Amerikaanse kerst smaakt bitterzoet
Dwang tot uitbundige kerstviering jut Amerikanen elk jaar op
Kerstmis. Er werd op de deur
geklopt. Op de stoep stond een
grijze dame met een plastic bordje vol koek
jes in verschillende kerstmotieven zoals ster
ren, dènnebomen en kerstmannetjes.
„Ik woon daar", zei ze. Ze knikte met haar
hoofd schuin naar de overkant van de straat.
„En ik ben een hele slechte buurvrouw ge
weest, want ik heb me nooit voorgesteld en
ook nooit iets van me laten horen. En dat,
terwijl u hier al weer een tijd woont. Hoe lang
ook al weer?"
„Een halfjaar", zei ik.
„Een halfjaar. Kunt u nagaan. Daarom heb
ik deze koekjes voor u gebakken. Merry
Christmas to you and your family." Weg was
ze. De koekjes waren prima, de buurvrouw
hebben we nooit meer gezien. Terwijl we nog
een halfjaar op hetzelfde adres hebben ge
woond.
Pas later begrepen we iets meer van de
houding van deze buurvrouw. Het had te
maken met de in onze ogen zwaar
overdreven manier waarop Amerikanen hun
kerstfeest vieren. De buurvrouw had voldaan
aan een van de ongeschreven regels waaraan
Amerikanen met de kerst gehoorzamen: ze
had hartelijkheid getoond voor de mensen
in de buurt. Dat die mensen haar eigenlijk
niets konden schelen, was bijzaak. Het was
kerst, en dus was ze 'een goede buurvrouw'
geweest.
Ideaalbeeld
Het is alsof er in het Amerikaanse collectieve
onderbewustzijn een ideaalbeeld bestaat van
hoe kerst zou moeten zijn. Iedereen probeert
uit alle macht aan dat beeld te beantwoor
den. Maar dat ideaal is al lang achterhaald
door de tijd.
Het ideaalbeeld schrijft bij voorbeeld voor,
dat kerst gezellig met het gezin wordt ge
vierd. Man, vrouw, twee kinderen, knus voor
het knapperende haardvuur. De realiteit is
dat 23 miljoen Amerikanen alleen wonen,
zonder partner of kinderen. Een kwart van de
kinderen in de Verenigde Staten groeit op in
een eenoudergezin.
Het ideaal wil dat kerst een tijd van is van
gemeenschapszin. Maar steeds meer wijken
van Amerika's grote steden zijn kille en zelfs
gevaarlijke oorden geworden, waar iedereen
zo weinig mogelijk met elkaar te maken wil
hebben.
Het ideaalbeeld gaat uit van mensen die
elkaar kleine cadeautjes geven om op die
manier hun genegenheid te tonen. Maar in
werkelijkheid is het geven en zoeken van ca
deautjes een door de commercie genadeloos
opgezweepte, frustrerende race geworden.
En om nog even dit stukje amateursociolo-
gie af te maken: omdat ideaal en realiteit zo
weinig met elkaar te maken hebben, wordt er
ontzettend overdreven. Als het huis gezellig
moet worden gemaakt, wordt het van onder
tot boven, van voortuin tot achterdeur, volge
hangen met kerstspullen. Als er koekjes en
taarten worden gebakken, gaat dat in im
mense hoeveelheden. Als er cadeautjes wor
den gegeven kost dat een vermogen en krij
gen zelfs de verste neef en de saaiste collega
iets.
Kortom, als er in Amerika kerst wordt ge
vierd, gaat dat zó overdadig dat je na de 25ste
december geen Senteklos meer kunt zien en
geen Dzjingelbels meer kunt horen. Het ge
wone, alledaagse bestaan met al z'n tegenval
lers en onvriendelijkheden is dan ineens
weer een verademing.
Stress
Genoeg gefilosofeerd. Het wordt tijd
om in details te treden. Laten we al-
heel is bedrukt met Santa's kreet 'Ho-Ho-Ho'.
Uiteraard in de kerstkleuren rood en groen.
Omdat de Amerikanen zo onverstandig
zijn niet in Sinterklaas te geloven, hebben ze
op de 25ste, naast alle drukte die kerst tóch al
met zich meebrengt, ook nog eens de ellende
van de cadeautjes Ook hier heerst overdaad.
Vorig jaar gaf de gemiddelde volwassene In
Amerika 850 dollar aan kerstcadeautjes uit,
zo'n 1600 gulden.
Het is een praktijk die langzaam geheel uit
de hand gelopen is. Tot het begin van deze
eeuw kregen alleen kinderen kleine pre
sentjes. Daarna gaven ook volwassenen el
kaar aardigheidjes. Die aardigheidjes werden
spoedig aardigheden en daarna kostbaarhe
den. Al in de jaren '20 werd gezegd dat de
Amerikaanse economie door twee evene
menten in gang wordt gehouden: oorlog en
Kerstmis.
Oorlogen zijn er niet zo veel. maar gelukkig
is het elk jaar kerst Veel warenhuizen boeken
25 tot 40 procent van hun jaarwinst in de
kerstperiode. Amerikanen geven elkaar vi
deo's, camcorders, magnetrons, zelfs auto's.
Dat laatste doet denken aan iets dat vrien
den ons een paar jaar geleden vertelden. Ze
zeiden dat ze een onstuimig huilend vrien
dinnetje van hun dochter aan de deur had
den gehad. Wat bleek toen het meisje een
maal was uitgesnikt? Haar ouders hadden het
lef gehad haar een twee jaar oude BMW voor
haar kerst te geven, in plaats van een nieuwe.
„Hoe kan ik daarmee nu naar school? Ieder
een lacht me uit", had ze geklaagd.
Lokken
Deze studie naar Amerikaanse kerstgebrui
ken eindigt met een positieve noot. Het ziet
er naar uit dat dit jaar de overdaad, althans
op het gebied van de cadeaus niet verder zal
toenemen. Waarschijnlijk zal er zelfs iets
minder worden uitgegeven. Het is het gevolg
van de recessie die momenteel in het land
woedt
Uit een peiling blijkt, dat bijna de helft van
de Amerikanen dit jaar minder voor kerst-
aankopen wil uitgeven dan vorig jaar. Een
gedachte die de winkeliers grijze haren be
zorgt. Veel winkels zijn al aan hun uitverkoop
begonnen. Normaal worden de overgebleven
kerstballen, kerstlampjes, kerstkleding en wat
dies meer zij pas op 26 december verramsjt,
maar dit zijn geen normale tijden.
Zakenlieden proberen van alles om de
klanten te lokken. De warenhuizen van de
Hartmarx Corporation bij voorbeeld hebben
Nederland. Ook daar is de kans op een witte
kerst uiterst klein. En het hele zuiden van het
land ligt te dicht bij de Kreeftskeerkring voor
En dan het eten. In de meeste Amerikaan
se gezinnen wordt met de kerst kalkoen ge
geten. Kalkoen is niet alleen goedkoop (een
gulden tot 1,50 per pond), maar ook gevogel
te met enorm veel vlees. Tot in januari eet je
broodjes koude kalkoen, kalkoensoep, kal
koensalade, kalkoenchili en kalkoencurry.
Een béétje Amerikaanse kalkoen weegt,
schoon aan de haak, namelijk al gauw 10 ki
lo! Dat eet je niet zo maar even op.
Naar de kerstversiering van sommige hui
zen kun je alleen met open mond kijken. Elke
kamer staat vol kerstspullen, van het toilet tot
Wie de boom af heeft, kan aan de rest van het
huis beginnen. Aan de deuren komen kran
sen dennetakken, opgesierd met strikjes en
namaakappels. Koffiekoppen worden vervan
gen door koppen met het vette hoofd van
Santaclaus. Het douchegordijn maakt plaats
voor een gordijn met rendieren. In de kinder
kamers komen kleine namaakkerstboompjes.
compleet met heel kleine balletjes. Op tafel
staat een peper- en zoutstel, vermomd als
mister en mrs. Claus.
Wie echt hart voor de kerst heeft, steekt
zijn kinderen in fluwelen feestjurkjes of klei
ne smokinkjes. De vrouw des huizes doet
oorbellen en nylons met kerstmotief aan, de
man een kerststropdas, terwijl hij onder z'n
zondagse pak een onderbroek draagt die ge-
hun 150.000 beste klanten een videotape ge
stuurd waarin hun waren worden aangepre
zen. Dit uit angst dat hun catalogus direct in
de prullenmand verdwijnt.
Een teken des tijds is ook dat in de catalo
gus van de warenhuisketen Neimann Marcus
dit jaar voor het eerst geen peperdure, vol
strekt nutteloze geschenken staan, zoals een
Chinese jonk of een paar kamelen. Er staat
nog steeds één peperduur cadeau in, maar
het is een nuttig cadeau. Het gaat om de
burgerversie van de LTV Hummer, een ver
voermiddel dat de Amerikanen in de Golf
oorlog zo veel nuttige diensten bewees. „Pri
ma op ruw terrein", aldus de catalogus. Prijs:
bijna 100.000 gulden.
lereerst teruggaan naar het ideale gezin van
vader, moeder en twee kinderen voor het
knapperend haardvuur. Ze hebben zojuist
gegeten, aan een tafel vol eten en drinken.
Nu zijn ze spelletjes aan het doen. Het is reu
ze gezellig. Op dat moment begint het buiten
zachtjes te sneeuwen...
Dit is, zonder overdrijven, het ideaalbeeld
dat de gemiddelde Amerikaan van Kerstmis
heeft. Je hoeft alleen maar naar Amerikaanse
tv-series of Amerikaanse films te kijken om
het beeld tot spugens toe voorgeschoteld te
krijgen.
Maar hoe wordt de kerst in werkelijkheid
gevierd? Om een idee van de werkelijke kerst
sfeer te krijgen, een citaat uit het boek 'Un
plug the Christmas Machine' van Jo Ro
binson en Jean Coppock Staeheli. Een boek
met adviezen aan mensen die zoeken naar
een 'normale' kerstviering.
In het boek wordt een vrouw aan
het woord gelaten die klaagt dat zij
en haar gezin elke kerst weer dezelf
de sleur volgen. „Op de avond van
de 24ste ben ik in de keuken aan het
koken, terwijl alle anderen tijd
schriften lezen of tv kijken", vertelt
ze. „Dan eten we. Een paar mensen
helpen me met afruimen, en dan is
het terug naar de tv. De volgende
dag maken we de pakjes open. Dan
maak ik het ontbijt. We ruimen af.
Dan zijn er meer tv en meer sport
tijdschriften. Ik sta in de keuken om
het diner te maken."
Nee, kerst is vaak niet gezellig en
doet vaak niets voor de saamhorig
heid binnen het gezin. Integendeel:
statistieken tonen aan dat het aantal
echtscheidingen in dit land altijd
vlak na de kerst een piek vertoont.
Dat is geen verrassing als je kijkt
naar de alledaagse gang van zaken
in een Amerikaans gezin in met na
me de gegoede buitenwijken van de
grote steden.
Veel mannen en vrouwen leven
volstrekt
veel te
te
moeten
kaanse werkgevers verwachten
meer van hun werknemers dan Ne
derlandse bazen. De sfeer op het
werk is harder en meer rivaliserend.
Dus is er weinig vakantie en veel
overwerk.
Als er ergens ter wereld uitbundig kerst wordt ge
vierd, dan is het wel in de Verenigde Staten. On
ze correspondent Henk Dam een nuchtere
Hollanderbekeek het jaarlijks terugkerende
kerstcircus met stijgende verbazing. Wekenlang
storten de Amerikanen zich in een roes. Huis en
tuin worden van onder tot boven versierd, er
wordt veel gegeten en vooral gegeven. Als het
maar gezellig is. Gezellig? Achter de suikerzoete
beelden gaat een bikkelharde werkelijkheid
schuil. Een kerst van schijnheiligheid.
de keuken. Ook de hele tuin is met behulp
van vele honderden lampjes in kersttooi ge
bracht.
De kerstboom die wij in Nederland ken
nen, wordt hier als goedkoop spul be
schouwd. Deze bomen, met hun korte, harde
naalden die al vrij snel massaal afvallen, wor
den daarom alleen in huizen van minvermo
genden aangetroffen. In de gegoede wijken
heersen andere waarden.
Wie wil meetellen, koopt een boom met
langere, zachte naalden die niet afvallen, en
al gauw 90 gulden kost. Je hebt ze ook met
heel lange naalden die bij bosjes bij elkaar
staan. Erg sjiek zijn verder bomen met
blauwgroene naalden. Je praat dan over prij
zen boven de honderd gulden.
Ook over het soort versieringen waarmee
de boom wordt opgetuigd, wordt nagedacht.
Je kunt niet zo maar een ratjetoe van allerlei
(soms nog uit het ouderlijk huis
meegenomen) ballen in je boom
stoppen! Nee, je gebruikt versierin
gen die naar kleur en thema bij el
kaar passen.
In de boom hangen bij voorbeeld
alleen maar zelfgestrikte strikken en
in elkaar gezette stoffen Santa-
clausen (de Amerikaanse kerstman),
de patriottische boom is dit
erg in zwang, met vlaggen en
versieringen in de kleur van
de Stars and Stripes.
Uiteraard gaan er snoeren met
honderden, al dan niet flikkerende,
al dan niet gekleurde, lampjes in.
Om de kerstsfeer nog verder op te
stuwen, kun je uit een aantal fittin
gen de lampjes verwijderen, en daar
een kerstbal in stoppen waarvan on
derdelen bewegen. Zo kun je in een
kerstbal een treintje rondjes laten
draaien of stoplichten laten ver
springen.
Weer een stapje verder gaat 'San
ta's Musical Band'. De 'band' be
staat uit acht aan de kerstboom op
te hangen poppetjes met elk een
stokje in hun hand, alsmede twee
'real brass' belletjes aan weerszij
den. Die poppetjes zijn met een
elektrisch snoer aan elkaar verbon
den. Wie de stekker in het stopcon
tact steekt, hoort de poppetjes een
reeks van meer dan 30 kerstliedjes
spelen, doordat ze om beurten met
hun stokje tegen hun belletje slaan.
's Avonds wordt er thuis snel gegeten, wat
tv gekeken, en vroeg geslapen, want de vol
gende ochtend om zeven uur moet de kleine
alweer naar de crèche. De weekeinden gaan
op aan boodschappen doen, gras maaien,
football kijken en met het zoontje naar de
sportclub gaan. Voor intensief, betekenisvol
contact tussen man en vrouw is geen tijd.
En dan komt ineens de kerst. EEN HELE
DAG NIETS TE DOEN! Geen werk, alle win
kels dicht de enige dag van het hele jaar
waarop dat in Amerika gebeurt. Dat is voor
menige workaholic niet uit te houden. Voor
partners die toch al geen hechte band met el
kaar hebben, zijn de kerstdagen vaak te veel
van het goede. Alle energie wordt besteed
aan het bekritiseren van de partner, alsmede
zijn of haar familie.
Versiering
Het is een koud kunstje om de kerstmythe
nog verder te ontrafelen. De sneeuw bij voor
beeld. Het westen van het land kampt al ja
ren met grote droogte. En dus valt
er niet alleen haast geen regen,
maar ook geen sneeuw. Aan de
oostkust valt in een gemiddelde
winter niet veel meer sneeuw dan in
