Kunst
Hendrik Valk:
onecht kind
van De Stijl
'Ik vind het belangrijk 't festival-idee te verstoren'
Filmstudio in Rotterdam
Annie M.G. Schmidtprijs
voor beste kleinkunstlied
Dinsdag 21 januari 1992
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie: PAUL DE TOMBE Vormgeving: RUTGER J HOOGERDUK
9
NIEUWSLIJN
Concert Arpeggio Trio
LEIDEN Het Arpeggio Trio, bestaande uit de hoboïst Han Ka-
paan, de fluitist Dieks Visser en de harpiste Anke Anderson, geeft
morgenavond een concert in de Kapelzaal van het K&O-gebouw
in Leiden. Op het programma staan onder meer werken van
Loeillet, Croft en Berlioz. Het concert begint om 20.15 uur.
Verhoeff ziet af van gastdirigentschap
DEN HAAG De Nederlandse musicus en dirigent Marcel Ver
hoeff ziet af van een optreden als gastdirigent bij het St. Peters
burg Philharmonisch Orkest. Artistieke en vooral organisatori
sche redenen hebben hem hiertoe genoopt. Het St. Petersburg
Philharmonisch maakt tussen 20 februari en 9 maart een tour
nee door Nederland. Het 109 jaar oude ensemble behoort tot de
beste symfonieorkesten ter wereld. Verhoeff heeft in oktober vo
rig jaar als eerste Nederlander voor het Russisch orkest de diri
geerstok gehanteerd. Hij meent dat de voorbereidingstijd voor
heeft met de Stichting St. Petersburg-!
die begin deze maand de organisatie van de tournee heeft over
genomen.
Opwinding om naaktschilderij Bush
FREDERICK Het tentoonstellen van een schilderij waarop
president George Bush naakt staat afgebeeld en waarop andere
vooraanstaande figuren belachelijk worden gemaakt heeft een
aantal afgevaardigden uit de staat Maryland ertoe gebracht hun
steun voor een subsidie van 500.000 dollar voor het museum in
te trekken. In het schilderij staat een naakte Bush met zijn voe
ten naar binnen gekeerd. Aan zijn rechterzijde staat de zangeres
Dolly Parton en links de conservatieve senator Jesse Helms, ge
kleed in een romeins militair borstschild met een rode onder
broek aan. Ook afgebeeld is generaal b.d. Norman Schwarzkopf,
eveneens naakt. In zijn hand draagt hij een schild met daarop
het gezicht van Adolf Hitler. Hij heeft zijn voet op de rug van een
knielende Iraakse president Saddam Husayn.
Je hoort bij ons", zei Theo van Doesburg toen hij de
schilder Hendrik Valk in 1920 in zijn Leidse atelier op
zocht. De laatste bedankte echter voor de aansluiting bij
de kunstenaarsgroep De Stijl, en die inmiddels beroemde
weigering heeft het zicht op het werk van Valk tot nu toe
bepaald. En dat zal ook wel zo blijven. Hendrik Valk als
onecht kind van Stijl-kunstenaars als Mondriaan en Van
Doesburg, het is waar, maar die vaststelling vertroebelt
de waardering van Valks werk ook wel een beetje.
DEURNE HENK MEUTGEERT
Het nog steeds met sluiting be
dreigde museum De Wieger in
Deume wijdt nu een overzichts
expositie aan het werk van Hen
drik Valk, de man van de geo
metrie, de dunne rechte lijn en
het grote, vaak met zwart inge
vulde, vlak. Valk (1897-1986)
staat op dit moment bijzonder
in de belangstelling; de ten
toonstelling in Deume bestaat
voor een deel uit werk dat kort
geleden nog in Arnhem en in
Heerlen te zien was. Voor De
Wieger is het te hopen dat het
niet de laatste exposant is. Eind
maart volgt het definiteve oor
deel over het museum met de
vaak opmerkelijke exposities.
Schaduw
De weigering van Valk aan het
adres van Van Doesburg heeft
er mede voor gezorgd dat hij al
tijd in de schaduw is blijven
staan van de veel bekendere
Stijl-kunstenaars. Maar ook
door zijn consequente keus om
de abstractie en het gebruik van
slechts enkele primaire kleuren
niet door te zetten, in feite het
breekpunt tussen Valk en Van
Doesburg, blijft hij een onbe
kendere eenling, wiens werk wel
met dat van Van der Leek wordt
vergeleken.
Daar komt dan nog eens bij
dat zich in de Tweede Wereld
oorlog een ramp voltrok, waar
door de betekenis van Hendrik
Valk in de geschiedenis van de
twintigste-eeuwse Nederlandse
beeldende kunst nooit op zijn
juiste waarde te schatten is. De
bezetter zorgde ervoor dat het
vooroorlogse werk van de, net
als zijn stadgenoten, gedwon
gen uit zijn woonplaats Arnhem
vertrokken Valk bijna geheel
verdwenen is. De op etemiet
gemaakte schilderijen lagen na
de bevrijding verpulverd in de
kelder, tekeningen waren goed
deels vernietigd. Vader Hendrik
zelf kon het niet aanzien, zoon
Felix ruimde het puin. Te rigou
reus, zo betuigt hij nu met spijt.
In De Wieger is één van de
weinige uit de jaren twintig
overgebleven schilderijen van
Valk te zien. Dat werk, het uit
1921 daterende 'Het Ontbijt',
maakt het verzoek van Van
Doesburg een jaar daarvoor
overduidelijk. Op het met ca-
Een portret dat Hendrik Valk maakte van zijn vader, te zien op de tentoonstelling in De Wieger.
Overzichtstentoonstelling oud-Leidenaar in met sluiting bedreigde De Wieger
seïneverf geschilderde schilderij
beeldde de kunstenaar in dun
ne lijntjes drie personen rond
een tafel af. Met rechte hoeken
en zwarte vlakken, het geheel
lijkt opgebouwd uit onderdelen
uit een blokkendoos.
Maar het stapje naar de volle
dige abstractie maakte Valk
niet. Hij bracht de dingen die
hij zag terug naar de essentie,
dat wel. Of het nu een land
schap, een figuur die geportret
teerd moest worden, of een vaas
met bloemen was. Voorbeelden
die allemaal in De Wieger te
zien zijn. Een deel van die voor
beelden gaat inhoudelijk temg
op het symbolisme van rond de
eeuwwisseling, met zijn belang
stelling voor het bovennatuurlij
ke en religieuze. Valk maakte
nogal wat op het Christendom
geïnspireerd werk.
Het begin lag bij Valk steeds
bij de getekende realiteit, die hij
door middel van nieuwe teke
ningen in fasen transformeerde.
Maar hij belandde nooit op het
bijna abstracte punt waar Mon
driaan in bijvoorbeeld zijn 'Pier
and Ocean" wel uitkwam. Valks
naar de realiteit gemaakte teke
ningen veranderden in gesti
leerde, uit hoeken en rechte lij
nen opgebouwde elementen,
maar zijn altijd als afbeelding
van de werkelijkheid herken
baar. Zoon Felix noemt die hou
ding van zijn vader om tot de
essentie van de vorm door te
dringen in de tentoonstelings-
catalogus zelfs een beetje 'calvi
nistisch'.
Valk, die vanaf 1926 in Arn
hem woonde, heeft nooit van
zijn werk kunnen leven, maar
gaf om een vast inkomen te ver
werven vanaf dat jaar les aan de
kunstacademie. Daarvoor had
hij zijn acte aan de Haagse aca
demie behaald, woonde hij een
tijdje in Leiden en in een plag
genhut op de Veluwe en- trok hij
met een zelfgetimmerde woon
wagen door het land. Werk ver
kocht hij niet, het schilderen
van wc- en reclamebordjes
zorgde voor brood op de plank.
Pas na zijn pensionering in
1962 vatte hij zijn schilderkunst
weer zeer serieus op. Uit de ja
ren zestig en later dateren dan
ook veel restauraties en recon
structies van schilderijen van
voor de Tweede Wereldoorlog.
De (herwaardering van net
werk van Valk is de laatste jaren
behoorlijk op gang gekomen.
De prijzen voor zijn schilderijen
en tekeningen, waarvan er nog
behoorlijk veel op de markt zijn.
stijgen behoorlijk. Daarmee
wordt Valks verzuchting ,.ik ben
op het ogenblik blijkbaar uit de
mode" uit 1962 flink weerlegd.
Overzichtstentoonstelling
Hendrik Valk tot 15 maart in
De Wieger, Oude Liesselseweg
Deurne. Open: dagelijks van 13
tot 17 uur. Tijdens carnaval ge
sloten.
Emile Fallaux over zijn eerste Rotterdamse Filmfestival:
ROTTERDAM GPD
Zijn voorganger Marco Müller
had een riante eigen kantoor
ruimte, maar Emile Fallaux (47),
sinds februari 1991 directeur
van het Rotterdamse Filmfesti
val, deelt gewoon een kamer
met zijn door hem hogelijk ge
prezen assistente Sandra den
Hamer. De voormalige tv-ma-
ker geniet naar eigen zeggen
van de ongedwongen atmosfeer
op het festivalkantoor: „Een
verademing na die ambitieuze,
pretentieuze tv-wereld vol hele
en halve baasjes." Niet alleen
de sfeer lijkt in Rotterdam ver
anderd, de in Leiden geboren
Fallaux wil ook belangrijke be
leidswijzigingen, al zal de be
zoeker daar dit jaar nog niet zo
veel van merken.
Een belangrijk deel van Fal-
laux's energie ging de afgelopen
maanden zitten in het dichten
van de talloze financiële gaten.
In de toekomst wordt dat an
ders, verzekert hij. „Halverweg
het jaar heb ik uitsluitseli
overheden over de financiën.
Daar maak ik een festival van.
Wat we tekort komen, trek ik
van het programma af. Als dat
dan kleiner is en internationaal
niet meer aantrekkelijk, dan is
dat heel spijtig, maar het is niet
anders."
Fallaux denkt dat het Festival
sowieso kleiner zal worden. „De
simpele reden is dat we de tien
of elf zalen die we nu gebruiken
niet goed kunnen bemannen.
We zullen pijnlijke keuzes moe
ten maken. Aan de ene kant heb
je de grote bioscoopzalen van
Cannon aan de Kruiskade no
dig, al was het maar om de
mooie films die het hele jaar in
kleine rotzaaltjes worden ver
toond voor één keer op een
groot doek met Dolby stereo te
kunnen zien. Aaii de andere
kant kunnen we niet om Lanta
ren/Venster (het net gereno
veerde Rotterdamse filmhuis)
heen. Dat wordt nog een moei
lijke keuze."
Ook om een andere reden zal
het programma (toch al een
stuk overzichtelijker dan de gi
gantische hoeveelheid films die
Marco Müller vorig jaar presen
teerde) in 1993 waarschijnlijk
nog bescheidener zijn. Fallaux
wil namelijk in de toekomst
minder films programmeren die
al eerder op andere buitenland
se festivals draaiden.
I mImm
Emile Fallaux: „Een verademing na die ambitieuze, pretentieuze tv-wereld vol hele en halve baasjes."
Fallaux is er vast van overtuigd
dat ook zonder de toppers van
Cannes en Venetië een goed
festival te maken is: „Rotterdam
heeft nog steeds de interesse
van het buitenland. Dit jaar nog
meer dan anders is mijn in
schatting. Buitenlanders zijn
enthousiast over het idee dat ik
iemand uit de praktijk ben. Ik
denk dat ik de positie van Rot
terdam kan handhaven. Het be
langrijkste is dat dit festival zich
een avontuurlijke opzet kan
permitteren. Het zit niet in de
greep van een markt, van een
sekte of een of andere deftig
heid. Er zijn hier geen gewoon
tes ingesleten die niet over
boord kunnen."
Het avontuur, het doorbreken
van grenzen is altijd een be
langrijke karaktertrek van Rot
terdam geweest, maar vallen er
eigenlijk nog wel zoveel grenzen
te overschrijden? Fallaux: „Het
is nog steeds mogelijk te kiezen
voor films die afwijken van wat
andere films laten zien, films
die afwijken van bestaande nor
men, van de geaccepteerde
smaak. Omdat mensen altijd
naar de grootste gemene deler
neigen. Binnen de culturele
'middenstand waar wij toe be
horen, de grote klasse van men
sen die wel eens een boek lezen,
ontstaat vrij snel een consensus
van wat goed is en wat niet
goed is. En het is mijn ambitie
om aan die consensus een
beetje te morrelen."
Die ambitie heeft Fallaux dit
jaar bijvoorbeeld concreet ver
taald in een programma met
Russische commerciële films:
„Die heb ik niet gekozen uit een
oogpunt van goede smaak of ci
nematografie. Ze zijn hooguit
interessant uit politiek of sociaal
oogpunt. Maar ze zijn vooral
ook amusant. Het zijn criteria
die niet altijd in de eerste plaats
gehanteerd worden op een
kunstzinnig festival. Maar ik
vind het belangrijk het idee te
verstoren dat men van het festi
val heeft. Daarom vertonen we
ook een documentaire over Roy
Rogers, de zingende cowboy.
Want waar ik als de dood voor
ben, is een festival dat zichzelf
in een hoekje drukt, door de
goede smaak en de zelfbevesti
ging die daarmee gepaard gaat.
Dat leidt tot een soort sektevor
ming, een soort calvinistische
strengheid die ik toch wel graag
zou willen inruilen voor een wat
eclectischer kijk, een open blik
voor de kwaliteit die er in aller
lei genres is. Dat is overigens
geen nieuws, dat deed Huub
Bals ook."
Afspraken
Of Rotterdam zijn internationa
le positie overeind kan houden,
blijft voorlopig de vraag, maar
op het tot voor kort nogal roeri
ge binnenlandse front zijn in
middels afspraken gemaakt. De
expansiedrang van de Neder
landse Filmdagen is volgens
Fallaux uit de wereld: „Met
Utrecht hebben we afgesproken
dat zij zich met de Nederlandse
film zullen bezig houden en wij
met de introductie van de bui
tenlandse film. Als er aanleiding
bestaat om op eikaars gebied te
komen, zullen we elkaar consul
teren."
Ook met het Documentaire
Festival in Amsterdam zijn bin
dende afspraken gemaakt, Fal
laux daarover: „Ik ben een groot
voorstander van dat festival. Ik
boek nu in principe geen docu
mentaires meer, tenzij ze te laat
klaar waren om in Amsterdam
vertoond te worden of wanneer
ze hier in een speciaal kader
passen."
Zo'n kader is dit jaar het pro
gramma 'Limits of Liberty'. Fal
laux: „Elk jaar wil ik zo'n tien
projecten hierheen halen die
met censuur of repressie in aan
raking zijn geweest." Het liefst
zou Fallaux komen tot de op
richting van een soort vereni
ging van filmmakers, naar ana
logie van de PEN. een organisa
tie die zich inzet voor onder
drukte schrijvers: „Ik gebruik Li-
mits of Liberty om te ujken hoe
rijp het klimaat daarvoor is."
werkgelegenheidssubsidies vijf
ton om het project te realiseren.
De resterende centen moeten
door het bedrijfsleven worden
opgebracht. De verbouwing be
treft met name een zeer goede
geluidsisolatie en ondersteu
nende voorzieningen als kanto
ren en kleed- en werkruimten.
Hal 4 wordt een zogeheten kale
filmstudio.
Er is wel een basisverlichting,
maar opname-apparatuur is
niet aanwezig. „Dat waarborgt
een grote mate van flexibiliteit
en een lage kostprijs", aldus
Van der Most. „Overigens blijft
een deel van de hal zijn podi
um-functie behouden, onder
Het gebouw van de culturele in
stelling Hal 4 in Rotterdam
wordt verbouwd tot een grote
filmstudio. De theater- en mu-
ziekruimte moet in de zomer
van 1993 zijn omgebouwd tot
een ruimte waar artistieke films
en video's kunnen worden ge
maakt. De verbouwing gaat 1,5
miljoen gulden kosten. Dat
heeft de directie van Hal 4 giste
ren bekendgemaakt.
„Afgezien van 't Gooi en Am
sterdam zijn er in Nederland
geen grote studio's", aldus di
recteur Evan van der Most.
„Tussen Breda en Amsterdam is
er gewoon niets. Daar moest
dus iets aan worden gedaan.
Met de verbouwing van Hal 4
tot film- en videostudio wordt
aan een vraag voldaan, zoveel
staat vast."
De gehele verbouwing gaat
1,5 miljoen gulden kosten. Rot
terdam betaalt alleen al aan
Het accent ligt echter op het
vervaardigen van artistiek ver
antwoorde films en video's. Eer
der al maakten de Britse cineast
Peter Greenaway en de VPRO
gebruik van Hal 4 om er films
op te nemen.
AMSTERDAM ELS SMIT
naar een andere prijs. Op het
Kleinkunstfestival dat ieder jaar
in Amsterdam wordt gehouden,
wordt wel de Wim Sonneveld-
prijs uitgereikt, maar dat is een
aanmoedigingsprijs voor begin
nende artiesten. Nu hebben we
een manier gevonden om ook
anderen een steuntje in de rug
te geven.
„We hebben met opzet het
terrein heel ruim genomen. Per
slot van rekening heeft Annie
Schmidt voor kinderen, voor
het toneel en voor musical ge
schreven. Daarom hebben we
alle impresario's en theaterma
kers aangeschreven. De vraag
aan hen was een naar hun me
ning goed lied in te sturen, met
dien verstande dat het nieuwe
liedjes moeten zijn die in het
jaar 1991 in een theater zijn uit
gevoerd."
Aan de prijs is een geldbedrag
van 7500 gulden verbonden. De
winnaar ontvangt bovendien
een litho die in een exclusieve
oplage wordt gemaakt. Van 't
Wout: „Wellicht verschijnt later
dit jaar een cd met de twaalf
mooiste liedjes." En wat vond
Annie Schmidt van het initia
tief? „Ze vindt het prachtig."
Nu al dingen eenenzeventig
liedjes mee naar de onlangs in
gestelde Annie M.G. Schmidt
prijs die op 29 maart in Amster
dam voor de eerste keer wordt
uitgereikt. „Maar we verwach
ten dat het aantal inzendingen
uiteindelijk meer dan negentig
zal bedragen," aldus Robert van
't Wout, artistiek leider van het
Amsterdamse Kleinkunstfestival
en als zodanig nauw betrokken
bij de organisatie van de prijs
uitreiking.
De prijs is een initiatief van
Conamus. Het doel: het stimu
leren van het schrijven van goe
de Nederlandse liedjes op het
gebied van kleinkunst, chanson
en cabaret. Van 't Wout: „De
Annie M.G. Schmidt-prijs is in
feite de opvolger van de Louis
Davidsprijs. Die werd gegeven
aan het beste liedje dat op plaat
was verschenen. Maar een aan
tal jaren geleden is de platen-
markt wat betreft de kleinkunst
ingestort. De prijs is toen ook
verdwenen.
„Om tekstschrijvers, compo
nisten en uitvoerende kunste
naars toch weer te stimuleren
waren we al een tijdje op zoek
