7
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Het gebruik van asbest gaat ons
land de komende jaren
duizenden mensenlevens en
miljarden guldens kosten. Ooit
leek deze delfstof het ideale
produkt: isolerend,
brandwerend, sterk, ruim
beschikbaar en goedkoop.
Asbest is echter ook
levensgevaarlijk. Een
wetenschap die vaak aan de
laars werd gelapt. De gevolgen
daarvan worden nu in volle
omvang zichtbaar. Volgend
jaar wordt asbest in Nederland
verboden. Maar het jarenlange
onbekommerde gebruik zal
rechters, advocaten, artsen,
ambtenaren en afvalverwerkers
tot ver in de volgende eeuw
extra werk bezorgen.
De speciale pakken
waarin werknemers
in de asbestverwer-
kende industrie die
nen te werken.
FOTO ROLAND DE
BRUIN
Gevolgen asbestgebruik bezorgen juristen, artsen en ambtenaren handenvol werk
Wil Widdershoven uit het Lim
burgse dorpje Susteren mag
in 1985, na 35 jaar trouwe
dienst bij het chemieconcern DSM, op 59-ja-
rige leeftijd met vervroegd pensioen. Ruim
een jaar later wordt hij ziek. De huisarts
denkt aan een flinke griep, maar de pijn, de
kortademigheid en het ophoesten van bruin
slijm gaan niet over. Integendeel, het wordt
alleen maar erger.
Een longarts in het ziekenhuis in Sittard
bevestigt het angstige vermoeden: kwaadaar
dige gezwellen op het longvlies. Mesothe-
lioom, zegt de arts. Asbestkanker, of zoals ze
in Limburg zeggen: de DSM-ziekte. Een half
jaar later is Wil Widdershoven dood.
Widdershoven is niet het eerste, en zeker
niet het laatste slachtoffer van asbest. Wel de
meest bekende. Want op zijn sterfbed stelt
hij zijn werkgever aansprakelijk voor zijn
ziekte en eist een schadevergoeding. Hij had
immers jarenlang met asbest gewerkt. En
mesotheüoom houdt direct verband met het
inademen van asbestvezels. DSM ontkent el
ke aansprakelijkheid. Widdershovens wedu
we die een rechtszaak aanspant, krijgt geen
gelijk. De zaak loopt nog steeds in hoger be
roep.
De 'zaak Widdershoven' drukt Nederland
met de neus op de feiten. Asbest is vooral
na de Tweede Wereldoorlog op grote
schaal gebruikt, zowel in de industrie als in
de bouw. Het blauwgrijze spul is in 'afgeslo
ten' toestand niet gevaarlijk, maar wel als het
wordt bewerkt. Dan kunnen de vezels vrijko
men, die bij inademing zeer gevaarlijk zijn.
Dat was al lang bekend, maar er is lang niet
altijd naar gehandeld. Een nonchalance die
duizenden slachtoffers en miljarden guldens
gaat kosten.
Schade
Experts van de Delftse Technische Universi
teit schatten dat er de komgnde tijd in ons
land jaarlijks tussen de 600 tot 1000 mensen
zullen overlijden aan mesothelioom (asbest
kanker) en aan asbestose, een ongeneeslijke
ziekte veroorzaakt door afzetting van asbest-
stof in de longen. Het gaat vooral om werk
nemers in de asbestverwerkende industrie,
de (scheeps)bouw en personeel van isolatie
bedrijven en garages, waar remvoeringen van
asbest worden vervangen. En om slopers, die
werken in gebouwen waar asbest in zit. Het
'hoogtepunt' wordt rond het jaar 2000 ver
wacht, omdat de asbestziektes een lange in
cubatietijd hebben.
Daarnaast is er de financiële schade. In
Nederland is sinds het begin van deze eeuw
1250 ton ruwe asbest gebruikt. Ongeveer de
helft daarvan is er nog steeds. Het zit overal.
In vloerbedekkingen, waterleidingen, sche
pen, golfplaten, remvoeringen, maar vooral
in woningen en gebouwen. En dagelijks komt
er nog nieuwe asbest bij, want het spul wordt
pas in 1993 verboden. Volgens grove schat
tingen kost de verwijdering van de asbest de
komende decennia minstens vijftig miljard
gulden.
Duizenden doden en miljarden guldens
schade, het zou voldoende moeten zijn voor
een lichte volkspaniek. Maar daarvan is
vreemd genoeg geen sprake. De Rotterdamse
jurist George Deibei, die in opdracht van de
FNV een boekje schreef over schadevergoe
ding voor asbestslachtoffers, heeft wel een
verklaring voor de merkwaardige stilte rond
asbest.
„De gevallen van asbestziekten zijn ver
spreid over het hele land, er is geen duidelij
ke concentratie op één punt. Bovendien
word je niet direct ziek, maar pas twintig tot
dertig jaar later. Je loopt een risico, dat is al
les. En het is niet besmettelijk, hè. Dan ben je
verzekerd van aandacht, dat zie je aan aids."
Toch krijgt het asbest-probleem steeds
meer belangstelling. Dat merkt ook Leon
Widdershoven, zoon van de overleden DSM-
werknemer en secretaris van de stichting As
bestslachtoffers, die na de dood van zijn va
der werd opgericht. Bij de stichting, die as
bestslachtoffers wil helpen, hebben zich al
zo'n 140 mensen gemeld (van wie een kleine
tien inmiddels zijn overleden). De telefoon
tjes naar Widdershovens stichting komen
vooral uit Vlissingen, Rotterdam, Amsterdam,
Den Helder, Delfzijl, Almere (de ex-Amster
dammers), de regio Tilburg/Oss/Eindhoven,
de regio Enschede en Limburg. Widdersho
ven kan de meldingen vrijwel per bedrijf in
delen. Veel scheepswerven, maar bijvoor
beeld ook DSM en Eternit, fabrikant van as
besthoudende golfplaten in het Twentse
Goor.
Lang niet alle slachtoffers willen een
rechtszaak tegen hun werkgever aanspan
nen. Dat begrijpt Leon Widdershoven wel.
„Het is toch tamelijk ingewikkeld, dat zie je
aan de zaak van mijn vader. Je moet bewij
zen dat de ziekte het gevolg is van asbest en
dat de ziekte is opgelopen op het werk en
niet ergens anders. En je moet aannemelijk
maken dat het bedrijf schuldig is."
Dat laatste is overigens een stuk gemakke
lijker geworden. Tegenwoordig moet de
werkgever bewijzen dat hij wèl zorgvuldig
met asbest omgaat, de omgekeerde be
wijslast dus. „Maar dan nog blijft het moei
lijk", zegt Widdershoven. „Asbestkanker is
echt een vreselijke ziekte, je gaat langzaam
en pijnlijk dood. Je moet dan wel heel sterk
zijn om ook nog een rechtszaak te beginnen,
als slachtoffer of als nabestaande. Veel men
sen kunnen dat emotioneel niet aan en ac
cepteren een schikking van het bedrijf."
Smartegeld
Niet alleen slachtoffers en hun nabestaan
den, ook bedrijven en vooral hun verzeke
ringsmaatschappijen geven veelal de voor-
'Ideaal'produkt
kost duizenden
mensen het leven
keur aan zo'n schikking. Meestal gaat het om
enkele tienduizenden guldens. Als het slacht
offer al is overleden hoeft er immers geen
smartegeld te worden betaald. Widdersho
ven: „Veel asbestgevallen blijven verborgen.
Ik heb bedrijven aan de lijn gehad, anoniem
uiteraard. Die zitten met een werknemer die
ziek is geworden, en vragen wat ze moeten
doen. Ik geef ze dan namen van artsen die
bekend zijn met asbestziekten en wijs ze op
de mogelijkheid van een schadevergoeding."
Niettemin zal het aantal rechtszaken van
asbestslachtoffers toenemen, zo verwacht de
jurist Deibel „Er loopt nu een aantal zaken,
en als die met goed gevolg worden afgerond
verwacht ik er meer. De basisuitspraak is er
dan en de rechter hoeft niet steeds alles op
nieuw uit te zoeken."
Het asbestprobleem bezorgt niet alleen ju
risten en artsen meer werk. Ook ambtenaren
hebben het er de laatste tijd druk mee. Met
het asbestbesluitv^an 1978 dat in '83 en '88
werd aangevuld werd het gebruik van as
best in produkten beperkt. Voor die tijd zat er
zelfs asbest in sigarettenfilters. Volgend jaar
komt er een verbod op het werken met, het
bewerken van en het in voorraad houden van
asbest.
.Asbest de wereld uit, te beginnen uit Ne
derland", grapt Ad Besems. Hij is beleidsme
dewerker toxische stoffen bij het ministerie
van sociale zaken en werkgelegenheid en
houdt zich in die hoedanigheid bezig met as
best. Hij erkent dat de overheid tamelijk laat
is met het verbod, maar vraagt begrip. „De
overheid heeft al eerder maatregelen geno
men op het gebied van asbest, een verbod is
echt het uiterste middel. Daarvoor heb je ook
brede steun van de politiek nodig. En die
steun is er pas de laatste tijd."
Geknoei
Het verbod betekent overigens niet dat er in
Nederland over twee jaar geen milligram as
best meer wordt gebruikt. Er zijn nu al uit
zonderingen gemaakt, bijvoorbeeld voor
sommige pakkingen in de chemische indu
strie en voor het gebruik van asbest in rem
voeringen voor zware vrachtwagens. Voor
deze toepassingen zou nog geen goed alter
natief voorhanden zijn.
Vooruitlopend op het verbod wordt er nog
flink geknoeid met asbest. Volgens de Bouw
en Houtbond FNV worden er nog steeds ge
bouwen en woningen gebouwd waarin as
best is verwerkt. En dat terwijl al drie jaar ge
leden in cao's werd afgesproken vanaf janua
ri dit jaar asbestvrij te werken.
„Je hebt altijd werkgevers die het stiekem
toch doen, omdat asbest-vervangende pro
dukten nu eenmaal duurder zijn", aldus een
FNV-woordvoerder. „Het is ongelooflijk als je
weet hoe gevaarlijk het is voor de werkne
mer, en hoe duur het is om asbest weg te ha
len." De bond verspreidt op grote schaal fol
ders, waarbij nog eens wordt gewezen op de
gevaren van asbest en op de gemaakte af
spraken.
Ook het verwijderen van asbest gaat niet
altijd volgens de regels. Het opruimen van
asbest is voor sloopbedrijven nu al een mil-
jardenmarkL Vrijwel dagelijks wordt er in Ne
derland ergens een plafond gesloopt, waarbij
asbest vrij komt Of het nu gaat om de sociale
dienst in Enschede, het Academisch Zieken
huis in Leiden of de treinen van de NS, op
honderden plaatsen wordt al gewerkt aan het
verwijderen van het gevaarlijke spul.
De overheid heeft bepaald dat een sloop
vergunning moet worden aangevraagd, als er
asbest in een gebouw zit. De sloop zelf mag
alleen worden gedaan door gespecialiseerde
bedrijven, die voldoen aan alle asbest-regels
uit de arbeidsomstandighedenwet Dat bete
kent uiterste bescherming van de slopers en
nauwkeurige regels voor het afvoeren van de
asbest.
Maar niet iedereen houdt zich daaraan. De
arbeidsinspectie moet geregeld werken stil
leggen en/of proces-verbaal opmaken. „Vei
ligheid staat bij ons voorop, maar als ik alles
precies moet doen zoals de arbeidsinspectie
het wil, dan is het niet meer te betalen", zegt
een sloper. „Dan moet ik een mevrouwtje dat
een stukje asbest van haar zolder wil laten
weghalen, duizenden guldens laten betalen.
En van die arbeidsinspectie ben ik niet erg
onder de indruk. Die weten vaak zelf niet wat
ze willen."
Medewerker Deylman van Asbest Consult,
een in asbest gespecialiseerd adviesbureau in
Nederhorst den Berg, bevestigt dat beeld
„Het werken met de arbeidsinspectie is erg
verwarrend", zegt deze asbestdeskundige.
„De regels zijn wel dezelfde, maar in elk dis
trict gaat men er anders mee om. Vaak heb 3c
het gevoel dat ik zo'n inspecteur van de ar
beidsinspectie nog veel kan leren."
Deylman waarschuwt voor een soort hek
senjacht op asbest. „Het lijkt nu soms we!
alsof één vezeltje dodelijk is. Dat kan in theo
rie ook, maar dat geldt ook voor één sigaret
Je moet gewoon uiterst zorgvuldig omgaan
met asbest, dan kan er niets gebeuren." Maar
juist daar zit het probleem vaak, erkent de as-
best-deskundige. Zorgvuldig betekent dat het
niet goedkoop is.
„En dat schrikt mensen en bedrijven af.
Honderd gulden per uur voor de loodgieter
vindt men normaal, maar niet voor de as-
best-verwijderaar. Er komt gelukkig verbete
ring in. Mensen worden zich steeds meer be
wust van de gevaren. Vroeger haalde een
werknemer een pijp met asbest zo weg, zon
der goede bescherming. Maar nu zegt-ie te
gen zijn baas: joh, doe het zelf."
Vernietigen
De kosten van het verwijderen van asbest be
lopen de komende decennia tientallen mil
jarden guldens. Variërend van een paar dui
zend gulden per woning tot enkele tientallen
miljoenen guldens bij grote gebouwen, zoals
onlangs bij een ziekenhuis in Nijmegen. Is de
asbest eenmaal verwijderd, dan komt het te
recht op de stortplaats. Asbest valt binnen
kort onder de wet chemische afvalstoffen,
hetgeen inhoudt dat het alleen mag worden
gestort op plaatsen met een vergunning.
Daar wordt het dan, zorgvuldig verpakt en
apart van de andere troep, bewaard.
Want voorlopig weet niemand hoe het spul
te vernietigen. Het zou volgens chemici on
schadelijk kunnen worden gemaakt in een
glasoven, maar dat is zeer kostbaar. Andere
methodes zijn er (nog) niet. Asbest is een po
pulair produkt: goedkoop, sterk en onbrand
baar. En het laat zich die positie maar moei
zaam afnemen.
ZATERDAG 11 JANUAR11992
Een duizend maal
vergrote opname van
asbest van het type
amosiet ('bruine as
best').
FOTO IMW-TNO
