Religie
Soep, zeep en verlossing
Zaterdag 11 januari 1992
Redactie; 071-161400 Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: RUTGERJ HOOGERDUK
9
Leger des Heils helpt Tsjechische daklozen
„Het is een gigantische uitdaging om hier te werken".
Majoor Wim van der Harst en zijn vrouw Nettie Kruisin-
ga van het Leger des Heils zijn ruim een jaar in Tsjecho-
slowakije gestationeerd. De laatste twee jaar voor hun
vertrek naar Oost-Europa waren Van der Harst en zijn
vrouw verantwoordelijk voor het werk van het Leger in
Noord-Nederland. Nu maken zij zich op verzoek van de
Tsjechische regering sterk voor de zwakkere groepen in
de Tsjechische samenleving: de bejaarden, alleenstaande
vrouwen met kinderen en dak- en thuislozen.
Vooral voor die laatste groep
riepen de Tsjechen de hulp in
van het Leger des Heils. Vóór de
omwenteling van november
1989 bestonden er geen daklo
zen in de Oosteuropese staat.
Mensen zonder vaste woon- of
verblijfplaats belandden zonder
pardon in de gevangenis of in
psychiatrische inrichting,
sident Vaclav Havel opende
en; de werkloos
heid, de armoede en het alco
holisme zorgden voor de rest.
Tsjechoslowakije had er plotse
ling een gigantisch probleem
bi}.
Het Leger des Heils, in het
Tsjechisch de Armóda Spósy,
zat het afgelopen jaar niet bij de
pakken neer. In Praag heeft het
Leger grote bekendheid gekre
gen door de dagelijkse soepron-
dé bij het centraal station. En in
Havirov is inmiddels het eerste
opvanghuis voor daklozen ge
opend. Soep, zeep en verlos
sing. Woord- en daadverkondi
ging gaan bij het Leger hand in
hand. Maar door de omstandig
heden in Tsjechoslowakije ligt
het accent nu vooral op de
daad. „Omdat de mensen hief
geen dak boven hun hoofd heb
ben en verrekken van de hon
ger." En de vooruitzichten voor
al die daklozen? „Ik wil win
nen", zegt Van der Harst. „Niet
om mijn eigen persoontje, maar
om de taak die ik hier te doen
heb."
De zondagsdienst onder lei
ding van majoor Wim van der
Harst en zijn vrouw Nettie is zo
juist afgelopen. Een handjevol
mensen verpoost zich nog even
in het behaaglijk warme vertrek:
Buiten loeit de oostenwind en
valt er sneeuw, binnen pruttelt
Hollandse koffie. „Ach, meneer,
dat we dit nog mogen meema
ken", zegt de Tsjechische Leger
des Heilsmajoor Gustav Stra-
nofsky (81). „God is goed voor
Kapitalistisch
Ruim veertig jaar geleden ver
klaarde de communistische re
gering van Tsjechoslowakije het
Leger des Heils onwettig. 'Het
Leger maakte deel uit van het
internationale kapitalistische
komplot' zo heette het in het
communistische jargon en
moest daarom zijn activiteiten
staken. De heilsofficieren en
soldaten werden gedwongen
ondergronds te gaan. Majoor
Stranofsky herinnert het zich
nog als de dag van gisteren.
„Een zware slag", zegt hij ver
drietig.
De oude officier vertelt: „We
waren met hart en ziel aan het
Leger verbonden, meneer. We
konden ons er niet mee verzoe
nen dat het Leger niet langer in
dit land mocht bestaan. Maar
we hadden geen keus." Zijn
vrouw Maria (84) verstaat geen
woord van het Duits dat haar
man spreekt, maar glimlacht vol
begrip. „Al die jaren moesten
we stiekem bij elkaar komen",
vervolgt Stranofsky. „De kame
raden kwamen gewoon bij ons
thuis."
De meeste officieren en
heilsoldaten van toen zijn nu
overleden. 'Bevorderd tot heer
lijkheid', zoals men in het Leger
zegt Maar het Leger groeit
weer. De eerste jongeren heb
ben zich al gemeld. Eva Mares-
ovó is een van hen. „Er is veel
om dankbaar voor te zijn", zegt
Stranofsky. Vochtige ogen ach:
ter dikke l
Ondergronds
De winter in Praag heeft zijn in
trede gedaan. Een striemende
wind blaast door de verlaten
straten. Slechts een enkeling
waagt zich buiten op deze gure
zondagavond. In het centrum
van de stad herinnert het oude
centraal station Praha Hlavni
Nadrazf aan tijden van weleer.
Grote koepels, stenen vloeren,
portretten van frivole vrouwen
op de meters hoge zuilen. On
der het oude station is een gi
gantisch ondergronds complex
gebouwd. Overdag een gekrioel
van komende en gaande reizi
gers, 's nachts het domein van
de 'onderwereld', het uitschot
van de Tsjechische maatschap
pij. Na de omwenteling is het
complex een ontmoetingspunt
geworden voor de vele c
die de stad telt.
„Waar blijft het busje van de
Armóda Spasy nou", moppert
Drexier Ladislav. De zwerver
heeft honger en het is al kwart
voor negen. „Ze zijn hier altijd
om half negen." De groep kleu
mende mannen staat voor de
hoofdingang van het station.
Meer dan honderd mannen,
een enkele vrouw. De meesten
slecht gekleed, stoppelbaarden,
stinkende adem. De 'internatio
nale daklozenkoppen' zoals
majoor Van der Harst hen
noeynt. „In elk land zien ze er
hetzelfde uit. Je ruikt en ziet ze
al op grote afstand."
Met grote snelheid komt het
rode busje van de Arméda Spó-
sy het stationsplein opscheuren.
Een goedkeurend gemompel
stijgt op uit de groep. Het busje
staat nog maar nauwelijks stil,
of het wordt bestormd. Een
troep hongerige wolven rukt op.
Soep. Het magische tover
woord. Medewerker Pavel Ka-
pert schept soep, Eva deelt de
pakketjes met brood uit. „Een
engel in legerkledij,
soep. Er blijft een druppel in
zijn stoppelbaard hangen.
Wim van der Harst excuseert
zich. „Wat wij hier doen, ligt
onder iedere hulpverlenings
norm. We kunnen de mensen
nog geen bed aanbieden. We
moeten wachten totdat ons op-
vangpand voor dak- en thuislo
zen in Praag klaar is. Nu hebben
we de keus tussen niets doen of
de mensen een kop soep aan
bieden."
De majoor banjert met grote
schreden het station binnen.
Een indrukwekkende gestalte in
zijn blauwe uniform met de ro
de officiers-epauletten. Van der
Harst zit al 26 jaar in het Leger.
Tot nu toe doorliep hij er een
prachtige carrière, vindt hij zelf,
docent aan de opleidingsschool
voor officieren en tien jaar
Goodwill Centrum op de Am
sterdamse wallen als opvolger
van de legendarische majoor
Bosshardt. 'De Bolle' noemden
ze hem op de Amsterdamse
Wallen. En met 'de Bolle' viel
niet te spotten. Een enkeling die
dat een keer vergat en zijn Net
tie bedreigde, kreeg te maken
met het volle lichaamsgewicht
van Van der Harst. „Ik ben een
tijdje op die knaap gaan zitten.
Toen was het gauw afgelopen."
'Zwaargewicht' Van der Harst
werd door het Nederlandse Le
ger naar voren geschoven toen
de Tsjechische regering het in
ternationale Leger des Heils
verzocht iets te doen aan de
dak- en thuislozenproblematiek
die het land na de omwenteling
overrompelde.
Vreemde vogels in de sta
tionshal. Holle ogen en ingeval
len wangen, gebogen over een
snee brood. Eva Kupeckova
woont al meer dan twee jaar in
het station. 'Moeder' noemt
Van der Harst haar. Een typisch
voorbeeld van een intelligente,
maar onaangepaste vrouw, die
samen met haar dochter ging
zwerven toen ze door haar man
Majoor Wim van der Harst en zijn vrouw Nettie begroeten 'Moeder' in de stationshal.
het huis uit werd gezet. Vervol
gens raakte ze ook nog haar
baan op een internationaal
handelskantoor kwijt. Ze leeft
van het beetje alimentatie dat
ze krijgt Het station is haar
thuis.
Alleen bidden
„Ja, ik ben er nog steeds, ma
joor", zegt ze met een krassen
de stem als Wim en Nettie van
der Harst haar begroeten. „Al
had die verrekte sneeuw me
Soepronde bij het Centraal Station in Praag. Heilsoldate Eva Meresova deelt brood uit
vandaag bijna te pakken. Nee,
je soep hoef ik niet. Wat denk je
wel. Ik ben geen bedelaar. Ik
kan heel goed voor mijzelf zor
gen. Maar je mag wel voor mij
bidden."
Eva's dochter Dana sloeg on
langs een man aan de haak.
Moeder is er niet blij mee. „Ver
keerde keus. Slechte vent",
bromt ze. Eva is nu weer alleen
met haar vier plastic tassen met
daarin haar correspondentie
met de overheid. „Er is mij on
recht aangedaan toen ik het
huis uit werd gezet. Daarom
schrijf ik iedere overheidsin
stantie aan om mijn gelijk te
krijgen." Vuur in holle ogen.
Van der Harst legt uit: „Moeders
verblijf op dit station is haar
protest. Onze hulp wil ze niet
accepteren, omdat ze dan voor
haar gevoel haar gevecht opge
eft." Moeder knikt Zo is het
maar net
Evenals de andere bewoners
van het station moet Eva om
een uur 's nachts het Praha
Hlavni Nadrazi verlaten. Het
station is na een aantal inciden
ten met skinheads sinds kort
tussen dat tijdstip en vier uur 's
ochtends gesloten. Noodge
dwongen gaat Moeder nu naar
het nabijgelegen Masaryk-sta-
tion, waar het stervenskoud is.
Om klokslag vier uur meldt ze
zich weer bij het centraal sta
tion. Als ze de stationshal bin
nenstapt, komt de warmte haar
als een deken tegemoet. Opge
lucht haalt Eva Kupeckova
adem.
„De nacht duurde weer veel
te lang", moppert Drexier La
dislav als hij zich de volgende
morgen in het dagcentrum van
het Leger in de Praagse wijk vijf
meldt. Ladislav heeft het koud
gehad en komt daarom 'nieu
we' kleren uitzoeken in de
tweedehands-kledingwinkel
van het Leger. „Zeg, heb je mis
schien een goede jas voor mij?"
Een vrijwilliger zoekt in het kle
dingrek. „En als het even kan
ook een paar schoenen", roept
Ladislav hem na.
Drexier Ladislav beschouwt
zichzelf niet als een kansloze
zwerver. Welnee, nog een paar
weken en dan is het afgelopen
met zwerven. Hij heeft gewoon
een beetje pech gehad. Pech,
dat hij vals beschuldigd werd
van een moord, waarna hij de
gevangenis in draaide. Pech, dat
zijn huisbaas naar Oostenrijk
vertrok waardoor hij op straat
kwam te staan. „Maar mijn
huisbaas komt binnenkort terug
en dan heeft hij vast ook een
baantje voor me." En als hij niet
voor de winter terug komt? De
zwerver aarzelt „Dan heb ik in
ieder geval een goede jas," grin
nikt hij.
Opvanghuis
In Havirov opende de opperbe
velhebber van het Leger des
Heils, generaal Eva Burrows, af
gelopen najaar het eerste op
vanghuis voor daklozen in Tsje
choslowakije. Een merkwaardi
ge plaats, Havirov. In 1951 ge
bouwd als voorstad van Ostra-
va, ontwikkelde Havirov zich in
de loop der jaren tot een zelf
standige mijnbouwstad. De
honderdduizend inwoners van
de stad zijn bijna allemaal on
dergebracht in flats.
Door zijn felle rood-blauwe
legerkleuren onderscheidt het
opvanghuis aan de Na Spojce
zich van de rest van de stad. Het
interieur is sober gehouden,
maar ziet er prima uit. Majoor
Van der Harst glundert. „Dank
zij medewerking van de ge
meente Havirov kon het Leger
snel zaken doen. In drie maan
den van niets tot dit resultaat.
En er zit geen gulden te veel in.
Heren, daar word je toch even
stil van..." Het huis biedt plaats
aan 33 mannen. Wazecki
Jaroslav (46) uit Orlova is een
van hen. Van zijn rechterhand is
niet veel meer over dan een
stompje met drie uitstulpsels op
de plaats waar vroeger zijn vin
gers zaten. Een ongeluk met ko
kend water maakte twee jaar
geleden een einde aan zijn car
rière in de mijn.
Zeven maanden lang bleef hij
op het station, totdat hij op een
avond in september door het
Leger werd uitgenodigd om
naar het opvangscentrum te ko
men. „Dat was geweldig en dat
is het nog steeds. Dit is mijn
thuis. De sfeer is prima. De
mensen zijn vriendelijk en ik
heb hier mijn werk in de keu
ken. Ik zou hier het liefst mijn
hele leven willen blijven."
Dat is niet de bedoeling van
dit opvanghuis, zegt Van der
Harst. „Natuurlijk, de mannen
die hier zitten zijn kwetsbaar.
Ze redden het niet in de maat
schappij. Daarom proberen wij
ze te resocialiseren. We zoeken
werk voor ze. En we geven hun
een stuk verantwoordelijkheid
in de hoop dat ze straks weer
zelfstandig in de maatschappij
kunnen functioneren."
KERKDIENSTEN
LEIDEN
Herv. Gem. Hoogl. kerk geen dienst; Pe-
truskerk 11.45 oec. stud, dienst; Mare-
kerk lOdsvd Beek, 17 ds Smaling; Ma-
ranathak. (L. Morsweg) 10 ds Nauta;
Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 en 11.15
past. Scholtes; Bethlehemkerk (Drifr
str.) 10 mwdrs vd Wel, Open Deur-
dienst mmv Emoenakoor; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) lOdsVan Hunnik;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds Bloemert;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pasteur
Ribs; 'Stevenshof' (rk kerk Haagse
Schouw) 11 ds Dekker-Keiler. Acad.
Ziekenhuis 10 10 ds Schaap-de Vries.
Diaconessenhuis elke za 10.30 rk.
dienst, en zo 10.30 kand. Al-van Holst.
Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk
Vredeskerk zie herv. gem.; Oude Vest-
kerk 10 ds Alblas; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; ver
zorgingstehuis Groenhoven lOdsVan
Wallinga; Merenwijk zie herv. gemeente.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 dsïiek-
stra, 17 ds Wendt. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 10 en 17 ds Den Hertog.
Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp). Ge
ref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Drift-
tert. Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lok-
horstk. Pieterskerkstr.) 10 ds Brüsewitz.
Baptistengemeente (aula 'Nieuweroórd',
Rijnsburgerweg 124) 10 ds Agtereek.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3) 9
evang. Sussenbach, 10.30 evang. A.
Piet. Evangeliecentrum-Pinksterbew.
(Bethlehemskerk Lammermarkt) 10 en
19 ev. Zijlstra. Pinkstergem. (0. Vest
13) 10 dhr Eikerbout. Volle Evangelie
Gemeente (Haarlemmerweg 36) 11
evang. Daniël. Christengemeenschap
(Vestestr. 49) 10.15 mensenwfjdings-
dienst; Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenèsteeg) 10 en 17. Nieuw-
Apost. Kerk (H. RijrtÖ. 2£).- 9.30 en 17,
elke za 10 tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12
predikatie. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr.
v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.)
10,11 en 12. Oud-Kath. K. (Zoeterw-
.singel) 10, behalve 2e weekeinde van
de maand: za 19. Rooms-Kath. K.
Haagwegza 19, zo 10.30; Herensingel
za 19, zo 11; Rijndijk (Stevenshof) za
19, zo 9.30 (eerste zondag van de
maand 11 uur); Steenschuur za 10,19,
zo 8.30,10,11.30,18 en 19 (lof);
Boshuizerkade za 19, zo 10; Lammen-
schanswegza 19,10; Haarl.straatza
19, zo 10.30 en 12.15; Merenwijk zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
de).
AARLANDERVEEN
Herv. Gem. 10 ds Pannekoek, 19 ds J.
vd Berg. Geref. Kerk 10 dr Vlijm,Voor
schoten HA, 18.30 dsVan 't Hoff, Bos
koop HA. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 17
ds Nieuwenhuize, Mijdrecht. Rk Kerkza
19, zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN
Herv. Gem. Adventskerk 10 ds 't Hooft
HA, 18.30 ds Jonkman HA; Kruiskerk
10 kand. Kemperman, Leiden; Opstan-
dingskerk 10 ds Jonkman, 18.30 ds
Ommering SoW; G. Herderkerk 10 ds
Nieuwenhuis HA, 18.30 ds Huizebosch
HA; De Bron 9 ds Bakker HA, 10.30 ds
Huizebosch HA, 18.30 ds Nieuwenhuis
HA; Ashram (Marsdiep) 10 ds Mulder
HA; Oudshoornse kerk 10 dr Buitkamp,
Rotterdam; Driehoorne 19 ds Mulder
HA; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 ds
Ouwendijk, 18.30 ds De Vreugd, Amers
foort. Geref. Kerk Maranathakerk 10 ds
Fernhout, Amsterdam, 17 ds Wilschut,
jeugddienst; Salv.kerk 10 ds Wilschut;
Kerk en Zanen 10 ds Ommering. Geref.
K. Vrijg. (school Bospark, Beatrixl. 4)
9.30 en 17 ds vd Haar. Ned. Geref.
Kerk (school Willemstr.) 9.30 en 16.30
ds Van Veelen, Soest. Chr. Geref. Kerk
(Grijpensteinstr.) 9.30 en 16.30 ds vd
Meij. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240)
9.30 ëri 16, Bapt.gem. (Molenwërfstr.
1) 10 eh 18.30 ds Koekkoek. 8'apt-
.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10
drs Van Barneveld. Bapt.gem. Ichthus
(aula mavp'H. Düpantweg 1) 10 dhr
Brouwer, 18.30 dhr vd Lugt. VoTle-
evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr.
54) 10 dhr Knoester. Pinkstergem. 'Het
Licht' (A. v. Burenlaan 15) 10. Chris
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bet
hel', hoek Emmalaan) lOdhrTetelepta,
Winterswijk. Leger des H. (Zonneweg 3)
10 en 19 (laatste zondag van de maand
17 u.). Remonstr. Gem. (Van Manders-
loostr. 36) 10 ds Knoppers. Rk Kerk:
Bonifaciusk. za 19, zo 9.45 en 11.30;
Piusk. za 19, zo 9 en 10.30; De Bron za
19, zo 9.30 en 11.
BENTHUIZEN
Herv. Gem. g.o. Geref ./Herv. Gem. (geb.
'De Hoeksteen', Schweitzerstr.-Bem-
hardstr.) 10 dr Klapwijk. Geref. Gem.
9.30 en 18 leesdienst.
BODEGRAVEN
Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Terlouw,
18.30 ds vd Scheur; Salv.kerk 10 ds
Van Slooten, Putten, 18,30 ds Jansen,
Boskoop; BethI.kerk (Nieuwerbrug) 10
ds Nagel, Peru, 18.30 ds Mulder, Sluip
wijk. Geref. Kerk 10 en 18.30 ds Zout
man HA. Geref. Kerk Vrijg. (Ichtuskerk)
9.30 ds Houtman, 15. dsOphoff. Geref.
Gem. (Stationsweg 17) 10 en 18.30.
BOSKOOP
Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds De Reu
ver, 18.30 ds Christ, Rijsoord, jeugd
dienst; De Stek 9.30 ds K. Jansen. Ge
ref. Kerk 9.30 drs Hoogerwerf, Nieuwer-
kerk a/d IJssel, 17 ds Huisman. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 en 17 ds Oosting. Geref.
Gem. 9.30 en 18 leesdienst. Church of
the Nations ('Ons Paradijsje', v. Neslaan
4) 9.30 hr Godschalk.
HAZERSWOUDE
Herv. Gem. 9 en 18.30 ds Alblas. Geref.
Kerk 10.30 ds Huisman, 17 ds Ver-
sluys, Alphen a/d Rijn, Open-Deur-
dienst. Rk Kerk: dorp za 19, zo 10 en
11.30; Anker za 19, zo 11; Rijndijk zo
9.30.
Herv. Gem. 10 ds Verbeek. Geref. Kerk
('Hoeksteen') 10 ds Gesink. Chr. Geref.
Kerk lOdsVan Langevelde, 17 dsVan
Atten, Alsmeer. Christen Gemeente (P.
Breughel laan 36) 10 dienst. Rk Kerk:
Mprt. za 19, zöjO:; Jozefk: Za 19, zo
HOOGMADE
Herv. Gem.' 10 kand drs. Henzen i.s.rr
ds Boonstra. Rk Kerk za 19, zo 9.15.
heim. Rk Kerk za 19, zo 9.30.
Leiden, 18 ds De Graaf; Ontm.kerk 10
ds De Graaf, 18.30 ds Den Admirant,
Oegstgeest. Herv. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Ge
ref. Kerk 10 ds Wolthuis. Rk Kerk za 19,
zo 9.30.
KATWIJK AAN ZEE
Herv. Gem. Herv. Kerk. Centrum 9.30
drs Hovius. Nieuwe Kerk 10 ds Sloof,
16.30 ds Volk, 18.30 ds Stam jr; Ich-
thusk. dis C vd Berg, 18 ds Gorissen;
Pniëlk. 9.30 ds Stam jr, 18 ds Hovius;
Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds Vis
ser, 18dsVoschezang. Overduin 14.15
dsVan Gulik. Herv. Gem. 'De Rank'
(Helmbergweg 10) 10 ds Ruitenburg,
Noordwijk. Geref. Kerk Vredeskerk 10
dsVan Breevoort, VLOK, 17 ds Heene
man; Triumfatork. 10 ds Heeneman.
Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst, 16 ds
- d. Geref
inganL
10 ds Louwerse HA, 19 ds Smit. Chr.
Geref. K. 10 en 17 ds Veenendaal,
dinsd. 19.45 ds Veenendaal. Vrije Chr.
Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 17dsvd
Beid. Geref. Gem. (Remisestr.) geen op
gave. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.)
10 en 17. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 evang. Lok. Soefi
(Zuidduinweg) elke le en 3e zondag,
16.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN
Herv. Gem. lOdsTielkemeijer HA, 15
dsTielkemeijerin Rhijndael HA, 19 ds
vd Lugt HA. Geref. Kerk 10 mwds
Kwast HA, 19 gez. dienst in Herv. kerk.
LEIDERDORP
Herv. Gem. en Geref. Kerk Dorpsk. 10
ds Doesburg, 15 ds Bovenberg, dienst
met verstand, gehandicapten mmv blok-
fluitgroep uit Zoeterwoude, 18.30 ds
Doesburg mmv Pur Sang; Scheppings
werk 10 ds Stegeman; Scheppingskerk
kapelzaal (dienst voor gehoorgestoor
den) 10 dhr Reehorst. Leythenrode
10.30 drs De Leeuw. Elis.-ziekenhuis
10 rector Vijftigschild. Geref. Gemeente
Leiden eo (kèrkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en
16.30 leesdienst. Bapt.gem. (wijkgeb.
Zijikw.) 10 dhr Lourens, Rotterdam. Rk
Kerkza 19, zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN
Herv. Gem. 9.30 ds Cats, 19 oec.
dienst. Geref. Kerk geen opgave. Rk
Kerkza 19, zo 10.
LISSE
Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds De Gelder;
Pauluskerk 10 ds Schalk, Ter Heijde
aan Zee, 19 dsTen Voorde, Katwijk. Ge
ref. Kerk 10 drs Van Midden. Geref. K.
Vrijg. (Prinsessestr. 1) 9 ds Geersing,
16.30 ds Borgdorff. Ned. Geref. Kerk
(Salvatori) 10 ds Brands, Middelburg,
17 ds Kamerbeek, Bunschoten-Spaken
burg. Chr. Geref. Kerk 10 en 16.30 ds
Carlier. Geref. Gem. 10 en 16 ds Tanis.
Evangeliegemeente (Heereweg 52a)
9.45 dhr Spaargaren. Rk Kerk: Agatha-
kerkza 19, zo 10,11.30; Poelpolder za
19, zo 10.30; Mariakerk za 19, zo 9 en
10.15; Engelbew. za 19, zo 10. di 19.
NIEUWKOOP
Herv. Gem. 9.30 ds Van Mourik, 18.30
ds Wegerif. Geref. Kerk 9.30 ds Baane.
Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdienst, 19 ds
Beekhuis, R'dam-Kralingen. Remonstr.
gem. lOmwThieme-Tiesing. Evang.
gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regthuys-
plein) 12 nam. Rk Kerk za 19, zo 9 en
10.45.
NIEUWVEEN
Herv. Gem. 9.30 kand. vd Spoel, De
Bilt, 18.30 ds Ouwendijk, Oudshoorn-
Ridderveld. Geref. Kerk geen opgave. Rk
Kerkza 19, zo 9 en 11.
NIEUW-VENNEP
Herv. Gem. 9.30 en 19 ds vd Staal HA.
Geref. Kerk 9.30 en 19 drs Kraan HA.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 16.30 ds Van
Roekei. Rk Kerk za 19, zo 10.
NOORDEN
Herv. Gem. 9.30 en 19 ds Geuze. Geref.
Kerk (W. Verlaat) 10 dhr Schreuder, 19 maand om 12.30).
ds vd Geer, Veenendaal. Rk kerk za 19,
zo 9 en 10.30.
NOORDWIJKERHOUT
Herv gem. Dorpsk. 10 ds Van Sluijs,
gez. dienst; De Zilk zie Dorpskerk. Rk
Kerk Victork. za 19, zo 9.30 en 11; Jo-
zefk. za 19, zo 9 en 10.30; De Zilk za
19, zo 10.30.
OEGSTGEEST
Herv. Gem. Groene of Will.kerk 10 ds
Kooman; Pauluskerk 10 ds Da Costa;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds
Vos-Wiegand. Geref. Kerk 10 ds De
Bruin en pastor Lansbergen, oec.
•dienst. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schil
derschool) 9.30 en 16.30 ds Heida,
Valkenburg. Ned. Geref. Kerk (Gem.cen-
trum) 8.45 ds Boshuizen, Amsterdam,
16 ds Janse. Van Wijckerslooth 16 ds
Stam. Endegeest 10 mwdsPoppe. Vol-
le-evangeliegem. (Gem.centrum) 16. Rk
Kerk Will, kerkza 19, zo 9 en 10.30.
Wijngaarden, Nieuw Vennep. Remonstr.
Gem. 10 dr Meyering, Oegstgeest. Rk
Kerk za 19, zo 10.30 (doopdiensten ie
dere 2e en 4e zondag van de maand om
12).
ROELOFARENDSVEEN
Rk Kerk Mar. Pres. za 19, zo 11 (doop-
dienst iedere le zondag van de maand
om 12.30); Petrus-B. za 19, zo 9.30
(doopdienst iedere derde zondag van de
NOORDWIJK
Herv. Gem. Grote of St. Jeroensk. (Bin-
nën) 10 ds vd Lee, 17 ds vd Plas,
Zwijndrecht, 19 ds C. de Jong, Voor
hout;' Hoofdstr. (Zee) 10 ds vd Schoot;
De Rank (Golfbaan) 10 ds C. vd Bergh,
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds
Kuiper, 17 ds Elgersma Vmkenl. (Bin
nen) 10 ds Elgersma. Kapel W. v.d.
Bergh-stichting 11 ds Slofstra. 'Sole
Mio' 9 ds Elgersma. Evang. centrum 'De
Ark'(Picképl. 1) 10 dhr Adelmund, 19
dhr Van Duin. Ned. Prot. Bond (aula
O.Zeew.) geen dienst. Rk Kerk Zee za
19, zo 10.30; Binnen za 19, zo 9.30 en
RIJNSATERWOUDE
Herv. Gem. 9.30 drs vd Hoeven, 19 oec.
dienst. Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst,
'14.15 ds Westerink.
RIJNSBURG
Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30 ds Wis
se, 17 ds Verboom; Bethelkerk 9.30 ds
Verboom. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds
Terpstra, 17 ds Ribberink; Immanuel-
kerk 9 en 10.30 ds Ribberink; Mara
nathakerk 9.30 ds Verschoor, 17 ds
Terpstra. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 17.15
ds Grutter. Chr. Geref. K. 9.30 en 17 ds
Van Ek. Evang. Christengem. (aula
mavo) 10 ds vd Vlugt, Harderwijk. Rk
Kerk za 19, zo 9.30 en (chr. tuin-
RIJPWETERING
Rk Kerk za 19 (avondmis in Oud Ade),
zo 10.30.
SASSENHEIM
Herv. Gem. 9 en 10.30 ds Keuning. 19
ds Kattenberg, SoW Open-Deurdienst
mmv jeugdkoor de Lenteklokjes en orga
nist George Germans. Geref. Kerk 10 ds
Biewinga, 19 zie Herv. Kerk. Chr. Geref.
K. 10 en 17 ds Hogenbirk. Ned. Prot.
Bond (Jul.laan 17) geen dienst. Rk Kerk
za 19, zo 9.30 en 11 (doopdienst iedere
laatste zondag van de maand om
12.30).
TER AAR
Herv. Gem. 9.30 en 18.30 ds Vlasblom.
Geref. Kerk 9.30 ds De Reus, 18.30 ds
Van Oudenallen, Woubrugge. Rk Kerk
Aardam za 19, zo 9 en 12; kerk Lange-
raar za 19, zo 9.30 en 11.30.
VALKENBURG
Herv. Gem. 10 dr Vermeulen, 18.30 prof
vd Beek. Geref. Kerk 10 dhr De Ridder,
Sassenheim, 18.30 drs Oegema, Oegst
geest. Geref. K. Vrijg. 9.30 lees
dienst, 17.30 ds Heida, VLOK.
VOORHOUT
Herv./Geref. Kerkgemeenschap 10 ds
Baas, 17 ds Boekhout, jeugddeinst. Rk
Kerkza 19, zo 9.30 en 11.
Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Schaap
HA.; De Ontmoeting (Noordhofland) 10
drs De Boer-Hessel HA; 'Rehoboth' (Van
Leeuwenhoekkade) 9.30 ds Groenen-
berg, 16.30 kand. Molenaar. Hulpen
Heil-kerk rSchakenbos', Leidschen-
dam) 10 ds Honig. Geref. Kerk 10 ds
Ledegang, 19 ds Schaap (gez. dienst).
Geref. K. Vri|g. (Bachiaan) 10.45 ds
Geersing. 16.30 leesdienst. Rk Kerk
Laur.kerk za 19, zo 11.30; M. Gods-
kerk. za 19, zo 10. Anglican Church
(British school in The Netherlands, J. v.
Hooflaan 3) 10.30. Auia-basisgemeen-
schap (in 'De Groene Kikker', Frans
Halsplantsoen) geen dienst.
WADDINXVEEN
Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds Schipaan-
boord, 17 ds Visser. Katwi|k; Hoeksteen
9.30 ds Ruijgrok, 16.30 ds Schtpaan-
boordi Bethelk. 9.30 ds Marchand, 17
dsGoossen; Rehoboth-school 9.30 ds
Goossen, 17 ds De Reuver; Imm.kerk
lOdsVan Houwelingen, 17 dr Haitema,
Boskoop. Geref. Kerk Kruisk. 10.15 ds
Bongers; Ontm.kerk 9.30 ds De Moor,
17 ds Bongers. Geref. K. Vrijg. (Kruis
kerk) 8.30 en 14.45 ds Hoogendoorn.
Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 17 ds vd
Want. Oud-Geref. Gem. (Mercuriusweg
29) 10 en 18.30 leesdienst. Remonstr.
Gem. 10 ds vd Laarse. RK Kerk St. Vic
tork. 9.30, Ontmoetingsk. za 19, zo
11.15.
WASSENAAR
Hen/. Gem. Dorpsk. 10 ds Steenstra,
16.30 drs Van Campen, Woerden; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds Janse de
Jonge; Messiask. 10 ds Hellendoorn.-
Dorpscentrum 9.30dsVan Dis. Geref.
Kerk Zijllaan 10 ds Heule. Den Haag,
17 ds De Bruin, Oegstgeest. Ned. Prot.
Bond (Kerkdam) 10.30 ds Fockema An-
dreae. RK Kerk Jozef za 19, zo 9.30 en
11; Will, za 19, zo 9.30 en 11; GH za
18, zo 10.30.
WOUBRUGGE
Herv. Gem. 9.30 dsVan Dok. Alphen
a/d Rijn, 18.30 ds Bakker, Alphen a/d
Rijn. Geref. Kerk 9.30 dsVan Oudenal
len. Woubrugge, 18.30 ds Hemer.
Woerden. Ned. Prot. Bond (De Wijk,
Schoolstr. 20) 10.30 dhr Peters, Al
phen a/d Rijn. Rk Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN
Herv. Gem. 9.30 dienst. Geref. Kerk
9.30 dr Haltsma, 19 dhr Schreuder.
Rk Kerk St. Jan zo 9.30; Chr. D.enaark^
za 19, zo 10. Meerburgkerk H. Rijndijk
za 19, zo 10.30.
ZWAMMERDAM
Herv. Gem. 10 ds Dubbeldam, 18.30
zie Geref. K. Geref. Kerk 10 drs De Goe
de, Waarder, 18.30 ds Dubbeldam, gez.
jeugddienst. Hooge Burch 11 past.
Hoeksel.
