Kunst
'Ik wil geen Ramses
de Tweede worden'
Olympische Spelen in
museum van Oudheden
Spannende bijbelse taferelen
in Joods Historisch Museum
Exposities bij jubileum Amnesty
Dinsdag 31 december 1991
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYCROK JAN RUSDAM SASKIA STOELINCA Eindredactie: HANS SONDERS Vormgeving: PIET KOOREMAN
7
NIEUWSLIJN
Native Dance Principle in LVC
LEIDEN - De Leidse formatie Native Dance Principle (bestaande
uit voormalige leden van Immortal en Blue Velvet) speelt don
derdag 2 januari in het LVC. Het uitgangspunt van hun muziek
is dansbaarheid. De basis bestaat uit House-ritmes, voortslepen
de baslijnen en hectische sample-geluiden, aangevuld met
trash-gitaar, keyboards en zang. Aanvang: 22.00 uur.
Debatten over materialen
AMSTERDAM In de Beurs van Berlage in Amsterdam worden
vier debatten gehouden over de diverse aspecten van de materi
alen hout, ijzer, keramiek en baksteen. De debatten beginnen op
14 en 28 januari en 11 en 25 februari om acht uur 's avonds.
Aanleiding voor het centraal stellen van deze basismaterialen is
in eerste instantie het beursgebouw zelf waarin de te behande
len materialen alle krachtig en onverbloemd aanwezig zijn. Een
tweede aanleiding vormt de hernieuwde belangstelling voor de
materiële en tectonische kwaliteit van de gebouwde omgeving.
Art Nouveau-affiches op expositie
AMSTERDAM Bij de Stichting Amazone in Amsterdam wor
den t/m 27 januari Art Nouveau-affiches tentoongesteld. De se
lectie is samengesteld uit de collecties van het Stedelijk Museum
en het Nederlands Theater Instituut. De expositie laat zien dat
achter de oppervlakkige reclameboodschap waarin louter vrou
wen figuréren, een wereld van symbolen schuil gaat. De Art
Nouveau (Jugendstil) ontstond ruim honderd jaar geleden.
Nu ook cursus over Klassieke Oudheid
1 »e cursussen Egyptologie die
het Rijksmuseum van Oudhe
den in Leiden geeft zijn zo'n
succes, dat nu ook wordt be
gonnen met cursussen over de
Klassieke Oudheid: Griekenland
en het oude Rome.
In het Olympisch jaar 1992
wordt een terugblik gegeven op
de Olympische Spelen uit de
Klassieke Oudheid. Bij Grieken
en Romeinen hadden de goden
veel invloed op het dagelijks le
ven en de Olympische Spelen
waren religieuze feesten ter ere
van de oppergod Zeus. De rol
van religie en mythologie was
enorm groot.
De cursus Van Olympus tot
olympische Spelen begint op
dinsdag 21 januari van 13.30 -
15.30 uur.
Zo'n 250 jaar geleden werden
rond de vulkaan de Vesuvius de
steden Pompeii en Herculane-
um herontdekt. De opgravingen
JE BENT GOED
BIJ DE TIJD
MET EEN LENING
VAN DE GKB
Natuurlijk gaat u voor uw lening
naar een vertrouwd adres.
Zoals de GKB Leiden dus.
Daar maken ze uw persoonlijke
lening of doorlopend krediet
prima in orde voor u.
Snel, zonder poespas en tegen
aantrekkelijke voorwaarden.
Kom maar langs.
Op werkdagen van 9.00 -12.30
uur en donderdagavond van
17.30- 19.30 uur.
Of bel voor informatie.
GOED VOOR
UW LENING
Gemeentelijke Kredietbank
Leiden
Breestraat 24,
Postbus 11300,2301 EH Leiden
tel 071-254145
Limburg vindt
cultuurbeleid
d'Ancona
onaanvaardbaar
MAASTRICHT ANP
De Provincie Limburg zal
zich niet zonder slag of stoot
neerleggen bij de plannen
van minister D'Ancona (Cul
tuur), om behalve het Lim
burgs Symphonie Orkest
(LSO) ook de Opera Zuid te
laten verdwijnen. Dat heb
ben Gedeputeerde Staten
gisteren laten weten. Minis
ter D'Ancona bezoekt Lim
burg op 9 januari.
Volgens Gedeputeerde Sta
ten dreigt het cultuuraanbod
in Limburg door deze plan
nen te verschralen, als het
meer dan honderd jaar be
staande Limburgs Symfonie
Orkest (LSO) en de Opera
Zuid verdwijnen. De ophef
fing van het LSO is volgens
GS in strijd met afspraken
die in 1989 zijn gemaakt met
de toenmalige minister van
Cultuur.
Zou het LSO moeten ver
dwijnen, dan betekent dit dat
de daaraan onverbrekelijk
verbonden Opera Zuid ook
ophoudt te bestaan. Of
schoon dit gezelschap pas
één seizoen achter de rug
heeft, laten de kwaliteit en de
lage kosten van Opera Zuid
niets te wensen over.
Het provinciaal bestuur is
bang dat minister D'Ancona
de ongelijkheid in de verde
ling van rijksmiddelen voor
podiumkunsten tussen Lim
burg en de Randstad nog
groter laat worden.
BEELDENDE KUNST
de Schilderkunst van de Gouden Eeuw'.
Te zien Joods Histonsch Museum, Jonas
Daniël Meijerplein 2-4, Amsterdam
In het Joods Historisch Muse
um is op dit moment een ten
toonstelling gewijd aan het the
ma „Het Oude Testament in de
Schilderkunst van de Gouden
Eeuw". De samenstellers heb
ben zich gerealiseerd dat de he
dendaagse bezoeker niet zo bij
belvast meer is als in vroeger tij
den en daarom gezorgd voor
een verduidelijking bij de scè
nes op de schilderijen. Zo kun
nen we de spannende verhalen
over Lot en zijn dochters, Su-
zanna en de ouderlingen,
Simson en Delila en Jozef in
Egypte gelukkig meteen plaat
sen.
Een blik terug in de geschie
denis leert waarom juist het
Joods Historisch Museum deze
tentoonstelling organiseert. De
Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden was in de 17de
eeuw een van de weinige lan
den in Europa waar joden een
relatieve vrijheid kenden. Er
was naast het calvinisme bo
vendien ruimte voor anders
denkenden als doopsgezinden,
lutheranen en katholieken. Het
Oude Testament met zijn kleur
rijke verhalen over de geschie
denis van het joodse volk heeft
voor al deze geloofsrichtingen
een gemeenschappelijke basis
gevormd.
Het sprak vanzelf dat predi
kanten behalve Latijn en Grieks
ook Hebreeuws leerden. De be
roemde Amsterdamse rabbijn
en schrijver Menasseh ben Is
rael kreeg zelfs van protestantse
zijde opdracht een Hebreeuwse
bijbelversie te drukken en be
gon daarom in 1627 een eigen
drukkerij. Met goedkeuring van
de Staten Generaal drukte Jo
seph Athias in grote oplagen
eert Tenach (de joodse term
voor het Oude Testament)
waarvan de tekst was voorbe
reid door de Utrechtse theoloog
Johannes Leusden.
Tolerantie
Deze sfeer van tolerantie heeft
de bloei van de oudtestamenti
sche schilderkunst bevorderd,
maar daarvoor was ook de eco
nomische bloei in onze Gouden
Eeuw een belangrijke factor.
Overheden en rijke burgers
hadden het geld om schilders
opdrachten te geven en daarvan
hebben vanzelf ook de schilders
van bijbelse taferelen geprofi
teerd.
De schilders vonden in de
eerste plaats inspiratie in de
toegankelijke en kleurrijke ver
halen over aartsvaders, konin
gen en profeten uit het Oude
Testament. De kunstenaars
raadpleegden echter ook de na
vertellingen in de 'Joodse Oud
heden' van de joodse schrijver
Flavius Josephus, een werk uit
de eerste eeuw na Christus dat
in de 16e eeuw een grote popu
lariteit verwierf. Zij baseerden
zich verder op voorbeelden uit
de vele geïllustreerde bijbels en
prentenbijbels uit de 16e eeuw.
Zo ontstonden schilderijen
met taferelen die de kijkers in
de Gouden Eeuw hebben aan
gesproken als voorbeelden van
goed gedrag, geloof en wijsheid.
Tegelijkertijd werd de oudtesta
mentische schilderkunst echter
populair vanwege de decoratie
ve aantrekkelijkheid van de ver
beelde taferelen.
'Lót en zijn dochters' van
Hendrick Goltzius uit 1616 kan
als treffend voorbeeld dienen.
Het schilderij verbeeldt het ver
haal van de dochters van Lot
die hun oude vader dronken
voeren om hem tot gemeen
schap te kunnen overhalen. Zij
waren anders bang verstoken te
blijven van nageslacht. Hun
moeder is intussen veranderd in
een zoutpilaar omdat zij
nieuwsgierig omkeek naar de
brandende steden Sodom en
Gomorra. Goltzius heeft alle
elementen uit dit Genesis-ver-
van deze Romeinse steden ge
ven een steeds duidelijker beeld
van het dagelijks leven in de
Klassieke Oudheid. Een voor
beeld hiervan is de reconstruc
tie van een Romeinse tuin, zoals
die er ten tijde van de onder
gang van Pompeii moet hebben
uitgezien. De cursus Bedolven
Steden begint op 23 januari van
19.30 tot 21.30 uur.
Beide cursussen bestaan uit
zes lessen van twee uur per
week.
De cursussen Egyptologie be
staan uit tien lessen van twee
uur per week. In deze cursussen
worden de cultuur van het oude
Egypte, de cultus en rituelen
rond (het leven na) de dood en
het hiërogliefenschrift behan
deld.
Voor aanmeldingen of infor
matie kan men bellen met
Huub Pragt, educatief mede
werker van het RMO, telefoon
071-146246.
Douwe Heeringa houdt van het lied
Hij is D'ouwe niet meer.
Tenminste, dat vinden
mensen die van vakjes en
hokjes houden. Maar Dou
we Heeringa wil niet in een
hokje en zeker niet in dat
van de jongen die eeuwig
durend Jacques Brei in het
Fries zal zingen. En als hij
toch iri een hokje moet:
dan maar in het niet over
dadig ingekleurde vakje
van het Nederlandse
chanson.
ROTTERDAM ELS SMIT
Douwe zingt. Dat is ook de titel
van de tournee die hij, samen
met de musici van De Kom-
pagnie nog de komende maan
den door de kleine theaters van
Nederland maakt. Het pro
gramma is tevens de basis van
zijn zojuist verschenen CD
'Hart van de Zomer'. Mooie
liedjes daarop met prachtige
muziek van Frans Ehlhart en
Peter van der Zwaag en met
sterke teksten van onder ande
ren Willem Wilmink, Jaap van
der Merwe, Ivo de Wijs en voor
al Boudewijn Spitzen.
Al doende manoeuvreert
Douwe zich in de richting die
hem z'n hele leven van 27 jaar
al voor ogen staat: het voortzet
ten van de traditie die door
Ramses Shaffy en Liesbeth List
in 1965 werd gevestigd.
„Het klinkt afgezaagd, maar
ik heb altijd geweten dat ik dit
wilde. Als kind zong ik altijd: op
m'n hobbelpaard, als ik eigen
lijk moest leren. En de vakanties
op Vlieland hebben natuurlijk
ook een belangrijke rol ge
speeld. We woonden in
Leeuwarden, met vakantie gin
gen we naar Vlieland. Toen ik
elf was, ontmoette ik er Lies
beth List. Ik ben naar haar toe
gegaan. Ik wist dat ik ooit een
duet met haar zou zingen. Het
is gebeurd, een paar maal zelfs.
Ik wist dat het zou gebeuren.
Zoals ik nooit iets anders dan
dit vak heb willen doen. Voor
bestemming vind ik een te
groot woord. Maar er lijkt geen
ontkomen aan. Het is een
vreemde drang. Soms vind ik
het een beetje eng."
„En het is hard werken. Je
vult zo'n avond in je eentje. De
dag voor een optreden sta ik
onder spanning. Dat je een
beetje zenuwachtig bent van te
voren, is normaal. Maar ik vind
dat ik mezelf te veel onder druk
zet. Misschien komt het door
dat ik pas begin. Het zingen van
dit soort teksten... je geeft heel
erg veef van jezelf weg. Het is zo
privé. Misschien is het een fase.
Als ik dit heb overwonnen, kan
ik misschien ook zelf teksten
gaan schrijven. Daar ben ik nog
niet aan toe. Want schrijven: dat
is helemaal je nek uitsteken.
Nou ja, Barbara is ook laat be-
gonnen. Voorlopig laat ik het
maar over aan mensen die het
echt goed kunnen."
- Hoejben je aan je teksten ge
komen?
„Ik heb de tekstschrijvers be
naderd. En tot mijn verbazing
wilden ze teksten aan me af
staan. Zo'n Ivo de Wijs die tek
sten schrijft voor Jasperina de
Jong, een grootheid als Willem
Wilmink..."
- Misschien zijn ze wel blij dat
er een jongere is opgestaan die
hart voor het Nederlandse lied
heeft.
„Misschien. Het zijn liedjes
die nooit zijn gezongen. Of die
maar één keer zijn gebruikt en
daarna nooit weer. Het liedje
'Spijt' van Boudewijn Spitzen
heeft Gerrie van de Kleij ooit ge
zongen. Tien jaar geleden."
,,lk vind het zo jammer dat
we de chanson-traditie die in
Shaffy Chantant is gestart niet
hebben gehouden. In het caba-
'Lot en zijn dochters' van Hendrick Goltzius uit 1616: de bijbelse boodschap in een 2
wereldlijk jasje.
haal netjes verwerkt, maar er
voor zijn tijdgenoten tegelijker
tijd een moraliserende beteke
nis aan toegevoegd. Hij schil
derde daartoe op de voorgrond
een hond als waarschuwing te
gen de verleiding, elders op het
doek symboliseert een vos de
listigheid. Goltzius moet echter
ook met veel plezier de naakte
dochters en de geile blik in va
ders ogen hebben geschilderd,
want het is ook in dit opzicht
een expressief werk geworden.
Zo werd de bijbelse boodschap
in een zeer aangenaam ogend
wereldlijk jasje gepresenteerd.
Suzanna
het
Dat duidelijke plezier
schilderen van vrouwelijk naakt
vinden we bij voorbeeld ook te
rug bij Jan van Noordt in zijn
uitbeelding van het verhaal van
'Suzanna en de ouderlingen' uit
omstreeks 1660 - 1670. Twee
ouderlingen vallen Suzanna las
tig als zij een bad neemt, maar
zij gaat niet op hun voorstellen
in. Van Noordt heeft van de
naakte Suzanna en de verlek
kerd blikkende mannen een
kostelijk tafereel gemaakt. Uit
de calvinistische kerken werden
dergelijke religieuze historie
stukken geweerd, maar in het
ophangen in stadhuizen en-hui-
zen zag niemand een bezwaar.
Het Joods Historisch Museum
toont verder 'bijbels' werk met
heel verschillende thema's van
kwaliteitsschilders als Rem-
brandts leermeester Pieter Last
man, Govaert Flinck en Aert de
Gelder. Als we afgaan op de ma
gere kwaliteit van het schilderij
'Frederik Hendrik als de triom
ferende David' uit 1630 hoorde
Jacob Gerritsz. Cuyp daar niet
bij. Het werk toont een als
schriel mannetje weergegeven
stadhouder na de verovering
van 's Hertogenbosch met aan
zijn voeten het lachwekkend
grote hoofd van de reus Goliath.
Mallig ronddansende engeltjes
en zeven maagden zingen zijn
lof. Cuyp toont daarmee echter
als geen ander aan hoe belang
rijk het Oude Testament in het
dagelijks leven is geweest.
Het Joods Historisch Museum
leven met deze expositie een
verhelderende bijdrage aan het
overzicht over de Gouden Eeuw
dat in deze periode in vele Ne
derlandse musea de grote Rem-
brandt-expositie in het Rijks
museum begeleidt.
Van station tot
station bij Staa
„Stations zijn van oudsher
schakels in het bestaan: aan
komst, vertrek, reizen, wachten,
ontmoeting, afscheid, centraal
in het leven, centraal in de
stad." Fotograaf Jan van Rijn
zegt dit over het onderwerp van
zijn foto's, produkten van een
week treinreizen door Neder
land. Het resultaat is van 4 tot
31 januari te zien in de Alphen-
se Staa-galerie.
De serie 'Station to station'
bestaat uit een aantal kleuren
foto's van architectuur op Ne
derlandse stations, en een aan
tal zwart/wit foto's van reizigers
op die stations.
Door de verschillende sta
tions van het land te combine
ren in drieluiken in één kader-
lijst worden de gebruikte
bouwstijlen met elkaar in ver
band gebracht waardoor over
eenkomsten en verschillen wor
den benadrukt. Verstild, wat
melancholiek, soms met een
ühJH
Wachten op het station: verstild, wat melancholiek, soms met een
vleugje humor zijn de foto's van Jan van Rijn. foto jan van rijn
vleugje humor, zo komen zijn van de stationsgebouwen. De
foto's van personen over, waar- Staa-galerie is open: woensdag
bij overigens eenzelfde werkwij- t/m zaterdag, 12-17 uur, vrijdag
ze is toegepast als bij de foto's ook van 19-21 uur.
BEELDENDE KUNST
ret is er wel een ontwikkeling
geweest. En in de musical. Ik
vind musicals vaak razend knap
gemaakt, alleen ik houd er niet
zo van. Ik houd van het lied. Er
is een gat gevallen tussen de ja
ren zeventig en nu. Begrijp me
goed: ik heb niet zo veel ambitie
om Ramses de Tweede te wor
den. Dat zou ook niet verstan
dig zijn. Maar ik laat me graag
door hem beïnvloeden."
- Als toegift in je theaterpro
gramma zing je 'Rosa' van Brei
in het Nederlands. Is dat de brug
die je slaat tussen je Brei-tijd en
het Nederlandse lied?
„Nee hoor, ik heb 'Rosa' altijd
in het Nederlands gezongen.
Het is een prachtige vertaling.
Als een tekst goed is, waarom
zou je hem dan niet zingen.
Weet je: het liefste zou ik alle
liedjes achter elkaar doorzin
gen, zonder verbindende tek
sten. Daar gaat de discussie on
der artiesten vaak over: teksten
tussen de liedjes of niet. Ik krijg
op dat punt ook vreselijk veel
adviezen. Zo groei je steeds ver
der. Het gaat niet vanzelf. Ik
vraag me soms af: Waarom doe
ik dit? Maar: zelf gewild. En al is
het vaak worstelen: ik doe het
werk dat ik leuk vind."
Tentoonstellingen ter gelegenheid van
dertig jaar Amnesty International Tot 12
januari in Gemeentemuseum Arnhem. De
Commandene Nijmegen en Galene Mar-
Veiling van de affiche-ontwerpen 12 ja-
r. Schouwburg Arnhem
Pablo Picasso, Juan Miró,
Alexander Calder, Lucebert én
Jeroen Henneman. Vijf totaal
verschillende kunstenaars met
in elk geval één overeenkomst.
Ze maakten in het verleden een
affiche voor Amnesty Interna
tional, de organisatie die zich
inzet voor gewetensvervolgden,
die nu dertig jaar bestaat. Dat
beeldend kunstenaars en affi
chemakers over de hele wereld
bereid waren en zijn voor die
organisatie te werken heeft
waarschijnlijk alles te maken
met het onbezoedelde en on
partijdige imago van Amnesty.
Wellicht dat daarom zo'n vijf
tig affichemakers uit de hele
wereld, en zeker niet de min
sten, plus tien Nederlandse
beeldend kunstenaars hun bij
drage hebben geleverd aan de
jubileumviering. De resultaten
zijn te zien in Arnhem en
Nijmegen.
Vijf kunstinstellingen in de
twee steden hebben hun mede
werking verleend aan het jubile
um, met als hoogtepunt de ex
positie van de ruim vijftig origi
nele affiche-ontwerpen in de
Arnhemse schouwburg. Deze
ontwerpen van bureaus en ont
werpers als Milton Glaser, Gun-
ter Ram bow, Peret, Pieter Brat-
tinga, Atelier Grapus en Anthon
Beeke worden op 12 juni door
Sotheby's geveild.
Wilma Wabnitz, eigenaresse
van de enige, in Arnhem geves
tigde, affichegalerie in Neder
land, schreef de affichemakers
aan. Van de zestig die ze uitno
digde bleven er vijftig over. Niet
dat de andere tien niet mee wil
den doen, ze hadden domweg
geen tijd. Ook al omdat een affi
che maken voor Amnesty geen
sinecure is, zo weet Wabnitz te
vertellen. Er waren nogal wat
ontwerpers die er duidelijk
moeite mee hadden.
Het resultaat van de uitnodi
ging van Wabnitz leverde een
reeks zeer verschillende affiche-
ontwerpen in diverse technie
ken op en een uitzonderlijke ex
positie. Het is uiteraard geen
toeval dat het gegeven van der
tig streepjes, al dan niet aange
bracht op een gevangenismuur,
een aantal keren voorkomt. Zo
zette de Deense Brigitte Kath ze
op een stuk karton en ze nodigt
de kijker uit het te betasten. Die
merkt dat er een aantal venijni
ge, bijna onzichtbare, stalen
puntjes op de affiche is aange
bracht. Het affiche van de
Kroaat Boris Bucan krijgt een
extra lading door de daarnaast
opgeprikte fax die zijn echtge
note naar de organisatoren van
de expositie stuurde. Ze vraagt
daarin aandacht voor de oorlog
in haar land en voegt een lijst
van slachtoffers toe.
Sommige affiches zijn expli
ciet ('Fuck justice' roept de bij
drage van Rik Comello de kijker
toe; Frits van Hartingsveldt laat
een militair een puist op zijn
gezicht uitdrukken die bestaat
uit een mensenhoofd, onder de
toevoeging 'Skin Problems'),
provocerend (Erwin Olaf bond
een dik, lachend model vast op
een stoel) of van een subtiele
wrangheid. Zo laat de Duitser
Holger Matthies achteloos een
mensenarm uit een auto op een
sloopterrein hangen. Hard Wer
ken uit Nederland maakte een
allerlieflijkst aandoend affiche
met een foto van een pluche ko
nijntje. Wie dichterbij komt ziet
dat het beestje een houten poot
heeft.
Licentia
In het Nijmeegs Museum De
Commanderie is een aantal van
de affiches te zien dat in het
verleden voor Amnesty werd ge
maakt. Daaronder werken van
Miró en Constant en een aantal
bijzondere bijdragen uit Japan.
Galerie Marzee toont zelfpor
tretten van beeldend kunstnaar
Foekje Detmar die een beetje
met de haren bij deze Amnesty-
manifestatie zijn gesleept.
Onder de noemer 'Licentia'
(vrijheid) organiseerde het Arn
hemse Gemeentemuseum een
expositie met werk van negen
Nederlandse kunstenaars, on
der wie Mirjam de Zeeuw, Ania
Bien, Albert van der Weide en
Hans Eyckelboom. Hoewel con
servator Mirjam Westen het on
langs ontkende dat de artistieke
inhoud daarvan zou lijden on
der de politieke (zoals bij zoveel
van dit soort kunstwerken):
voor een aantal van de kunst
werken gaat die vlieger wel de
gelijk op. Als geheel gezien leg
gen de beeldend kunstenaars
het wat inventiviteit en creativi
teit betreft duidelijk af bij de af
fichemakers.
„Het zingen van dit soort teksten... je geeft heel erg veel van jezelf weg.
Het is zo privé. Misschien is het een fase." foto opd
