Feiten
Algerijnen keren zich tot Allah
Dim komt in Praag liever niet op straat
Reis Zuid-Afrika uitstellen
EN MENINGEN
'Het is niet de economie, maar het zijn de mensen die moeten veranderen
Van de buitenkant zien de
flatgebouwen van Bab el-
Oued eruit als een duiven
til met drogend bedde-
goed en uitgeputte matras
sen in de kleine rechthoe
kige ramen en roetstrepen
op de buitenmuren. In een
acht verdiepingen tellend
flatgebouw slapen 3.500
mannen, vrouwen en kin
deren met zijn tienen in
een kamer. Wandelend
door de vuile grijze gan
gen, hoor je het oorverdo
vende gegil van kinderen
en zie je slaapplaatsen op
gestapeld tot aan het pla
fond, alsof de bewoners in
een kazerne leven wat
ze in zekere zin ook doen.
ALGIERS ROBERT FISK
THE INDEPENDENT
Op de wegen boven Bab el-
Oued zijn politiebureaus ge
bouwd: de veiligheidstroepen
vormen een permanent bezet
tingsleger. De letters FIS het
Islamitische Bevrijdingsfront
zijn op alle muren gekalkt.
.Waarom zijn jullie buitenlan
ders zo verrast dat we op het
FIS hebben gestemd?" De 39-
jarige winkelier, ongeschoren,
in een oude grijze sweater en
afgedragen schoenen, wijst naar
het oosten in de richting van
het vliegveld van Algiers. Daar
kon na een verbanning van 28
jaar ieder moment Monamed
Boudiaf landen, de grote man
van de onafhankelijkheidsoor
log tegen Frankrijk van 1954 tot
1962. „Als ik op het vliegveld
was en een geweer had, zou ik
Boudiaf neerschieten. Hoe dur
ven ze deze oude man aan ons
op te dringen na onze verkie
zingsoverwinning? Wat heeft hij
met ons te maken? Ik had nooit
van hem gehoord voordat zij
zeiden dat hij de nieuwe leider
van Algerije zou worden."
Het kon van de winkelier ook
niet verwacht worden dat hij
Boudiaf zou kennen. Hij was
pas negen toen de Fransen uit
Algerije vertrokken. Want deze
crisis van het land gaat net zo
goed over demografie als over
religie. Omdat zeventig procent
van de bevolking jonger is dan
35 44 procent is jonger dan
14 jaai; kan minder dan een
derde van de 26 miljoen Algerij
nen zich de guerrilla-oorlog te
gen de Fransen herinneren.
Isolement
Met het terugroepen van de
breekbare oude FLN-man naar
Algiers benadrukken de autori
teiten hun isolement van het
volk dat zij willen regeren en
wiens democratische keuze
hoe fout ook zij hebben be
spot door de tweede ronde van
de verkiezingen, die vorige
week gehouden had moeten
worden, af te gelasten.
Algerije's 'bekering' tot het is-
lam-fundamentalisme is geen
Een tante van de socialistische Algerijnse leider Hodne Aït Ahmed liefkoost zijn beeltenis op een verkiezings
poster in het dorp Kabyle.
afgedrukt boven Artikel Een van deerd, de meesten i:
biedt. Dat is niet waar. Maar na
tuurlijk moeten de oudste kin
deren geld verdienen om de
jongsten te kunnen voeden, dus
werken onze oudste zonen om
hun jongere broers te redden.
De oplossing van het probleem
is deel van het probleem."
Functionarissen van het FIS
zeggen dat hun islamitische re
publiek niet gemodelleerd zal
worden naar Iran, en zeker niet
naar Saudi-Arabië. Het wordt in
brede kring gezien als een mid
del om Algerije's economische
problemen op te lossen. Om
een doel te geven aan het leven
van de 23 procent van de bevol
king die nu werkloos is en om
het politieke vacuüm op te vul
len dat het oude FLN en zijn in
verval rakende nationalisme la
ten vallen.
Volgens Akli zou de islamitische
straf voor diefstal niet worden
toegepast voordat de economie
foto epa een opleving heeft ondergaan
en armoede is uitgebannen.
de grondwet. Artikel Twee v
klaart dat de islam de staatsreli
gie is. Maar de theologische we
dergeboorte die miljoenen Alge
rijnen de afgelopen tien jaar
hebben ondergaan, heeft weinig
gemeen met de formele loyali
teit aan het geloof van het rege
rende Nationale Bevrijdings
front.
Veel FIS-leden begonnen tien
jaar geleden serieus de islam
aan te hangen, onder de indruk
geraakt van jonge predikers die, Wetenschap kan ook worden
t exacte wel er volgens berichten binnen Maar hij twijfelde er niet aan
wetenschap. In een Algerijnse
islamitische republiek zal de re
gering eerder geleid worden
door technocraten dan door
mullahs. Partijaanhangers zeg
gen dat islam en wetenschap el- Een zo'n groep zou bestaan uit
kaar niet in de weg staan, maar kabulis, de voormalige guerril
elkaar aanvullen: beide houden
zich bezig met absolute waar
de beweging verschillende ge
wapende cellen bestaan, die
met de leiding discussiëren over zou worden,
haar vastbeslotenheid binnen
het politieke proces te blijven.
dat de sharia-wetgeving uitein
delijk de Algerijnse wetgeving
Het besluit van FIS-leider sjeik
Abdelkader Hatsjani de demo
cratische partijen te vragen zich
bij hem aan te sluiten in oppo-
lastrijders die met de Afghaanse sitie tegen Boudiafs ongrond-
heid en begrip.
Misleiding
geconfronteerd met econo
misch wanbestuur, weigerden
politieke discretie in acht te blij
ven nemen. De ineenstorting
van de olieprijzen en de verdere sche ambassade. Tijdens een
verarming van Algerije's armen avondbijeenkomst in de open
stonden waarschijnlijk garant lucht schreven zij het woord Al-
voor de opkomst van het funda- lah op de wolken boven de stad.
gebruikt voor misleiding. In juli
smokkelde het FIS een laserap
paraat Algerije binnen in de di-
plomatenkoffer van een Arabi-
mujahedin hebben gevochten.
Toch oefent gewapend verzet
niet veel aantrekkingskracht uit
op de jonge Algerijnen die een
islamitische republiek eisen.
„Kijk eens hoe wij leven", zegt
de winkelier uit Bab el-Oued.
„Veel van mijn buren hebben
tien of twaalf kinderen wij
krijgen kinderen tot onze vrou
wen niet meer kunnen baren.
Misschien komt dat omdat zij
denken dat de Koran de pil ver-
wettelijke 'staatsraad' zou erop
wijzen dat als de islamitische
partij nu aan de macht zou ko
men, zij op dit moment
geen islamitische republiek zou
proberen te vormen.
De echte vraag is echter het al
ternatief. De generaals hebben
de controle over de 'staatsraad',
maar zij hebben geen politiek
programma. Het FLN zelfheeft
geweigerd de regering van Bou-
De muren van Algiers zijn volgekalkt met leuzen voor het Islamitische Bevrijdingsfront. foto epa
se nationalisme dat ooit werd ders aangeboden worden dan kingskracht zo krachtig was dat
vertegenwoordigd door Ahmed een regering van de partij waar- e onderdrukt moest worden?
Ben Bella is dood. Wat kan de op zovelen van hen hebben ge-
diaf te accepteren. Het Algerijn- inwoners van Bab el-Oued an- stemd, wier electorale aantrek- vertaung: luutje niemantsverdriet
mentalisme hoewel het FIS
dat woord afdoet als een wes
terse uitvinding.
Droom
Akli, een gelovige van de 'Ka-
bul'-moskee, zo genoemd ter
ere van.de guerrillastrijders die
in Afghanistan hebben gevoch
ten, herinnert zich hoe hij zich
realiseerde dat de islam zijn le
ven ging beheersen. „De discus
sie over de islam begon aan het
eind van de jaren zeventig, in
bar. Het vulde een leegte in de
Afghaanse samenleving. Ons
volk werd steeds armer. Ik had
altijd over een islamitische re
publiek gedacht als een droom,
maar voor mij werd het werke
lijkheid. Het Westen vertelt ons
dat de problemen van de Derde
Wereld economisch zijn, maar
door de islam begon ik me te
realiseren dat dat niet waar is
dat het in feite de mensen zijn
die moeten veranderen."
Akli is bioloog en een fascinatie
voor wetenschap is erg teke
nend voor het denken binnen
het FIS. Opgeleide aanhangers
blijken vaak monteurs of tech
nici te zijn. Elke boekwinkel in
Algiers heeft een afdeling isla
mitische literatuur en daar
bij, zonder uitzondering, plan-
eenvoudige zaak. In de Algerijn- ken vol met wetenschappelijke
Vele aanwezigen geloofden dat
zij getuige waren geweest van
een wonder.
Maar het FIS is geen partij van
onwetendheid. Een andere be
woner van Bab el-Oued
werkloos en anoniem, omdat
hij een burgeroorlog en massa
arrestaties verwacht kon zijn
woede over de pogingen van de
voormalige presidenten Houari
Boumedienne en Chadli Bend-
jedid de diepte van het religieu
ze gevoel te onderdrukken, niet
inhouden. „Zij dachten onze
café's, op straat ja, zelfs in de loyaliteit te kunnen behouden
'Tsjechoslowaken zijn enorme racisten'
door moskeeën te bouwen
tientallen moskeeën in het heel
Algerije, zelfs islamitische uni
versiteiten in Algiers en Oran",
zegt hij. „Maar je houdt niet van men ze dan op de fabriek hun
de islam als je moskeeën bouwt, verontschuldigingen aanbie-
Wij moeten onze religie in ons
correspondent oost-europa
„Waar ik gewoon niet bij kan, is
dat sommige Tsjechoslowaakse
collega's op de fabriek heel
vriendelijk zijn. Maar op straat,
als anderen hen zien, doen ze
alsof ze me niet kennen. Als ik
hen dan groet, schelden ze me
zelfs uit. En de volgende dag ko-
leven integreren. Wij raakten
geïnspireerd toen in de jaren
tachtig een prediker, een mili
tante prediker, naar voren
kwam en van de discretie af
stapte. Hij sprak over onze ech
te problemen. Zijn naam was
Mustafa Bouwali. Hij is door de
politie doodgeschoten."
Gewapend
den."
De Vietnamese arbeider Dim
spreekt heel zacht als hij vertelt
over zijn leven in Tsjecho-Slo-
wakije. Zó zacht dat je je af
vraagt hoe hij zich verstaanbaar
maakt tijdens zijn werk in de
vulafdeling van een bierbrou
werij in Praag. Maar veel praten
doet hij op zijn werk toch niet.
Van zijn vijftig Vietnamese col
lega's zijn er nog maar tien
over. En met de Tsjechoslowa-
se vlag wordt de halve r
van de islam uitgebeeld. De eer
ste woorden van de koran zijn
mitische groepering, die door
de toenmalige FLN-regering
boeken. Alle kandidaten van FIS niet zonder reden als subver-
In werkelijkheid was Bouwali de ken heeft Dim nauwelijks con-
leider van een gewapende isla- tact.
in de parlementsverkiezingen
van december waren afgestu-
sief werd beschouwd. Het FIS
ontkent enige militaire rol, hoe-
Hij is in de drie jaar dat hij in
Tsjecho-Slowakije leeft, nog
nooit in een woning uitgeno
digd. Voor hem bestaat Praag
t zijn werk en zijn kleine pen-
'Liever dood naar Nederland dan dan levend in/naar Vietnam'. De Vietnamese hongerstakers in Nederland
lieten duidelijk blijken dat ze alles liever doen dan dan naar hun vaderland terugkeren. Ook in Tsjecho-Slov
kije willen de meesten blijven, in weerwil van onder meer de racistische opmerkingen, •foto anp»hansstein-
staan in de handel. De
Tsjechoslowaakse regering voelt
zich op geen enkele manier ver
antwoordelijk voor het lot van
de Vietnamese arbeiders. Hun
komst, zo beklemtoont Martin
Fendrich van het ministerie van
binnenlandse zaken, was een
afspraak tussen twee commu
nistische regiems: „Nu hebben
we een andere regering en daar
mee een andere situatie. Als
hun arbeidscontract afloopt,
moeten ze wat ons betreft ver
trekken".
Dat geldt volgens hem helemaal
voor Vietnamezen die hun
werkvergunning zijn kwijtge
raakt omdat ze naar het Westen
zijn gegaan: „Die hebben niet
bij ons om asiel gevraagd en
zijn hun werkvergunning en
daarmee hun rechten hier ver
loren. We behandelen hen net
als iedere andere buitenlander".
Asiel
aan. Pas toen de Vietnamezen
terugvochten, greep de politie
COMMENTAAR
Premier Lubbers en minister
Van den Broek (buitenlandse
zaken) doen er het beste aan
om voorlopig af te zien van hun
omstreden reis naar Zuid-Afri
ka. Op korte termijn lijden zij
zal gaan vormen.
meer problemen op dan was
Op Lubbers en Van den Broek is verwacht,
zware druk uitgeoefend door Vooral die ontwikkelingen heb-
ANC-leider Mandela. Hij heeft
er terecht op gewezen dat de
huidige blanke minderheidsre-
daardoor weliswaar gezichtsver- gering van Zuid-Afrika naar de-
lies bij hun eigen partij, het
CDA, maar dat verlies weegt
niet op tegen de schade die Ne
derland anders op lange termijn dela en het ANC overigens niet,
mocratische maatstaven 'ille
gaal' is.
Helemaal consequent zijn Man-
lijdt.
Wordt nu een officieel bezoek
afgelegd aan Zuid-Afrika, dan
wordt het Afrikaans Nationaal
Congres (ANC), dat tegen de
reis is, nadrukkelijk voor het
hoofd gestoten. De gevolgen
daarvan zullen zich dan waar
schijnlijk niet beperken tot de
monstraties tegen Nederland
van de zwarte bevolking. Ne
derland verzwakt ook bij voor
baat zijn positie in diplomatiek
en economisch opzicht ten op
zichte van het ANC, dat geheel
of voor een belangrijk deel de
Een jaar geleden hadden zij er
geen bezwaar tegen toen De
Merk door de Nederlandse re
gering werd ontvangen, wat
toch een erkenning inhield van
datzelfde regime.
Sindsdien zijn de ontwikkelin
gen in Zuid-Afrika echter veel
minder hoopgevend geweest
dan het zich vorig jaar liet aan
zien. De betrokkenheid van het
Zuidafrikaanse leger bij de
moordpartijen in de zwarte
woonwijken is duidelijk aange
toond. Bovendien levert de vor
ming van een overgangsrege-
ben waarschijnlijk in belangrij
ke mate bijgedragen aan de af
wijzende reactie van het ANC.
Een fout van de Nederlandse
ambassade in Zuid-Afrika, die
heeft verzuimd om het ANC in
te lichten over het feit dat Lub
bers en Van den Broek hadden
besloten om gehoor te geven
aan de uitnodiging van De
Klerk, heeft het standpunt van
het ANC alleen maar verhard.
Wordt tot uitstel van de reis be
sloten, dan geeft de Nederland
se regering aan het ANC serieus
te nemen. Tegelijkertijd wordt
De Klerk te kennen gegeven'dat
hij meer haast moet maken met
de overgang naar een democra
tisch Zuid-Afrika. Daarmee kan
Nederland zijn voortrekkersrol
in het verzet tegen de apartheid
behouden.
weinig contact met hun omge
sionkamer, die hij deelt met een in. Volgens Dim deden ze dat ving.
landgenoot. alleen maar om de skinheads te De overheid heeft nooit een po-
De ruimte is net breed genoeg beschermen.
„Toen ik hier kwam, had ik me
erop verheugd een ander land
te leren kennen", zegt Dim,
„Maar nu weet ik dat Tsjechos
lowaken een hekel hebben aan
zigeuners, aan buitenlanders,
aan iedereen die anders is dan
zijzelf. Ze zijn zeer racistisch".
Dim behoort tot de naar schat
ting 35.000 arbeiders die vanaf
1980 op basis van tijdelijke ar
beidscontracten naar Tsjecho-
Slowakije werden gehakld. Ze
werden meestal ingezet in de
slechtste industriebanen.
voor twee bedden met een tafel
er tussenin. De rest van het
meubilair is even spaarzaam:
twee hoge smalle kasten met
hangslotjes, een plankje met
tandenborstels, shampoo, een
spuitbus insecticide en een wa
terdompelaar. Drie halfdode
planten en een flink aantal pos
ters van Aziatische en Europese
schonen moeten de kamer wat
gezelligheid geven. Dim deelt
een piepkleine keuken en een
uiterst vervallen badkamer met
zo'n 25 andere bewoners.
Televisie
Eén van de weinige positieve
punten is dat dit pension niet
wordt gecontroleerd door een
portier. Elders is dat wel anders:
er is zelfs een pension waar be
zoekers alleen maar worden
toegelaten als ze vijftig kronen
op tafel leggen,
Geluk
Kiezen waar je wilde werken,
was er volgens Dim niet bij: „Ik
wist alleen dat ik naar het bui
tenland mocht. Dat was geluk,
alles was beter dan Vietnam.
Maar wat voor werk ik ging
doen, daar had ik niets over te
zeggen"
Dims televisie is vrijwel zijn eni- De verhouding tussen de Viet-
e vermaak. Vietnamese cafés
arbeiders en de
of culturele centra zijn er niet in Tsjechoslowaken was van meet
Dim vermijdt trouwens
liever overbodige wandelingen.
Hij is bang. In het laatste jaar
heeft hij een paar aanvaringen
met skinheads gehad. Onlangs
niet echt goed, zegt Viet
nam-deskundige dr. Ivo Vasil-
jev. „Dat was anders toen er al
leen nog maar Vietnamese stu
denten kwamen. Maar de arbei-
nieuwe regering van Zuid-Afrika ring met de zwarte oppositie
viel een bende zelfs het pension ders leerden nooit echt goed
Door weg te gaan, aldus de re-
meier gering, hebben de Vietnamezen
duidelijk gemaakt niet in
Tsjechisch. Daardoor hebben ze ners en Polen zijn er net zo hard Tsjecho-Slowakije te willen
de dupe van.
Met de groeiende werkloosheid
wordt de Vietnamezen verwe
ten dat ze banen inpikken. De
13.000 Vietnamezen die nu nog
in Tsjecho-Slowakije leven,
staan op dit moment voor de
vraag: terug naar Vietnam gaan
of een andere oplossing zoeken.
De meesten gaan uiteindelijk
naar huis. Een aanzienlijke
groep echter besluit in Europa
te blijven. Sommigen blijven il
legaal in Tsjecho-Slowakije, de
meesten zoeken een route naar
het Westen.
Dat is niet zo moeilijk als het o
lijkt. De Vietnamezen profiteren pa. „Uiteraard wacht'en hen
ervan dat veel Europeanen de economische problemen,
ene Aziaat niet van de andere
kunnen onderscheiden. Alles
wat ze moeten doen, is een pas
poort met een geldige verblijfs
vergunning lenen van een Viet
namees uit Duitsland. En een
ontspannen gezicht trekken bij
de douane.
De pakkans is miniem. Volgens
Vasiljev zijn inmiddels zo'n
5000 Vietnamezen naar het
Westen vertrokken. Uit cijfers
van het ministerie van binnen
landse zaken blijkt dat de
laatste twee maanden maar
twintig mensen aan de grens
zijn gesnapt.
De groep die in Tsjecho-Slowa
kije blijft, houdt zich meestal in
leven met een half illegaal be
ging gedaan de Tsjechoslowa
ken voor te bereiden op de
komst van de buitenlanders.
Het wemelde al spoedig van de
geruchten. Zo was er in de
volksmond sprake van een half
miljoen Vietnamezen in
Tsjecho-Slowakije. Verder ging
het verhaal dat de Aziaten ziek
tes verspreidden. In sommige
plaatsen werden ze daarom
zelfs geweigerd in het zwem
bad.
Wat ook niet bijdroeg tot de
goede verstandhouding was de
Vietnamese gewoonte om zo
veel mogelijk duurzame goede
ren naar de familie thuis te stu
ren. Ze konden niet anders:
goederen sturen was de enige
manier om een deel van het sa
laris naar Vietnam over te ma
ken, omdat de Tsjechische
kroon niet kon worden gewis
seld.
Communisme
Wrijvingen waren er dus van
oudsher, maar pas sinds de val
van het communisme komt de
vreemdelingenhaat volgens Va
siljev echt naar buiten. Die be
perkt zich niet alleen tot de
skinheads en richt zich niet al
leen tegen Vietnamezen: zigeu-
nen. Daarom is er ook geen re
den hen later alsnog toe te la
ten. Alleen Vietnamezen die po
litiek actief zijn geweest tegen
hun regering, kunnen op een
langer verblijfrecht in de vorm
van politiek asiel rekenen. Maar
tot nu toe hebben maar veertig
mensen daarom gevraagd.
Vasiljev vermoedt dat een van
de problemen is dat veel Viet
namezen geen idee hebben wat
hen thuis te wachten staat.
Het land is de laatste jaren sterk
veranderd, maar daarvan is wei
nig doorgedrongen tot de Viet
namese gemeenschap in Euro-
verder hebben ze eigenlijk niets
te vrezen. En dankzij het geld
dat ze hier hebben verdiend,
zijn ze er veel beter aan toe dan
de meeste achterblijvers."
Dat geldt overigens, zegt hij er
met klem bij, niet voor mensen
die illegaal naar West-Europa
zijn vertrokken, zoals de hon
gerstakers in Nederland. Die lo
pen bij terugkeer in Vietnam
wel degelijk gevaar bestraft te
worden.
„Het is natuurlijk een vorm van
chantage tegenover de West-
europese regeringen", zegt hij
erbij. „Want waren ze hier niet
weggegaan, dan zou hen ook
niets overkomen".
Dinsdag 21 januari 1992 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (dief) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen; MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: RUUD BLOKHUIZEN
