Feiten
Gruwelijke erfenis van Pol Pot
Sihanouk: VN moet Phnom Penh beheren
Maandag 23 december 1991 Redactie: 023-150225 janine bosma altan erdogan ronald frisart (chef) onno havermans Patrick van den hurk hans jacobs jolanda oukes jan preenen sjaak smakman
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANT5VERDRJET Vormgeving: HANS BOEZELUN
2
EN MENINGEN
TOM JANSSEN
De meeste slachtoffers van het bewind van Pol Pot vielen
op het platteland door uitputting, honger en executie. De
lichamen werden niet begraven en vormden na verloop
van tijd uitgestrekte knekelvelden: de Killing Fields. In
Choeung Ek een voormalige fruitboomgaard, bracht de
Rode Khmer politieke gevangenen om: in ongenade ge
vallen ministers, gewantrouwde officieren, intellectuelen,
hun familieleden. In 1980 meer dan een jaar na de val
van Pol Pot, werden hier de stoffelijke resten opgegraven
van ongeveer 20.000 mensen. Maar volgens de gids ligt
een veelvoud daarvan nog onder de aarde.
phnom penh kees van dam
Een kilometer of vijftien ten
zuidwesten van Phnom Penh
gaat het hobbelige asfalt over in
een smalle gravelweg. Aan het
eind daarvan ligt Choeung Ek,
het vernietigingskamp van de
Rode Khmer. Boeren zijn te
voet of op de fiets op weg naar
de grote stad, op een erf wast
een vrouw bij een waterpomp
haar kleren, op de rijstvelden
wordt hard gewerkt aan het bin
nenhalen van de oogst. Het is
bloedheet.
Op het midden van het terrein
staat een 37 meter hoge stupa.
In een glazen vitrine worden
sinds maart 1988 de schedels
van 89.185 slachtoffers tentoon
gesteld: zeventien verdiepingen
hoog, keurig gerangschikt.
Mensen, vrouwen en kinderen.
Op de begane grond liggen half
vergane kleren. In Choeung Ek
werden negen westerlingen ge-
executeerd. Hun schedels wer
den vorig jaar overgebracht
naar de Verenigde Staten.
Doodgeslagen
De gids vertelt hoe de gevange
nen door de Rode Khmer wer
den gedood. Er waren vijf ma
nieren: de elektrische schok,
vergif, de kogel, onthoofding.
De meeste tegenstanders van
Pol Pot werden doodgeslagen.
De ontdekte massagraven zijn
gemerkt. In grafnummer 6: de
restanten van 450 mensen. In
het hoge gras liggen nog wat
botjes. Graf nummer 7 bevatte
de ontzielde lichamen van 166
Rode Khmer-soldaten. In graf
nummer 5 werden de resten
van meer dan 100 vrouwen en
kinderen gevonden. Baby's wer
den tegen een boom die nog al
tijd naast de kuil staat, doodge
slagen. Op de grond ligt een stel
handboeien van staaldraad.
De terugkeerde prins Norodom
Sihanouk vinjlt dat de doods
hoofden moeten worden opge
ruimd. Hij eist dat de schedels
worden begraven of naar Boe-
distisch gebruik worden gecre
meerd. Alleen dan kan vrede in
Cambodja mogelijk zijn meent
de prins. De gids in Choeung
Ek, een jongen van een jaar of
twintig, vertelt dat hij tijdens de
terreur van de Rode Khmer zijn
ouders, broers en zusters ver
loor. Hij overleefde bij een tan
te. „Pol Pot bad. Pol Pot bad",
'Pol Pot is slecht' zegt hij wel
tien keer.
Uitzonderingen
Dit soort verhalen hoor je veel
in Phnom Penh: jongelui zon
der naaste familieden bij een
verre verwant opgegroeid. Maar
er zijn uitzonderingen. Er waren
geluksvogels.
Chhay Song Heng werkt als tolk
en begeleider van buitenlandse
journalisten op het ministerie
van buitenlandse zaken in
Phnom Penh. Hij overleefde de
jaren van Pol Pot. Net als ieder
een van het gezin waarin hij op
groeide. Hij noemt zichzelf een
mazzelaar. Heng vertelt zijn le
vensverhaal. Eerst totaal onbe
wogen. Maar gaandeweg ko
men met de herinneringen ook
de emoties. Ergernis. Verdriet.
Verbijstering. Hij kan nu nog
steeds niet begrijpen wat er tus
sen 1975 en 1979 in zijn land
gebeurde.
„Toen de Rode Khmer op 17
april 1975 Phnom Penh ver
overde was ik 19 en tweedejaars
student Engels. We werden de
zelfde dag nog de stad uitgedre
ven, naar het platteland. Dat ik
een opleiding volgde hield ik
wel voor me. Maar snel was be
kend dat de Rode Khmer intel
lectuelen haatte. Ik bad iedere
dag dat niemand me zou verra
den."
„Ik deed me voor als boer. Dat
ging me gemakkelijk af. Want ik
was opgegroeid op het platte
land. Dat redde me. Ik wist wat
hard werken was en weinig
eten. Mijn studievrienden wa
ren geboren in Phnom Penh en
gewend aan een heel ander le
ven. Van hen heb ik er later
nooit één teruggezien".
Eetlepels
„Wie Pol Pot was. Daarvan had
ik toen gaan enkel idee. We
hoorden alleen van Angkar, de
Beweging waar we strikt ge
hoorzaam aan moesten zijn.
Het leven op het platteland was
hard. Ook voor mij. We stonden
op om vier uur. Kregen geen
eten en werkten tot twaalf uur 's
middags. Dan kreeg je drie en
later zelfs nog maar twee eetle
pels rijst. Daarvoor moest je
eerst wel naar de keuken lopen.
Die lag een paar kilometer ver
derop. Pas 's avonds om acht
Cambodjanen zeggen de Vietnamese militairen gedag die een eind
hebben gemaakt aan het regime van Pol Pot. foto afp
Het leger van Pol Pot; zwaarbewapende kinderen die wat wreedheid betreft nauwelijks onderdoen voor hun
volwassen kameraden. foto ap
uur kregen wij weer wat voed
sel".
„Angkar riep het Jaar Nul uit.
Cambodja diende helemaal op
nieuw te beginnen. Ik werd te
werkgesteld bij het aanleggen
van irrigatiekanalen en dijken.
Je moest elke dag acht meter
werk verzetten. De Rode Khmer
wilde de landbouwproduktie
verhogen, maar dat mislukte to
taal. Van bevloeiing hadden ze
geen verstand. Oogst na oogst
mislukte."
,,'s Avonds waren er politieke
bijeenkomsten. We moesten
dan zelfkritiek hebben en ook
elkaar kritiseren. Dat had de Ro
de Khmer van Mao overgeno
men. Het was iedere keer weer
een verschrikkelijke ervaring.
Op het minste of geringste ver
grijp stond de doodstraf. Die
werd altijd 's nachts voltrokken.
In alle stilte. De volgende och
tend miste je dan opeens ie
mand. De slachtoffers werden
nooit doodgeschoten. Dat vond
de Rode Khmer maar zonde van
de kogels. Ze werden doodge
knuppeld."
Vijand
„Ik herinner me dat een man
een lepel brak. Hij werd onmid
dellijk uitgeroepen tot vijand
van de revolutie. Hij had im
mers bezit van Angkar en het
volk vernietigd. Nooit meer te
ruggezien."
„Het ergste was misschien nog
wel dat je ondanks alle ellende
onverstoorbaar moest blijven.
Je mocht nooit emoties tonen."
„Seks tussen ongetrouwden was
verboden. Ook daar stond de
doodstraf op. Lekte uit dat je
met een meisje had geslapen of
werd je door iemand verraden,
dan volgde ophanging in het
openbaar. Ik heb tussen mijn
negentiende en tweeëntwintig
ste geen vrouw aangeraakt.
Kunt u zich het voorstellen. De
lui van de Rode Khmer waren
echt gek. Knettergek."
„Wij mochten eigenlijk alleen
maar werken. De officieren van
de Rode Khmer mochten doen
met ons wat ze wilden. Letter
lijk. Ze kozen de mooiste meis
jes uit om mee naar bed te
gaan. Weigerde een meisje dan
werd ze vermoord. De meesten
stemden dus maar in. Na een
tijdje werden ze natuurlijk
zwanger. Was het nog niet
zichtbaar dan deed zo'n officier
haar over aan een gewone sol
daat. Die moest er dan maar
mee trouwen. Maar was de
zwangerschap al te vergevor
derd, dan was zo'n meisje in
eens verdwenen. Ongelooflijk,
ongelooflijk."
Bevoorrecht
„Phnom Penh werd begin janu
ari 1979 door de Vietnamezen
ingenomen. Maar ik keerde er
door de gevechten pas in najaar
terug. Phnom Penh was toen
nog steeds een echte ghosttown,
er woonde bijna niemand. Meer
dan een half jaar na de invasie
kon ik de stad van de ene kant
naar de andere kant doorlopen
zonder ook maar een burger te
gen te komen. Voor Pol Pot
woonden er in Phnom Penh
twee miljoen mensen."
„Ik ben een bevoorrecht mens.
Ik ben getrouwd, heb een goede
baan, mijn vrouw hoeft niet te
werken kan voor onze vier kin
deren zorgen. Maar ik denk nog
vaak aan mijn studievrienden
van toen en al die duizenden
die zijn vermoord. Hoeveel het
er waren dat weet niemand,
niemand."
Drie miljoen driehonderdveer-
tienduizend zevenhonder
dachtenzestig, 3.314.768 zoveel
doden vielen er tijdens het be
wind van Pol Pot. Althans vol
gens de Cambodjaanse regering
van premier Hun Sen. Die richt
te in het voormalige martelcen
trum van de Rode Khmer een
tentoonstelling in ter herinne
ring aan de genocide. Tuol
Sleng diende tijdens de Pol Pot-
jaren als gevangenis voor poli
tieke tegenstanders. Gevangenis
S-21. In het voormalige lyceum
van Phnom Penh werden ten
minste 20.000 mensen gemar
teld. Na een op die wijze afge
dwongen schuldbekentenis
moesten de gevangenen die nog
leefden naar Choeung Ek lopen.
Daar volgde de executie.
Tuol Sleng ligt in een achter
buurt. Op de buitenmuren ver
roest priickeldraad. Het complex
bestaat uit vier gebouwen van
elk drie verdiepingen. De bal
kons zijn afgeschermd met
gaas. Om te voorkomen dat de
gevangenen zelfmoord pleeg
den. In het midden een parkje
met wat palmbomen. In een
hoek een galg met drie haken.
Daar werden de tegenstanders
van de Rode Khmer aan hun op
hun rug gebonden handen op
gehangen. Voor de galg een wa
terton waarin mensen werden
verdronken.
Zweepslagen
Gemiddeld verbleven er in Tuol
Sleng 1500 gevangenen. Toen
de Vietnamezen het martelcen
trum ontdekten, troffen ze ze
ven levende gedetineerden aan.
Veertien doodgemartelde licha
men waren door de op de
vlucht geslagen Rode Khmer
achtergelaten. Ze liggen begra
ven in het parkje.
De cellen zien er nog net zo uit
als toen. Kamers van zeven bij
vijf meter met in het midden
een ijzeren bed, dienden als on-
dervraagruimten. Op de grond
martelwerktuigen. IJzeren
handboeien, kleren. Aan de
wand een zwartwitte foto van
een verminkt lichaam. Op de
muren en de vloer bloedspat-
Tuol Sleng had tien gedragsre
gels. Nummer 6: 'Niet schreeu
wen tijdens het in ontvangst ne
men van zweepslagen en elek
trische schokken'. Regel 10: 'Bij
niet volgen van de huisregels:
tien zweepslagen of vijf elektri
sche schokken'.
De Rode Khmer hield haar acti
viteiten heel precies bij. Alles
werd op schrift gesteld. Die rap
porten inclusief de schuldbe
kentenissen, zijn in Tuol Sleng
te lezen. Van alle gevangenen
werd een foto gemaakt. Soms
ook na marteling. Die foto's zijn
opgehangen. Hele wanden met
gezichten. Van de vloer tot aan
het plafond. Een man met een
petje op. Een vrouw met een
slapend kind op de arm. Een
meisje ze kan niet ouder dan
tien zijn geweest: de doodsangst
spreekt uit hun ogen. Allemaal
verraders van de revolutie.
Spionnen van de CIA.
Folteraars
Er hangen ook foto's van de fol
teraars zelf. Tieners vaak nog.
Die werden door Pol Pot als
'onbedorven geesten' be
schouwd. Tot ze in ongenade
vielen.
Aan een muur hangt een land
kaart van Cambodja, gemaakt
van menselijke schedels. Ter
herinnering. In een andere
ruimte de schilderijen die een
van de overlevenden van Tuol
Sleng heeft gemaakt. Hij heeft
in felle kleuren de martelme
thoden vastgelegd. Een man
ondersteboven in een waterbak.
Een lichaam uiteengerekt op de
pijnbank.
Het martelcentrum in de Cam
bodjaanse hoofdstad viel onder
de verantwoordelijkheid van
Son Sen, chef van de staatsvei
ligheidsdienst. Hij staat in het
kader van de VN-vredesoperatie
op het punt terug te keren naar
Phnom Penh. Er hangt in Tuol
Sleng ook een foto van Pol Pot.
Aan hem wijden de Cambodja
nen de 'Dag van de Haat', op 20
mei. De beeltenis van Khieu
Samphan, destijds derde man
in de hiërarchie van de Rode
Khmer, ontbreekt niet. Bij de
verkiezingen die voor april 1993
staan gepland, zal Khieu Samp
han zich kandidaat stellen voor
een zetel in het parlement dat
het democratische Cambodja
gaat besturen.
Doden bij felle gevechten in Cambodjaanse hoofdstad
Na hevig te zijn geslagen moet deze Cambodjaanse jongen de hele dag in de gloeiende zon staan terwijl hij
met zijn tenen maar net de grond kan raken. De straf werd bedacht door een lid van de Rode Khmer, dat nau
welijks ouder is dan het slachtoffertje zelf. foto anp
BANGKOK Rtr-UPI
De Cambodjaanse leider prins Norodom Sihanouk heeft vandaag
gezegd dat de vredesmacht van de Verenigde Naties het beheer
over de hoofdstad Phnom Penh moet overnemen als de regering de
orde niet langer kan handhaven. Volgens de prins moeten daarna
de Cambodjaanse strijdkrachten worden ontbonden.
Sihanouk, de voormalige regeringsleider die nu als staatshoofd te
rug is in het land, sprak op een speciale bijeenkomst van het secre
tariaat van de Opperste Nationale Raad. in die raad zitten vertegen
woordigers van de regering in Phnom Penh en van drie guerrilla
groepen, waaronder de Rode Khmer.
Het afgelopen weekeinde heeft de politie in de Cambodjaanse
hoofdstad Phnom Penh honderden waarschuwingsschoten gelost
en harde gevechten geleverd met duizenden demonstrerende stu
denten. De demonstranten verzamelden zich bij een politiebureau
in het centrum van de stad en negeerden aanwijzingen om zich te
verwijderen.
Het geweld volgde op de aanhouding zaterdagmorgen van een stu
dent bij de medische school in Phnom Penh, waar jongeren bijeen
waren gekomen om voor de vijfde achtereenvolgende dag te pro
testeren tegen corruptie bij de overheid en de verkoop van staatsei
gendommen door de regering.
De gearresteerde student werd overgebracht naar een nabijgelegen
politiebureau dat onmiddellijk door duizenden mede-studenten
werd belegerd. De betogers probeerden het bureau binnen te drin
gen, waarna er hevige gevechten met de politie ontstonden. Bij die
gevechten zouden zeker drie mensen zijn omgekomen.
Enkele uren voor de rellen was het uitstel bekendgemaakt van een
vergadering van de Opperste Nationale Raad. Het uitstel was het
gevolg van de beslissing van de Rode Khmer-leiders om, gezien de
al enkele dagen heersende onrust in Phnom Penh, voorlopig niet
vanuit Bangkok naar de Cambodjaanse hoofdstad te reizen. Vorige
maand brachten de Rode Khmers wel een bezoek aan Phnom
Penh, maar werden toen aangevallen door een woedende menigte.
Daarop ontvluchtten de Khmers in allerijl de stad.
De Cambodjaanse regering heeft alle officiële bezoeken die dit jaar
nog op de agenda stonden, uitgesteld tot volgend jaar. Volgens mi
nister van buitenlandse zaken, Hor Namhong, is de situatie in zijn
land op dit moment niet geschikt om bezoekers te ontvangen.
Cambodjaanse studenten ging zaterdag massaal de straat op om te pro
testeren tegen de regering en de arrestatie van zes mede-studenten. La
ter op de dag braken felle gevechten uit tussen betogers en politie.
foto epa
