Feiten
Winter hindert
hulp aan Kurden
GATT weer terug bij af, zonder bonus
Regerende FLN gedoodverfde winnaar
Dinsdag 4 )f>< Pmbet 1991 Redactie 023 150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOCAN RONALD FRISART chel ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: HANS BOEZELUN
2
EN MENINGEN
Duizenden haakse Kurden proberen op dit moment uit de greep van de
winter te blijven en dalen uit de bergen af naar iets minder koude, lager
gelegen streken. Een onbekend aantal Kurden is echter lichamelijk te
zwak om de reis zelfstandig te maken, of heeft geen vervoermiddel van
wege het schreeuwend gebrek aan brandstof.
WIM STEVENHAGEN
DEN HAAG MAURICE WILBRINK
De achterblijvers worden in veel
gevallen slechts beschermd
door een tent, stukken plastic of
karton. Ze hebben geen voed
selvoorraden en kerosine voor
hun verwarming is schaars.
Hulporganisaties hebben geen
informatie over slachtoffers,
maar houden er rekening mee
dat redding voor sommigen al
te laat is. Zegsman Marcel Ver
geer van het Nederlandse Rode
Kruis: „De ervaring leert dat
mensen in zulke omstandighe
den, bij tien tot vijftien graden
vorst, niet overleven. Zelfs in
Londen vallen er dan al slacht
offers onder bejaarden en kin
deren."
Volgens VN-woordvoerster Syl-
vie Girard in Genève zijn de af
gelopen weken duizenden Kur
den per vrachtwagen van het
hooggelegen Pensjwin naar
Sayyid Sadiq gebracht, waar nu
140.000 mensen in tenten leven.
Wat nog in Pensjwin zit, zou in
middels beschikken over win-
teronderkomens. Uit deze on
herbergzame streek, vlak bij
Iran, komen echter ook berich
ten over geïsoleerde groe
pen vluchtelingen, die te
vergeefs wachten op voed
sel en vervoer, zoals in het
verwoeste dorp Gohlan.
misa-woordvoerder Frans Pol
man bekijkt men nu of wellicht
via Turkije voedsel is aan te
In heel noord-Irak verslechtert
de situatie voor de Kurden met
de dag. Dat komt niet alleen
door de winterse omstandighe
den, maar ook door de blokka
de die Saddam Hussein begin
november instelde. Hierdoor
blijft het noorden nu al weken
verstoken van brandstof, wat in
middels ook de hulpverleners
parten speelt. Ook voedsel uit
zuidelijker streken komt er niet
meer door, behalve zendingen
van hulporganisaties. Volgens
Vergeer van het Rode Kruis
komt het echter regelmatig voor
dat voedselhulp enige tijd wordt
opgehouden door de blokkade.
Het VN-Commissariaat voor de
Vluchtelingen in Genève schatte
begin deze maand dat Irak
700.000 Kurdische vluchtelin
gen telt. Ongeveer 160.000 van
hen sloegen in oktober op de
vlucht, toen het Iraakse leger
beschietingen uitvoerde op de
steden Chamchamal, Kalar en
Kifri. Later verdreven Iraakse
troepen nog eens 60.000 Kur
den uit hun huizen in de pro
vincie Arbil.
Noodhulp
Sinds het voorjaar, toen in to
taal anderhalf miljoen Kurden
naar Iran en Turkije vluchtten
voor het Iraakse leger, zijn tien
tallen hulporganisaties onder
coördinatie van het VN-Com
missariaat werkzaam in het
noorden van Irak. Ze verschaf
fen acute noodhulp en dragen
bij tot de wederopbouw van de
Kurdische samenleving. Verre
weg de meeste noodhulp is no
dig in het noordoosten, in het
grensgebied langs Iran.
De financiering van veel hulp
programma's is hierbij niet het
grootste probleem. In het voor
jaar, op het hoogtepunt van het
Kurdische drama, trokken na
tionale overheden, de EG, de
Verenigde Naties tientallen mil
joenen uit voor langlopende
projecten. Humanitaire organi
saties putten tevens diep in de
reserves. Publieksacties brach
ten ook miljoenen op - alleen al
Sneeuwval
i het
De hulpverlening ii
door de Kurden gecontro
leerde noordelijk deel van
Irak ondervindt nu ook
steeds meer hinder van de
winter. Door zeer zware
regenval werd kort gele
gen het VN-tentenkamp
bij het vluchtelingenkamp
van Penjwin weggespoeld.
Sneeuwval in de hoger ge
legen gebieden maakt we
gen moeilijk begaanbaar,
waardoor voedsel trans
porten worden geblok
keerd.
De lokale Kurdish Relief
Organisation (KRA) die sa
menwerkt met Memi^a en
drie andere Nederlandse
humanitaire organisaties,
is inmiddels gestopt met
voedselaankopen in Iran
omdat de grens dicht zit.
De KRA koopt nu voedsel
op de plaatselijke markten
om de ergste nood onder
vluchtelingen te lenigen.
De toch al zeer hoge prij
zen op de lokale Kurdi
sche markten zullen hier
door echter alleen nog
maar stijgen. Volgens Me-
Twee Kurdische broers dragen hun zieke vader naar
in Nederland werd twaalf mil
joen gulden ingezameld.
Die twaalf miljoen zijn intussen
allang op. Klaas Koening van de
stichting Vluchteling: „Wij kre
gen daar 1,2 miljoen van, maar
inmiddels hebben we aan Kur-
denhulp al 2,5 miljoen uitgege
ven, dus we hebben het uit ei
gen middelen verdubbeld."
Koening verwacht overigens
voorlopig geen financiële pro
blemen bij de hulp aan Noord-
Irak. Die mening wordt gedeeld
door Polman van Memisa:
„Veel programma's hebben een
looptijd van een jaar en zijn ge
durende die tijd financieel ge
dekt. In maart, april kunnen er
wel tekorten ontstaan."
Politiek
Een groter struikelblok dan de
financiering is op dit moment
de politieke situatie in Irak. In
ternationale, neutraal opereren
de organisaties als de VN en het
Rode Kruis zijn met handen en
voeten gebonden aan moei
zaam bereikte overeenkomsten
met Baghdad, op basis waarvan
ze op Iraaks grondgebied actief
mogen zijn. In kringen
van hulpverleners heerst
de overtuiging dat Sad
dam Hussein een vergro
ting van de hulp zou
blokkeren: hij kan het uit
geven van visa frustreren,
hij kan zich verzetten te
gen een uitbreiding van
de VN-staf, enzovoort.
Veel particuliere organi-
saties vermijden overi
gens de onderhandeling
%s: met Baghdad. Ze opere
ren via Turkije, waarlangs
ze hun bevoorrading la
ten lopen, en niet via
j Baghdad. Hun activitei
ten worden wel gecoördi
neerd door het VN-com-
missariaat voor de vluch
telingen. Op deze wijze
poogt het commissariaat
versnippering van de
hulp tegen te gaan, maar
wordt bovendien bereikt
dat een deel van de VN-
miljoenen efficiënter
wordt aangewend.
De VN en het Rode Kruis
zijn verplicht in Irak te
gen een krankzinnig ho
ge, kunstmatige wissel
koers Iraakse dinars te
kopen om hun activitei
ten aldaar te financieren.
De kleinere humanitaire
organisaties, die vaak
aanzienlijke bedragen
van de VN ontvangen,
kunnen in Iraaks Kurdis-
BRUSSEL PETER DE VRIES
CORRESPONDENT
Geen groter opluchting dan een bezoek aan
de gevangenis wanneer je als monopoly-
speler slecht bij kas zit. Ie hebt dan even
rust om te proberen het verloren kapitaal
aan te zuiveren. Met een beetje geluk ren
deren de bezittingen in de tussentijd vol
doende om een nieuwe ronde te overleven.
Op naar af, op naar de bonus.
Maar liefst 108 landen spelen al vijf jaar het
wereld-monopolyspel GATT, de 'algemene
overeenkomst over handel en tarieven'. Het
geld is echt, de inzetten grof. Wisselgeld
wordt uitgedrukt in miljarden en winst of
verlies kan de opkomst of teloorgang van
hele bedrijfstakken betekenen.
Doel van het spel: het vrijmaken van de we
reldhandel en het slopen van douane-mu
ren. Maar zaterdag keerden Amerika en de
Europese Gemeenschap snel weer terug
naar hun veilige posities, toen de zoveelste
poging mislukte om eindelijk eens zaken te
doen. Voor premier Lubbers, die zich per
soonlijk druk met de zaak had bezig gehou
den, een bittere pil.
Handelsbarrières
Eerst de Kans-kaarten in het spel. De we
reldhandel beloopt jaarlijks het astronomi
sche bedrag van tienduizend miljard gul
den, maar zou nog kunnen toenemen met
een slordige tien procent. Voorwaarde is
wel dat de landen hun tolmuren slopen, op
houden met de begunstiging van nationale
bedrijven en met het verzieken van de con
currentie.
De GATT-ronde is ook van belang voor ge
wone consumenten. De prijzen van textiel
zouden bijvoorbeeld flink kunnen dalen
wanneer er een eind komt aan de kunstma
tige bescherming van de westerse markten
tegen goedkope kleren uit de Derde Wereld.
De belangen zijn echter groot, want die
handelsbarrières staan er niet voor niets. Ja
pan beschermt de eigen rijstboeren door
gewoon te verbieden dat andere landen rijst
invoeren. Amerika maakt buitenlandse in
vesteerders in de dienstverlening het leven
zuur. De EG neemt het op voor haar tien
duizenden boeren door ze flinke subsidies
toe te stoppen, en ook nog eens mee te be
talen aan de uitvoer van landbouwproduk-
Landbouw
Een jaar geleden speelden de 108 deelne
mers aan het GATT-spel in het Brusselse
Heizelcomplex de slotronde. De Europese
landbouw, de textielindustrie uit de Derde
Wereld en het openbreken van Amerikaan
se en Japanse markten zouden in één grote
uitruil van belangen worden geregeld. Het
was alles-of-niets, en het werd niets. Vooral
over de subsidies in de Europese landbouw
bleek geen vergelijk mogelijk. De pionnen
keerden berooid terug naar af.
Twee maanden geleden waagden Amerika
en de EG een nieuwe schuchtere toenade
ringspoging. Tijdens het bezoek van presi
dent Bush aan Den Haag leek er door flinke'
toezeggingen van de Amerikanen weer
schot in de onderhandelingen te komen.
Ook die gesprekken gingen overigens niet
van een leien dakje: toen premier Lubbers
de Amerikaanse landbouwminister Madi-
gan vroeg of over een bepaald onderwerp
later nog verder kon worden gepraat, draai
de Madigan zich op zijn hakken om en
bromde: .Alleen als je wat nieuws te mel
den hebt."
De 85 miljard gulden die de EG en de VS
jaarlijks in hun landbouw stoppen, blijft
een struikelblok. De Amerikanen eisten ooit
dat de EG haar subsidies met 90 procent
zou terugbrengen, maar ze hebben die eis
vijf tot zes jaar. Tegelijkertijd wil de VS dat
de EG-export van landbouwprodukten reëel
vermindert, in ruil voor Amerikaanse tege
moetkomingen op het gebied van de bui
tenlandse investeringen in bijvoorbeeld de
dienstverlening.
De toegevendheid van de VS plaatst de
klaagzangen van premier Lubbers, afgelo
pen zaterdag, over een gebrek aan bereid^
heid tot onderhandelen bij de Amerikanen
in een vreemd daglicht. Het is vooral de EG
die dwars ligt, en onder druk van de mach
tige boerenlobby alle eisen nog steeds te
hoog vindt.
Ook een compromisvoorstel van GATT-top-
man Dunkel lijkt de hoofdrolspelers niet tot
elkaar te kunnen brengen. Dunkel heeft
zich de woede van de exporterende EG-lan-
den op de hals gehaald met zijn voorstel de
uitvoer van landbouwprodukten met een
kwart te verminderen» Japan en Zuid-Korea
zijn daarnaast boos omdat de scheidende
GATT-voorman tomt aan hun invoerverbod
op rijst.
Nu het topoverleg tussen de EG en de VS
zaterdag niets heeft opgeleverd, zit een we
reldwijd GATT-akkoord er dan ook voorlo
pig niet meer in. Zo is iedereen weer terug
bij af, zonder bonus.
tan veel meer doen met hun
dollars.
Hulpverleners en waarnemers,
zoals in november nog een de
legatie van de Amerikaanse se
naat, stellen vast dat er in het
noorden van Irak veel meer
hulp nodig is dan nu wordt ge
boden. In het Amerikaanse se-
naats-rapport wordt gewaar
schuwd voor 'rampzalige' toe
standen - plaatselijk is het in
middels zover, en de strenge
winter houdt nog zeker drie
maanden aan.
Tweede kerstdag vrije verkiezingen in Algerije
Op tweede kerstdag mogen de
Algerijnen voor het eerst sinds
de zwaar bevochten onafhanke
lijkheid van Frankrijk, nu bijna
dertig jaar geleden, in alle vrij
heid een nieuw parlement kie
zen. De verkiezingen zouden ei
genlijk al een halfjaar eerder
worden gehouden, maar wer
den door president Benjedid
uitgesteld na bloedige demon
straties van aanhangers van het
Islamitisch Reddingsfront (FIS).
Maandenlang heeft het front
geëist dat zijn leiders, Abassi
Madani en Ali Belhadj, werden
vrijgelaten. Het was de eerste
voorwaarde voor verkiezings
deelname. Het moet niet uitge
sloten worden geacht dat dit de
komende dagen alsnog zal ge
beuren. Het front heeft op het
laatste moment besloten de ver
kiezingen niet te boycotten,
maar met een gewijzigd kies
stelsel lijkt winst voor de rege
rende FLN zeker.
Steeds duidelijker wordt dat de
aanklachten op grond waarvan
de FIS-leiders sinds juli in een
militaire gevangenis bij Algiers
worden vastgehouden, weinig
met de realiteit te maken heb
ben. Een eerlijk proces heeft
nog steeds niet plaatsgevonden.
De regering heeft het FIS verbo
den het invloedrijke tweetal
kandidaat te stellen.
Toen het FIS in mei en juni van
dit jaar de straat opging om wij
ziging van de nieuwe kieswet en
presidentsverkiezingen te eisen,
kreeg het front bijval van prak
tisch alle andere oppositiepar
tijen. Het districtenstelsel per
mitteert geen evenredige verte
genwoordiging in het nationale
parlement. Per district krijgt de
kandidaat met de meeste stem
men de parlementszetel.
Het Algerijnse Islamitisch Reddingsfront (FIS) heeft gisteren
met een massale manifestatie in een stadion in Algiers zijn
verkiezingscampagne afgesloten. Ongeveer 100.000 mensen
waren met honderden bussen naar het stadion gekomen. Poli
tie en leger zouden volgens de islamieten vele duizenden men
sen uit de rest van het land verhinderd hebben de hoofdstad
te bereiken en aan de manifestatie deel te nemen.
Het FIS is de grootste concurrent van de voormalige een
heidspartij FLN. De manifestatie van gisteren was de enige
verkiezingsactiviteit van het FIS, nadat een mars door de mi
nister van binnenlandse zaken, generaal Larbi Belkheir, was
verboden. Het FIS besloot pas op 14 december aan de parle
mentsverkiezingen van donderdag deel te nemen.
De kleinere partijen en onaf
hankelijke kandidaten bijna
1100 hebben in dit systeem
uiteraard geen schijn van kans.
Maar voor het FIS, dat vorig jaar
in de meeste steden en dorpen
de gemeenteraadsverkiezingen
won, moest de regeringspartij
FLN wat anders bedenken. Het
werd een nieuwe indeling van
de districten, waardoor de aan
hang van het FIS op enkele
plaatsen over twee of meer dis
tricten werd gespreid.
De kieswet zal op 26 december
dus trefzeker het FLN als win
naar uit de bus laten komen, re
den waarom bij voorbeeld de
Arbeiderspartij de verkiezingen
boycot. De weg naar een meer
islamitische staat via democra
tische procedures is afgesne
den, reden waarom aanhangers
van het FIS regelmatig leuzen
scanderen als „een islamitische
staat zonder stemmen".
Het FIS, dat zich altijd nadruk
kelijk afzette tegen de Islami
tische Revolutie in Iran, heeft
hier echter de kracht niet meer
voor en bovendien, na de oor
log tegen Irak, de internationale
verhoudingen niet meer mee.
Bijna vijf maanden staat van be
leg hebben de gelederen van
het FIS uitgedund, het publiek
in moskeeën met militante
voorgangers verminderd, terwijl
duizenden FIS-aanhangers hun
baan hebben verloren. Door het
maandenlange verschijnings
verbod van de FIS-bladen heeft
het front geen nieuwe lijn kun
nen uitstippelen, als alternatief
voor democratische verkiezin
gen.
Grimmig
De sfeer in Algerije is nog steeds
grimmig. Niet alleen het FIS,
ook de belangrijkste andere
partijen spreken van een „ver
giftigde atmosfeer" die het
campagne voeren heeft ver
ziekt. De parlementsverkiezin
gen mogen dan de eerste vrije
verkiezingen zijn sinds de onaf
hankelijkheid, de campagnes
van de 5.800 kandidaten heb
ben niets feestelijks.
Vlak na het begin van de Alge
rijnse perestrojka in 1988 was
dat wel anders: er heerste toen
tijdens het referendum over de
grondwetswijziging die het
meerpartijenstelsel invoerde,
een sfeer van hoop.
Benjedid, een ex-kolonel die
noch in eigen land noch in Ara
bische landen als een staatsman
van formaat wordt gezien, heeft
echter steeds meer macht aan
zich getrokken. Terwijl hij zich
graag voordoet als de Gor-
batsjov van de Arabische we
reld, vertoont hij meer gelijkenis
met de omhooggevallen Afri
kaanse luitenants die het tot
president schopten.
Gelaten hebben de Algerijnen
het nieuws over zich heen laten
komen dat Benjedid de hulp
van Franse geheime diensten
heeft ingeroepen voor bestrij
ding van het Islamitisch Red-
dingsfront. Grootschalige inves
teringen in de werkgelegenheid
daarentegen, die al waren afge
sproken met de vakbonden en
die het FIS als sociale protestbe
weging behoorlijk de wind uit
de zeilen zouden hebben geno
men, lijken niet door te gaan.
Uiteenvallen
Als het misgaat met de verkie
zingen, zcu zich nog een nieu
we vergelijking met Afrikaanse
staten als Etiopië, Somalia en
Liberia kunnen opdringen. Het
moet niet uitgesloten worden
geacht dat Algerije dan tijdelijk
uit elkaar valt, in een westelijk,
sterk op Frankrijk georiënteerd
deel met als „hoofdstad" Oran
waar de francofiele, Berber
RCD-partij het gros van zijn
aanhang heeft zitten.
In het oostelijke deel en diepe
zuiden van het land zouden de
islamieten het bestuur tijdelijk
in handen kunnen nemen, met
Constantine als hoofdstad, waar
de islamieten hun universiteit
hebben. Algiers en omgeving
zouden het privédomein van de
president en de overgebleven
orthodox-nationalisten uit partij
en leger kunnen worden.
Slechts één procent van de Algerijnse parlementskandidaten is vrouw. Ondanks protesten van het Islamitisch Reddingsfront mogen v
derdag wel zelfstandig hun stem uitbrengen. Het FIS vindt eigenlijk dat de echtgenoot dat moet kunnen doen.
