Kunst
Popprijs 1991 voor The Ex
'Kunst Werkt' in fabrieksruimten
Lewkowicz: Mankof
dood, we treuren nooit
Concert ontsierd door
valse snaar en getik
Vierde tentoonstelling van een bedrijfscollectie
Maandag 6januan1992
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOELINGA Eindredactie: JAN RUSDAM Vormgeving: HENK BUIS
9
NIEUWSLIJN
Kaarten Rembrandt-tentoonstelling
AMSTERDAM - Toegangskaarten voor de grote Rembrandt-ten
toonstelling in Amsterdam zijn nu ook aan de kassa van het
Rijksmuseum te koop. Deze kaarten zijn alleen te koop op de
dag van het bezoek. Om teleurstelling te voorkomen adviseert
het museum bezoekers die van deze regeling gebruik willen ma
ken de expositie te bezoeken na 14.00 uur. De tentoonstelling is
tot en met 1 maart elke dag tot 20.00 uur geopend.
Rondleidingen in Koninklijk Paleis
AMSTERDAM - In het Koninklijk Paleis op de Dam in Amster
dam worden op 15 en 22 januari en op 5, 12, 19 en 26 februari,
speciale rondleidingen verzorgd. Aanleiding is de Rembrandt-
tentoonstelling in het Rijksmuseum. Het gebouw heeft in het le
ven van Rembrandt een nogal tragische rol gespeeld, toen het
nog stadhuis van Amsterdam was. In 1656 was de schilder ge
dwongen in de 'Desolate Boedelkamer' afstand te doen van zjn
bezittingen, op verzoek van diverse schuldeisers. Het interieur
van het paleis is vrijwel geheel teruggebracht in de toestand uit
de tijd van Rembrandt.
Greenaway filmt eigen tentoonstelling
ROTTERDAM - De Britse cineast Peter Greenaway gaat de ko
mende dagen filmopnames maken van zijn eigen tentoonstel
ling 'The Physical Self in het Rotterdamse museum Boymans-
van Beuningen. Greenaway wil dit materiaal gebruiken voor een
filmdrieluik met opnames van soortgelijke tentoonstellingen die
hij voorbereidt in Parijs en Wenen. De Greenaway-tentoonstel
ling is nog tot 13 januari te zien in de Maasstad. Ze trok tot nu
toe 75.000 bezoekers. Het museum maakte verder bekend dat
het in 1991 bijna 210.000 mensen heeft getrokken. In 1990 wa
ren dat er 436.000 en een absoluut record voor Boymans. Dit
kwam door de enorme belangstelling voor de Chinese tentoon
stelling 'De verboden Stad'.
Actrice Judith Anderson overleden
SANTA BARBARA - De Britse ac
trice Judith Anderson (93) is vrij
dag in haar woonplaats Santa
Barbara in de VS overleden. De in
Australië geboren Britse, die haar
grootste roem oogste in de VS,
werd een van de bekende toneel -
persoonlijkheden van Broadway.
Op het witte doek schitterde zij
met haar kille uitstraling vooral in
rollen als-die van de boosaardige
huishoudster in de Hitchcock
klassieker Rebecca. Anderson, die
in 1960 van het Britse staatshoofd
I de titel Dame kreeg, verwierf een
Oscar-nominatie voor die rol. Zij
speelde mee in tal van tv-series
en in 1954 kreeg zij een Emmy
voor haar rol in Macbeth. F.en
van haar laatste grote rollen
speelde zij in de Amerikaanse
Judith Anderson: boosaardige soap opera Santa Barbara, waar
huishoudster. .foto ap aan zijtot 1987 meedeed.
BEELDENDE KUNST
RECENSIE.IRENE VAN BEVEREN
Expositie' litho's van Stanislaw Lewkowicz,
Te zien. Galerie AZL, Academisch Zieken
huis Leiden, Gebouw 1, Rijnsburgerweg
10, Leiden Tot 19/1, dagelijks van 10 00-
17 00 uur
Golfplaat, glas en grafiek. Het
enige verband dat daartussen
lijkt te bestaan, is de gemeen
schappelijke voorletter. Maar
wie de AZL-galerie heeft be
zocht, weet beter. Daar expo
seert Stanislaw Lewkowicz
schitterende litho's, afgedrukt
op - jawel - golfplaat en glas.
Voor kenners van zijn werk:
het was eerder te zien in het
Amsterdamse Museum Fodor.
In juni van het vorig jaar om
precies te zijn. Naar aanleiding
van die expositie verscheen in
Het Parool een interview met de
lithograaf. Een kopie daarvan
ligt in het AZL. Een uitkomst
voor degenen die nog onbekend
zijn met Lewkowicz' werk, want
het roept vele vragen op.
De meest banale daarvan is
wat 'O muorto o stuorto accuc-
chiame sempe' betekent. De
meeste litho's dragen namelijk
die titel. Dankzij het artikel is
die direkt vertaalbaar, zonder
eerst een woordenboek te hoe
ven raadplegen. Het is Napoli-
taans voor 'Mank of dood, we
treuren nooit.'
Een positieve levenshouding
spreekt uit die titel. Passend'bij
de man die schreef dat het le
ven de moeite waard is, zolang
de schoonheid van de wereld
bestaat. Van die schoonheid,
vaak verborgen
dingen, getuigen zijn litho's
Zij komen voort uit foto's die
Lewkowicz' in Napels nam. Ze
variëren van monumentale ge
bouwen, geparkeerde auto's,
een oude vrouw met omslag
doek en een rund tot de baai
van Napels. Bij zijn terugkeer in
Nederland liet Lewkowicz delen
van deze foto's uitvergroten in
uiterst sobere tinten.
Dat heeft prachtige wazige
De Amsterdamse popgroep The Ex gaf zaterdagnacht een concert, na afloop van de uitreiking van de Popprijs 1991»foto
sfeerbeelden opgeleverd. Soms
nauwelijks herkenbaar, soms
opgevrolijkt door wat warm
oranjegeel, waardoor de illusie
ontstaat van een zonovergoten
stad.
Lewkowicz heeft met deze
beeldflarden niet alleen het
mooie van Napels willen vast
leggen. Want dan had hij zich
kunnen beperken tot het scherp
afdrukken van zijn foto's. Nee,
zijn werk gaat verder, dieper.
Hij laat de beschouwer zijn her
inneringen zien, zoals die bij
benadering door zijn hoofd spe
len: vaag, met af en toe een
scherp detail of een kleurige
toets, waarmee hij overtuigend
weet te suggereren dat de beel
den die hem meer hebben ge
troffen, hem ook helderder voor
de geest staan.
Om zijn herinneringen zo
goed mogelijk weer te kunnen
geven, heeft Lewkowicz door
zichtige dragers gebruikt.
„Daardoor kan de voorstelling
zich mengen met de omgeving
waaarin het werk is aange
bracht," licht hij toe in het Pa
rool-interview. „Zo ontstaan er
als het ware losse projecties van
beelden zonder duidelijke vaste
dragers, afgebakend door lijsten
en dergelijke. Een illusionair,
niet-materieel beeld, zoals het
ook in het hoofd zit."
De transparante golfplaat ver
hoogt dit effect. Zonder de af
beelding erop doet dit materiaal
al denken aan achterbuurten en
armoede. Daarbij concludeert
Lewkowicz terecht dat golfplaat
de meest realistische voorstel
lingen vervormt.
Lewkowicz heeft al meerdere
malen de Nederlandse grafiek-
prijs gewonnen vanwege „zijn
onorthodoxe beheersing van
het grafisch vakmanschap en
zijn bijzondere beeldende ver
mogen." Wie een bezoek heeft
gebracht aan het AZL begrijpt
dat de jury daarmee geen
woord teveel heeft gezegd.
Maar zelden wordt grafiek ge
toond dat tegelijkertijd zo orgi-
neel, technisch hoogwaardig en
De Amsterdamse popgroep The
Ex heeft de Popprijs 1991 ge
wonnen. Deze prijs voor de
band die de belangrijkste bij
drage heeft geleverd aan de Ne
derlandse popmuziek, is zater
dagnacht uitgereikt tijdens het
popfestival Noorderslag in Gro
ningen.
The Ex heeft de prijs van de
BV Pop - een bedrag van 10.000
gulden en een beeldje van kun
stenaar Theo Mackaay - toege-
Veel gelach
om Offenbachs
'Les Brigands'
OPERA
RECENSIE*ARTHUR VAN DUK
De Nederlandse Opera: Les Brigands van
Jacques Offenbach. Regie: Jérome De-
schamps en Macha Makeieff. Dirigent.
s Langrée.
DEN HAAG - De Nederlandse
Opera heeft met Die Fle-
dermaus van Johann Strauss
een ptiar jaar geleden een fri
vool uitstapje gemaakt in de
wereld van de Weense operette.
Dit seizoen heeft men Les Bri
gands geprogrammeerd, een
van de werken van Offenbach,
die in meer dan een opzicht als
de Parijse tegenhanger kan wor
den beschouwd van de Weense
walsenmagnaat. Werd indertijd
een beroep gedaan op serieuze
medewerkers, nu is het Franse
'Compagnie Deschamps' aan
getrokken dat met hun kermis-
geest en burleske grollen al ge
ruime tijd een aparte plaats in
neemt.
Tijdens de première in Den
Haag viel veel te lachen, de ac-
teurs'waren met gevoel voor ti
ming geregisseerd, maar het
keurslijf knelde en de explosies
aan het einde moesten mis
schien het gemis aan vrijheid
compenseren. Voor zover er een
boodschap is, is die simpel: Een
bende Robin Hood-achtige
bandieten verzint een list om
het hertogelijke hof van Mantua
een slordige drie miljoen lichter
te maken. De list mislukt omdat
de kassier van het hof een gro
tere oplichter blijkt te zijn en de
kas allang geplunderd heeft. Te
gen de schurken aan de top
delft de eenvoudige crimineel
het onderspit.
Jacques Offenbach hield met
zijn operettes het mondaine Pa
rijse publiek ten tijde van het
tweede keizerrijk een spiegel
voor. Alles werd door hem op
de hak genomen: het gedrag
van de gegoede klasse, het mili
tarisme, de opera, het leven aan
het hof en het zwelgen in ro
mantiek. Het publiek is sinds
dien wellicht niet veel veran
derd, maar de humor is dat wel:
de satire in 'Les Brigands' komt
nu over als volstrekt onschuldig.
De actualiteit is verdwenen en
de theatermakers hebben ge
lukkig niet geprobeerd Les Bri
gands te laden met verwijzin
gen naar onze maatschappij.
Het is de verdienste van deze
produktie dat de lachsalvo's van
het publiek worden uitgelokt
met puur theatrale middelen.
kend gekregen omdat de band
al tien jaar lang een geheel ei
gen koers vaart. Zonder conces
sies te doen huldigt de band uit
gesproken maatschappelijke en
muzikale opvattingen, die teza
men bepalend zijn voor hun
veelzijdige repertoire, aldus het
jury-rapport. Deze integere
houding heeft The Ex in bin
nen- en buitenland veel waar
dering en bewondering ge
bracht, zo zei voorzitter Jerney
Kaagman van de BV Pop.
Het juryrapport vermeldt ver
der dat The Ex alles geheel op
eigen kracht heeft bereikt. Bij
het op de markt brengen van
haar materiaal houdt zij alles in
eigen hand; van het ontwerp
van de platenhoezen tot distri
butie. Daardoor heeft The Ex al
tijd zeer persoonlijke en sympa
thieke produkten afgeleverd.
Verder is de band in staat geble
ken zichzelf voortdurend te ver
nieuwen en de muzikale hori
zon te verbreden. De jury ver
wacht dat The Ex een steeds
groter publiek zal bereiken.
„Met de toekenning van deze
prijs hopen we hieraan een be
scheiden bijdrage te hebben ge
leverd", aldus Jemey Kaagman.
De Popprijs is een initiatief
van de Bijzondere Vakgroep
Pop van de FNV Kunstenbond
en de Stichting Conamus. Vori
ge winnaars waren: Mathilde
Santing, Claw Boys Claw, Her
man Brood, The Nits en Urban
Dance Squad. Naast vertegen
woordigers van de BV Pop en
Conamus, bestaat de jury uit
twee popjournalisten, een mu
zikant en een concertorganisa-
RECENSIE WILFRED SIMONS
K&O-Nieuwjaarsconcert Ronald Brau-
tigam met werken van S. Rachmaninoff
(Corelli-variaties), Fr Schubert (Wande-
rer-Fantasie) en M. Ravel (Tombeau de
Couperin).
Gehoord: 5/1Stadsgehoorzaal,
Leiden
Ronald Brautigam heeft in
binnen- en buitenland niet al
leen naam gemaakt als solist,
maar ook als vertolker van ka
mermuziek. Tevens is hij een
veelgevraagd begeleider; zo
trad hij onder meer op met
grootheden als Jaap van Zwe
den. Het is dan ook niet verba
zend dat de bovenzaal van de
Stadsgehoorzaal gisterochtend
vrijwel vol zat met een toege
wijd publiek, dat zich door het
sombere en regenachtige weer
niet had laten afschrikken.
Het concert begon met de
Corelli-variaties van Sergei
Rachmaninoff. Het is een stuk
dat goed bij een klavierleeuw
als Brautigam past: het vereist
techniek en virtuositeit, maar
biedt, door de wisselende
stemmingen van de variaties,
ook veel mogelijkheden voor
eigen interpretatie en expres
sie. Brautigam speelde het met
groot gemak en souplesse. Hij
kleurde de akkoorden donker,
maar toch steeds parelend en
hij legde er die typische sfeer
van onrust en broeierigheid in
die Rachmaninoff kenmerkt.
Vervolgens speelde hij de
Wanderer-Fantasie van Franz
Schubert. Vooral in de laatste
twee delen, presto en allegro,
schitterde hij door een inter
pretatie die ik niet anders dan
als urgent kan omschrijven. De
melodie in die twee delen
moést naar voren, kreeg een
fantastische drive. Toch speel
de hij geen moment gejaagd of
rommelig. Op zon moment
besef je dat je luistert naar een
meesterlijke pianist. Uiterma
te storend was wel, dat juist de
snaar die in die delen het
meest werd gebruikt, plotse
ling ontstemde.
Na de pauze, de vleugel was
inmiddels gestemd, speelde
Brautigam de Tombeau de
Couperin van Maurice Ravel.
Ook hier moeten de akkoor
den op bijzondere wijze wor
den gekleurd; niet donker,
zoals bij Rachmaninoff, maar
juist licht en dromerig.
Brautigam zette goed in en
de eerste drie delen overtuig
den mij geheel, tot er iets
merkwaardigs gebeurde waar
door ik mijn concentratie ver
loor. Er tikte iets mee met
Brautigams spel. Had hij zijn
nagels niet geknipt? Sloeg er
een manchetknoop tegen het
toetsenbord? Of was er iets
mis met het instrument? Ik
weet het niet, maar ik kon al
leen nog maar naar dat nare
getik luisteren en moest rustig
afwachten tot Brautigam zijn
spel had beëindigd.
'SKI' van de kunstenaar Innocente dat op de expositie 'Kunst Werkt' in het Stedelijk Museum in Amsterdam te zien is.
AMSTERDAM«FRANCOISE LEDEBOER
Stedelijk Museum-directeur
Beeren heeft uit de 900 kunst
werken van de Peter Stuyvesant
Collectie een expositie samen
gesteld die 'Kunst Werkt' is ge
noemd. Ook deze vierde ten
toonstelling van een bedrijfscol
lectie toont aan dat hedendaag
se beeldende kunst aan de mu
ren van een fabriek inderdaad
„werkt": het is vast inspireren-
der de dagelijkse arbeid te ver
richten te midden van het ge
toonde werk dan met kale mu
ren om je heen.
De basis voor deze collectie is
eind jaren vijftig gelegd door
Alexander Orlow, de toenmalige
president-directeur van de Tur-
mac Tobacco Company. Hij
kreeg zijn mede-directeuren en
thousiast voor wat toen nog een
uniek experiment was in ons
land: het yerlevendigen van de
kleurloze, strenge en functione
le omgeving van de fabriek in
Zevenaar en de produktieruim-
ten elders in Europa door
kunstwerken van kwaliteit.
De opbouw van de collectie
werd in 1960 in handen gelegd
van de daarvoor speciaal opge
richte Peter Stuyvesant Founda
tion. Het was afwachten welke
kunst de werknemers zou aan
spreken: voor de meesten bete
kende dat immers de eerste
kennismaking met hedendaag
se kunst.
Abstractie
Tegen ieders verrassing ontwik
kelden de werknemers een
voorkeur voor abstracte kunst
en de vele varianten daarop.
„De echte figuratie, de geschil
derde imitatie van de werkelijk
heid scheen maar sporadisch te
boeien en vlug te vervelen",
constateert Renilde Hamma-
cher-van den Brande in een te-
rublik. Zij is oud-hoofdconser
vator moderne kunst van het
museum Boymans-van Beunin
gen en treedt sinds tien jaar op
als adviseur van de Foundation.
Bij de aankopen moet echter
wel rekening worden gehouden
met een ander soort beperking.
Hammacher: „De grote ruimten
en vooral de plaatsing van de
schilderijen op panelen, hoog
boven de machines, stellen heel
bijzondere eisen en bepalen
mede de keuze van de werken.
Een groot formaat en een sterke
'impact' door compositie en
kleur zijn de onontbeerlijke fac
toren die in acht dienen te wor
den genomen."
Uit de selectie van Wim Bee
ren komt die „beperking" in
derdaad duidelijk naar voren. In
de Nieuwe Vleugel van het mu
seum hangen vooral werken
met grote formaten en primaire
kleuren. Uit de ruim vijftig wer
ken van gerenommeerde kun
stenaars als Karei Appel, Ger
van Elk, Per Kirkeby, Robert
Mangold, Fran^oise Morellet,
Niki de Saint Phalle en Arman
do blijkt dat de Peter Stuyvesant
Foundation inderdaad heeft
kunnen vasthouden aan de
doelstelling van Alexander Or
low dat de collectie alleen wer
ken van kwaliteit mocht bevat
ten. De expositie is een opge
wekte uitstalling van kleuren en
vormen geworden: kunst viert
hier feest, zo krijg je het gevoel.
Het Stedelijk Museum Am
sterdam heeft eerder de kunst
collecties van het Bouwfonds
Nederlandse Gemeenten, de
AMRO-bank en Albert Heyn ge
toond en is van plan de reeks
voort te zetten. Bedrijven ge
bruiken hun verzameling na
tuurlijk ook als een chique pu
bliciteitsactie, maar Beeren wil
hen uit idealistische overwegin
gen vooral het voordeel van de
twijfel gunnen. „De ideële ge
dachte van die jaarlijkse reeks is
om aan te tonen hoe kunstwer
ken ook in de werkomgevingen
en niet alleen op exclusieve
plekken die zijn voorbestemd
voor cultuur, een belangrijke rol
vervullen. Wij hopen dat door
deze exposities nog meer be
drijven worden gestimuleerd
om kunstcollecties op te zetten
en uit te breiden", zegt hij.
'Kunst Werkt' is daarvoor in elk
geval bij uitstek geschikt.
De expositie 'Kunst Werkt' in
het Stedelijk Museum (Paulus
Potterstraat 13, Amsterdam)
duurt tot 3 februari. Het muse
um is dagelijks geopend van
11.00 tot 17.00 uur.
Perfect concert
Ferschtman en
Baslawskaya
RECENSIE*JOHN MAY
Concert: Dmitri Ferschtman (cello) en Mila
Baslawskaya (piano), werken van Debus
sy, Faure en Franck.
Dmitri Ferschtman (cello) en
Mila Baslawskaya (piano) wer
den geboren in Moskou en
volgden daar hun opleiding aan
het conservatorium. Vanaf die
tijd spelen zij samen en met an
dere musici. In 1987 vestigden
zij zich in Nederland waar hun
actieve concertleven werd
voortgezet. Ferschtman is mo
menteel hoofdvakdocent aan de
conservatoria van Amsterdam
en Utrecht. Baslawskaya is do
cente aan het Rotterdams Con
servatorium.
Dat zij al vele jaren samen
spelen werd snel duidelijk in het
door hen aangeboden program
ma, gisteren in de Muzenhof.
Zij openden met de Sonate in d
kleine terts van Claude Debus
sy. Dit vrij late stuk van de im
pressionistische meester komt
alleen tot zijn recht wanneer het
vol overgave uitgevoerd word.
Het prachtige ingetogen samen
spel van beide musici maakte
dit toch al mooie werk tot een
zeer fraaie uitvoering waarin ge
voelige dynamische passages
tot in het extreme werden uitge
buit.
Er werd subtiel gebruik ge
maakt van de klankeigenschap
pen van beide instrumenten.
Op sommige momenten gingen
zij werkelijk in elkaar over. De
bussy was een grootheid in ver
fijning. Van Gabriel Faure, een
tijdgenoot van Debussy, werden
drie korte composities gespeeld:
Elegie, Papillon en Sicilienne.
Ook hier was het briljante sa
menspel opvallend. De fijnheid
en het ongewone gebruik van
vooral de pianoklanken, waren
niet zo sterk uitgewerkt als bij
Debussy maar ook hier was het
impressionisme al duidelijk
aanwezig.
Het duo maakt goed gebruik
van de verfijnde expressie en de
gespannen modulaties van Fau
re. Het laatste stuk was de So
nate in A grote terts van de 'va
der' van de Franckiaanse*
school, Cesar Franck. Zijn stijl is
een versmelting van Wagneri-,
aanse compactheid, menselijke
hartstocht en zinnelijkheid. In
de hoogromantiek van Franck
betekent dit lange melodieen,
veel sequensen en zeer krachtig
en expressief. Ferschtman en
Baslawskaya speelden dit werk
met perfecte timing en overga
ve. Zelden heb ik een duo ge
zien dat zo goed op elkaar inge
speeld was, zowel ritmisch als
dynamisch.
