Cultuur
'Zolang de angst heerst,
is het niet op te voeren'
Risicoloos werk
Ans Zuyderhoudt
In september nieuwe
uitgave Dikke Van Dale
Vrijdag 27 december 1991
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: SIMON DE GRAAF
BIOSCOPEN LEIDEN
LIDO 1. 2. 3,4. en STUDIO tel. 071-124130/133210
•Steenstraat
Thelma Louise 12 jr., dag. 21.15.
TheAddams Family al..dag. 14.30, 19,21.15.
Drop Dead Freda I .dag. 14.30.19,21.15.
Curly Sue a.I dag. 14.30.19,21.15.
Doc Hollywood a.l.. dag. 19,21.15.
LIDO 1, 2, 3,4 (Kindervoorstellingen)
De Reddertjes in Kangoeroeland a.l., dag. 14.30, 17
- -Fievel in het Wilde westen a.l., vanaf 2e Kerstdag dag. 14.30,15.45.
LUXOR tel. 071-121239
•Stationsweg
Hot Shots a.l.. vanaf 2e Kerstdag 14.30,15.45.
TRIANON
Breestraat
Air America a.l., dag 19.
;The Doors 12 jr., dag. 21.15.
ALPHEN AAN DEN RUN
EUROCINEMA tel. 01720-20800.
Van Boetzelaerstraat
Fievel in het Wilde westen a.l dag. 13,15,17, op 31/12 alleen 14.
EURO 2
Doc Hollywood a.l., dag. 19,21.30.
EURO 3
Curly Sue a.l., dag. 13.30,16.15, 18.45, 21.15, op 31/12 alleen 13.30.
De Reddertjes in Kangoeroeland a.l., dag. 13, 15, 17, op 31/12 alleen 14, op
l/l/'92 15, 17.
EURO 4
Hot Shot a I..dag. 13.15.17,19.15,21.45, op 31/12 alleen 13.45. op l/l/'92
15.17.19.15,21.45.
•FILMHUIS ALPHEN AAN DEN RIJN
PARKFILMHUIS tel. 01720-93737.
Cornells Geellaan 2
Awakenings vr za 20.30.
FILMHUIZEN LEIDEN
LVC tel. 071-146449
Breestraat
New Jack City do vr za 14/12 20.45.
KIJKHUIS
Jungle Fever vr t/m ma 19.30, 21.45.
Merci la Vie vr t/m ma en do 2/1 20.22.15.
DEN HAAG
ASTA 1 tel. 070-3463500
Spui 27
Hot Shots a.l.. vrza 14.18.45.21.30 zo t/m do 2 jan. 13.15, 16.18.45.21.30.
ASTA 2
AIM want for Christmas a.l., vrza 14.18.45,21.30 zo t/m do 2 jan 13.15,16.
18.45,21.30.
ASTA 3
Robin Hood, Prince of Thieves a.l., dag. 18.4ê, 21.30.
BABYLON 1 tel. 070-3471656
Naast Den Haag Centraal Station
TheAddams Family a.l., vr 14.18.45,2 h30za t/m do 2 jan. 13.45, 16.15,
•18.45, 21.30, di 31/12 alleen 13.45.
BABYLON 2
Drop Dead Fred a.l., vr 14,18.45,21.30 za t/m do 2 jan. 13.45,16.15,18.45,
21.30, di 31/12 alleen 13.45.
BABYLON 3
Toto Ie Heros a.l., dag. 18.45,21.30, di 31/12 alleen 13.45.
CINEAC 1 TUSCHINSKI tel. 070-3630637
.Buitenhof20
The Addams Family a.l.. vrza 14,18.45, 21.30 zo t/m do 13.15,16, 18.45,
21.30, di 31/12 alleen 13.15.
.CINEAC 2
A kiss Before Dying 16 jr., dag. 18.45,21.30.
""CINEAC 3
Harley Davidson The Marlboro Man 12 jr., vrza 14,18.45, 21.30, zo t/m do
13.15, 16,18.45, 21.30, di 31/12 alleen 13.15.
METROPOLE 1 tel.070-3456756
Carnegielaan 15
Curly Sue a I. vrza 14, 18.45,21.30 zo t/m do 13.15. 16. 18.45, 21.30, di
31/12 alleen 13.15.
METROPOLE 2
The Fisher King 12 jr., dag. 18.45,21.30.
METROPOLE 3
Thelma Louise a.l., dag. 18.45,21.30.
METROPOLE 4
City Slickers a I. vrza 14,18.45,21.30 zo t/m do 13.15. 16. 18.45, 21.30, di
31/12 alleen 13J5.
METROPOLE 5
Dances with wolves a.l., dag. 14,19.30.
ODEON 1 tel. 070-3462400/3462401
Herengracht 13
Don't Tell Mom the Babysitter's Dead a.l., vr za 13.45,18.45,21.30, zot/m do
13 30. 16. 18.45. 21.30. di 31/12 alleen 13.30.
ODEON2
Doc Hollywood a I .vrza 13.45,18.45,21.30, zot/m do 13.30,16.18.45,
21.30, di 31/12 alleen 13.30.
ODEON 3
Hot Shots a.l.. vrza 13.45.18.45,21.30, zot/m do 13.30,16.18.45,21.30,
di 31/12 alleen 13.30.
ODEON 4
Terminator 2 Judgment Day 12 jr., dag. 18.45,21.30.
HAAGS FILMHUIS tel. 070-3656030
Denneweg 56
Paris is Burning dag. 16.15, 21.45, di 31/12 gesloten.
Waarom Vertrok Bodhi-Dharma naar het Oosten dag. 19.30, di 31/12 gesloten.
La Tarea dag. 14,21.15, di 31/12 gesloten.
Delicatessen dag. 19.30, di 31/12 gesloten.
The Wizard of Oz dag. 14, di 31/12 gesloten.
The Witches dag. 16.15.
NACHTVOORSTELLINGEN
CINEAC 1 tel. 071-3630637
Buitenhof
The Addams Family 16 jr., za 00.15.
CINEAC 2
Eve Of Destruction 16 jr., za 00.15.
CINEAC 3
Harley Davidson The Marlboro Man 16 jr., za 00.15.
KINDERMATINEES
ASTA tel. 070-3463500
Bingo a.l .vr za 14, zot/m db 2 jan. 13.15,16, di 31/12 alleen 13.15.
BABYLON tel. 070-3471656
Fievel in het Wilde Westen a.l., vr 14, za t/m do 13.45,16.15, di 31/12 alleen
13.45.
CINEAC tel. 070-3630637
De Reddertjes in Kangoeroeland a.l., vr za 14, zo t/m do 13.15, 16, di 31/12 al
leen 13.15.
METROPOLE tel. 070-3456756
De Reddertjes in Kangoeroeland a
„vrza 14, zo t/m do 2 jan. 13.15,16,di
14, zo t/m do 2 jan. 14,16, di 31/12 alleen
13.15, zot/m do 13.30,16.
THEATERS
DEN HAAG
CIRCUS THEATER
*27, za 28, zo 29. 20.00 uur: zo
2 i 14.00 uur: Les Misérables.
DILIGwtia
zo a. ma 30,20.15 uur. di 31.
19.0»; Purper....En dat is negen.
KONIN'K IJKE SCHOUWBURG
vr 27. ,0.15 uur; Adèle'Blöemendaal
met'Adile op de Orinoco',
za ?8. zo29.20.15 uur: Koninklijke
- Vlaamse Schouwburg met 'Piaf'.
ma 30. 20.15 our. di 31. 19 30 uur;
Private Lives rmt Trudy Labij en Wil
lem Nijholt.
AMSTERDAM
StefHeininks onderzoek naar 'Het vuil, de stad en de dood'
vemher 1987. even over half nepen in He het jodendom na 'Auschwitz' banken juist joodse pn
Het is 18 november 1987, even over half negen in de
avond. In het Rotterdamse theater De Lantaren gaan de
zaallichten uit. Buiten demonstreren een paar honderd
mensen tegen het toneelstuk dat op punt staat te begin
nen. In de donkere ruimte achter me hoor ik een paar
mensen, vooraanstaande joodse Nederlanders, tegen el
kaar zeggen: 'Ja, nu!' en meteen stappen ze langs mij
heen over de banken het toneel op. 'Het vuil, de stad en
de dood' van Rainer Werner Fassbinder zal die avond
niet worden opgevoerd. Het stuk is behoudens een
besloten voorstelling voor vertegenwoordigers van joodse
organisaties in Nederland sindsdien niet te zien ge
weest en deze eeuw zal ook wel geen openbare opvoe
ring meer meemaken.
DIRK WILLEM ROSIE
'Het vuil, de stad en de dood'
van Rainer Wemer Fassbinder
zal die avond niet worden opge
voerd. Het stuk is behoudens
een besloten voorstelling voor
vertegenwoordigers van joodse
organisaties in Nederland
sindsdien niet te zien geweest
en deze eeuw zal ook wel geen
openbare opvoering meer mee
maken'.
De Fassbinder-misère vormde
voor Stef Heinink het onder
hij onlangs afstudeerde aan de
faculteit geschiedenis van de
rijksuniversiteit van Utrecht.
Heinink won met zijn werkstuk
'Normaliseren of taboeïseren'
de Nationale Scriptieprijs.
Heinink plaatste zijn scriptie
in het historische kader van de
omgang met het oorlogstrauma.
Het onderzoek begint bij de jo
denvervolging in de Tweede
Wereldoorlog en het legt vervol
gens in vogelvlucht de gevoelig
heden van de Nederlandse
maatschappij bloot: het tumult
rond de Drie van Breda, het ver
bieden van de tv-serie 'Met
goed fatsoen', het verzet tegen
de Goeree's en de weduwe Rost
van Tonningen.
De scriptie bevat antwoorden
op twee vragen. Heinink geeft
een uitgebreide verklaring voor
de Fassbinder-affaire in Neder
land en hij gaat in op de vraag
in hoeverre het eigenlijke door
Fassbinder gewenste debat over
de houding ten opzichte van
het jodendom na 'Auschwitz'
tijdens de rel zelf nog een rol
speelde. Heinink concludeert
dat de kwestie zich op onbe
gaanbaar terrein bevond en hij
stelt vast dat het zich daar nog
steeds bevindt.
Zoals sommige commentato
ren in 1975 en 1987 al hadden
opgemerkt, bleek 'Het vuil, de
stad en de dood' na Heininks
analyse een toneelstuk met een
meerduidige betekenis te zijn.
„Bij oppervlakkige lezing stuit je
op shockerend anti-semitische
passages. Schandalig dat zoiets
na 1945 kan! Maar als je let op
de sfeer en als je uitgaat van de
realiteit die Fassbinder tot het
schrijven van dit stuk heeft ge
ïnspireerd, dan begrijp je het
veel beter."
Deal
„Begin jaren '70 was in Frank
furt am Mainz sprake van inge
wikkelde, versluierde machts
structuren. De Frankfurtse ban
ken en de gemeente hadden
een deal gesloten, waarin een
interessante en gevaarlijke,
maar vooral kwetsbare rol was
weggelegd voor een aantal
joodse projectontwikkelaars.
Het ging om de herbouw van de
prachtige oude stadswijk West
End tot een soort Manhattan
met allemaal nieuwe bankge
bouwen. Een zeer impopulair
karwei. Doelbewust hadden de
banken juist joodse projectont
wikkelaars in de arm genomen,
omdat sinds 'Auschwitz' op hen
een moreel taboe rustte. Het
was taboe om kritiek uit te oefe
nen op joden: ze hadden im
mers al zo verschrikkelijk veel
meegemaakt. Natuurlijk speel
de de 'Kollektivschuld' daarbij
een rol."
Juist in die jaren '70 was Rai
ner Wemer Fassbinder werk
zaam in Frankfurt. Hij maakte
de demonstraties mee tegen de
joodse projectontwikkelaars, hij
zag de spandoeken met 'Ze
hebben vergeten Ignaz Bubis te
vergassen'. Bubis was één van
de joodse projectontwikkelaars,
Heinink: „Fassbinder stelde
dat dit antisemitisme veroor
zaakt was door een zeer inge
wikkeld, buitengewoon door
trapt mechanisme. De rol van
de overheid was duister, de rol
van de banken was duister, en
wie trok de meeste aandacht?
De joodse projectontwikkelaar!
Wéér diende de jood als zonde
bok."
'Het vuil, de stad en de dood'
stelt de achtergronden van het
na-oorlogse antisemitisme vast
met als belangrijke oorzaak:
'Auschwitz'. Dat is wel zeer ma
caber. Het is toch doodeng, dat
jiiist dat taboe nieuwe vormen
van antisemitisme veroorzaakt
heeft. Fassbinder heeft dat
waarschijnlijk ook doodeng ge
vonden."
Stef Heinink: „Bij oppervlakkige lezing stuit je op shockerend anti-semi-
tische passages. Schandalig dat zoiets na 1945 kan! Maar als je let op
de sfeer en als je uitgaat van de realiteit die Fassbinder tot het schrijven
van dit stuk heeft geïnspireerd, dan begrijp je het veel beter."
EXPOSITIES
GALERIE AMBER
Hooglandsekerkgracht 8, schilderijen
en tekeningen van Frederick Franck,
tot 6/1, dagelijks van 11.00 tot
17.00 uur.
GALERIE BLEIJENBERG
Breestraat 113, sculpturen van Fredy
Wolf-Wubben, tot 16/1, di t/m za 9-
18 uur. do tot 21 uur. eerste zo van
de maand 12-17 uur.
STELLING
Burgsteeg 14, groepstentoonstelling
t/m 5/1, do t/m za 14-18 uur, zo 14-
17 uur, do 26/12 gesloten.
RIJKSMUSEUM VOOR VOLKENKUNDE
Steenstraat 1, 'Maya's van Mexico',
tot 30/12.
GALLERIA PROPITIA
Levendaal 119, werk op papier van
Ans Zuyderhoudt, t/m 4/1do vr za zo
13-18 uur.
GALERIE TIME IS ART
Nieuwstraat 10, expositie van 30
kunstenaars opgebouwd rondom het
beeld- en poëzieproject van Lous
Stuijfzand (beeld) en Jacueline Stoop
(poëzie), tot 5/1; wo t/m zo 14-18
Theo Derksen, t/m 11/1,
10-22 uur. zo 14-17 uur.
ZONE
Nieuwstraat 17/b, werk van Josephi-
17 uur. Tot 19/1 werk van Stanislaw
Lewkowicz.
GALERIE LIGA NIEUW BEELDEN
Pres. Steijnstraat 14, werk vpn Juul
Neumann, Herman van der Heide en
de Tekenclub, t/m 2/2, vr, za en zo
11-18 uur.
STUDIO LUCAS DE WIT
Turfmarkt 7a, werk van Lucas de Wit,
t/m'31/12, dagelijks 13.00-17.30
FOTOGALERIE DE KLEINE KLUP
Nieuwstraat 1werk van fotojourna
list Kadir van Lohuizen, tot 17/1, ma
t/m za 10-22, zo 12-22 uur.
LVC
Breestraat 66, 'popfotografie op toer-
nee' van Chris Verhoeven, t/m 31-1.
ARSAEMULA
Pieterskerkgracht 9, 'Engel, door
Rembrandt geleid\ werk van lederh
tot 1/2, di en do 10-12, z
16 u
THEATER CARRE
vr 27, za 28, ma 30 en do 2,14.00
en 20.15 uur; zo 29. 13.00, 16.00
en 20.15 uur. woe 1.16.00 uur: We
reldkerstcircus.
NIEUWE DE LA MARTHEATER
vr 27, za 28. do 2. 20.15 uur. zo 29
en woe 114.00 uur; Mary Dressel-
huys en John Kraaykamp met 'Hoog
Tijd'.
STADSSCHOUWBURG
vr 27. za 28. 20.15 uur; zo 29.
14.00 uur; 'Private Lives' van Noël
Coward, met o.a. Willem Nijholt en
Trudy I ahi|
mixed media van Jan Cermak, tot
3/1wo t/m za 12.00-17.00 uur en v
19.00-21.00 uur.
HOFMAN VAN DER ZEE
Hooftstraat 235, etsen en olieschil
derijen van Laetitia de Haas. tot
HILLEGOM
KUNST GALLERIJ CATHARINA
Meerstraatpromenade 12b, t/m 11/1
beelden, schilderijen, grafiek en
aquarellen van Nic Jonk. di t/m vr van
10-17.30 uur. za 10-16.30 uur.
HOOFDDORP
THEATER HET OUDE RAADHUIS
Hoofdweg 675, keramische muurin-
stallatie en ander werk van Piet
Stockmans. tot 20/1, open tijdens
Belang
stelling
voor de
expositie
van Fre
derick
Franck
bij Am
ber.
FOTO
HIELCO
KUIPERS
voorstellingen.
BIBLIOTHEEK
Marktplein 88, werk van Marijtje
Reijnders, tot 28/12 ma en do van
14-17.30 uur en van 18.30-21.00
uur. di en woe 10-17 uur. vr en za
10-13 uur.
KATWIJK
GALERIE KRAIJENOORD
Pr. Marijkelaan 21, verkoopexpositie
van schilderijen uit deze en vorige
eeuw. tot 31/12; za 11-19 uur.
GALERIE DE WITTE DUIF
Koninginneweg 12a. olieverven,
aquarellen en sportlitho's van Ortho
Owen, tot 18/1. za. van 11.00-13.00
en van 14.00-17.00.
LEIDERDORP
LEYTHENRODE
Hoogmadeseweg 55. Aquarellen van
Kees Gorlee. tot 21/02; dag 10-20
VOORSCHOTEN
Mersmans. olieverf, t/m 29/12;
t/m za 11-17 uur.
AMBACHTS- EN BALJUWHUIS
Voorstraat 12. Tekeningen en kalli
grafieën van Yao Xja-yao, van 21/12
A C. Rosemeier t/m 19/1; di t/m vr
10 16 uur. za zo 13-16 uur.
GALERIE VERHAAR
Schoolstraat 9, schilderijen van
Hilmar Schafer en beelden van Julia
van Verschuer, tot 2/1wo t/m zo
14.00-18.00 uur.
Heinink: „De reacties op zijn
stuk vormden het bewijs dat er
nog volop sprake is van antise
mitisme."
Ingewikkeld
Heinink vindt het'moeilijk om
ten aanzien van de opvoering
van 'Het vuil, de stad en de
dood' een ei^bn standpunt in te
nemen. „Het is razend ingewik
keld. Het oorlogsleed, de
trauma's en de schuldgevoe
lens, dat zijn zeer legitieme ar
gumenten. De Utrechtse hoog
leraar Musaph, kampoverleven-
de, heeft overtuigend gepleit
voor de emotie als geldig argu
ment. Daar wil ik aan toevoe
gen: als een stuk zoveel stof
FOTO ROLAND DE BRUIN
heeft doen opwaaien, ben je als
theatermaker fout bezig door je
zinnetje door te drijven."
„Anderzijds heeft het stuk
grote verdienste omdat het juist
een waarschuwende vinger is
tegen nieuw, na-oorlogs anti
semitisme. Een prima stuk om
op te voeren, wanneer de ge
moederen tot bedaren zijn ge
komen en men er ontvankelijk
voor is. Het móet ooit een keer
gespeeld worden. Dat is óók in
het belang van de joodse ge
meenschap, want hoe meer het
stuk als antisemitisch wordt ge
mythologiseerd, hoe banger
men wordt. Het argument van
de angst is zeer legitiem. Zolang
de angst heerst, is het stuk nie;t
op te voeren."
BEELDENDE KUNST
■RB»
i Ans
Zuyderhoudt.
Te zien: Galleria Propitia. Levendaal 119,
Leiden
Openingstijden: do. t/m
18.00 uur, tot 5 januari.
Leiden
i 13.00-
Werk van de Leidse kunstena
res Ans Zuyderhoudt in Galleria
Propitia. Een combinatie van
gouache en pastel op papier.
Stuk voor stuk fraaie staaltjes
vakmanschap. Mooie vormen
en zachte, perfect op elkaar af
gestemde kleuren. Allemaal
heel rustiek en vooral risicoloos.
Veel mensen zullen het dus wel
mooi vinden, net als ik. Maar ik
ben bang dat het heel snel ver
veelt als het eenmaal thuis aan
de muur hangt.
Het werk in de grootste ruim
te van Propitia oogt abstract.
Onder meer paars-blauwe met
gele, grillige vormen tegen een
lichtere ondergrond, die uit"
meerdere vlakken bestaat.
Kronkelige lijnen doorsnijden
het gehele vlak. Abstract dus.
Maar de naam van de serie luidt
'Erosie' en daardoor krijgt het
afgebeelde ineens iets herken
baars. De grillige vormen zou
den rotsblokken kunnen zijn,
afgebrokkeld en verweerd onder
invloed van de elementen. En
de kronkelige lijnen breuken in
de aardkorst.
Ander werk, vergelijkbaar met
de 'Erosie'-serie, draagt geen ti
tel. Blijkbaar heeft Zuyderhoudt
hiermee willen aantonen dat de
grens tussen figuratief en ab
stract uiterst vaag is. En dat is
haar heel goed gelukt. Met 'Ero
sie' stuurt zij de gedachten van
de toeschouwer, met de naam
loze pastel/gouaches niet. Hoe
wel ik nu wel geneigd ben in al
deze werken, met of zonder ti
tel, geërodeerde rotsblokken te
Duidelijk figuratief zijn de
Vingerlingen', twee werken
waarop ineen gevouwen han
den zijn te zien. Net als de serie
van zes hoogdrukken, getiteld
'In de vloedlijn', waarmee het
steeds wisselende beeld is weer
gegeven van golven die breken
op het strailÜ. De deining ge
vangen in golvende zacht ge
kleurde lijnen en vlakken. Het is
een mooi en rustgevend geheel.
Als je er lang naar kijkt, val je er
bij in slaap.
HAZERSWOUDE
aard en Kirsten Mikkelsen. tot 12/1,
za en zo 11.00-17.00 uur.
HUIZE DRIEHOF EN HET ANKER
Maskers en aquarellen van Catherine
Trenshaw, tot 18/1.
WARMOND
GALERIE DE POMP
Dorpsstraat 38. keramiek van Anneke
Klaverwijden en aquarellen van Wil
lem van Laar. tot 3/1. di 19-21. woe
10-12 en 14-16, do. za en zo 14-16,
kerstdagen 14-16 uur.
NOORDWIJKERHOUT
GEMEENTEHUIS
Herenweg 4, tekeningen, schilderijen
en beelden van Margreet Maas-Pola-
nen. tot 8/2, werkdagen 08-12 en
14016 uur
Voor het eerst is het woor
denboek gemaakt op basis van
een 'gestructureerd databe
stand'. Daarvoor moest de hele
inhoud van het driedelig groot
woordenboek worden onderge
bracht in een computerbestand
met veldcodes.
Om dat goed te laten verlo
pen werd een tiental structure
ringsredacteuren aangetrokken.
Die zorgden ervoor dat alle in
formatie op de juiste plaats te
recht kwam. Daarna werd pas
de inhoud bewerkt om tot de
twaalfde druk te kunnen ko-
UTRECHT ANP
In september 1992 zal de nieu
we, twaalfde druk verschijnen
van het Groot woordenboek der
Nederlandse taal, beter bekend
als de Dikke Van Dale.
De elfde druk van de Dikke
Van Dale verscheen in 1984.
Sinds die tijd is er heel wat ver
anderd in de manier waarop het
woordenboek wordt gemaakt,
zo blijkt uit een beschrijving
van „wat de redactie heeft door
staan bij het maken van de
twaalfde druk van de Grote Van
CONCERTEN
28 december
Positive Intension, hardcore band,
zaal open: 22.00 uur.
T BREEHUYS
27 december
TTS General Gee, Gentle en Ran-
dum, zaal open: 21.00 uur.
HET KASTEEL
28
Herb Mews A The Mules. rockArol I
21 00 uur
KATWIJK
SCUM
28 december
Amerikaanse band Wehrmacht. spe
ciale gasten-. City Pig Unit, zaal open:
20.00 uur.
