Religie
'Ik heb het land aan
het woord kerststal'
Iedereen heeft een
Zaterdag 21 december 1991 Redactie: 071-161400 Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: SIMON DE GRAAF
9
(01*0) BERT POL»
Voor mij is het eigenlijk elke dag
Kerstmis, zegt mevrouw dr. Eli
sabeth Houtzager. Het is voor
haar dan ook geen probleem
om het 'feest van het Licht' dit
jaar niet in eigen land te bele
ven, maar in een omgeving
waar niets zal herinneren aan
een kerstboom, kaarsen, enge
lenhaar en hulsttakken. Ja, zelfs
de kribben zullen ontbreken.
Met kerst vertoeft mevrouw
Houtzager in de Verenigde Ara
bische Emiraten en Oman. Ze
verwacht niet dat ze in een van
deze islamitische landen een
kribbe zal tegenkomen. Zou dat
wel het geval zijn, dan hoopt ze
dat het een bijzonder exem
plaar zal zijn, dat dan kan wor
den toegevoegd aan haar om
vangrijke en unieke collectie
kerstkribben.
Het verzamelen ervan is alle
maal heel geleidelijk gegaan.
Mevrouw Houtzager, kunsthis
torica, is er kort na 1945 mee
begonnen. „Je weet wel waar je
aan begint maar je weet niet
waar je eindigt". En dat is ook
zo, want de collectie omvat in
middels ongeveer 800 kersttafe
relen uit alle delen van de we
reld. De Utrechtse kunsthistori
ca heeft altijd grote belangstel
ling gehad voor volkskunst.
„Het verzamelen van volks
kunst is natuurlijk wel leuk,
maar die kerstgroepen zijn voor
de hele christenheid van grote
betekenis. Kerstmis wordt nog
altijd gevierd en wordt praktisch
in alle landen ook uitgebeeld.
Dat is toch heel bijzonder en
was voor mij aanleiding om er
een verzameling van aan te leg
gen".
Al die honderden kerstkribben
kun je thuis niet in de woonka
mer uitstallen of op zolder zet
ten en ook de garage is er niet
geschikt voor, hoewel jarenlang
haar kamers propvol met kerst-
figuren en kribben stonden.
Vier jaar geleden heeft me
vrouw Houtzager haar collectie
geschonken aan het Bijbels
Openluchtmuseum Heilig Land
Stichting bij Nijmegen, zodat
iedereen nu in de gelegenheid is
om de kerstkribben van dichtbij
te zien. Was er vorig jaar rond
de kersttijd een collectie opge
steld uit Zuid- en Latijns-Ameri-
ka, dit jaar zijn er in dit muse
um kribben te bewonderen uit
landen in Noord- en Midden-
Europa.
„Ik wilde mijn collectie een zin
nige bestemming geven. Ik koos
voor het Bijbels Openluchtmu
seum waar de verzameling goed
wordt bewaard. In elke kerstpe
riode wordt een deel van de col
lectie daar aan het publiek ge
toond. Bij mij thuis gaat dat
niet. En ik moet er ook niet aan
denken dat bij mij thuis bussen
vol mensen zouden komen".
Tijdens de nu net begonnen ex
positie in het Bijbels Open
luchtmuseum is ook weer de
lievelingskribbe van mevrouw
Houtzager opgesteld. Het is het
Expositie van honderden kribben in openluchtmuseum
eerste kribje uit haar verzame
ling, een eenvoudige kerststal
uit 1942, gemaakt van twee si
garenkistjes. De bijbelse figuur
tjes zijn van papier en op een
voetstukje van karton geplaatst,
zodat ze ook kunnen staan. En
dit alles is heel fraai geaquarel
leerd. „Dat ik midden in de oor
log een kerstkribbe had, was na
tuurlijk zalig. Hij heeft ook een
bijzondere betekenis voor mij,
want deze krib is uit armoede
geboren".
Protestants
Engeland is overigens niet op
de tentoonstelling vertegen
woordigd, om de doodeenvou
dige reden dat ze daar geen
kerstkribben kennen. „Het is
een Angelsaksisch en protes
tants land, waar ze alleen maar
een kerstboom hebben. In over
wegend katholieke landen,
zoals rond de Middellandse
Zee, komen ze veel voor. Maar
tegenwoordig zijn er ook steeds
meer protestanten die naast de
kerstboom ook thuis een kribbe
neerzetten". Heeft mevrouw
Houtzager op een van haar vele
reizen weer een bijzondere
kerstkrib op de kop kunnen tik
ken, dan gaat de aanwinst ge
heel belangeloos naar de Heilig
Land Stichting.
„Dat zijn mijn cadeautjes", zegt
ze. T^Als ik iets koop zie ik na
tuurlijk ook de kwaliteit. Een
arts ziet ook dingen die een an
der niet ziet". De oudste krib
bevindt zich volgens mevrouw
Houtzager in Rome, de stad die
ze elk jaar in de december be
zoekt in verband met een inter
nationale kerstmarkt. Ze spreekt
van een kerstgroep als er geen
krib bij is. „Dan heb je alleen de
figuren Jozef en Maria en enkele
herders. Is er een stal bij dan
spreekt men van een kerststal of
een kerstkribbe. Dat wordt door
heb aan het woord kerststal. De
krib was eigenlijk de trog waar
de dieren uit aten. En volgens
de bijbelse verhalen is het kind
Jezus in zo'n trog geboren".
Verheerlijken
Of ze nou groot zijn of klein,
voor mevrouw Houtzager staat
vast, dat het allemaal gaat om
'ad majorum glorium Dei', om
God te verheerlijken. In islami
tische landen worden volgens
haar geen kerstkribben ge
maakt. „In Irak zul je ze niet
aantreffen". In het Indiase Goa
heeft mevrouw Houtzager ze
wel gezien, maar dat is dan ook
een plaats waar het christen
dom wortel heeft geschoten. Al
is de collectie van honderden
kerstkribben nu in het bezit van
de Heilig Land Stichting "gees
telijk blijft het toch mijn eigen
dom", mevrouw Houtzager
weet nog precies wat ze in de
afgelopen tientallen heeft aan
geschaft. „Als er een figuurtje
niet is dan mis ik hem. Wat dat
betreft heb ik een ijzeren ge
heugen".
Alle gegevens over de kribben
zijn door mevrouw Houtzager
op kaart vastgelegd. Ze kan dus
meteen nakijken wie ze ge
maakt heeft, waar ze vandaan
komen en welke afmetingen ze
hebben. Van elke krib is ook een
foto gemaakt. Ook al zijn deze
gegevens door het Bijbels
Openluchtmuseum in de com
puter gezet, de kaarten worden
door haar zorgvuldig bewaard,
„want er mocht eens wat met
de computer gebeuren". Maar
de collectie is in goede handen,
zo voegt ze er aan toe. „Kijk, ie
der mens moet naar vermogen
iets doen voor de gemeenschap,
behalve belasting betalen. Ik
vond het leuk om ze te verza
melen, ik heb er heel veel ple
zier van gehad in mijn eigen
huis, ik heb er heel veel van ge
leerd en ik heb er bijzondere
menselijke contacten aan over
gehouden. Ik heb de kribben
cadeau gegeven aan een instel
ling die er ook weer heel veel
goeds mee kan doen. Want nu
kunnen ook anderen er van ge
nieten".
De expositie duurt tot 19 janu
ari en kan dagelijks (ook op
beide kerstdagen en nieuw
jaarsdag) worden bezichtigd in
het hoofdgebouw van het Bij
bels Openluchtmuseum.
Moolenburgh:
„Mensen die een
engelenervaring in
hun leven hebben
gehad, spreken er
doorgaans met nie
mand over, zelfs niet
met hun partner."
foto cpd
(GPD) Bert Pol
Mevrouw dr. Elisabeth Houtzager bij een porseleinen kribbe uit de voormalige DDR, die nog bij haar thuis
staat „Als ik iets koop zie ik natuurlijk ook de kwaliteit". foto cpd
„Ik ken geen voorbeeld van engelen die on
vriendelijk zijn. Dat komt overeen met wat
er in de bijbel staat. Steeds als je over een
engel in de bijbel leest, begint het met:
vrees niet". Met deze uitspraak bevestigt
dokter H.C. Moolenburgh nog eens zijn ei
gen overtuiging, dat engelen wel terdege
bestaan. Zelf heeft hij geen ontmoeting met
zo'n 'hemels figuur' gehad, maar engelen
ervaringen zijn wel volop aanwezig in zijn
tweede boek over cherubijnen. De Haar
lemse medicus is geen zwevende persoon
lijkheid, als men dit mocht denken. „Mijn
familie komt uit Friesland en dat zijn alle
maal nuchtere mensen".
Moolenburgh is ruim een kwart eeuw huis
arts geweest in Haarlem. Tien jaar geleden
zette hij een streep onder het grootste deel
van zijn praktijk omdat het ,,'s nachts wor
den weggeroepen" te zwaar voor hem
werd. Hij ging over op de alternatieve ge
neeswijze, waarvoor hij altijd al een grote
belangstelling had. Nu houdt zich vooral
bezig met wat hij zelf noemt intoleranties
voor voedsel en chemische middelen. In
zijn praktijk behandelt hij heel veel kinde
ren die verkeerd reageren op 'gewone' voe
dingsmiddelen (bijvoorbeeld melk) of che
mische toevoegingen, de kunstmatige
kleur- en smaakstoffen.
Ze kunnen er gedragsstoornissen van krij
gen, zegt Moolenburgh. „Je hebt kinderen
die absoluut wild worden. Ze zijn niet meer
te handhaven. Ze worden naar een psychia
ter gestuurd en dan blijken ze overgevoelig
te zijn voor een rooie kleurstof in de snoep
jes die ze altijd eten. Neem dat snoepgoed
weg en je hebt een zoet kind. Je krijgt ou
ders die helemaal wanhopig zijn. Je kunt ze
dan leren wat ze moeten eten".
Het zijn de patiënten van Moolenburgh ge
weest wier verhalen hem destijds inspireer
den tot het schrijven van zijn eerste boek,
getiteld Engelen als beschermers en helpers
der mensheid, dat op een wel heel geschikt
moment werd uitgegeven, Kerstmis 1983.
Tenslotte waren het engelen die de blijde
boodschap van Christus' geboorte aankon
digden. Het eerste wat ook zij zeiden was:
vrees niet. Opnieuw staat het kerstfeest
voor de deur en zie, het tweede boek van
Moolenburgh over engelen is verschenen.
Deze uitgave (opnieuw bij Ankh-Hermes)
kreeg als titel mee 'Een engel op je pad'.
Moolenburgh had destijds een gesprek met
een van zijn zoons, ook arts, over het feit
dat de bijbel volstaat met engelen. Maar je
hoort er tegenwoordig zo weinig meer over,
zei z'n zoon. „Waar zijn ze gebleven".
Moolenburgh legde toen van de ene op de
andere dag aan zijn patiënten de vraag
voor: heb je ooit een engel gezien. Resul
taat, 400 zeiden nee, maar 31 patiënten
kwamen met een verrassend ja. Die reacties
waren heel bijzonder, zegt Moolenburgh.
„Sommigen begonnen te lachen, anderen
begonnen te huilen of waren enorm geë
motioneerd". Nadat hij de nodige literatuur
had doorgenomen, schreef Moolenburgh
zijn eerste boek over engelen.
Mensen die een engelenervaring in hun le
ven hebben gehad, spreken er doorgaans
met niemand over, zelfs niet met hun part
ner. „Ze hadden iets meegemaakt wat niet
kon, zodat ze er maar over zwegen, omdat
ze voor gek zouden worden aangezien. Die
ervaringen die ze vaak hadden gekregen tij
dens een zware geestelijke dan wel licha
melijke crisis, hadden ze in zichzelf opge
sloten". Moolenburgh voegt er meteen aan
toe, dat een engel zich niet altijd tijdens een
crisis aan iemand openbaart. „Er zijn ook
spontane ervaringen".
De Haarlemse arts laat weten dat hij door al
die engelen-gebeurtenissen geestelijk is
verrijkt. „Het is als het ware een bevestiging
van datgene wat je altijd geloofd hebt. Ik
heb nooit aan het bestaan van engelen ge
twijfeld. Ik twijfelde er wel aan of in deze
twintigste eeuw de engelenmanifestaties
over zouden zijn. Dat bleek dus niet waar te
zijn. Mensen die mijn eerste boek hadden
gelezen, schreven mij dat ze nu pas begre
pen wat hun overkomen was. In sommige
gevallen was die engelenervaring al twintig
jaar geleden geweest, hoewel ze eigenlijk
nooit hadden begrepen wat er precies met
hen was gebeurd. Na het lezen van mijn
eerste boek konden ze het voorval pas in
hun leven integreren".
Verandering
Moolenburgh had de briefschrijvers ook ge
vraagd wat de engelenervaring voor hun le
ven had betekend. Ze hadden allemaal een
fundamentele verandering ondergaan, zo
lieten ze hem weten. „Ze hadden het gevoel
dat deze wereld een eenheid en een heel
heid was. Je kunt zelfs stellen dat ze dichter
bij God zijn komen te staan. De joden zeg
gen: als God ingrijpt dan zie je een engel.
Ook in de bijbel wordt God en engel door
elkaar gebruikt. Vooral bij de brandende
braambos. De ene keer staat en God riep,
een andere keer verscheen een engel aan
Mozes".
Voor Moolenburgh staat vast dat een engel
een andere schepping is, maar dan een
schepping die veel dichter bij God staat.
„Het zijn wezens die niet hier in stof geval
len zijn. Wat door God geschapen is en wat
bij God gebleven is". Worden mensen na
hun dood ook een engel? „Nee, dat denk ik
niet Wij hebben het leed van de balling
schap doorgemaakt en kunnen daardoor de
vreugde van de terugkeer meemaken. En
dat heeft een engel niet, een engel is altijd
thuis geweest. De mens is dus een aparte
schepping".
Zijn er veel engelen? „Ik denk dat elk mens
een beschermengel heeft, die aan ons is
toegevoegd en die een verbinding met de
hemel heeft. Dat is ook goed bijbels".
Een engel wordt vaak afgebeeld als een per
soon met vleugels. Dat kan in de eerste
plaats taalkundig worden verklaard, meent
Moolenburgh. Het Hebreeuws kent het
woord kanaaf, dat hoek en vleugel betekent.
Uit Moolenburgh's boek blijkt dat een engel
plotseling om een hoek aan mensen ver
schijnt. Verder zijn er mensen die een engel
hebben waargenomen met aan beide
schouders een lichtende glans. „De eerste
indruk van die mensen was, dat het vleu
gels waren, maar later realiseerden ze zich
dat het de uitstraling van de engel was".
Die uitstraling was er ook in de oorlogsjaren
toen in een Japans interneringskamp in het
voormalig Nederlands-Indië een vrouw
midden in de nacht in een beerput viel. Ze
kon er niet meer uit komen en zou, zo staat
in het tweede boek te lezen, zeker zijn ge
stikt, als niet twee engelen haar hadden op
getild en haar veilig aan de kant hadden ge
zet. „Het is het mooiste verhaal dat ik ken.
In die beerput riep ze God om hulp. En zo
zijn er meer mensen die gered worden uit
situaties die onmogelijk zijn. Wanneer ie
mand door een wonder uit een dergelijke
situatie gered wordt het kan niet maar
het gebeurt toch dan vind ik dat zeer in
drukwekkend".
versum; Rehoboth-school 9.30 ds Goos-
sen, 17 drs Vergunst; Imm.kerk 10 ds
Van Houweiingen, 17 kerstfeest zo-
school. Geref. Kerk Kruisk. 10.15 hr
.Deeien, 17 ds Versluys. Aiphen-, Ontm-
kerk za 19 en /o 11.15. Geref K Vrijg.
(Kruiskerk) 8.30 ds Hiddmg. Bunscho
ten, 14.45 ds Buitendijk. Hardmxveld-
G Chr. Afgesch Gem 9 30en 17 ds vd
Want. Oud-Geref. Gem. (Mercunusweg
29) 10 en 18.30 leesdienst. Remonstr.
Gem. 16.30 dr Cossee. RK Kerk St. Vic-
tork. 9.30, Ontmoetmgsk. za 19. zo
WARMOND
Herv. Gem. 10 ds Heemstede. Leider
dorp Rk Kerk za 19. zo 9.10 30 en 19
alg. boetev.
WASSENAAR
Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds Steenstra, j
16.30 kand. vd Spoel. De Bilt.; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds Visser-
Schroot; Messiask. 10 ds Hartsheim;
Dorpscentrum 10 ds 0uwendi|k, Al
phen. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds Zijlstra.
A dam, 17 ds Verschoor, Rijnsburg.
Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 dr
Reitsma, R'dam. RK Kerk Jozef za 19, J
zo 9.30 en 11. ma 19; Will, za 19, zo
9.30 en 11; GHza 18, zo 10.30
WOUBRUGGE
Herv. Gem. 9 30 ds Koelewijn, Krim
pen, 18.30 ds Verboom, Rijnsburg. Ge
ref Kerk 9.30 en 18.30 ds Van Ou-
denallen, Woubrugge Ned. Prot Bond
(De Wijk. Schoolste 20) g.o. Rk Kerk zo
10.30
ZEVENHOVEN
Herv Gem 9 30 ds Cats, 19 ds Markus.
Geref Kerk 9.30 ds Pastoor. 19hr
Schreuder.
KERKDIENSTEN
LEIDEN
Herv. Gem. Hoogl. kerk 11.45 oec.
stud, dienst; Marekerk 10 ds Boogert,
Voorburg, 17 kand. Van Duyvenbode,
Katwijk; Maranathak. (L. Morsweg) 10
ds Dekker-Keiler; Oecumenische ge
loofsgemeenschap De Regenboog (Me-
renwijk) 9.30 en 11.15 past. Scholtes;
Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds Alblas;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds
Van Hunnik; Vredesk. (Burggravenl.) 10
ds Schouten; Waalse kerk (Breestr.)
10.30 pasteur Ribs; 'Stevenshof' (rk
kerk Haagse Schouw) 11 kand. Dam-
stra. Acad. Ziekenhuis 10 Leger des
Heils. Diakonessenhuis elke za 10.30
rk. dienst, zo. 10.30 ds Hemmes; Van
der Willigenhof 17 mwdrs Driessen.
Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk
Vredeskerk zie herv. gem.; Oude Vest-
kerk 10 ds Mostert en ds Rooze; Mara
nathak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk. zie
herv. gem.; verzorgingstehuis Groenho
ven 10 ds Verdoorn; Merenwijk zie herv.
gemeente. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10
ds Bijl, 17 ds Geelhoed. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 10 en 17 ds Carlier, Hil
versum. Geref. Gem. (zie onder Leider
dorp). Geref. Gem. in Ned. (Bethlehem
kerk Driftstr.) 11.30 en 17.30. Evang.-
Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10 SoW
dienst in Oude Vestkerk. Doopsgez.-Re-
I monstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerk-
str.) 10 ds Brüsewitz. Baptistengemeen
te (aula 'Nieuweroord', Rijnsburgerweg
124) 10 ds Agtereek. Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 9 en 10.30 ev.
Van Groningen, 16 fam. kerstfeest.
Evangeliecentrum-Pinksterbew.
(Bethlehemskerk Lammermarkt) 10 ev.
Zijlstra. 19 Kerst Gospel Celebration.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. Scher-
penisse. Volle Evangelie Gemeente
(Haarlemmerweg 36) 11 ev Daniël.
Christengemeenschap (Vestestr. 49)
geen dienst. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 Dienst in het
AZL, 17 Kinderkerstfeest. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30. Zevendedag
adventisten ('De Ontmoeting', Noord
hofland V.schoten)elke za 10 tot 11
bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie.
Christelijke Wetenschap (Steensch. 6)
10.30. Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen
t der L. Dagen (Brahmsl.) 10, 11 en 12.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) 10. be
halve 2e weekeinde van de maand: za
19. Rooms-Kath. K. Haagweg za 19, zo
10.30; Herensingel za 19, zo 11 Kerst
viering mmv kinderkoor, De Sleutels en
de Kooiklanken, soliste Rmi Silvester;
Rijndijk (Stevenshof) za 19, zo 9.30
(eerste zondag vd maand 11.00);
Steenschuur za 19, zo 8.30,10, 11.30,
18 en 19 (lof); Boshuizerkade za 19, zo
10; Lammenschansweg za 19 mmv de
Cantorij, zo 10; Haarl.straat za 19, zo
10.30 mmv de Schola Cantorum. en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H.
Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES
Herv. Gem. (SoW) 9.30 hr Hoffenaar,
Voorhout.
AARLANDERVEEN
Herv. Gem. 10 prof vd Beek. Geref. Kerk
10 ds Van 't Hof, 18.30 drs Wilschut.
Chr. Geref. Kerk g.o. Rk Kerk za 19, zo
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN
Herv. Gem. Adventskerk 10 ds 't Hooft,
17 ds vd Gronden, Nunspeet, kerstf.
voor verst, gehand.; Kruiskerk 9.30 ds
Quak; Opstandingskerk 10 ds Panne-
koek, Oegstgeest, 18.30 drs Santing
SoW; G. Herderkerk 10 ds Nieuwenhuis,
18.30 ds Moll; De Bron 9 vic. Rijken-vd
Berg. 10.30 ds Moll; Ashram (Mars
diep) 10 ds MulderDriehoorne 19 ds
Nieuwenhuis; Oudshoornse kerk 10 ds
Hettema, Leidschendam; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 kand. Noordam,
Zoetermeer, 18.30 dsOuwendijk. Ge
ref. Kerk Maranathakerk 10 drs Wil
schut; Salvatorikerk 10 drs Santing;
Kerk en Zanen 10.30 ds Ter Veen,
Zeist. Geref. K. Vrijg. (school Bospark,
Beatrixl. 4) 9.30 ds Gratz, 17 ds Room.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 ds Janssens, 16.30 ds Horsman,
Dordrecht. Chr. Geref. Kerk (Grijpen-
steinstr.) 9.30 en 16.30 ds vd Me.j.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30
en 16. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10
evGraaff. 18.30 ds Koekkoek. Bapt
.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) hr
Süssenbach. Bapt.gem. Ichthus(aula
mavo H. Dunantweg 1) 10 hr Haver
kamp. 18.30 hr Post. kerstdienst in Sal-
v.kerk mmv Eltheto. Volle-evang.gem.
('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) lOhrVan
Putten. Pinkstergem. 'Het Licht' (A. v.
Burenlaan 15) 10. Christengemeente
'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Em-
malaan) 10 hr Brands, Rijsenhout. Le
ger des H. (Zonneweg 3) 10 en 19
(laatste zondag van de maand 17 u.).
Remonstr. Gem. (Van Mandersloostr.
36) 16.30 kerstgezinsdienst. Rk Kerk:
Bo'nifaciusk. za 19, zo 9.45 en 11.30;
Piusk. za 19, zo 9 en 10.30; De Bron za
19, zo 11.
BENTHUIZEN
Herv. Gem. 9.30 en 18 ds Boer. Geref-
./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds Assies.
Geref. Gem. 9.30 en 18 leesdienst.
BODEGRAVEN
Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds vd Scheur,
18.30 ds Schaap, Nijkerkerveen; Salva-
torkerk 10 ds Zoutman, 18.30 ds
Droogers, Werkendam; Bethl.kerk
(Nieuwerbrug) 10 ds Van Assenbergh,
Nijkerk, 18.30 ds Terlouw. Geref. Kerk
10 ds Terlouw, 18.30 ds Elderman. Ge
ref. K. Vrijg. (Ichthusk.) g.o.. Geref.
Gem. (Stationsweg 17) 10 en 18.30.
BOSKOOP
Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds Jansen,
18.30 dr Haitsma; De Stek 9.30 ds De
Reuver. Geref. Kerk 9.30 ds Verdoorn,
Waddinxveen, 17 ds Santing, Alphen.
Chr. Geref. Kerk 9.30 ds Buijs, Alblas-
serdam, 17 dsOostmg. Geref. Gem.
9.30 en 18 ds Van Aalst. Church of the
Nations ('Ons Paradijsje', v. Neslaan 4)
9.30 hr Godschalk.
HAZERSWOUDE
Herv. Gem. 10.30 kand. vd Speel, De
Bilt, 18.30 ds Stam. Katwijk. Geref.
Kerk 9 ds vd Horst, Katwijk, 17 ds Huis
man. Rk Kerk: dorp za 19, zo 10; Anker
za 19. zo 11; Rijndijk zo 9.30.
HILLEGOM
Herv. Gem. 10 ds Rothfusz, 17 kmder-
kerstf. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds
Hofland HA. Chr. Geref. Kerk 10 en 17
dsVan Langevelde. Rk Kerk: Mart. za
19. zo 10. 19 volkskerstzangavond; Jo
zef k. za 19. zo 10.
HOOGMADE
Herv. Gem. 10 ds Van Reenen, Harder
wijk. Rk Kerk za 19, zo 9.15.
DE KAAG
Herv. Gem.lOds Korenhoff, Heemste
de. Rk Kerk za 19. zo 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN
Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds Sloof, 18
prof. vd Beek; Ontm.kerk 10 dr vd Bank,
Ede, 18.30 ds Sloof. Herv. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan
Zee. Geref. Kerk 10 ds Van Breevoort,
17 ds Kuyper, Noordwijk. Rk Kerkza
19, zo 9.30.
KATWIJK AAN ZEE
Herv. Gem. Hervormd Kerkelijk Cen
trum: 9.30 ds Vroegindeweij, N. Kerk
10 ds Stam, 16.30 ds Visser. 18.30 ds
Gorissen; O. Kerk geen dienst; Ichthusk.
lOdsHovius, 18 ds Christ; Pniëlk.
9.30 ds Gorissen, 18 ds Vroegindeweij;
Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds Volk,
18 ds Ten Voorde. Overduin 14.15 hr
Bergman. Herv. Gem. 'De Rank' (Helm
bergweg 10) 10 ds Rog-Pronk. Geref.
Kerk Vr.kerk 10 ds Heeneman, 17 ds vd
Horst,VLOK; Triumfatork. lOdsvd
Horst. Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst,
17.30 ds Heida. Ned. Geref. K. (aula
Pieter Groen-college, ingang Rijnsoever
293) 10 ds vd Heuvel, 19 ds Zwarts.
Chr. Geref. K. 10 en 17 leesdienst. Ge
ref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 17.
Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 ev. Biesing. Soefi (Zuidduinweg) 16,
KOUDEKERK AAN DEN RIJN
Herv. Gem. 10 ds Nauta, Leiden. Geref.
Kerk 10 mw ds Kwast, 19 ds Den Breej-
en, Bunnik, gez. dienst.
LEIDERDORP
Herv. Gem. en Geref. Kerk Dorpsk. 10
ds Doesburg; Scheppmgsk. 10 ds Karre-
man, 19 volkskerstzang. Leythenrode
10.30 pater Poelma. Elis.-ztekenhuis
10 rector Vijftigschild. Geref. Gemeente
Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en
16.30 ds Boogaard. Bapt.gem. (wijk-
geb. Zijlkw.) 10 hr Bartels. Rotterdam.
Rk Kerk za 19, zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN
Herv. Gem. 9.30 mwTeusink-Meijer,
Mijdrecht, 19 zie geref. kerk. Geref
Kerk 9.30 ds vd Kooi, 19 volkskerstzang
m 't Spant. Rk Kerk za 19, zo 10.
LISSE
Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Haasnoot,
Haamstede, 19 ds De Gelder; Paulus-
kerk 10 ds De Gelder. Geref. Kerk 10
drs Van Midden. Geref. K. Vrijg. (Prin-
sessestr. 1) 9 dsGeersing, 15 ds Grut
ter. Ned. Geref. Kerk (geb. 'Rustoord')
10 leesd., 17 ds Vos. Chr. Geref. Kerk
10 en 16.30 ds Van Dijken. Geref. Gem.
10 en 16 leesdienst. Evangeliegemeen-
te (Heereweg 52a) 9.45 hr De Grood.
Rk Kerk: Agathakerk za 19. zo 10; Poel
polder za 19, zo 10.30; Mariakerk za 19
kerstsamenzang, zo 9 en 10.15; Engel-
bew.za 19. zo 10.
NIEUWKOOP
Herv. Gem. 9.30 ds De Haan, 18.30 ds
Van Mourik. Geref. Kerk 9.30 drs vd
Weg-Rullman, 17 avondgebed. Remon
str. Gem. 10 dr Cramer, Leiden. Evang.
gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regthuys-
plein) 12 nam. Rk Kerk za 19, zo 9 en
10.45.
NIEUWVEEN
Herv. Gem. 9.30 ds De Meij, 18.30
kerstviering jeugd. Geref. Kerk 9.30 ds
Wattel. Rk Kerkza 19, zo9en 11.
NIEUW-VENNEP
Herv. Gem. 9,30 ds Smaling, 19 hr
Goedhart. Geref. Kerk 9.30 ds Rang, 19
ds Kraan. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
16.30 ds Van Smeden. Rk Kerk za 19,
zo 10.
NOORDEN
Herv. Gem. 9.30 ds Geuze, 19 ds v.d.
Scheur. Bodegraven. Geref. Kerk (W.
Verlaat) g.o. Rk kerk za 19. zo 9 en
10.30.
NOORDWIJK
Herv Gem. Grote of St. Jeroensk. (Bin
nen) 10 ds Verbeek, Hillegom, 17 ds
Hovius. Katwijk. Hoofdstr. (Zee) 10 ds
Ruitenburg, 17 ds Elgersma; De Rank
(Golfbaan) 10 ds Nap. Huizen. Geref.
Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds Kui
per; Vinkenlaankerk (Binnen) 10 ds El
gersma. 19dsRuitenburg, Kapel W.
v d. Bergh-stichtmg 11 mw vd Wel.
Oegstgeest. 'Sole Mio' 9 ds Ruitenburg.
Evang. centrum 'De Ark' (Picképl. 1) 10
hr vd Laak, 19 hr Van Duin. Ned. Prot.
Bond (aula O.Zeew.) 20 kerstbijeen
komst Rk Kerk Zee za 19. zo 10.30;
Binnen za 19. zo 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT
Dorpskerk 10 ds Van 't Hof; De Zilk zie
Dorpskerk. Rk Kerk Victork. za 19, zo
10.30; Jozefk. za 19. zo 9 en 10.30.
19 kerstsamenzang; De Zilk za 19, zo
10.30.
OEGSTGEEST
Herv. Gem. Groene of Will.kerk 10 ds
Kooman 19 Songs of Praise mmv Cap-
pella pro Cantibus; Pauluskerk 10 drs
Eggink-Hoog-, Gemeentecentrum
(Lijtw.) 10.30 ds Smit-Mans. Geref.
Kerk 10 ds Bras. Geref. Kerk Vrijg. (aula
Dr. Schilderschool) 9.30 ds Geelhoed,
Den Haag, 16.30 ds Ulehake, Leusden.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45
hrAttema, Leiderdorp, 16 ds Brands,
Middelburg. 10.30 ds Smit-Maris. Van
Wijckerslooth 15 ds Rijksen en rector
Blonk, oec. dienst. Endegeest 10 ds
Friederich. Volle-evangeliegem. (Gem
.centrum) 16. Rk Kerk Will.kerk za 19,
zo 9 en 10.30.
OUD-ADE
Rk Kerk za 19, zo 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9.30 ds Heijting. Geref. K.
9.30 dr G. Manenschijn, Amstelveen,
17 kerstzangdlenst. Remonstr. Gem.
geen dienst. Rk Kerk za 19, zo 10.30
(doopdiensten iedere 2e en 4e zondag
van de maand om 12).
ROELOFARENDSVEEN
Rk Kerk Mar. Pres. za 19, ZO 11 (doop-
dienst iedere le zondag van de maand
om 12.30); Petrus-B za 19. zo 9.30
(doopdienst iedere derde zondag van de
maand om 12.30).
RIJNSATERWOUDE
Herv. Gem. 9.30 drs vd Hoeven 9
volkskerstzang in 't Spant. Chr. Geref.
K- go.
RIJNSBURG
Herv. Gem. Laurentiuskerk 9 30 ds
Christ. 17 ds Wisse; Bethelkerk 9.30 ds
Verboom. Geref Kerk Petrakerk 9.30 ds
Ribbermk. 17 ds Snel; Immanuelkerk 9
en 10.30 ds Snel. 17 ds Czina, Mara
nathakerk 9.30 ds Cziria. 1 7 ds Ribbe
rmk. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 17.15 ds
Grutter. Chr. Geref K 9.30enl6 30
ds Westerink. Baarn. Evang. Chr. Gem.
(aula mavo) 10 hr Goverts, Zwaag. Rk
Kerkza 19. zo9.30en (chr. tuin
bouwschool) 11.
RIJPWETERING
Rk Kerkza 19, zo9.
SASSENHEIM
Herv. Gem. 9 ds Koldewijn, De Kaag,
10.30 ds Koldewijn en ds Vollebregt,
19 |eugdkerstzangdienst mmv de 'Mes
sengers' uit Lisse. oec. dienst. Geref.
Kerk 10 ds Biewinga. Chr. Geref. K. 10
en 17 ds Hogenbirk. Ned. Prot. Bond
(Jul.laan 17) geen dienst. Rk Kerk za
19. zo 9.30 en 11 en 12.30 doopvie
ring.
TER AAR
Herv. Gem. 9.30 ds Van Andel, 18.30
ds Vlasblom. Geref. Kerk 9.30 ds
Schoep. 18.30 ds Den Heeten. Rk Kerk
Aardam za 19, zo 9 en 12-, kerk Lange-
raar za 19, zo 9.30, 11.30 en 19 kerst
samenzang.
VALKENBURG
Herv. Gem. 10 dr Vermeulen, 18.30 ds
Germans, Sassenheim. Geref. Kerk drs
Plomp, 18.30 ds Cziria. Geref. K. Vrijg.
9.30 en 16.30 ds Heida.
VOORHOUT
Herv./Geref. Kerkgemeenschap 10 ds
De Jong, 19 kerstv. kinderkerk. Rk Kerk
za 19, zo 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN
Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Schaap,
19 kinderkerstf in geref. kerk; De Ont
moeting (Noordhofland) 10 ds Lede
gang, 19 kinderkerstf. in geref. kerk;
'Rehoboth' (Van Leeuwenhoekkade)
9.30 drs Kaghelland. Kamerik, 16.30
dsvd Bergh, Noordwijk. Hulpen Heil-
kerk ('Schakenbos', Leidschendam) pa
ter Wiegmans en drs Honig. Geref. Kerk
10 drs De Zwart. 19 kinderkerstf Geref.
K Vrijg. (8achiaan) 10.45 en 16.30 drs
Geersmg. Rk Kerk Laur.kerk za 19. zo
11.30; M Godskerk. za 19. zo 10. An
glican Church (British school in The
Netherlands, J. v. Hoofiaan 3) 10.30.
Auia-basisgemeenschap (in 'De Groene
Kikker'. Frans Halsplantsoen) 10.30
Agapé-viermg.
WADDINXVEEN
Herv Gem. Brugk. 9.30 ds Poort. Ois-
terwijk. 17 ds Schipaanboord; Hoek
steen 9 30 ds Verhaar. Nieuwerkerk,
18 30 ds Goossen; Betheik. 9 30 drs
Vergunst, Ridderkerk, 17dsSmit, Htl-
ZOETERWOUDE
Herv. Gem. 10 ds Nauta. Rk Kerk St.
Jan za 19.30. zo 9.30; Chr. D.enaark
za 19. zo 10. Meerburgkerk H Rijndijk
za 19. zo 10.30.
ZWAMMERDAM
Herv. Gem. 10 ds Gal. Den Haag. 18 30
ds Heytmg. Oude Wetering. Geref Kerk
10 en 18 30 ds Den Braber. Vriezen
veen. Hooge Burch g.o. Remonstr. Gen
17 kerstmaaltijd.
