Kunst
'Niet bang
zijn voor
vooruitgang'
Grote oppervlakken voor tekenkunstenaars in Stedelijk Museum
Ondergronds
museum op
Hoge Veluwe
nog onzeker
Zoeken naar
'roots' van
het proza
Woensdag 8 januari 1992 Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: PIET KOOREMAN
Birdlandtour in café De Tregter
LEIDEN In café De Trechter, aan de Herenstraat 1 is van
avond, in het kader van de Birdlandtour, een thema-avond rond
de pianist Lennie Tristano. Hij wordt beschouwd als de 'uitvin
der' van de cool jazz. De avond wordt gepresenteerd door radio
medewerker lan Oldenhof. Aanvang 20.00 uur (Lennie Bird
21.30 uur).
Expositie: 'De Kijker Bepaalt'
DEN HAAG In het museum Swaensteyn in Voorburg is van 16
januari tot en met 15 maart de tentoonstelling 'De Kijker Be
paalt' te zien. Zes bekende Nederlanders, waaronder de zange
res Margriet Eshuis, de bioloog Midas Dekkers, de schrijver Max
Dendermonde en de econoom Arnold Heertje, hebben één
maand een kunstwerk thuis gehad. Reacties legden zij geduren
de die tijd vast op een videoband. De initiatiefnemers, Artoteek
Dordrecht en de Culturele Raad Zuid-Holland, willen dat het
publiek op dezelfde persoonlijke manier kunst benadert.
Moderne Franse chansonniers
DEN HAAG De Koninklijke Schouwburg Den Haag en het In
stituut Francais presenteren dit jaar een aantal moderne Franse
chansonniers. Op 17 januari start Liane Foly de concertreeks.
Vanaf 20.15 uur voert Foly en haar begeleidingsgroep de mu-
ziekcombinatie van chanson en jazz uit.
Expositie Marian Helder
LEIDEN In de maand januari exposeert Marian helder haar
tekeningen, aquarellen en pastels in de blauwe gang van het
Holiday Inn Hotel aan de Haagse Schouwweg 1 in Leiden.
Lezing over Rembrandt
HILLEGOM In het kader van de Rembrandttentoonstelling in
het Rijksmuseum, houdt de kunsthistoricus drs. G.J.D. van Nif-
terik op donderdag 16 januari een lezing met dia's over Rem
brandt onder de titel: 'Rembrandt, de meester en zijn werk
plaats'. De lezing vindt plaats in de grote zaal van De Hoeksteen
aan het Karei Doormanplein 2 te HUlegom. Aanvang: 20.00 uur.
Kaarten voor de lezing zijn te koop bij het kantoor van de Kultu-
rele Raad Hillegom (Prinses Irenelaan 16) en bij het VW-kan-
toor aan de Mariastraat 4 of aan de zaal.
Hendriks directeur Nationale Ballet
AMSTERDAM Dick Hendriks (40) is per 1 februari 1992 be
noemd tot zakelijk directeur van Het Nationale Ballet. Hendriks
vormt samen met artistiek leider Wayne Eagling de directie. Hij
trad in 1973 als publiciteitsmedewerker in dienst van het gezel
schap. Daarna bekleedde hij de functies van chef planning en
marketing en adjunct-zakelijk leider. Hendriks volgt Anton Ger
ritsen op, die zowel deze functie als die van lid van de centrale
directie van het Muziektheater neerlegt. Gerritsen maakt vanaf
1966 deel uit van de leiding van Het Nationale Ballet. Per 1 fe
bruari is hij benoemd tot directeur van de Stichting Kunstkring
Diligentia in Den Haag.
De Groene weigert rectificatie
AMSTERDAM Er is geen sprake van dat weekblad De Groene
Amsterdammer de secretaris van de Nederlandse Toonkunste
naars Bond (NTB) heeft willen kenschetsen als 'een BVD-func-
tionaris'. „De omschrijving was duidelijk bedoeld als metafoor",
aldus mr. W.C. van Manen namens De Groene gisteren tijdens
een kort geding voor. de Amsterdamse rechtbank dat de NTB te
gen het weekblad had aangespannen. De Groene Amsterdam
mer voelt dan ook niets voor de geëiste rectificatie van de ge
wraakte passage in een columnachtige beschouwing van Jac
queline Oskamp. „Hier is sprake geweest van een overreactie op
een als spottend bedoeld betoog," aldus Van Manen.
ARNHEM GPD
De bouw van een ondergronds
museum midden in het natio
nale park De Hoge Veluwe is
onzeker. Er zijn financiële pro
blemen ontstaan tussen de op
drachtgevers, het Haagse Muse-
on en de stichting het Nationale
Park 'De Hoge Veluwe". en de
aannemer. Het is niet uitgeslo
ten, vertelt stichting-directeur
ir. HA Bruning, dat het hele
project wordt afgeblazen als de
partijen het niet eens worden
over de bouwkosten.
Hoe ver opdrachtgever en
aannemer in prijs uit elkaar lig
gen, wilde Bruning niet zeggen.
Bekend is dat het hele project
ruim twee miljoen gulden kost.
De stichting zal er uit eigen
middelen ongeveer één miljoen
aan uitgeven. Via een actie van
de ANWB is ruim een jaar gele
den vier ton voor het museum
opgehaald, terwijl de provincie
ruim één ton uit haar porte
monnee haalt. Verder moeten
enkele sponsors het gat vullen.
Oorspronkelijk lag het in de
bedoeling dat Museonder dit
jaar, kort na de zomer, geopend
zou worden. Het museum, de
eerste ondergrondse ter wereld,
geeft een impressie van alle bio
logische en biochemische pro
cessen die zich vlak onder het
aardoppervlak afspelen. Het
project moet 'verrijzen' in het
hartje van het natuurpark. Het
museum wordt gebouwd in een
soort benedenwaarts gerichte
pyramide.
Ondanks de gerezen proble
men is Bruning optimistisch
over de bouw van het museum.
„Behalve de financiën is alles
geregeld", zegt de directeur. „Ik
hoop dat we eind februari aan
de werkelijke bouw kunnen be
ginnen". De mogelijkheid dat
Museonder nog dit jaar ge
opend wordt, is uitgesloten.
ROTTERDAM FRANS ALTEN
Meer dan dertig schrijvers uit
alle delen van de werela die hun
werk voorlezen, een symposium
over jeugdliteratuur, een ver
taalproject rond het werk van
Hella Haasse, presentatie van
nieuw prozawerk, discussies
over de 'roots' van de schrijver
en de invloed daarvan op z'n
werk, exposities en bezinning
over de positie van de Neder
landse taal in een verenigd Eu
ropa.
Ziedaar het globale program
ma van het tweede Story Inter
national dat van 14 tot en met
19 janauri in het Rotterdamse
Bibliotheektheater aan de
Hoogstraat wordt gehouden.
Centraal op het festival staan
de ruim dertig schrijvers uit
meer dan twintig landen, die
bestaand en nieuw werk voor
dragen. Voor Nederland zijn dal
Ira Bart, Paul Biegel, Marion
Bloem, Mies Bouhuys, Tonke
Dragt, G.L Durlacher. Hella
Haasse. Wim Hofman, Oek de
Jong, Jan Koonings, lan Siebe-
link, Rita Tmqvist en de Suri-
naams-Nederlandse schrijver
Paul Middellijn. Opvallend veel
schrijvers van kinderboeken en
dat is geen toeval: een van de
thema's van deze 'Story' is dan
ook de literatuur voor de jeugd.
„Omdat het tenslotte bij hen
begint. Het kinderboek is voor
de jeugd de sleutel tot de litera
tuur en de cultuur," aldus Mies
Bouhuys, die leiding zal geven
aan het symposium over jeugd
literatuur (donderdag 16 janu
ari, 14.00 uur). Tijdens de pre
sentatie van het programma
noemde ze Story International
uniek in die zin, dat er geen
tweede ontmoetingsplaats ter
wereld is waar schrijvers van
boeken voor kinderen en voor
volwassenen, zo er al een on
derscheid is, elkaar ontmoeten.
Het aan Hella Haasse eewijde
vertaalproject staat onder lei
ding van Jaap Oversteegen. Het
vorige vertaalproject van het
werk van Annie M.G. Schmidt is
volgens Martin Mooij zeer suc
cesvol gebleken en heeft geleid
tot een aanzienlijke stroom ver
talingen, ondermeer in het Rus
sisch, Turks en Perzisch. De re
sultaten van het vertaalproject
zullen op vrijdag 18 januari
worden gepresenteerd.
NIEUWSLIJN
Richie Sambora op de solotoer
Dus zó zie je er uit wanneer je in één week drie jetlags
'oploopt'. Richie Sambora doet reuze zijn best overeind
te blijven, maar de grillen van de tijd hebben zijn biorit
me totaal verstoord. Sambora betaalt de prijs van het so
lo-uitstapje met een vermoeide glimlach."
HILVERSUM «TON DE JONG
'Stranger in this town' heet de
lp/cd waarmee gitarist Sambora
na tien succesvolle jaren in Bon
Jovi naar gezegd wordt: de
hardst werkende rockband in
de business voor één keer
zijn eigen pad koos. Een verras
send sterke poging. In de eenza
me schaduw van het succesvol
le Bon Jovi-bestaan (wereldwijd
68 gouden en platina lp's) ko
men plotseling allerlei onver
wachte talenten boven drijven.
Richie Sambora blijkt meer in
huis te hebben dan louter de
gestampte pot. Een impone
rend nummer als 'Father time',
een symfonisch-getinte ballad,
is heel anders dan wat je van
een Bon Jovi-gitarist zou ver
wachten.
„Ik wilde 'Stranger in this
town' vooral divers maken,
nieuwe dingen proberen", ver
telt Sambora. „Daarom heb ik
'Father time' ook zo met strij
kers gekruid, om er een mix van
klassieke- en rockmuziek van te
maken. Een luisterervaring
moest het worden, deze plaat.
Ik hoop dat ik daar in geslaagd
ben."
Ego
Tien jaar leefden ze, vrijwel on
afgebroken, bovenop eikaars
lip, jon Bongiovi en zijn kornui
ten. Hun grootste succes, de Ip-
/cd 'Slippery when wet', ver
kocht wereldwijd niet minder
dan 14 miljoen exemplaren, de
opvolger ('New Jersey') deed
het met 10 miljoen stuks ook
niet onaardig. Maar het werd
tijd voor een adempauze: de
laatste twee wereldtournees be
sloegen samen in totaal bijna
vier jaar.
„Zo groei je als muzikant niet
echt. Je speelt in feite vier jaar
achter elkaar dezelfde twintig
songs", verzucht Sambora.
„Daarom móést ik dit doen, die
solo-plaat. Ik heb nu al tien jaar
van mijn leven aan die band ge
wijd en dan mag je op goed mo
ment je dromen en angsten wel
eens onder ogen zien. Laat het
maar gebeuren, dacht ik."
Hij wekt niet echt de indruk
van een popster die zijn ego zo
nodig (verder) wenste op te
poetsen met een solo-avontuur.
Bovendien, lopen leden van een
supergroep niet licht het risico
van een individuele flop en
(vervolgens) een gedeukt ego?
Zelfverzekerd: „Ach, mislukking
is voor mij de moeder van
avontuur. Als je bang bent voor
falen, ben je bang voor leren.
De enige manier waarop je
leert, is door fouten maken."
Smakelijk verhaalt hij van een
reusachtige blunder, die hij be
ging in de vroege dagen van
Bon Jovi. De band zou, in het
voorprogramma van ZZ Top,
voor het eerst in Madison Squa
re Garden (New York) optreden.
Sambora stelde zanger Jon Bon
giovi voor het publiek even op
te warmen door een half mi
nuutje zijn gitaar te wurgen,
maar bij het eerste akkoord
blies hij al zijn versterker op.
Daar stond hij, in het aange
zicht van 20.000 mensen, alleen
en verlaten, de gitaar amechtig
zwijgend voor zijn torso.
Diepgang
Voor een gitarist, die doorgaans
af en toe slechts wat achter
grondvocalen voor zijn rekening
neemt, blijkt Sambora solo over
een verrassend sterk en plooi
baar stemgeluid te beschikken.
De oogst van een paar bijlessen:
„Ik was erg onzeker over de vo
calen op deze elpee, ik wist niet
of ik het goed genoeg deed. Ik
heb de stempartijen ook in drie
keer opgenomen, in drie ver
schillende fasen van de opna
men. Voor de laatste takes heb
Richie Sambora blijkt meer in huis te hebben dan louter de gestampte pot
ik nog een vocal-coach ge
huurd, voor dat laatste beetje
emotie. Eerder had ik nooit aan
stemtraining gedaan, maar het
hielp me enorm. Negentig pro
cent van de vocalen heb ik in de
laatste week opgenomen."
Diepgang is Sambora niet
vreemd. Een nummer als 'The
answer', waarin hij de zin van
het leven ontleedt, verrast bo
vendien in zijn klassieke een
voud. „Ik schreef het nummer
toen ik 19 was", meldt hij. „Ik
was een jongeman op zoek,
zoekend naar antwoorden. Ik
was net van school af om het in
de muziekbusiness te maken en
het lukte voor geen meter. Dan
vraag je je wel eens een paar
dingen af. Die emotie wilde ik
op deze elpee hebben, om de
luisteraars iets te geven waar
mee ze zich allemaal konden
identificeren. Iedereen staat wel
eens stil bij de zin van het leven.
Maar inderdaad, ik zou het nu,
een decennium verder, niet
meer kunnen schrijven. I'm in a
different frame of mind."
„Als m'n leven morgen op
hield, zou ik een gelukkig man
zijn", filosofeert hij. „Dan heb ik
succes gekend en mooi geleefd.
Ik ben in de positie geweest om
een langgekoesterde wens, een
solo-elpee, in vervulling te laten
gaan. Zonder tijd- of geldlimiet,
dat is ook wat waard. Als je de
druk van de tijd niet kent, kun
je élles voor elkaar krijgen. Veel
bands krijgen die kans niet. Ik
reken er ook niet op dat ik eeu
wig succes zal hebben, hoor,
daar heb ik al vrede mee. Ik
weet nog dat we zelfs teleurge
steld waren toen 'New Jersey'
vier miljoen exemplaren minder
verkocht dan 'Slippery when
wet', maar nog altijd zo'n tien
miljoen. Wanneer er van m'n
solo-elpee ook maar één mil
joen verkocht zouden worden,
zou ik al een gelukkig man zijn.
Alles wat er nu nog mee ge
beurt, is slagroom op de taart."
'Je speelt in feite vier jaar
achter elkaar dezelfde 20 songs
Expositie 'Op ware grootte' laat enorme oppervlakken zien
AMSTERDAM
FRANCOISE LEDEBOER
Wie in de veronderstelling ver
keert dat tekenaars een voor
keur hebben voor werken op
kleine, handzame formaten,
wordt in het Stedelijk Museum
onmiddellijk uit de droom ge
holpen. De twaalf tekenaars die
zijn geselecteerd voor de expo
sitie 'Op ware grootte' hebben
vaak enorme oppervlakken no
dig en bereiken daarmee een ef
fect dat vergelijkbaar is met col
lega's die alleen met olieverf of
andere materialen werken.
De selectie is gemaakt uit
kunstenaars voor wie een teke
ning met potlood, krijt en pastel
een zelfstandig uitdrukkings
middel is en geen persoonlijke
'krabbel' als oefenstof voor an
der werk. Conservator Jurrie
Poot heeft gezorgd voor een
grote variëteit aan stijlen, zodat
we een verrassende cocktail van
surrealisme, naturalisme, con
cept- en abstracte kunst krijgen
voorgezet.
Poot legt in de catalogus uit
dat de tekening sinds de Re
naissance weliswaar als de 'va
der' van de kunsten werd be
schouwd, maar tot ver in 19e
eeuw voornamelijk functioneer
de als voorbereiding voor wer
ken in andere media zoals schil
der-, beeld- en bouwkunst Dat
neemt natuurlijk niet weg dat
kunstenaars als Michelangelo
en Rubens ons ook fraaie 'zelf
standige' tekeningen hebben
overgeleverd.
De eeuwenlange dienstbare
rol van de tekening had echter
ook te maken met de praktische
beperking dat papier alleen op
chin son, Thomas van der Lin
den en Jacobien de Rooij.
Wie van conceptueel houdt,
kan zijn hart ophalen bij de
strakke ordening die Paul de
Kort heeft aangebracht in de
nerven-structuren van 'Strings
I, II III'. De Vleescorrecties'
van Otto Egberts hebben een
bijzondere surrealistische zeg
gingskracht, terwijl de met veel
herkenbare beeldelementen
volgestouwde werken van Tho
mas van der Linden juist ge
schikt zijn voor de liefhebber
van expressieve kunst.
Jacobien de Rooij maakte op
enorme oppervlakken kleurige
en geheimzinnige naturalisti
sche (bos) landschappen die
eveneens verrassen door hun
zeggingskracht. De absolute
topper van dit gezelschap is
echter Harold Schouten, wiens
studie naar het effect van licht
op water inmiddels houtskool
tekeningen opleverde met een
heel bijzonder poëtisch effect.
Als schilder heeft Schouten ge
regeld barokke kerken als the
ma genomen. Op de expositie
blijkt nu dat hij ook in een
zwart-wit tekening de sfeer van
zo'n ruimte prachtig weet te
'vangen'. 'Op ware grootte'
toont zo met tal van voorbeel
den aan dat ook in de heden
daagse beeldende kunst de te
kening nog steeds de meeste di
recte en persoonlijke expressie
vorm is.
De expositie 'Op ware groot
te' in het Stedelijk Museum
(Paulus Potterstraat) duurt tot
en met 12 januari. De ope
ningstijden zijn dagelijks van
II.00 tot 17.00 uur.
handgeschepte kleine formaten
beschikbaar was. Technische
ontwikkelingen maakten pas in
de 19e eeuw machinale fabrica
ge van grotere vellen mogelijk,
een uitvinding die van essentië
le betekenis is geweest voor de
promotie van tekenkunst als
zelfstandig uitdrukkingsmiddel.
Verder veranderde ook onze
kunsthistorische blik: tekenin
gen werden niet langer als 'on
af kunstwerk beschouwd, maar
als kunstwerken met een eigen
zeggingskracht.
Cézanne
De Franse kunstenaar Cézanne
heeft ook een persoonlijk stem
pel op deze ontwikkeling ge
drukt. Voor hem was het teke
nen en aquarelleren van min
stens even grote waarde als het
schilderen en hij lijkt volgens
Poot ook bij het werken in olie
verf beïnvloed te zijn geweest
door de uitdrukkingsmiddelen
van de aquarel. Kunstenaars als
Picasso, Braque en Matisse en
de tekenschool van het Bauhaus
zijn deze eeuw eveneens be
langrijk geweest voor de evolu
tie van de tekenkunst.
In ons land heeft de teken
kunst zich pas na de Tweede
Wereldoorlog geleidelijk uit de
schaduw van de schilder- en
beeldhouwkunst gemanoe-
vreerd. Cobra-kunstenaars als
Appel en Constant hebben
weliswaar veel op papier ge
werkt maar deden dit waar
schijnlijk vooral vanwege het
goedkope materiaal. Poot wijst
erop dat hun penseel- en inktte-
keningen, aquarellen en goua
ches bovendien veel verwant-
Een houtskooltekening van Harold
schap vertonen met hun olie
verven. Lucebert, Westerik en
Heyboer hanteerden de teke
ning echter woel als zelfstandig
uitdrukkingsmiddel en kunnen
chouten, zonder titel (1991).
daarom worden beschouwd als
de wegbereiders van de jongere
generatie van wie nu werk is
uitgekozen voor 'Op ware
grootte'.
Vanwege de kwaliteit van al
het geëxposeerde werk is het
moeilijk een keus te maken uit
de zo verschillende inbreng van
Paul de Kort, los van Me-
FOTO GPD
rendonk, Anro Kramer. A. van
Campenhout, Otto Egberts, Al-
lie van Altena, Marlies van Boxel
Appel, Jos van der Sommen,
Harold Schouten, F.M. Hut
