Omwille van de olie en de orde in de wereld
'Irak is een paria dank zij Saddam
Donderdag 16januari 1992
SADDAM HUSSEIN kan binnen en
kele jaren zijn chemische, biologische
en nucleaire wapenarsenaal weer op
peil brengen, zo meent ClA-directeur
Robert Gates, Hij pleit voor handha-
ving van de economische boycot om
Irak bij die opbouw te hinderen.
26
VOLGENS GATES kan Irak het pro
ject voor de aanmaak van biologische
wapens binnen enkele weken hervat
ten. De produktie van chemische wa
pens kan binnen een jaar weer op peil
zijn, terwijl voor een atoombom en
kele jaren nodig zijn.
GATES ZEI dat Irak nog over honder
den Scud-raketten beschikt, waarmee
mogelijk niet-conventionele ladingen
kunnen worden overgebracht. Hij gaf
toe dat de VS moeite hebben bij het
opsporen van die raketten.
Saddam Hussein zou zijn eigen atoombom hebben ge
had, als Irak in de Golfoorlog niet militair was gebroken.
Met die mededeling keerde elk VN-inspectieteam het af
gelopen jaar terug uit het verslagen land. Dat Saddam
een eigen bom wilde was geen nieuws. Hij bleek alleen al
veel verder te zijn dan iedereen dacht. Het blijft daarom
een raadsel waarom Saddam zich eind juli 1990 in een
conflict met het nietige Kuwayt stortte, en daarmee zijn
militaire doodvonnis tekende.
AMSTERDAM PATRICK V
Waarom wachtte hij niet tot hij
de wereld nucleair had kunnen
chanteren? „Dat is ook voor mij
de meest klemmende vraag die
na de Golfoorlog is blijven
staan", zegt Ruud Hoff, Mid
den-Oostendeskundige en do
cent internationale betrekkin
gen aan de Utrechtse School
voor Journalistiek en Voorlich
ting. Een eenduidig antwoord
heeft hij niet. Hoff is er echter
van overtuigd dat de oorzaak
van de Golfcrisis en -oorlog niet
alleen moet worden gezocht in
de paar dagen vóór 2 augustus
1990. Hij houdt het erop dat
Saddam zijn beslissing mede
aan de hand van een aantal eer
dere gebeurtenissen heeft geno-
Volgens Hoff deed zich al in
de eerste maanden van 1990
een kentering in de houding
van het Westen ten opzichte
van Irak voor. Saddam, de man
die eerder op handen werd ge
dragen omdat hij 'het Iraanse
gevaar' tegenhield, verspeelde
zijn krediet in korte tijd. „Het
ging in die tijd om allerlei rede
nen slecht met de Arabische
wereld. De Sovjetunie trok zich
terug als beschermheer van een
aantal landen, alle aandacht
van het Westen richtte zich op
Oost-Europa en één-partijsta-
ten raakten in diskrediet."
„Syrië bijvoorbeeld had tijdig
in de gaten dat de bescherming
van de Sovjets wegviel, en wis
selde van partner. Ook de PLO
zocht toenadering tot de Ameri
kanen, hoewel die dialoog weer
snel doodliep. In Irak werd ech
ter tegen alle internationale
druk in de Brits-Iraanse journa
list Barzoft opgehangen. Daar
naast werd in Londen een ont
stekingsmechanisme voor een
atoombom gevonden, dat naar
Irak zou worden gesmokkeld. Er
doken ook opeens overal onder
delen op voor Saddams super
kanon. Het gevolg was een snel
opkomende anti-Iraakse stem
ming. Bovendien begon ieder
een zich plotseling zorgen te
maken over de overbewapening
van het land. Saddam heeft dat
mogelijk gezien als een inlei
ding voor westers ingrijpen op
wapengebied. Verder zat hij fi
nancieel volkomen aan de
grond door de oorlog met Iran.
Het is daarom heel logisch dat
Saddam het benauwd kreeg
toen Kuwayt en de Verenigde
Arabische Emiraten weigerden
hun olie-produktie te beperken.
De prijs bleef laag en de Iraakse
olie bracht te weinig op."
Misrekeningen
Over het waarom van Saddam
Husseins beslissing om juist op
dat moment voor een inval in
Kuwayt te kiezen, doen veel
theorieën de ronde. De Ameri
kanen zouden hem hebben uit
gelokt, hij zou de aanval als bes
te verdediging hebben gekozen,
hij zou hebben geprobeerd een
westerse actie tegen Irak te
voorkomen, hij zou gewoon lij
den aan zelfoverschatting of hij
zou de situatie volkomen ver
keerd hebben ingeschat.
Hoff gelooft zeker niet in re
gelrechte uitlokking, alhoewel
de Amerikanen volgens hem
„mogelijk signalen hebben ge
geven die Saddam niet hebben
tegengehouden". Hij denkt eer
der dat het geringe politiek-
strategische inzicht van de
Iraakse leider een grote rol heeft
gespeeld. „De man is zeker
geen briljant politicus. Zijn eer
ste staaltje van volkomen ver
keerde inschatting was de oor
log met iran, die voor hem op
een fiasco uitliep. Ook bij de in
val in Kuwayt heeft hij een aan
tal belangrijke zaken volkomen
verkeerd beoordeeld."
.Allereerst had hij nooit ge
dacht dat de VS zó'n punt zou
den maken van Kuwayt. Zij
zouden na Vietnam geen zin
meer hebben in een verre, mo
gelijk langdurige oorlog. Boven
dien hadden de Amerikanen
hem tot aan het bittere eind ge
steund in de oorlog tegen Iran.
Het is zelfs niet ondenkbaar dat
hij opnieuw Amerikaanse steun
dacht te krijgen. Saddam heeft
waarschijnlijk ook nooit ver
moed dat de VS zich zo com
promisloos zouden opstellen.
Zelfs een grenscorrectie was er'
niet uit te slepen."
„Een minstens even belang
rijke misrekening was de bijval
die Saddam van de Arabische
wereld dacht te krijgen en die
niet kwam. Het moet hem een
gruwel zijn geweest dat uitgere
kend Saudi-Arabië, de hoeder
van de heilige plaatsen van de
islam, de Amerikanen binnen
haalde. Dat was overigens ook
voor de Saudi's een pijnlijke
aangelegenheid, maar ze kon
den weinig anders."
„Saddam heeft zich verder
volkomen verkeken op de reac
tie van de Sovjetunie. Hij heeft
er overigens begrijpelijker
wijs geen rekening mee ge
houden dat de Amerikanen en
de Sovjets samen zouden op
trekken. Dat was ook iets
unieks. Saddam is er waar
schijnlijk vanuit gegaan dat het
conflict zou verlopen volgens
het confrontatie-model van de
Koude Oorlog, waarin de Sov
jets altijd de zijde van de tegen
stander van de Amerikanen
zouden kiezen. Dat had overi
gens het conflict een stuk ge
vaarlijker gemaakt."
'Schrikbeeld-scenario'
Die verkeerde inschattingen
werden Saddam al snel na de
inval duidelijk, denkt Hoff. De
zeer snelle komst van de Ameri
kanen en hun bondgenoten
heeft hem waarschijnlijk volko
men verrast. Hoff acht het goed
mogelijk dat de Iraakse leider
toen begreep dat dit avontuur
het einde van Irak als militaire
macty én zijn eigen einde zou
kunnen inluiden. Daarom zou
hij in de vele bemiddelingspo
gingen die volgden constant
hebben gevraagd om een ga
rantie niet te worden aangeval
len.
„Een van de wonderlijkste
termen uit de hele crisis is nog
steeds het woord 'schrikbeeld
scenario', dat werd gebruikt
voor de mogelijkheid dat Sad
dam zich op die voorwaarde
alsnog zou terugtrekken. In dat
geval zouden de geallieerden
daar mooi hebben gezeten met
hun troepenmacht, en was het
Iraakse gevaar levensgroot blij
ven bestaan. De Amerikaanse
doelstelling is daarom geduren
de de crisis ook verschoven van
de bevrijding van Kuwayt naar
de vernietiging van het Iraakse
militaire apparaat. President
Bush heeft dat op een gegeven
moment onverholen gezegd",
aldus Hoff.
Hij denkt dat de beslissing
om Irak hoe dan ook uit te
schakelen al was genomen
voordat de Veiligheidsraad in de
roemruchte resolutie 678 uit
sprak dat gebruik van geweld
was toegestaan als Irak zich niet
vóór 15 januari zou hebben te
ruggetrokken. „Het eerste cru
ciale moment in de crisis was
de dag waarop de geallieerde
troepenmacht zo groot was ge
worden dat hij ook offensief kon
worden ingezet. Dat was vóór
die resolutie. Na dat moment
was alles eigenlijk poppenkast,
tot en met het gesprek tussen
de ministers Baker en Aziz in
Genève toe. De beslissing om
aan te vallen lag er toen allang."
Desastreus
De Golfoorlog heeft weliswaar
een eind gemaakt aan Irak als
Ruud Hoff: „Saddam Hussein is zeker geen briljant politicus."
foto ellen brans
militaire macht, maar Saddam werd daardoor geen paria. Zo
Hussein heeft het ondanks zijn had het in Irak misschien ook
blunders overleefd. Hoff wijt dat gekund."
aan een tweede cruciaal mo- Hoff verwacht overigens dat
ment, de 28ste februari van vo- de dagen van Saddam hoe dan
rig jaar. Bush kondigde toen een ook zijn geteld. „Er steken
eenzijdig bestand af, terwijl de steeds weer verhalen de kop op
geallieerde troepen volgens be- dat er een coup zou zijn verij-
velhebber generaal Schwarz- deld, maar nu merk je ook dat
kopf zo naar Baghdad hadden mensen hem laten vallen, zoals
kunnen doormarcheren. 2ijn ambassadeur hier in Neder-
„Ik denk dat daar twee rede- land. Uiteindelijk zal zijn val
nen voor zijn. Allereerst konden onvermijdelijk zijn. De meest
de Amerikanen nu tegen het reële mogelijkheid is een
thuisfront zeggen dat ze met machtsovername door iemand
het leger of in Saddams eigen
Ba'ath-partij. Daar wordt het
land weinig beter van, maar er
kan dan tenminste weer wor-
minimale verliezen een maxi
maal resultaat hadden bereikt.
De tweede reden is een mooi
staaltje van cynische machtspo
litiek. De Amerikanen zagen den gepraat."
aankomen dat een Irak zonder Op één punt heeft Saddam
Saddam uiteen zou vallen, overigens nog een beetje gelijk
Daarbij waren ze niet gebaat. Ze gekregen, zegt Hoff grinnikend,
hadden weliswaar liever een an- Hij koppelde de ontruiming van
der aan de macht gezien, maar Kuwayt aan de ontruiming door
die was er nou eenmaal niet." Israël van de bezette gebieden.
„Het resultaat is eigenlijk de- „In de vredesonderhandelin-
sastreus. Irak is dank zij Sad- gen, één van de positieve gevol-
dam een paria, een land met gen van de crisis, wordt Israël
een gedecimeerd leger, een land nu door Amerika op dat punt
dat geen handel mag drijven, onder druk gezet. Wat dat be-
De bevolking lijdt er zwaar on- treft hadden de Israëlische havi-
der. Wie is daarbij gebaat? Ik ken gelijk,.. toen ze zeiden dat
trek wel eens een parallel met deelname aan het vredesproces
het einde van de twee wereld- de eerste stap naar teruggave
oorlogen. In 1918 werd Duits- van de bezette gebieden zou
land vernederd, met wraak- zijn. Ik zie het overigens wel tot
zucht als gevolg. In 1945 mar- Israëlische concessies komen,
cheerden de geallieerden door maar het zal nog lang duren. En
naar Berlijn, berechtten ze de dan nog is het probleem van het
oorlogsmisdadigers en instal- Midden-Oosten de wereld niet
leerden ze een nieuwe regering uit. Het zal hooguit wat beter
wederopbouw beheersbaar zijn.'
kon worden gepraat. Duitsland
Als Kuwayt in West-Afrika had gelegen, was alles anders uitgepakt
UTRECHT JANINE BOSMA
ONNO HAVERMANS
„The liberation of Kuwayt has
begun." Woorden die hun weg
naar de geschiedenisboeken
zullen vinden. Europa lag nog
in diepe rust toen Witte Huis
woordvoerder Marlin Fitzwater
op donderdag 17 januari om
vier uur 's ochtends de bevrij
ding van Kuwayt aankondigde.
Baghdad werd toen al drieën
eenhalf uur onophoudelijk ge
bombardeerd.
Vrijwel niemand twijfelde aan
de juistheid van de beslissing
om agressor Irak met alle moge
lijke militaire geweld uit de
piepkleine oliestaat te verdrij
ven. Vrijwel niemand leek zich
af te vragen of de oorlog ook
zou zijn gevoerd wanneer Ku
wayt een onbetekenend stukje
dor land was geweest in een uit
hoek van bijvoorbeeld Afrika.
„Deze actie is noodzakelijk",
verklaarde de Amerikaanse pre
sident Bush al in september
toen de Amerikaanse troepen
richting Golf trokken. Saddam
was een keer te veel over de
schreef gegaan en moest wor
den gestraft. Zo simpel leek het,
maar zo lag het natuurlijk niet.
Nakaarten over de Golfoorlog.
In zijn morsige kantoortje aan
het Instituut voor Geschiedenis
van de Utrechtse Universiteit fi
losofeert Amerika-deskundige
dr. Maarten van Rossum een
jaar na dato over de ware oor
zaak van het geweld. Zijn ge
sprekspartner is de Amerikaan
se energiedeskundige dr. Ken
neth Rosing, onder meer ver
bonden aan de Rotterdamse
Erasmus Univerateit en de
Johns Hopkins university in
Baltimore.
Dr. Kenneth Rosing: „Als Bush niet zo nauw verbonden was geweest met de olie-industrie, Dr. Maarten van Rossum: „Er was maar één land dat het karwei kon klaren; de Verenigde
dan was er denk ik niet zo snel gevochten." foto carel richel Staten." foto carel richel
Voor Van Rossum ligt een
„reeks duidelijke oorzaken" ten
grondslag aan de Golfoorlog,
hoewel het emotionele aspect
„teleurstellend genoeg" volgens
hem ook van doorslaggevend
belang was. „Vlak na de Iraakse
inval zei Bush plotseling, terwijl
de camera's draaiden: 'This will
not stand' (dit houdt geen
stand, red.). Chefstaf Powell en
minister van defensie zaten op
dat moment braaf in het Pen
tagon via CNN naar Bush te kij
ken en dachten: 'Hemelse goed
heid! Weet hij (Bush) eigenlijk
wel dat dat betekent dat we mi
litair moeten optreden als Sad
dam zich niet terygtrekt?' In het
boek The Commanders van
Woodward (Bob Woodward,
Amerikaans journalist, red.) ver
telt Powell dat er op dat mo
ment nog helemaal niet serieus
was nagedacht over militair op
treden. Dat impliceert dat Bush
zich emotioneel liet meeslepen.
Het boek van Woodward geeft
een niet onaardige indruk van
de besluitvorming in de Golf
oorlog, maar was voor mij in
zoverre teleurstellend omdat ik
dacht dat alles scherp rationeel
was afgewogen. Maar zo is het
blijkbaar niet gegaan."
Voor Rosing is het duidelijk.
De Amerikaanse president liet
zich voor een groot deel leiden
door oliebelangen. „Bush is ge
boren in Massachusetts, waar
zijn vader als bankier voor bijna
100 procent werkzaam was op
de oliemarkt. Bush zelf ging na
zijn studie naar Texas waar hij
de oliemaatschappij Zapata op
richtte."
„Nou heeft Bush natuurlijk
zijn belang in Zapata al in '65 of
'66 verkocht toen hij de politiek
inging", onderbreekt Van Ros
sum. „Ja, maar het punt is dat
Bush zijn interesse voor de olie
industrie heeft behouden", ver
volgt Rosing. „Hij heeft vrien
den in die sector, ook in het
Midden-Oosten. Hier was dus
een Amerikaanse president af
komstig uit de olie-industrie,
met vrienden in de top van de
grootste oliemaatschappijen. En
wat doet hij? Hij bouwt in korte
tijd een enorme strijdmacht op,
zonder te wachten op de uit
werking van politieke maatrege
len. Een stabiele oliemarkt
moest worden gewaarborgd. Als
Bush niet zo nauw verbonden
was geweest met de olie-indu
strie, dan was er denk ik niet zo
snel gevochten." Van Rossum:
„Dat geloof ik dus niet. Ik durf
de weddenschap wel aan dat
ook al had Bush niet in de 'olie'
gezeten, dan nog hadden de
Amerikanen deze interventie
ondernomen. Ja, laten we wel
wezen. Als Kuwayt in West-Afri
ka had gelegen en plastic san
dalen en palmpitten als belang
rijkste exportprodukten had ge
had, dan denk ik niét dat
250.000 Amerikaanse soldaten
binnen een week of zes in de
woestijn waren gearriveerd. Olie
speelde een rol, maar was niet
de enige oorzaak."
Cliëntstaat
Van Rossum somt kort een aan
tal redenen op, zoals Saddams
provocerende gedrag en zijn
talrijke bedreigingen aan het
adres van Israël, „Amerika's be
langrijkste cliëntstaat. En na
tuurlijk de volkenrechtelijke
kwestie. Een soevereine staat
was onder de voet gelopen door
een buurman, met duidelijk de
slechtst denkbare intenties".
„Maar het beste kun je je pro
beren voor te stellen wat er zou
zijn gebeurd als de geallieerden
niet hadden ingegrepen. In dat
geval zou Saudi-Arabië op den
duur toch zijn zeilen naar de
wind uit Bagdad hebben gezet,
in navolging van de kleinere
Golfstaten die al veel eerder
overstag zouden gaan. Vergeet
niét dat iedereen voor de aan
vang van de oorlog nog dacht
dat Irak een enorm militair po
tentieel bezat. Als er dus niet
was ingegrepen, was er voor het
Westen een zeer bedreigende
situatie ontstaan, al was het al
leen maar omdat we afhankelijk
zijn van de olie uit het Midden-
Oosten."
Rosing: „Kuwayt is voor het
Westen niet zo belangrijk wat
olie betreft. Voor de Iraakse in
val was dat land verantwoorde
lijk voor 4 procent van de totale
wereldproduktie. Dat geldt ook
voor Irak. Maar Saudi-Arabië is
wél belangrijk. Riyad nam voor
de inval zo'n 16 procent van de
totale produktie voor zijn reke
ning. Na 2 augustus voerden de
Saudi's de produktie bovendien,
nog op omdat ze de weggeval
len quota van Irak en Kuwayt
voor hun rekening namen."
„Wat ze aan de Amerikanen
hadden beloofd, want anders
hadden er natuurlijk helemaal
gigantische prijsstrijgingen op
de oliemarkt plaatsgevonden",
reageert Van Rossum.
CIA
De Amerikaan Rosing stuurt het
gesprek terug naar de Ameri
kaanse president, wiens verle
den volgens hem toch de wer
kelijke verklaring voor het in
grijpen vormt. „Bush is voorzit
ter van de CIA (Amerikaanse ge
heime dienst, red.) geweest en
een tijdlang was hij ook de
Amerikaanse vertegenwoordi
ger bij de Verenigde Naties. Bei
de functies geven je een indruk
van het karakter van de man.
Hij is internationaal gericht."
Van Rossum: „Ja, Bush is een
typische vertegenwoordiger van
het Amerikaanse establishment,
met alle bijbehorende nationa
listische ideeën. Hij wijkt niet af
van het gangbare patroon van
dat establishment, dat zich
sinds de Tweede Wereldoorlog
opwerpt als beschermer van de
westerse belangen. De interven
tie in de Golf past in die denk
wijze. Bush zei het zelf op 11
september 1990 toen hij ont
kende dat de militaire aanwe
zigheid in de Golf incidenteel
was. Nee, het was 'de opmaat
voor een Nieuwe Wereldorde'.
Politieagent Amerika als
schepper van die Nieuwe We
reldorde? Rosing bestrijdt dat.
„Bush en de VS traden op uit ei
genbelang. In andere situaties
die de wereldvrede in de weg
staan laten ze immers niets van
zich horen. Denk maar aan de
burgeroorlog in Joegoslavië."
„Natuurlijk is er ook sprake
van eigenbelang", valt Van Ros
sum in de rede. „De interventie
was echter ook buitengewoon
in het voordeel van andere lan
den in het Westen. En dat is na
tuurlijk de aard van alle buiten
landse politiek dat je kijkt waar
je gemeenschappelijke belan
gen hebt. Ondanks alle bezwa
ren die je tegen het Amerikaan
se optreden kunt inbrengen,
moet ik toch stellen dat het nut
tig is dat er een natie is die het
voortouw neemt in situaties
zoals in de Golf. Stel je voor dat
Kuwayt de Amerikanen geen
zier interesseerde. Was het land
dan door bijvoorbeeld Japan
bevrijd, in eendrachtige samen
werking met de EG? Nee dus. Er
was in feite maar één land dat
het karwei kon klaren en dat
waren - en zijn - de Verenigde
Staten."
.Amerika is ook het enige
land ter wereld dat in staat is
zo'n Midden-Oosten-conferen-
tie op poten te zetten", vervolgt
hij. „Bush is de eerste Ameri
kaanse president in een reeks
die bereid is Israël onder druk te
zetten. Ik vind dat een zégen!
Als de vredesconferentie wat
oplevert - en dat geloof ik - dan
hebben we dat te danken aan
de VS en aan niemand anders.
In een wereld zo chaotisch als
de onze, is het nuttig dat er een
natie is die het voortouw kan
nemen en ook de politieke wil
heeft om zulks te doen."
