon. Geeft in tal van Openbare Bi
bliotheken in Nederland cursussen Moderne Nederland
se Letterkunde, cursussen waarin het 'moeilijke' essay
niet wordt geschuwd. Heeft een dicht netwerk van 'lees
kringen' opgezet. Organiseert lezingen over moderne
schrijvers in het Letterkundig Museum. Noemt zichzelf
gekscherend 'literair animatrice'.
je belevingswereld. Je bespreekt
die dingen in leeskringen met
anderen. Zonder meteen je hele
hebben en houden op tafel te
leggen, vertel je zo op een indi
recte manier iets over jezelf,
„Je ziet het de mensen denken:
ach, zo'n leeskring, dat is net
zoiets als macrameeën. Tegen
die vooringenomenheid moet je
steeds blijven opboksen. Maar over je voorkeuren, je visie op
dan denk ik altijd r
het bepaalde zaken. Vroeger, in de
woord van de dichter: Wie, zelf negentiende eeuw, was de lees-
verblind, nooil leest, brengt diep kring alleen voorbehouden aan
de wonde aan die nooit ge
nees f
Overal in het huis van Hanne
ke Eggels bevinden zich boeken.
Als dakjes liggen ze over de leu
ningen van stoelen of banken,
klaar om meteen ter hand geno
men te worden. De nieuwste
uitgaven, zoals bijvoorbeeld een
essaybundel van Abram de
Swaan of de biografie van Mar
guerite Yourcenar, liggen broe
derlijk naast Homerus en Plato.
Maar Eggels verzamelt niet al- leeshonger onder de dames."
leen boeken, ze 'verzamelt' ook „In die leeskringen uit de
lezers. In leeskringen.
„In die leeskringen", zegt ze,
„krijg je een indirect contact
met andere mensen. Boeken
vertellen je iets over jezelf. Din
gen die je in een boek aanspre
ken, weerspiegelen een deel van
heren. Vrouwen mochten niet
meepraten over zoiets heiligs
als de literatuur. Zij lazen ro
mannetjes, net zoals ze bor
duurden of 'Nader tot u, mijn
God' op het harmonium speel
den. De literatuur was voor de
mannen. Daarin is gelukkig ver
andering gekomen. Er zijn veel
vrouwelijke deelnemers. Ik heb
het idee dat de vrouwen hun
achterstand op dit gebied aan
het inhalen zijn. Er is een grote
gentiende eeuw ging het er seri
eus aan toe. Op straffe van een
geldboete moest ieder lid het
zelfde boek hebben gelezen. Als
normaal quantum gold dertig
bladzijden per dag. Nu gaat het
allemaal wel wat losser, maar
dat neemt niet weg dat we seri
eus met literatuur bezig zijn. In
de leeskringen, mafcr ook in de
cursussen Moderne Nederland
se Letterkunde die ik geef, zijn
het bepaald niet alleen maar de
makkelijke boeken die aan bod
komen. Nee, ik behandel ook
essays, zoals die in de bundel
'Wees blij dat het leven geen zin
heeft' van Jaap van Heerden. Je
moet de mensen prikkelen en
dat doe je niet met literatuur
van het tweede garnituur, ze
moeten worden aangezet tot
nadenken."
„Nederland heeft niet echt
een grote leestraditie. Van de
voormalige Oostbloklanden kun
je zeggen wat je wilt, maar er
werd wel gelezen. Ik ben in ste
den als Praag en Boedapest ge
weest en daar zag je dat men
sen overal lazen, bij bushaltes,
op de roltrappen, tijdens het
schaften op de fabriek, noem
maar op. En niet zomaar wat,
nee, de klassieken, zoals Plato,
Homerus, Seneca. Dat was ver
plichte literatuur. Bepaalde
boeken mochten dan wel niet
gelezen worden, maar de klas
sieken kende men."
Televisieplannen
De aandacht die de media be
steden aan sport vindt Eggels
„overdreven". De literatuur zou
best wat prominenter gebracht
mogen worden. Toch houdt Eg
gels wel van sportprogramma's.
Hanneke Eggels: „Ik heb bij de AVRO een opzet v
i literatuurprogramma ingediend." -foto jan Rijsdam
Ze ziet zelf een parallel tussen
sport en literatuur.
„Bij het schaatsen zie je tel
kens weer dat afstanden sneller
worden gereden. Je vraagt je af:
houdt het dan nooit op? Nee,
het houdt nooit op. Met litera
tuur is 't hetzelfde. Je hebt een
canon van grote, belangrijke
schrijvers die prachtige werken
hebben gemaakt. Maar altijd zal
er iemand komen die de grote
thema's weer anders verwoordt,
die met zijn eigen specifieke
stijl de mensen verbluft, die ta
boes doorbreekt. En terwijl dan
de appreciatie voor die nieuwe,
avant-gardistische, literatuur op
gang komt, zie je dat mensen
op plekken buiten beeld alweer
met iets anders bezig zijn. De li
teratuur is altijd in beweging.
Daar hou ik van. Het past bij
me. Ik ben altijd op zoek naar
nieuwe impulsen, naar uitda
gingen."
„Bij de AVRO heb ik een op
zet voor een nieuw literatuur-
programma ingediend. Ik wil
zes uitzendingen gaan maken
over zes Nederlandse schrijvers,
onder wie Huygens, Claus, Bus
ken Huet en anderen. Dat moet
geen programma worden waar
in het bol staat van het deskun
digenjargon, nee, 'gewone'
mensen die enthousiast zijn ge
raakt over een bepaalde schrij
ver mogen daarin aan het
woord komen. Zoals bijvoor
beeld de administrateur die al
les van Vestdijk heeft gelezen of
de secretaresse die dol is op Van
der Heyden. Ik denk dat dat nu
te weinig gebeurt op de televi-
derlandse hitwereldje in de loop
der tijd gigantische vormen is
gaan aannemen. Waren in 1960
nog 6 van elke 10 hits afkomstig
uit genoemde genres, 25 jaar la
ter is eerstgenoemd cijfer geste
gen tot liefst 9. Met als logisch
gevolg dat Nederlands bloem
der natie de Anglo-Amerikaanse
cultuur zowat met de paplepel
krijgt binnengebracht.
Rutten: „Of die ontwikkeling
nou goed of slecht is, weet ik
niet. Bovendien staat de pop
muziek in dit opzicht natuurlijk
niet alleen, je ziet die Amerika
nisering ook op tal van andere
gebieden in de maatschappij.
Wel is overduidelijk dat ook de
jeugd haar wereldbeeld steeds
meer ontleent aan de massame
dia. Met een cruciale rol voor de
ingeblikte popmuziek."
Graadmeters
„Voor alles heb je tegenwoordig
cijfers, maten en graadmeters.
Voor economische ontwikkelin
gen, sociale tendenzen, noem
maar op. Behalve als het om
cultuur gaat, en zeker die van
de jeugd. De uitkomsten van
mijn onderzoek lijken mij met
name voor de overheid reden
genoeg om ook dóar de ontwik
kelingen eens tegen het licht te
houden zodat je inzicht krijgt in
wat er allemaal gebeurt. Ik be
doel, als overheid moet je je
toch gaan afvragen of je die
Amerikanisering nou wel zo
graag wilt."
Somber over zijn eigen on
derzoeksresultaten is Rutten
echter allerminst. „Nee hoor. Ik
denk niet dat we de jeugd in
Nederland weer de klompen
dans moeten gaan aanleren. De
culturele grenzen zijn allang ge
slecht en in Arnhem staat een
openluchtmuseum. Maar het
wordt onderhand wèl tijd om
ons de vraag te stellen of we in
dit land wel over voldoende
randvoorwaarden beschikken
om onze eigen culturele identi
teit in stand te houden."
Rutten heeft nog een andere
rode draad ontdekt in de vader
landse hitgeschiedenis. Na op
de kop af 664 songteksten aan
de hand van eén inhoudsanaly
se onder de loep te hebben ge
legd, komt de Limburger tot de
slotsom dat het allesoverheer
sende thema in de Nederlandse
hitparade wordt gevormd door
idyllische liefdesrelaties. Sterker
nog, de top-40 is feitelijk één
grote lofzang op de romanti
sche liefde. Liefst drie op de vier
hits dragen een onwankelbaar
geloof uit in de Liefde. Van sex
en geweld is nauwelijks sprake.
Maar ook protestsongs bereiken
maar zelden de hitstatus. Van
het rebelse imago dat popar
tiesten en hun songs maar al te
vaak wordt toegedicht, is in de
hitparade bitter weinig terug te
vinden. Wel valt uit bijna de
helft van de hits een wat onze
ker toekomstperspectief te des
tilleren.
De hitvertolkers blijven dus in
meerderheid onverstoorbaar
zingen over 'de ware liefde'.
„Eigenlijk is het vooral de my
the van de echte liefde. Het cli
ché-niveau is erg hoog. Maar ja,
zoiets vind je in de opera bij
voorbeeld evengoed terug. Veel
sterker zelfs."
„De voornaamste kracht van
de popartiest ligt in zijn rol als
storyteller. Popsterren zijn wat
ze zingen, willen ze althans het
krediet van hun vaste publiek
niet verspelen. In dit opzicht
kun je ze vergelijken met de ac
teurs van populaire tv-series."
Per slot van rekening beleven
óók David Bowie en Tina Tur
ner hun 'goede en slechte tij
den'.
MIDDEN-NEDERLAND
Het Nederlands Bureau voor Toerisme
adviseert Gelderland, Utrecht en Zuid-
Holland (met uitzondering van regio Rijn
mond) om op of omstreeks 4 juli met
vakantie te gaan. De beste periode binnen
de schoojvakantie, voor de beste sprei
ding in het land.
HAAL DE FOLDER BIJ UW VVV KANTOOR.
JieJdcer weg m eiden tand,
naai geweest," aldus Rutten.
„Internationaal gezien is die
belangstelling de laatste jaren
behoorlijk gegloeid. Steeds
meer takken van de wetenschap
gaan zich met de pop bemoei
en. Kan ook niet anders, want
als cultuurproduct èn econo
misch goed heeft popmuziek
enorm veel raakvlakken. Maar
het blijft natuurlijk merkwaar
dig da*t nota bene de musicolo
gie nog minder aandacht aan
deze muziekvorm heeft besteed
dan de sociale wetenschap
pen."
Rutten heeft minutieus on
derzocht of er enig systeem of
verband te ontdekken valt in
een kwart eeuw popmuziek op
de Nederlandse hitpararade.
Dat blijkt wel degelijk het geval.
In de eerste plaats is de vader
landse top-40 een typisch bui
tenlandse, Anglo-Amerikaanse
aangelegenheid. Niet alleen is
de voertaal Engels en verliezen
Nederlandstalige artiesten bij
gevolg steeds meer terrein, ook
de muziekgenres zijn voor het
leeuwedeel van Britse en Ameri
kaanse oorsprong. Met een ab
solute hoofdrol voor de pop- en
rockmuziek.
Een op zichzelf wellicht niet
zo verrassende ontwikkeling,
ware het niet dat die Brits-Ame
rikaanse verovering van het va-
