Medium tussen
dood en leven
>TJ
zaterdags
ZATERDAG 11 JANUAR11992
bijvoegsel
In de herfst van zijn artistieke loopbaan beleeft
zanger, songschrijver, gitaristen dichter Lou
Reed hoogtepunt op hoogtepunt. Met het
uitbrengen van 'Magic and Loss' heeft hij zojuist
een drieluik voltooid, dat bestaat uit
conceptalbums. Zo was 'New York' een muzikaal
portret van de logge metropool en 'Songs for
'Drella' een requiem aan kunstpaus Andy
Warhol. 'Magic and Loss' is opnieuw het
resultaat van een rouwproces. De uitgave van de
plaat valt samen met Reeds literaire debuut.
john oomkes
H et hangt er maar van af
I welke van mijn beide per-
JL JLsoonlijkheden op een be
paald moment de baas is." Lou Reed grijnst,
laat zijn smoelwerk vervolgens een stollings
proces doormaken en roept dan: „Grapje".
Thought and Expression, denkbeeld en ex
pressie. Het is de titel van Reeds literaire de
buut. Het boekje omvat een selectie uit de
enkele honderden teksten die hij tussen 1965
en 1990 schreef. In enkele tientallen gevallen
genieten ze een grote bekendheid in song-
vorm: Heroin, Waiting for my Man, All To
morrow's Parties, Walk on the Wild Side, Sal
ly can't dance, Street Hassle. De bundel
songs die New York portretteren, en de aan
Andy Warhol opgedragen Songs for 'Drella.
Denkbeeld en expressie. Between thought
and expression lies a lifetime, tussen die bei
de uitersten ligt een heel leven, dicFitte Reed
(in de song Some Kinda Love). Hij had het
daarbij óók over zichzelf. „Ja. Het is moeilijk
om het evenwicht tussen beide te vinden."
Thought and Expression. Zelfanalyse en
fantasie. Controle en drift. Misschien bevat
het boekje om die reden een kort verhaal,
een anecdotisch beleefde droom en twee ver
slagen van interviews die Reed had met de
Amerikaanse schrijver Hubert Selby en de
Tsjechische toneelschrijver en president Va
clav Havel.
Observaties
Lou Reed, dichter. Het is even wennen om de
Metal Machine Guru de man die het in
1975 presteerde om pure, elektrische herrie
op de plaat te zetten zó te zien. Het door
Sylvia Reed mooi vorm gegeven boekwerkje
helpt mogelijke bedenkingen tegen de juist
heid van de literaire pretentie te overwinnen.
Je oog valt op:
Waltzing Matilda whipped out her wallet
the sexy boy smiled in dismay
She took out four twenties cause she liked
round figures
Everybody's a queen for a day.
(uit Waltzing Matilda, van het
album Street Hassle)
En je weet waarop Reed doelt als hij zegt dat
't hem grijze jaren kost om zijn observaties
en gedachten vorm te geven. Zodra je Lou's
teksten leest, hoor je in gedachte zijn sonore
stem. In het achterste van je kop borrelt als
vanzelf de muzikale verpakking op. Geen
wonder dat Reed ten lange leste zijn schroom
heeft overwonnen dergelijke teksten droog
voor te lezen. In Nederland zal hij dat bin
nenkort, onder strikte geheimhouding, ook
doen. In the beginning was the word
schrijft Reed in het voorwoord van Thought
and Expression.
Parijs is een stad die op dichters en filoso
fen is gebouwd. Het is december en opmer
kelijk zacht weer. In een respectabel hotel op
een steenworp van de Place Etoile geeft Reed
een week lang belet aan een vijftiental Eu
ropese journalisten. In tegenstelling tot ande
re keren is er niemand die voor
aanvang van het gesprek afspra
ken vastlegt over de onderwer
pen die 'niet kunnen'. Alles kan.
Al moet je ook niet zo brutaal
willen zijn als die Britse journalist
die bij Reed informeerde naar
zijn geloofwaardigheid als street-
rocker, gezien de luxueuze omge
ving waar de musicus op dat mo
ment verbleef. En toen dat het
gesprek niet op gang wilde bren
gen vroeg de man waarom Reed
zijn nieuwste album niet 'Death'
had genoemd. Daar ging het per
slot van rekening over, toch? De
dichter zelf liet de vraag onbe
antwoord en wees op de deur
met de woorden: „Als ik nog 'ns
een plaatje maak, bel ik je op.
Kun je me een titel suggereren."
Inspirator
Reed steekt een sigaar op ten te
ken dat hij zich prettig voelt. We
praten over de erkenning die
hem ten deel viel toen hij in ok
tober 1990 in Praag was, en op
uitnodiging van een Amerikaans
tijdschrift Vaclav Havel opzocht
strikt genomen een collega-
dichter. De Tsjechische president
vertelde Reed niet alleen dat hij
zijn collectie Velvet Under
ground-platen (Lqu's eerste, le
gendarische band uit de jaren
zestig) koesterde, maar dat zijn
teksten een bron van inspiratie hadden ge
vormd voor de intellectuelen uit de Praagse
dissidentenbeweging. Reed als inspirator van
de Fluwelen Revolutie.
Reed: „Zo veel tijd had hij niet voor me.
Wat wil je?, een president. Maar toch wilde
Havel dat ik dat compliment kreeg. Het steeg
boven alles uit wat ik me had kunnen voor
stellen over de invloed van mijn teksten. Ik
had grote moeite om het ook te geloven. Het
was een jongensdroom die uitkwam."
Het interview met de Tsjechische toneel
schrijver toont Reed van een, althans in deze
omvang ongekende, kwetsbaarheid. Als Ha-
vel hem vraagt in kleine kring voor diens
Praagse vrienden op te treden, vertelt de
rockster dat hij zeer hecht aan zijn privacy en
dat hij elke situatie waarin hij vertoeft onder
zijn controle wil brengen of houden. Lou,
achteraf: „Toch trad ik daar in een club op
iets dat ik normaal nóóit meer zal doen. Zelfs
als ik weet dat ik moet werken in het stamhol
van dissidenten."
Reed schrijft in zijn interview zelfs dat hij
meer moeite heeft met het optreden voor een
klein publiek dan voor 70.000 mensen tijdens
het Wembley-concert in 1989 ter ere van de
70-jarige verjaardag van Nelson Mandela.
Grappig is dat hij daarmee twee politieke si
tuaties (Zuidafrika en Oostblok) aan elkaar
koppelt.
Lou: „Het zfjn analoge situaties. Vandaar
dat ik dat interview zo begin: Mandela zat ja
ren vast op Robbeneiland omdat hij aan zijn
principes vasthield. Na zijn vrijlating bleek
hij nog steeds niet van mening te zijn veran
derd. Met Havel was het precies zo. Hij be
landde in de cel omdat hij een vriend weiger
de af te vallen en werd na een paar jaar vrij
gelaten. Hij zocht niet het Vrije Westen op. Ik
wilde uitvinden waarom hij dat niet had ge
daan. Hij had gemakkelijk rijk kunnen leven
in het westen. Zijn stukken zijn overal gepu
bliceerd. Lui in New York wilden hem over
laten komen en hem in Amerika laten blij
ven. Waarom voelde hij daar niet voor?"
„Ik heb het hem expliciet gevraagd. Want
het is een staaltje buitengewoon gedrag. Hij
sprak een paar woorden bij het graf van een
bevriende dissident op straffe van het feit dat
ze 'm zouden opsluiten. Hij zei slechts dat hij
niet anders kon. Waarom ga je dan het land
niet uit, zeiden de communisten. „Omdat ik
hier leef en woon", antwoordde hij. Natuur
lijk. Het is zo simpel dat het antwoord je ver
baast. Dat antwoord had effect op mijn kijk
op de wereld. Havel vertelt je: do the right
thing je moet het juiste nastreven. Sure.
Maar het is wèl de moeilijkste opgave in het
leven, 't Helpt als je je kunt optrekken aan
een voorbeeldfiguur."
Geen keus
„Zodra je Havel ontmoet dit is voor mij
nog steeds even ongelooflijk als toen ilchet
destijds hoorde kun je meteen zien waar
om hij zo'n verschrikkelijk gevaarlijke figuur
was voor een totalitaire maatschappij die zo
onderdrukkend was. Je mag 'm meteen. He's
a good guy, you know what I mean? Hij be
hoort tot het type dat onmiddellijk het stra
lend middelpunt vormt van elk gezelschap.
Ik heb dat helemaal niet, maar ik hou van dat
Lou Reed: worstelend met denkbeeld en expressie.
De worsteling van Lou Reed met gevoelens die niet zijn opgelost
soort mensen. Zolang je bij ze in de buurt
vertoeft, voel je je beter. Ze zijn net de zon.
Van Havel wéét je dat-ie deugt. En wat deden
de communisten met hem zodra hij een
krans op het graf van zijn vriend legde? Ze
sloten 'm voor acht jaar op."
„Wat zeg je tegen Havel? Tegen Mandela?
Dat ze een keus hebben? Dat ze zich niet
hoeven op te offeren? Nee, zegt zo iemand:
nee, ik heb geen keuze. Die mensen kun je
eenvoudig niet shockeren."
„Wat moest ik met Havel? Tijdens ons ge
sprek zei hij dat hij wilde dat ik optrad in een
club. In een club?, zei ik nog. Waarom ont
moet ik niet enkele van je vrienden op mijn
hotelkamer of bij iemand thuis? Nee, nee, zei
Havel. Dat is erg elitair. Nee, ik wil dat je een
paar speciale vrienden in een club ontmoet.
Okay. Het viel mee. Het was niet enkel een
club, r
/er de Tsjechoslowaakse president Vaclav Havel: „I
i het juiste na te streven. Sure. Maar het is wèl de n
in het leven." f
i plek waar de dissidenten des
tijds informatie konden uitwisse
len. Je ontmoet daar mensen uit
Havels kabinet die eigenlijk vers
uit de gevangenis komen."
Niet Havel hoe zeer Reed
hem ook respecteert dient Lou
als role-model, maar twee goede
vrienden die hem begin 1991
kort achtereen ontvielen. De ene
is een goede vriendin, Rita. De
ander, Doe Pomus, geniet bij lief
hebbers van teenage-lovesongs
een onberispelijke reputatie.
Waar Rita een mysterieuze rol
speelde in Reeds leven, zal die
van Pomus in Lou's bestaan als
nog voor opzien baren.
Magic and Loss is Reeds eigen
grafkrans voor Doc en Rita. De
plaat kenmerkt zich door een re-
quiem-achtige opbouw, de mu
ziek door een subtiel toegepast
Instrumentarium en mooie, afge
ronde melodieën. Waar het re
quiem dat Reed samen met John
Cale voor Warhol maakte, bleef
steken in het verwerken van
rouw, doet Lou nu een stapje
verder. De dood neemt, en
schenkt iets voor terug. Noem
het loutering. Magic and Loss.
Mediamiek
Reed: „Het was in sommige op
zichten zwaar omdat het werk
emotioneel veel van me vergde.
Aanvankelijk kon ik niet geloven
wat ik allemaal opschreef. Ooh, my god! Hoe
kan ik dit? Hoe kan ik deze invallen ook nog
opnemen? In tweede instantie dacht ik: well,
dit gebeurt kennelijk met me. Het deed er
niet toe wanneer ik werkte of hoe ik werkte,
deze teksten borrelden in me op."
De dichter beschrijft een mediamieke er
varing het gevoel zich open te moeten
stellen voor inspiratie. „Ik heb van mijn ver
leden geleerd- Jj^probeer niet te verhinderen
wat er op-zutke momenten met me gebeurt.
Ik tracht enkel zo gunstig mogelijke situaties
te scheppen zodat alles zich zonder enige be
lemmering kan afspelen. Of ze nou van fysie
ke of emotionele aard zijn. Het is eigenlijk
net zo helder als wanneer Havel zegt: I live
here, ik hoor hier nu eenmaal thuis. Ik bezat
dat gevoel al voordat ik Havel ontmoette,
maar hij heeft me het gevoel van waardering
voor die helderheid bijgebracht. Ik hou van
simpele dingen: I live here. En dit werd ge
schreven, omdat het geschreven moest wor
den.
Na het voltooien van tien songs droogde
de inspiratiebron even op. Reed: „Vooraf zei
ik tegen mezelf: als ik er tien
schrijf, kan ik achterover leunen.
Ik haalde er tien, maar ik kon me
niet ontspannen. Ik dacht dat 't
er opzat, maar het was nog lang
niet afgerond. We waren pas op
driekwart van de af te leggen
weg. Op een ochtend, rond vijf
uur: boem! Klaarwakker. Jesus! Ik
rende naar mijn computer.
Nummer elf. Ik belde mijn muzi
kanten de volgende dag op. 'Ik
dacht dat we er waren, maar ik
heb net het leven aan nummer
elf geschonken."
Na elf kwam twaalf. „En der
tien, en toen de laatste, Magie
and Loss. De titelsong. Die som
de alles op, vatte alles nog even
samen. Ik wist niet wat me over
kwam toen die tevoorschijn
kwam. Better be careful, son of a
bitch, zei ik tegen mezelf Ik
ben erin geslaagd teksten te
schrijven die poëtisch zijn. een
verhaal vertellen en ook nog op
muziek zijn gezet."
„Ik meen 't echt oprecht als ik
zeg dat dit misschien wel een
nieuwe kunstvorm is. Deze bron
droogt niet meer op. Dit is het.
Magic and Loss is een grote stap
voorwaarts voor me, het is de
quantum leap. Bovendien heb ik zoiets als: ik
weet hoe ik dit karretje moet besturen."
Evenals bij Thought and Expression het ge
val is, vormt de titel Magic and Loss een
tweëeenheid die in zichzelf een tegenstelling
is. Reed: .Aanvankelijk wilde ik een album
schrijven rond het thema 'magie' en rond
'magische ervaringen'. Maar toen ik eraan
begon, merkte ik dat ik over 'verlies' schreef.
Pas nadat ik me daaraan had overgeleverd,
keerde het oorspronkelijke thema terug en
bleken de twee begrippen met elkaar verwe
ven te zijn."
Doodsstrijd
In verschillende songteksten op Magic and
Loss beschrijft Reed hoe hij getuige was van
het wegteren van Rita en Doe. De laatste
uren op aarde zijn voor hem de kostbaarste,
omdat ze de stervenden nog eenmaal al hun
glorie gunnen. Het is ook al ben je niet
godsdienstig alsof ze in hun laatste restje
tijdelijkheid jou een blik op de eeuwigheid
geven. Lou: „Ze leven via ons verder. Maar in
dit geval heb ik het over monumentale men-
Magic and Loss:
grafkrans voor
Reeds vrienden
sen, die je in their finest hour leert kennen.
Eigenlijk gunnen ze je in hun doodsstrijd een
ongelofelijk geschenk."
„Dat neem je voor jezelf van die ervaring
mee. Voor mij verandert daardoor op magi
sche wijze de negatieve tragedie in iets wat
positief is. Laat 't me op een andere maniqr
zeggen: deze mensen zouden zeer teleurge
steld zijn als ik in een hoekje kroop en nu zou
zeggen: ah!, ik kan niet verder leven. Dit ver
lies kan ik niet accepteren. Dat zou voor hen
afschuwelijk zijn."
Doe Pomus, de songschrijver die nog op
zijn ziekbed en ongehinderd door zijn formi
dabele invalide lichaam schreef over meisjes
lippen en lentegevoelens. zou Reed boven
dien hebben uitgelachen. Reed: „Zeker we
ten! Waarschijnlijk zou hij me iets naar mijn
kop hebben gegooid."
Met stemverheffing volgt een rollenspelle
tje: „Lou! Wat doe je nou? Come on, ga d'r te-
Reed had een curieuze vriendschapsband
met Doe Pomus. Lou: „Hij woonde een paar
blokken verderop. Hij had polio in een verge
vorderde vorm, bewoog zich voort op kruk
ken. Kennissen vertelden me: toen Doe jon
ger was. moest je voort maken om hem bij te
kunnen houden. Die krukken hielden hem
geen moment tegen, remden 'm niet af. Later
zat hij in een rolstoel. Maar zo dacht je niet
over hem. Hij schreef de beste tienersongs."
Reed knipt een aansteker open om het
puntje van zijn sigaar te kunnen bevuren.
„Hij liet me nog een liedje lezen Haha!
Ach, ik mis 'm zo."
Weer in het stemgeluid van Pomus, gromt
Reed: "Hey Lou, lemme show you some
thing."
„What is it, Doc?"
„Ik werk aan deze tekst."
Reed laat de act los. „Doe Pomus werd hoe
langer hoe beter. Ik geloof en hoop dat als je
ouder wordt, je inderdaad beter wordt in dat
gene wat je doet. Dat moet ook. Ik geloof dat
volledig. Oefening baart kunst. Al rijd je maar
de hele tijd rond in je auto, dan krijg je van
zelf stuurmanskunst. Zo ook met Doe. Dat
liedje dat hij liet zien heette Life is killing me!
Buitengewoon!"
„De dood komt altijd toch nog onver
wacht. Deze plaat gaat dan ook over gevoe
lens die niet zijn uitgepraat en opgelost. You
don't expect someone to die. Rita stierf in
april, Doc in mei. Beiden aan die vreselijke
ziekte. Bij Doc's begrafenis was ik een van
degenen die het woord voerde. Van tevoren
wist ik niet of ik dat aan kon.
„Ik zei tegen mezelf: waar heb je 't over?
Hoe durf je je te verschuilen? Hoe zo: je weet
niet of je 't kan? Hier staat Sharon, Doc's
dochter voor je, en zij vraagt jou. Natuurlijk
kun je dat. En je zult dat ook. What the fuck is
urong with you? Trek jezelf omhoog! Wees
niet belachelijk! Natuurlijk, zei ik tegen
Sharon. Tiet doet me hartstikke veel dat je me
vraagt. Ik heb geleerd afstand te nemen van
mijn eerste reactie. Ik sprak de rouwenden
toe, van een papiertje, want ik wil niet de du
pe worden van mijn
16 februari, Congresgebouw Den Haag
9 maart, Carré Amsterdam
Lou Reed is een bewonderaar van vrijheidsstrijder Nelson Mandela. „Mandela zat jaren vast omdat hij aan
zijn principes vasthield. Na zijn vrijlating bleek hij nog steeds niet van mening te zijn veranderd. Wat zeg je
tegen zo'n man? Dat hij zich niet hoeft op te offeren? Nee, zegt zo iemand: ik heb geen keus." foto anp
