Wetenschap
Marshallplan
nodig voor
derde wereld
Etna laat zich weer
eens van zijn
slechte kant zien
Supersnelle maden blijven
belagers een sprong voor
Boorgat in Beieren al
ruim 5,5 kilometer diep
8
6
3
2
Gave oude mozaiekvloeren ontdekt
Dinsdag 14 januari 1992
071-161400 Redactie: BRAM VAN LEEUWEN EN HANS SONDERS Eindredactie: HANS SONDERS Vormgeving: SIMON DE GRAAF
7
NIEUWSLIJN
WHO: aids in 163 landen
Tot 1 januari 1992 hebben 163 landen 446.681 gevallen van aids
aangemeld bij de Wereldgezondheidsorganisatie. De WHO schat
dat sinds het uitbreken van de immuunziekte 1,5 miljoen men
sen aids hebben gekregen. De VS gaan op kop met 202.843 gere
gistreerde aidsgevallen, gevolgd door Tanzania (27.396), Uganda
21.719), Brazilië (21.023), Frankrijk (16.552) Zaïre (14.762) en
Malawi (12.074). De VN-organisatie schat dat 9 tot 11 miljoen
mensen met het hiv-virus, dat aids kan veroorzaken, zijn be
smet. Dat aantal neemt elk dag toe met 5.000, zodat er rond de
eeuwisseling 30 tot 40 miljoen zullen zijn.
Cholera-epidemie breidt zich uit
Het afgelopen jaar is verspreid over de wereld meer dan een half
miljoen cholera-gevallen geregistreerd. De ziekte kostte in die
periode 16.761 mensen het leven. De epidemie begon ongeveer
een jaar geleden in Peru, waar inmiddels 2.829 mensen zijn
overleden. De ziekte heeft Latijns-Amerika het hardst getroffen,
maar ook in Afrika breidt de epidemie zich uit. In Nigeria regi
streerde de WHO 7.289 sterfgevallen door cholera.
Grotere kloof sterfte blank en zwart
Het verschil in sterfte onder blanke en zwarte Amerikanen is
verder gegroeid door onder meer doodslag en aids. Volgens het
Amerikaanse departement van gezondheid en humanitaire
diensten is de levensverwachting van blanke Amerikanen in
1989 gestegen tot 76 jaar, vergeleken met 75,6 jaar in 1988. De
gemiddelde levensduur van zwarten bleef gelijk op 69,2 jaar.
Daarmee wordt de kloof die zich halverwege de jaren tachtig in
zette steeds breder. Het grootste verschil zit in de groep van 25
tot 34-jarigen, waarin aids en doodslag de meeste slachtoffers
maken.
WINPISCHENBACHOPA
Ruim een jaar na het begin van
het karwei hebben de boorders
bij 'het interessantste gat in de
aarde' in de buurt van de plaats
Windischeschenbach in de
Duitse deelstat Beieren een
diepte van 5,5 kilometer bereikt.
.Alles loopt volgens plan, we
liggen precies op schema", al
dus een lid van de projectgroep
continentale diepteboring
(CDB).
Eind 1994 willen de onder
zoekers bij het dan op een na
diepste gat op aarde doorge
drongen zijn tot een diepte van
10 km. Uiterlijk begin volgend
jaar valt de beslissing of er nog 2
kilometer dieper wordt ge
boord.
Voor het geologische mam
moetproject, dat per dag meer
dan 100.000 gulden kost, is bij
na 600 miljoen gulden uitge
trokken. Meer dan 400 Duitse
wetenschapmensen en 50 insti
tuten in de hele wereld zijn be
trokken bij het analyseren van
de boorresultaten.
De deskundigen hopen ken
nis te verkrijgen over de moge
lijkheden om geothermische
energie te winnen, over het
voorspellen van aardbevingen
en het ontstaan van grondstof
fen. Windischeschenbach is als
plek voor het project gekozen
omdat het op de naad ligt van
de continentale platten van
Afrika, Azië en Amerika.
Toen 300 miljoen jaar gele
den deze drie platten op elkaar
stootten, kwam in de omgeving
van het dorp gesteente van
meer dan 30 kilometer diep aan
de oppervlakte. Tegelijk ver
dween een oceaan in de diepte.
Bij een proefboring in 1990
werd deze oerzee met 118 gra
den warm en meer dan 100 mil
joen jaar oud zout water ont
dekt. Deze vondst gold als een
wetenschappelijke sensatie.
Groep milieu-asielzoekers komt er aan
Terwijl de stroom politieke en economische asielzoekers
gestaag groeit, komt er een nieuwe groep bij: de milieu
asielzoekers. De Westerse wereld zal snel de ogen moe
ten openen voor deze groep. Vooral in Afrika groeit deze
categorie asielzoekers, die werkelijk nergens meer heen
kan, in ras tempo. Hun land is uitgeput, de grondstoffen
zijn op. Prof.dr. Louise O. Fresco van de Landbouwuni
versiteit Wageningen meent dat de tijd rijp is voor een
Marshall-plan voor ontwikkelingslanden om dit proces
een halt toe te roepen.
Speculatieve landbouw
Afrika daarentegen heeft min
der last van de bevolkingsdruk,
maar de produktie heeft de
groei toch niet kunnen bijbe
nen. Men neemt steeds meer
land in gebruik, ook land dat
minder goed bruikbaar is. In
tussen daalt de produktie per
hoofd van de bevolking nog
steeds. De bevolkingsgroei mag
dan iets minder sterk zijn, bin
nen afzienbare tijd ziet Fresco
die groei weer toenemen. En
dan komen de problemen pas
echt. Er zijn geen extra midde
len om in te zetten. Bovendien
is er geen koopkrachtig publiek
en derhalve geen vraag. De fac
tor arbeid is wel groot, maar
niet zodanig dat het voldoende
is om de problemen het hoofd
te bieden.
De problemen waar Midden-
en Zuid-Amerika mee kampen
zijn weer van een heel andere
orde. De landbouw krijgt in toe
nemende mate een speculatief
karakter. Kolonisten rukken op
ten koste van de laatste india
nen. Bovendien is de landbouw
ondoelmatig. Men hakt wat bo
men om, houdt wat koeien en
noemt zich boer. Ecologisch ge
zien is dat bijzonder destructief.
Daarnaast heeft Zuid-Ameri-
ka ook een sterk opkomende
commerciële landbouw. De Co
lombiaanse bloementeelt kan
nog een bedreiging vormen
voor de Nederlandse, terwijl het
Louise Fresco (39) verdiende
haar sporen in het tropisch on
derzoek. Ze werkte in Zaïre,
Papoea Nieuw-Guinea en Ro
me. Haar naam prijkt op de
deelnemerslijst van menig over
legorgaan dat zich met tropisch
onderzoek bezig houdt. Ook
werkte zij als adviseur voor de
Wereldbank en de universiteit
van Florida en adviseert nu nog
organen op het gebied van
landbouwkundig onderzoek.
Onlangs werd zij benoemd tot
hoogleraar in de op de tropen
gerichte plantaardige produk-
tiesystemen in Wageningen.
Zij onderkent duidelijk het
gevaar van generalisaties. Er be
staat geen 'Derde Wereld', al
kun ie natuurlijk wel bepaalde
trends per continent waarne
men. Azië mag een dichtbevolkt
land zijn, de produktiegroei
heeft echter de bevolkingsgroei
bijgehouden. Natuurlijk, er is
grote armoede. Toch kunnen
Aziatische boeren het zich per
mitteren kunstmest aan te ko
pen en kleine tractoren om het
land beter te bewerken.
Er is sprake van sterke verste
delijking. In de steden bestaat
koopkracht en daarmee ook
vraag. Waar het aan ontbreekt is
voldoende grond. Er is welis
waar sprake van een lichte afna
me van de bevolkingsgroei,
maar in absolute zin neemt het
aantal mensen schrikbarend
toe. Op het weinige land zal dus
\V* V4 «k
Prof. dr. Louise Fresco: „Het is zinloos c
i scheefgegroeide situaties te bestendigen."
BEV
'OLKINGS
GROEI IN
DE WEREI
LD VAN 1
750 TOT 21
I00
10
"10
8
5
199m,
y
iandwi
- 2
jaartal
4
züngarund/
gpd 1001 bran: Wortd Population Foundaooo
Ecologisch probleem
„Sommige landen hebben de
bied, in Kongo, in Indonesië,
noem maar op, komt voor drie
kwart voor rekening van klein
schalige landbouw. Men kapt
een stuk bos, bebouwt het land
tot de grond uitgeput is, kapt
kracht zich met een beetje hulp dan een nieuw stuk en komt i
zelf te ontwikkelen, andere niet.
Eén ding hebben de ontwikke
lingslanden gemeen: de land
bouw vormt een toenemend
ecologisch probleem. Boeren
nemen marginale gronden in
gebruik en maken ondoelmatig
gebruik van biochemische mid
delen. Het kappen van het re
genwoud in het Amazonege-
cirkel".
De overheden van landen als
Brazilië en Indonesië zijn zich
de ecologische problemen wel
bewust, maar in feite hebben ze
geen keus. Je kunt de landbouw
niet verbieden en bovendien is
het veelal oncontroleerbaar.
Fresco: „Juist daarom moeten
we helpen zoeken naar een al
ternatief. Het stabiliseren van
de landbouw zet veel meer zo
den aan de dijk dan een verbod
op de verkoop van hardhout.
Dat is evenwel een wetenschap
pelijk probleem en daarop heb
ben we nog geen antwoord".
Volgens de hoogleraar zou je
eigenlijk voor ieder gebied een
bestemmingsplan moeten ma
ken. Daarin moet het soort te
verbouwen gewassen en de ver
schillende bodemtypen zijn op
genomen. Die plannen moet je
maken met de lokale bevolking.
Ze moeten aansluiten bij de
plaatselijke gebruiken. Juist
daarin zijn in het verleden fou
ten gemaakt.
Fresco bestrijdt de gedachte
dat het 'Westen' het altijd fout
doet. „Binnen de ontwikke
lingslanden vind je vaak een
neo-koloniale overheid. Daar
door onstaat een kloof tussen
deskundigen en de bevolking.
Er zijn veelal geen boerenorga-
nisaties die tegenwicht kunnen
bieden. Door de slecht functio
nerende overheden komt Afrika
niet toe een een economische
ontwikkeling die alternatieven
biedt".
Ontwikkelingsbelasting
„Het Westen moet collectief ac
cepteren dat er massaal geïn
vesteerd moet worden in dit
soort ontwikkelingslanden, een
soort Marshallplan. Desnoods
moet daarvoor een ontwikke
lingsbelasting komen. We moe
ten uit de sfeer van de druppel-
op-de-gloeiende-plaat-hulpver-
lening. Daarvoor is een genuan
ceerde aanpak nodig en vooral
opleiding, overdracht van ken-
Snelle oplossingen zijn er
niet. Elke mogelijke oplossing is
een oplossing op lange termijn.
Uiteindelijk gaat het om het op
bouwen van kennis. Pas dan
kun je denken aan lange-ter-
mijnontwikkeling. Daarvoor is
tweerichtingverkeer nodig.
De bevolkingsgroei stemt
haar somber: „Dat betekent
toch dat we over een eeuw twee
keer zoveel mensen moeten
voeden en voornamelijk in de
Derde Wereld. Theoretisch is
dat mogelijk. Maar dan moet je
wel heel nauwkeurig bepalen
op welke stukken land je de
produktie gaat verhogen".
„Internationaal moet je daar
bij accepteren dat sommige ge
bieden niet geschikt zijn voor
landbouw. Dat probleem ken
nen we in Europa ook. Het heeft
weinig zin om in die marginale
gebieden door te gaan. Het be
stendigen van scheefgegroeide
situaties is zinloos, maar je
moet wel alternatieven zoeken
voor de sociale problemen die
anders ontstaan".
ZAFFERANA ETNEA.
Hij rookt, spuugt, smijt stenen
de lucht in en zorgt zo af en toe
voor een fikse verlaging van de
waarde van het onroerend goed
in de omtrek. Sinds medio de
cember toont de meest actieve
vulkaan in Europa, de Etna, zich
weer eens van zijn slechtste
kant. Vanaf een oostelijke hel
ling loopt een gestage stroom
lava - zo'n 30 kubieke meter per
seconde - naar beneden: de
tiende grote uitbarsting van de
vulkaan deze eeuw die nog
steeds voortduurt.
Vorige week kwam er een ro
kende stroom lava rechtsreeks
op Zafferana Etnea, een dorp
van 7.000 zielen, af. Twee kilo
meter voor de eerste dorpshui
zen kwam de stroom tot stil
stand. Vooralsnog ongevaarlijk
ligt de lava daar nu af te-koelen.
Inwoners halen inmiddels iets
rustiger adem sinds het Itali
aanse leger de schop ter hand
heeft genomen en begonnen is
met het opwerpen van een 250
meter lange en 20 meter hoge
aarden wal die de lava in het dal
boven Zafferana Etnea moet te
genhouden. Plannen om het
dorp vaarwel te zeggen heeft
echter niemand, ook niet de
minder stressbestendigen.
In zijn geschiedenis telt de
vulkaan 130 geregistreerde gro
te uitbarstingen. Een hiervan, in
1669, bedekte een deel van Ca
tania, dat 25 kilometer verder
ligt, met lava. Veel mensen blij
ven zich aangetrokken voelen
tot de Etna, niet in het minst
door de rijke vulkanische aarde
waar appel- en citrusbommen
gedijen eiV de wijngaarden tot
aan het gebied lopen waar de
lava vorige week voorlopig tot
stilstand kwam.
En dan is er natuurlijk het
toerisme. De Roemeinse keizer
Hadrianus, de 19de eeuwse
Britse staatsman William Glad
stone en honderdduizenden an
deren beklommen reeds de
3.700 meter naar de top van de
Siciliaanse vulkaan. Vanaf deze
top is er een schitterend pano
rama over de streek en is het
mogelijk een kijkje te nemen in
de kraters met de kokende lava.
Talloze nieuwsgierigen beklom
men de afgelopen dagen de vei
lige kant van de vulkaan om de
vurig oranje stroom beter waar
te nemen.
„Lava doodt geen mensen",
zegt de 26-jarige Daniela Mara-
no, daarmee een oud gezegde
in het dorp herhalend. .Aardbe
vingen zijn veel gevaarlijker."
Ook zij herinnert zich de vernie
tigende aardbeving uit 1984.
Wetenschappers beweren dat
de Etna niet zo vatbaar is voor
grote en gewelddadige uitbar
stingen als andere vulkanen. De
lava van de Etna verliest veel
van zijn werkzame gassen op
weg naar de oppervlakte. Als ge
volg hiervan worden de omwo
nenden op tijd gewaarschuwd.
Toen de Etna uitbarstte daalden
enkele skiërs doodleuk vanaf
een andere kant van de helling
naar beneden, op slechts enkele
kilometers van het lavageweld
THE INDEPENDENT
De pootloze, zachte lijven van
de larven van fhiitvliegjes kun
nen vijftig centimeter per se
conde springen. Tijdens een se
rie experimenten die sportvis
sers nachtmerries kunnen be
zorgen, heeft een in Zuid-Afrika
werkende Britse bioloog het uit
gebreide mechanisme ontdekt
dat een made van minder dan
een centimeter groot in staat
stelt tot 30 maal zijn eigen li
chaamslengte te springen. (Mi
ke Powell, wereldrecordhouder
verspringen kan nauwelijks 5
maai zijn lengte springen).
Springende maden kunnen
vooruitkomen met een snelheid
die ongeveer 200 maal hoger
ligt dan hun normale kruipende
manier van voortbewegen. Het
is duidelijk dat zij hun springta-
lent gebruiken om te ontkomen
aan roofdieren zoals mieren.
David Maitland van de Uni
versiteit van Witwatersrand in
Johannesburg legt uit hoe de
larven van fruitvliegjes springen
door hun lichamen op te rollen
tot een bal en hun achterste ste
vig vast te grijpen met een paar
gebogen mondhaken. „De ma
de staat nu in een ongewoon,
knik daarin", aldus Maitland in
het laatste nummer van het we
tenschappelijk blad Nature.
De volgende fase is het
schroefvormig samentrekken
van de spieren, waardoor het li
chaam ontwricht raakt. „Het li
chaam van de made bevindt
zich nu in een gespannen, op
gebolde en mechanisch insta
biele toestand zegt hij.
Door een laatste golfbewe
ging van spiersamentrekkingen
raken de mondhaken los, waar
door alle opgestapelde energie
van de elastische huid vrijkomt
en de staart zich afzet van de
grond. Er ontwikkelt zich een
snelheid waardoor de made
met een duikeling achterstevo
ren de lucht in vliegt en op
die manier 'een gevaarlijke me
chanische instabiliteit verandert
in een elegant springmechanis-
Maitland vertelt dat hij geïn
teresseerd raakte in maden na
dat hij er een paar had gevon
den in courgettes die zijn vrouw
op de markt had gekocht.
„Wanneer ie een made ziet
springen is het echt een grieze
lig ding. Ie kunt er niets tegen
doen", zei hij, „Maden zijn wal
gelijke beesten. Als men ze in de
keuken in de groente vindt, is
het het beste ze geen tijd te
gunnen om een sprong voor te
bereiden."
Hij voegde eraan toe dat
sportvissers zich geen zorgen
hoeven te maken dat hun aas
wegspringt. De mondhaken van
de grotere larven die zij gebrui
ken zijn niet voldoende gebo
gen om hun achterste te kun
nen vastgrijpen.
VERTALING
LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
badplaatsje Paphos, waar de afgelopen jaren al
eerder grote mozaiekvloeren werden blootgelegd.
De vloeren bevinden zich in een opgegraven ge
bouwencomplex, waarvan de diverse gebouwen
luisteren naar poëtische namen als „Huis van
Dionysos" en „Huis van de Vier Jaargetijden".
In het complex zijn ook grondlagen met fijn
Romeins aardewerk aangetroffen. In dit verband
wordt gesproken van „een van de mooiste collec
ties serviesgoed uit de vroeg-Christelijke perio
de".
De dienst maakte vorige maand de vondst be
kend van een 2.100 jaar oud mozaiek van 10 vier
kante meter bij de oude plaats Kourion, 60 kilo
meter ten oosten van Paphos.
In Kato Paphos, in het westen van Cyprus, zijn
imposante mozaieken uit het begin van de derde
eeuw na Christus ontdekt, heeft de Cyprische
Oudheidkundige Dienst bekendgemaakt. De
vondst wordt „een van de belangrijkste ontdek
kingen in vele jaren" in Cyprus genoemd
De ontdekldng betreft „grote, veelkleurige
vloermozaieken", waaronder een mozaiek van
3,80 bij 835 meter dat in „uitstekende staat" ver
keert en een „prachtig jachttafereel" weergeeft.
Een ander mozaiek, van 5,28 bij 8 meter, zou ook
in uitzonderlijk goede staat verkeren.
De mozaieken zijn ontdekt in een plaats even
ten noorden van de kleine vissershaven van het
FOTO EPA
