Kunst
'De taal stelt een daad'
Leidse Cantorij boeit
met eenvoudige stukken
Compleet concert in kerk
Celliste Gutman kruipt
geheel in Shostakovitsj
Collegium Musicum laat
zich van beste kant zien
Miserables
Maandag 23 december 1991 Redactie: 071-161400 CEES VAN MOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOELINGA Eindredactie: CONNY SMITS Vormgeving: PIET KOOREMAN
9
Ook Leiden geeft geld voor 'reizend' gedicht van René Seghers
Dichter/schilder René Seghers trekt volgend jaar met een
gedicht de wereld rond. De gemeente Leiden en vele an
dere gemeenten op de routelijn Gronau - Hoek van Hol
land hebben dit project gesubsidieerd. Het gedicht On
bestemd, dat is geïnspireerd op Schillers 'Alle Menschen
werden Brüder' moet een band tussen mensen aanto
nen. In 508 steden van het Ierse Clifden tot het Japanse
Tokyo zullen de inwoners in het plaatselijke dialect het
vers voordragen. „Dit gedicht sluit alle talen in."
sidie? Maar wanneer René Seg-
hers (26) zijn project uiteenzet,
Zo op het eerste gezicht lijkt het begrijp je zijn bedoeling. „Dit
een warrig idee. Daarvoor sub- project is volkomen afhankelijk
êedrase00.
LEIDEN SASKIA STOELINGA
Ife'ee,
"oW/po, ■£-. <i? 5 0\e w°o,,
*v' Hi J.
<V
„«f' 1 4; CVfu
°OM r iuist^Z
Qj ft'
i
ft.
-
MUZIEK
'Onbestemd luister ik/ naar zijn mooie woorden/ gedragen door de
wind/ zeggen ze niets/ ze zijn onbestemd/ ze verleiden de leegte'. De
tekst draait over de O van onbestemd en is al naar gelang de beslissing
van de lezer oneindig of eindig.
Organist Folkert Grondsma
speelde Bach op het in 1877 ge
bouwde orgel van de kerk, ge
volgd door Concert voor twee
fluiten en orkest van de Italiaan
Cimarosa. Een mooi stuk waar
in Bertil Heerink en Marianne
Klaver zich van hun beste kant
lieten zien. Toen had het pauze
moeten zijn aangezien de hou
ten banken niet echt comforta
bel zaten. Het optreden van Qu-
attro Stagioni deed de pijn in
het zitvlak volkomen vergeten.
In feestelijke kledij gestoken
werden zes a capella liederen
uitgevoerd met als hoogtepunt
het Engelse Ding Dong merrily
on High.
Na de pauze werden het Lau-
date Dominum en Ave Verum
van Mozart uitgevoerd, met een
zeer goed bij stem zijnde Elma
van den Dool als soliste. Het be-
wame orgelspel van Grondsma
zal niemand ontgaan zijn en ze
ker in deze akoestiek klinkt het
allemaal prachtig. Leiden Syn-
fonietta volgde met de Sinfonia
uit Cantate 42 van Bach, waarna
werd afgesloten met een stuk
van J.R.v. Herbeck. Een zeer
compleet concert dat echter
aan de lange kant was.
JOHN MAY
Kerstconcert door Leiden Synfonietta,
Schola Cantorum, Hartebrugkoor en dub
bel kwartet Quatro Stagioni.
Gehoord: 22 december. Hartebrugkerk,
De mooi versierde Hartebrug
kerk vormde gisteren het decor
voor een Kerstconcert ^oor Lei
den Synfonietta, Schola Can
torum, het koor van de Harte
brugkerk en het dubbel kwartet
Quattro Stagioni. Het geheel
stond onder leiding van René
Verhoeff.
Geopend werd met twee Gre
goriaanse stukken die werkelijk
schitterend klonken. Het Schola
Cantorum liep al zingend rich
ting altaar. Tijdens de Messe in
G dur van Schubert was het
spijtig dat het hard werkende
Leiden Synfonietta enigszins
overstemd werd door het. koor,
al is de balans moeilijk te bepa
len in zulke ruimtes. De solisten
Elma van den Dool (sopraan),
Ben Salzmann (tenor) en Rob in
't Veld (bariton), zongen dit stuk
vol overtuiging al kwam laatst
genoemde niet altijd even zui-
RECENSIE MIES ALBARDA
Forum Filharmonisch Orkest o I v. Wolde-
mar Nelsson. Soliste: Natalia Gutman cel
lo. Werken van von Weber, Shostakovitsj
en Brahms.
Gehoord: 20 december, Stadsgehoorzaal,
als in de vele dialogen met het
solo-instrument, waarbij vooral
de hoornist gedurende het hele
stuk een prominente rol speelt.
Zo weinig gepolijst van klank
de ouverture Euryanthe van
Von Weber was waarmee het
programma begon, zo klankrijk
was de strijkersinzet van het sa-
rabande-achtige tweede deel
van dit concert, waarin
Shostakovitsj met eenvoudige
melodische middelen een uiter
ste aan zeggingkracht bereikt.
Voor deze indrukwekkende in
terpretatie oogstte Natalia Gut-
man een geweldig aplaus zowel
van het publiek, als van het or
kest.
Vorig seizoen besloot Forum
Filharmonisch zijn concert in
Leiden met de Tweede symfo
nie van Brahms, dit keer kon
den de kwaliteiten van het or
kest in diens Eerste symfonie
beluisterd worden. Ook nu had
het orkest vaak moeite een goe
de balans te vinden, zowel in de
klankverhouding tussen de
groepen onderling, als in tempo
en samenhang.
Degenen die wegbleven bij
dit concert hebben een fenome
naal celliste gemist. Want het
optreden van de wereldberoem
de Natalia Gutman mag zonder
meer een belevenis genoemd
worden. Alleen haar fabelachti
ge techniek was al boeiend om
te horen en te zien, maar ook de
wijze waarop zij als het ware
met huid en haar in dit tech
nisch en muzikaal veeleisende
stuk kroop was fascinerend.
Vooral tijdens de lange cadens
die de schakel vormt tussen het
bezonken tweede en felle
laatste deel kon je een speld ho
ren vallen en dat wil wat zeg
gen in een concertzaalin de
wintertijd. Het orkest secon
deerde haar uitstekend zowel in
de meer begeleidende passages
van mijn toelichting. Pas als het
klaar is spreekt het voor zich."
Hoewel die toelichting van
Seghers heel helder is, heb je
wel zijn fraaie boekwerken erbij
nodig zelf gedrukt, zelf ge
bonden om te zien hoe hij
met taal omgaat. Hoe zijn poë
zie in een bepaalde vorm te
recht komt. Zijn zinnen lopen
dus niet altijd van links naar
rechts en zijn woorden staan
ook niet altijd mooi onder el
kaar.
Zo ook het gedicht Onbe
stemd. 'Onbestemd luister ik/
naar zijn mooie woorden/ ge
dragen door de wind/ zeggen ze
niets/ ze zijn onbestemd/ ze
verleiden de leegte'. Die woor
den zijn geplaatst in de Olympi
sche ringen. De ringen, die de
kleuren geel, groen, blauw, rood
dragen, smelten samen door de
woorden. 'Verbroederingsfeest'.
Verder heeft Sehgers er nog heel
veel andere symboliek inge
stopt. Yin/Yang. Doordat het
gedicht viervoudig gedraaid is,
vloeit het samen in een oosterse
swastika (net als het westerse
kruis een symbool voor het on
eindige, de tijd, de vier wind
richtingen, de vier basiselemen
ten en de vier jaargetijden). De
tekst roteert over de O van on
bestemd en is al naar gelang de
beslissing van de lezer oneindig
of eindig.
Rode lijn
Terug naar de realiteit. 'Onbe
stemd' gaat reizen van Oost
naar West. Van Ierland via En
geland, Nederland, Duitsland,
Polen, de Sovjetunie, Mongolië
en China naar Japan. Seghers:
„Dit idee is twee jaar geleden bij
mij opgekomen. Mensen via
Van de Veerdonk
mikt op de
goedkope lach
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
Blond Elastiek Plus van en door Mark v
de Veerdonk Met Marcel Schmidt aan
i Carl Daleboudt op trompet.
Daar waren ze weer de twee
diepvrieskippen op stok, waar
mee Mark van de Veerdonk zijn
soloprogramma opent. Ze zijn
bekend van zijn optredens in fe
bruari van dit jaar, toen Van de
Veerdonk de jury-en publieks
prijs van het Leids Cabaretfesti
val 1991 won. Zijn toenmalige
festival bijdrage bestond uit
fragmenten uit zijn avondvul
lend soloprogramma 'Blond
Elastiek Plus'. Zaterdagavond
kregen we eindelijk de gelegen
heid om dat programma nu
eens in zijn geheel te zien.
'Blond Elastiek Plus' bevat een
paar onmiskenbaar sterke num
mers. En het zal wel geen toeval
zijn dat hij die stuk voor stuk tij
dens het festival al heeft laten
Van de Veerdonk heeft prach
tig materiaal voor ongeveer 30
minuten. Te weinig om verant
woord een hele avond op het
podium te gaan staan. Zo zoekt
hij bijvoorbeeld de gemakkelijk
ste weg door nadrukkelijk te
spelen op de eerste rij in de
zaal. Het publiek als slachtoffer
van de grappenmaker: dat is
mikken op de goedkope lach.
De titel van dit programma is
trouwens veelzeggend: 't klinkt
leuk, maar zegt weinig.
Zijn programma bestaat uit
licht verteerbaar amusement
met een superlichte maatschap
pijkritische ondertoon. Daar is
op zich niets tegen. Van enige
samenhang of verrassende ver
bindingslijnen valt echter vrij
wel niets te bespeuren. Daar
door zit het programma als los
zand in elkaar. Als dan ook nog
verschillende onderdelen een
duidelijke pointe ontberen,
wordt het geheel rommelig.
Een goede stem, een bepaal
de podiumervaring, een expres
sieve mimiek, een humoristi
sche uitstraling en een paar
sterke vondsten hebben hem de
kwalificatie 'veelbelovend' op
geleverd. In een volgend pro
gramma moet hij dat zo langza
merhand nu eens echt volledig
gaan waarmaken. Wie de per
soonlijkheidsprijs van Camaret-
ten 1987 en de Jury en Publieks
prijs van het Leidse festival 1991
op zak heeft, is dat aan zijn
stand verplicht.
taal met elkaar te verbinden."
Hij trok een rode lijn en noteer
de alle plaatsen op die lijn. De
508 steden liggen verspreid over
20.000 kilometer. Een schitte
rende landkaart, ruim drie me
ter lang, met de hand gemaakt
en gedrukt, laat zien hoe Seg
hers reist en waar hij stopt. Het
bedrijf Canon heeft de kaart in
middels uitvergroot: Oost-West
is nu 17 meter.
Wat is de bedoeling? In elke
stad wordt een inwoner opge
trommeld, die het gedicht gaat
voordragen in zijn of haar taal.
Seghers registreert dat. Hij
maakt van elke voordracht een
bandopname en een foto. Terug
in Nederland organiseert hij een
reizende wereldexpositie. De
plaatsen op de grote landkaart
worden van een lampje voor
zien en in een oogwenk horen
en zien we wie waar aan het
woord is. „Het gedicht is dan
slechts de basis van een cul
tuur-historisch gezien mooi
project. Je hoort hoe de taal
over de hele wereld verschuift.
Hoe de mensen met elkaar ver
bonden zijn."
De reis van Seghers gaat in onze
regio door de plaatsen Den
Haag, Wassenaar, Oegstgeest,
Leiden, Leiderdorp, Hoogmade,
Rijpwetering, Roelofarends-
veen, Oude Wetering verder
naar Burgerveen. Hoort u de
verschillende dialecten al? Ziet
u de hoofden erachter?
Subsidie
Seghers is met dit project, dat
van hem de naam 'Banden'
heeft gekregen, niet over een
nacht ijs gegaan. Er gaat een ge
degen voorbereiding aan voor
af. Al een jaar is hij bezig met
Dichter/schilder René Seghers trekt volgend jaar met een gedicht de wereld rond. In 508 steden van het Ierse
Clifden tot het Japanse Tokyo zullen de inwoners in het plaatselijke dialect het vers voordragen. „Dit gedicht
sluit alle talen in". foto jan holvast
het verkrijgen van subsidie. Alle men, om maar eens wat te noe-
Nederlandse gemeenten op de men) geven aan dat er 1000 gul-
lijn zijn aangeschreven. Zo'n 30 den of meer voor Seghers pro-
officiële B&W-besluiten (Mon- ject op tafel wordt gelegd. Lei
ster, Enschede, Haarlemmer- den heeft onlangs ook te ken-
meer, Hilversum, Hengelo, Die- nen gegeven 1000 gulden te wil
len neertellen. Ambtenaar Van
Ree, waarnemend hoofd van de
dienst Kunst en Cultuur in Lei
den, zegt: „Er is lang over dit
krankzinnige project nagedacht.
Het is heel gek, heel ongewoon,
maar het is ook zo goed voorbe
reid, dat wij overstag zijn ge
gaan".
Ook de Leidse universiteit
heeft al met Seghers kennis ge
maakt. Bekwame Japanologen
en sinologen hebben het ge
dicht reeds vertaald. Seghers:
„Ik neem het gedicht in alle of
ficiële talen mee. De gidsen die
ik in de verschillende gebieden
meekrijg, zullen het dan in sa
menspraak met de lokale bevol
king omzetten in de taal van de
gemeenschap." Niet alleen ge
meenten zijn aangeschreven, de
brieven van Seghers maken ook
duidelijk dat de cultureel atta-
ché's van de diverse landen hun
enthousiasme hebben getoond
en Seghers zeker zullen helpen
als het moment daar is.
Het moment
Wanneer is dat moment? „In
het voorjaar", zegt de dichter
gedecideerd. De reis die is be
groot op ruim een ton. kent nog
een paar obstakels. „Het geld is
bijna bij elkaar. Ik kan op pad.
Echter, ik stel nog wat eisen aan
geluids- en foto-apparatuur.
Dat moet goed zijn. En ook het
vervoer is nog een probleem.
Eerst dacht ik aan voet, trein,
bus, vliegtuig. Maar dat is wel
erg omslachtig. Ik heb een strak
reisschema. Ik wil niet langer
dan vijf maanden onderweg
zijn. Vijf steden per dag moeten
er worden bezocht. Een pro-
duktiebedrijf probeert daar nu
sponsors voor te vinden. Pola
roid heeft al camera's en rolle
tjes ter beschikking gesteld. En
het uitzendbureau Unique
steekt er ook een bedrag in. om
dat het zo'n uniek project is"
Hij grinnikt.
Uit zichzelf begint hij in het
redactielokaal het gedicht voor
te dragen. Het klinkt goed. In
Nienstadt, Poznan, Sloboda, Er-
eenzaw zal er ook iemand op
staan om dat te doen. „Dit ge
dicht sluit de talen in zich. De
taal stelt een daad."
MUZIEK
RECENSIE MONICA SCHIKS
Concert door Collegium Musicum o.l.v.
René Gulikers en Jos Vermunt Werken
van Brahms en Elgar.
Gehoord op 22/12 in de Stadsgehoorzaal.
Leiden
De Leidse Cantorij: aantrekkelijk vertoon van theater.
met Engelse, Duitse en oud-Nederlandse
kerstliederen o.l.v. Hans Brons Met me
dewerking van Joop Brons, (orgel), Hans
Kapaan (hobo), Eric Brons (fluit), Geerten
Rooze (trompet).
Gehoord 22/12. Hooglandse Kerk
Voordat het concert van de
Leidse Cantorij begon, werden
de luisteraars vergast op een
vermanend toespraakje (niet
klappen tussen de liederen
door, niet opstaan voordat het
koor de kerk had verlaten, voor
al veel geld geven), dat niet veel
sympathie wekte. Het concert
begon dan ook in een bedrukte
atmosfeer, maar op het mo
ment dat de Cantorij inzette,
was deze wat ongelukkige
speech snel vergeten.
Een aantrekkelijk element van
het optreden van de Cantorij
was gisteravond een zeker ver
toon van theater. De lichten
gingen uit en plotseling weer
klonk vanuit de verte, als betrof
het een engelenkoor uit de he
mel, de heldere en warme koor
klank. Tijdens het tweede lied
schreden de zangers en zange
ressen zingend en met een
kaarsje in de hand naar voren,
wat een bijzonder aardige in
druk maakte.
De Leidse Cantorij toonde,
zoals al snel bleek, een voorkeur
voor stukken met een sterke
melodie en een eenvoudige
harmonie. In een enkel twintig-
ste-eeuws lied moest wel eens
een krachttoer worden uitge
haald, maar over het algemeen
bleef het eenvoudig. Maar juist
die ogenschijnlijk simpele wer
ken werden heel goed uitge
voerd: het hoeft niet altijd bril
jant of moeilijk te zijn om in
druk te maken! Het koor was op
zijn best in de meer beschou
wende en intieme hymnen,
zoals in Joseph, lieber Joseph
mein' en in het oud-Hollandse
'Herders hy is gheboren'. Hier
mee wist het koor werkelijk te
ontroeren.
Minder overtuigend werden
de blije, meer uitgelaten stuk
ken gezongen. Vooral 'Ihr lie-
ben Hirten, fürchtet euch nicht'
klonk niet goed, ook omdat de
soliste veel te zenuwachtig was,
wat merkbaar oversloeg op het
koor.
Een instrumentaal tussenspel,
een Larghetto van Mozart dat
bewerkt was voor orgel en ho
bo, boeide evenmin. Het werd
mijns inziens te snel gespeeld
en klonk teveel als een lesje dat
werd afgedraaid.
Wat mij opviel en eigenlijk
ook verbaasde, was de kwaliteit
van de samenzang. Het koor en
het publiek zongen samen drie
liederen en vooral bij de laatste
twee, 'Nu zijt wellekome' en
'Hoor de eng'len zingen d'eer'
(van Mendelssohn) leek het wel
alsof het publiek door het koor
werd geïnspireerd. Zo mooi en
zo overtuigd hoor je een publiek
zelden zingen. Het werd een
waardige afsluiting van een in
tieme avond.
Koor en orkest van Collegium
Musicum hebben zich weer
eens van hun beste kant laten
zien tijdens hun traditionele na
jaarsconcert dat zoals altijd vlak
voor Kerstmis werd gegeven.
Een grote aanhang zorgde voor
een goed gevulde Stadsgehoor
zaal, hetgeen voor de muzikan
ten op het podium een stimu
lans moet zijn geweest om zo
goed mogelijk voor de dag te
komen.
Het repertoire was evenwich
tig gekozen: Brahms vóór de
pauze en Elgar erna. Ongetwij
feld was er weer met veel over
gave en intensief gerepeteerd.
Zelfs naast de huidige, universi
taire studieprogramma's blijft
er voor de amateur zo te horen
nog tijd over om verwoed mu
ziek te maken. Klassieke mu
ziek, wel te verstaan, van het
ijzeren repertoire. Van heden
daagse werken zullen we in Lei
den na de betreurenswaardige
opheffing van het Lesko versto
ken moeten blijven.
De eerste symfonie van
Brahms is zo'n nummer uit het
ijzeren repertoire. Brahms heeft
lange tijd geaarzeld met het
presenteren van dit werk. Hoe
zou hij het wagen een nieuwe
symfonie te schrijven, waar
Beethoven met deze vorm al al
les leek te hebben bereikt? Het
orkest van Collegium Musicum
stortte zich vol vuur in de uit
voering van dit werk, dat vier
delen lang de vaart behield
waarmee men had ingezet.
Mooie, volle klank in alle strij-
kersgroepen. Prachtige soli in
zowel hout- als koperblaassec-
ties, die het evenwel in het en-
semblespel soms lieten afweten.
Toch sta ik vaak ambivalent
tegenover dit soort uitvoerin
gen. Het is een enorme uitda
ging om muziek van een derge
lijk hoog gehalte op de lesse
naar te hebben. Het doet een
beroep op de spelers om het
beste uit zichzelf naar boven te
halen. Van de andere kant ko
men er een hoop aspecten niet
aan bod die toch in de muziek
zitten. Muziek die zó rijk aan
uitdrukkingsmogelijkheden is,
dat een amateurensemble, hoe
het ook zijn best doet, er
meestal slechts een wat opper
vlakkige interpretatie van kan
geven.
Nadat het kamerkoor onder
leiding van Jos Vermunt een
heldere, redelijk doorzichtige
uitvoering had gegeven van a
capella liederen van Elgar, werd
het concert besloten in grootse
stijl. The Music Maker' voor or
kest, groot koor en altsolo van
Elgar is een zeer melancholiek
werk in een wat droeve toon ge
zet. Doodse stilte en grote aan
dacht bij het publiek weerspie
gelden de waardering voor deze
uitvoering.
De altsolo door Kathrin Pfeif
fer sprong er helder en krachtig
uit, maar een groot deel van het
toch al wat ongrijpbare werk
bleef voor mij verhuld in vele,
mistige pasteltinten. Het slot
daarentegen werd groots en im
ponerend neergezet, waardoor
de bezoeker tóch met een tevre
den gevoel naar huis kon keren.
CIRCUSTHEATER
Scheveningen
Dagelijks 20.00 uur
Eerste Kerstdag Pt. 00 uur
Tweede Kerstdag
14.00 en 20.00 uur
's maandags en 31 dec.
geen voorstelling,
zondags matinee 14.00 uur
Reserveren: 070-355 88 00
Mis Les Misérables niet
