Kunst
Dieselolie als grote inspiratiebron
'Rembrandt's
atelier'
weer open
Groen licht
voor Bredase
schouwburg
Weihnachtsoratorium
bewondering en twijfel
Van Gogh-museum koopt 'De
Schuitenlossers van Israels
Glaskunstenaar Andries
Copier (90) overleden
Zaterdag 21 december 1991 Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM 5ASKIA STOEUNGA Eindredactie: CONNY SMITS Vormgeving: PIET KOOREMAN
13
Noorse toneelprijs voor Jos Groenier
AMSTERDAM De Utrechtse regisseur Jos Groenier heeft in
Noorwegen de prijs voor 'buitengewoon schitterende toneel
prestaties' in het seizoen 1990/'91 gekregen. De Vereniging van
Noorse Theaterdirecties kent de prijs aan Groenier toe voor zijn
regie van 'Sezuan' in Lapland.
De produktie is een groots opgezette buiten-voorstelling naar
Bertolt Brechts 'De Goéde Mens van Sezuan'. Samen met dra
maturg Hans de Wolf heeft Groenier in de wintermaanden in de
open lucht gewerkt aan de produktie.
Vier Noorse theatergezelschappen namen deel aan de voorstel
ling, die-voor het eerst in maart 1991 bij 36 graden onder nul op
de toendra van Noors Lapland is opgevoerd. De ijsproduktie
wordt steeds onderbroken door enkele maanden pauzes, maar
zal de komende twee jaar doorgaan. De set heeft een doorsnee
van 60 meter en is compleet van ijs en sneeuw opgetrokken.
Rijksmuseum verwerft ets Rembrandt
AMSTERDAM Het Rijksmuseum heeft op de veiling vaïr-,
Christie's in'Londen een ets yan Rembrandt kunnen kopen. Het
gaat hier orii 'Aanbidding vèn de herders' (1652). Door deze
aanwinst is het stapsgewijzèscheppingsproces van deze ets dèi-
delijk aanwezig in het museum, dat al een aantal staten van de
ets in zijn bezit heeft.
Kerstconcert Audite in Lokhorstkerk
LEIDEN - Het kamerkoor Audite geeft vanavond een kerstcon
cert in de Lokhorstkerk, Pieterskerkstraat 1. Op het programma
staan Christmas carols van o.a. Willlcocks en Wood, oud-neder-
landse kersliederen, het Allelujah van Thompson, en werken van
Sweelinck, Gibbons en Clérambault.
Het geheel staat onder leiding van Ella Dijkhuizen, Piet ter Burg
bespeelt het orgel.
Aanvang: 20.15 uur.
Orgelconcert in Nieuwe Kerk
KATWIJK Herman van Vliet zal op tweede kerstdag het Van
den Heuvel-orgel in de Nieuwe Kerk aan de Voorstraat in Kat
wijk bespelen. Van Vliet, opvolger van de legendarische Feike
Asma, zal onder meer de nog niet eerder in Nederland te beluis
teren fantasie over 'Adeste Fideles' van Gaston Marie déthier ten
gehore brengen. Ook staan werken van Bach, Handel en Widor
ten gehore brengen. Voorts maakt hij een muzikale
kerstrondreis. Aanvang: 20.15 uur.
BREDA ANP
De gemeenteraad van Breda
heeft ingestemd met het
voorstel van burgemeester
en wethouders een nieuwe
schouwburg te bouwen naast
de Klooster-kazerne in de
Bredase binnenstad. De
PvdA en Groen Links stem
den tegen.
In de nieuwe schouwburg
komen een grote zaal met
1200 zitplaatsen, een mid
denzaal met 500 zitplaatsen,
een theatertje met 200 zit
plaatsen, een filmhuis met
twee projectiezalen en een
theatercafé. De nieuwe
schouwburg mag niet meer
dan 57,8 miljoen gulden kos
ten op basis van het prijspeil
eind 1994.
Wie de architect wordt, is
op dit moment nog niet be
kend. Het is de bedoeling de
nieuwe schouwburg in janu
ari 1995 te openen. De huidi
ge schouwburg aan het Van
Coothplein zal in het najaar
van 1994 worden gesloten.
NIEUWSLIJN
Nico Peeters stapte over van tekentafel naar palet
Eigentijdse trekpleister aan Galgewater
RECENSIE WILFRED SIMONS
Concert: Weihnachtsoratonum BWV 248,
Joh. Seb. Bach. Door het Bachkoor Hol
land en het Amsterdams Kamer Orkest
o.l.v. Charles de Wolf. Solistische mede
werking van o.a. Johan Kracht (viool), El
len Bollongino (sopraan), Barbel- Muller
(alt), Wilfried Jochens (tenor), Charles van
Tassel (bas)
Gehoord: Pieterskerk, 20/12
Leiden
Het nu 70-jarige Bachkoor
Holland heeft een speciale
voorliefde ontwikkeld voor de
Pieterskerk, omdat, zoals de le
den zelf vinden, de akoestiek
daar perfect aansluit bij de
koorklank die het ensemble na
streeft. Toch is de akoestiek er
zeer verraderlijk; het geluid dat
koor en solisten er produceren,
verdwijnt in de immense ruim
te, zodat men zichzelf nauwe
lijks hoort. Een goed contact
met de dirigent is dan ook on
ontbeerlijk. Charles de Wolf is
de aangewezen man om een
concert als het Weihnachtsora
torium van Joh. Seb. Bach in die
grote ruimte in goede banen te
leiden: gisteravond hield hij
koor en orkest als het ware aan
een touwtje. Hij greep in als de
balans tussen de twee ook maar
even verstoord dreigde te raken.
Als de koorklank modderig
dreigde te worden, leidde hij
het ensemble weer snel terug
naar de gebaande wegen.
Het resultaat was van een
buitengewone schoonheid. Op
kwesties van intonatie, inzet, de
juiste techniek hoef ik hier niet
in te gaan: alles was zo goed als
perfect, niet in de laatste plaats
door de gedreven leiding van
De Wolf, die alle woorden
mimede en zo zelfs de solisten
aan zich ondergeschikt wist te
maken. Koor en orkest hadden
een heldere, volle, soepele
klank; alles vloeide, niets bleef
onafgemaakt. En hoewel het
Weihnachtsoratorium een lange
zit is, was er geen moment ver
veling. Steeds bleef ik op het
puntje van mijn stoel zitten om
alles in me op te nemen.
En toch. Naarmate het con
cert vorderde, ontstond bij mij
ook enige twijfel. Het was haast
té mooi, té geacheveerd. Het
was niet kil, integendeel. Dit
Weihnachtsoratorium had juist
iets zwelgends, iets wellustigs.
Mijn bezwaar tegen deze uit
voering is, dat de schoonheid
ervan de religiositeit in de weg
staat. Het is de buitengewone
esthetiek die ontroert en niet
het christelijke karakter van het
Weihnachtsoratorium. De uit
werking is verwarrend; ik vroeg
mij af wat mij nu eigenlijk zo
trof. Was het ware ontroering?
Of slechts sentimentaliteit? Gaat
De Wolf over de grens, of balan
ceert hij erop?
Op de zang viel bijna niets
aan te merken. De bas Charles
van Tassel zong bij vlagen door
leefd, al vond ik dat zijn articu
latie soms beter kon. De so
praan, Ellen Bollongino, heeft
een prachtige stem en een
enorme uitstraling. De alt Bar
bel Müller, die inviel voor Ulla
Groenewold, zong goed, maar
stak bij de andere solisten toch
bleekjes af. Ze zong teveel voor
de voorste banken en vulde de
ruimte niet. Mijn favoriet van
de avond was echter de tenor
Wilfried Jochens. Hij heeft een
fantastische techniek en met
zijn stem vulde hij zonder enige
moeite de hele kerk. Met zo'n
vent in je gelederen kun je een
oratorium uitvoeren, maar als
dat nodig is ook een oorlog win-
Het Van Goghmuseum in Am
sterdam heeft het schilderij 'De
Schuitenlossers' van Jozef Is-
raëls aan zijn collectie toege
voegd. Het doek is op een vei
ling in München aangekocht
met hulp van de Vincent van
Gogh Stichting. Welk bedrag
met de aankoop gemoeid is,
wilde de conservator van het
museum, F. Leeman niet mee
delen. Israëls schilderde het ta
fereel van twee mannen die een
kleine boot lossen, aan het be
gin van deze eeuw. Een aquarel
met soortgelijk motief van Is
raëls bevindt zich in het Muse
um Mesdag.
Vorig jaar ontving het Van
Goghmuseum ook 'Boerenfa
milie aan de maaltijd' van Is
raëls uit 1882. Vertoonde dit
schilderij nog vele kleuren, het
doek 'De Schuitenlossers' be
hoort tot het latere werk van Is
raëls die na 1890 steeds 'toni-
ger' ging schilderen. Vincent
van Gogh nam de impressionis
tische werken van Israëls tot
voorbeeld.
ACHTERGROND
POPRECENSENT LEIDEN JAN VAN DER PLAS
Hoe ver kan een popzanger gaan
Hoe ver kan een popzanger gaan? Deze
vraag werd de afgelopen week actueel
bij alle commotie rondom de tournee
van de Amerikaanse metalband Type-O-
Negative, die ervan wordt beticht nazis
tische sympathieën te koesteren. Nadat
anti-fascistische actievoerders dreigden
de optredens van de groep te verstoren,
besloten concertzalen in Amsterdam,
Rotterdam, Enschede en Tilburg de
groep uit hun programma te schrappen.
Behalve door angst voor onge
regeldheden werd dit besluit in
gegeven door een interview in
het blad Rock Hard, waarin zan
ger Peter Steele aanvankelijk
weigerde afstand te nemen van
diverse racistische, seksistische
en fascistoïde standpunten die
hij in enkele van zijn songtek
sten verkondigt.
Het Katwijkse hardrockcentrum
Scum weigerde het optreden
van Type-O-Negative af te ge
lasten. Het bestuur van het cen
trum meent dat het niet onge
woon is dat een popgroep op
het podium provocerende
standpunten verkondigt en dat
Type-O-Negative daarmee nog
niet meteen een nazi-band is.
Als argument in het voordeel
van Steele haalde het bestuur
van Scum een recente fax aan,
waarin hij publiekelijk afstand
neemt van welke fascistische of
racistische uiting dan ook.
Hoe ver mag je aJs kunstenaar
gaan met het verkondigen van
provocerende meningen? Deze
vraag houdt met name schrij
vers van literatuur al eeuwen
lang bezig. Een algemeen aan
vaard standpunt is dat het de
taak van de kunstenaar is de
wereld waarin hij leeft te be
schrijven, hoe lelijk die wereld
soms ook is. Een romanschrij
ver maakt daarbij gebruik van
verschillende personages, die
soms meningen verkondigen
die totaal niet overeenstemmen
met'die van de schrijver zelf.
Ook componisten van poplied
jes maken gebruik van dit prin
cipe. Het is daarbij een goed ge
bruik dat de schrijver of de
componist in interviews duide
lijkheid verschaft over zijn ware
bedoelingen.
Dat is het punt waarop Peter
Steele in de fout is gegaan. Om
wille van zijn image (is dat een
image om trots op te zijn?) of
misschien wel omdat hij wat hij
zingt werkelijk meent (wie zal
het zeggen?), deed hij in het
blad Rock Hard allerlei laakbare
uitspraken. Daarom kwam de
fax waarin hij zichzelf vrijpleitte
niet geloofwaardig over en ont
stond er zoveel commotie
rondom de tournee.
En zo werd Peter Steele slacht
offer van zijn eigen draaikonte-
rij. Want wie zich bedient van
dergelijke extreme teksten moet
op de juiste momenten duide
lijk maken waar hij staat. Die
verantwoordelijkheid heeft elke
kunstenaar ten opzichte van
zijn publiek. Inmiddels is zan
ger Peter Steele teruggekeerd
naar de Verenigde Staten en
doet Type-O-Negative van
avond in Katwijk een instru
mentaal optreden. Een optre
den dat ook nu nog omstreden
is, maar waar de angel uit is.
Door Steele's voortijdig vertrek
behoefde het Katwijkse ge
meentebestuur geen besluit te
nemen over een al of niet door
gaan van het optreden. Maar de
rust is in het kustdorp nog niet
geheel weergekeerd, want voor
komende zaterdag staat in de
christelijke jongerensoos De
Schuit een optreden gepland
van Son Of Tarzan. Deze mu-
ziekkomiek stond ruim een jaar
geleden onder zijn andere pseu
doniem Mohammed Rasoel
volop in de aandacht met zijn
boek De Ondergang van Neder-
LEERDAM GPD
De 'grand old man' van de Ne
derlandse glaskunst, Andries
Copier is donderdagavond in
zijn woonplaats Wassenaar
overleden. Hij is 90 jaar oud ge
worden. De crematie zal in stilte
plaats hebben.
Copier (en met hem de Ko
ninklijke Glasfabriek Leerdam,
waar hij tientallen jaren als es
thetisch directeur heeft ge
werkt) heeft zijn grootste be
kendheid gekregen met het zo
geheten Gildeglas-servies. Hij
ontwierp dit in 1930 in op
dracht van de Vereeniging van
Nederlandse Wijnhandelaars.
Sindsdien is het niet meer uit de
Leerdam-collectie verdwenen.
Vele honderden miljoenen van
deze glazen zijn over de hele
wereld verkocht. In 1987 kreeg
hij hiervoor de David Roëllprijs.
Andries Copier heeft niet al
leen als ontwerper van het Gil-
deglas bekendheid gekregen.
Ook als vrij glaskunstenaar
werd hij wereldwijd hogelijk ge
waardeerd. Zijn behoefte om
'mooie' gebruiksvoorwerpen te
ontwerpen is in grote mate be
ïnvloed door P.M. Cochius, die
in 1912 algemeen directeur
werd van de glasfabriek in Leer
dam. Hij heeft de grondslag ge
legd voor de samenwerking tus
sen kunstenaars en producent
die Leerdam groot heeft ge
maakt: hij vond het vreselijk,
dat 'wanstaltig glaswerk de ta
fels van de gewone man sierde'.
Cochius gaf Copier de ruimte
om 'vrij' te werken.
Nadat Copier in 1971 de fa
briek in Leerdam had verlaten
heeft hij zich enige jaren terug
getrokken. Daama manifesteer
de hij zich als een van de weini
ge glaskunstenaars, die bij het
ontwerpen 'in glas dacht'. In
een interview met deze krant
zei hij daarover: „Ik experimen
teer bijzonder graag, steeds dat
zoeken naar nieuwe dingen,
naar iets anders. Dat blijft mij
boeien. Er is nooit een
eindstreep."
Hét püBliek kan eindelijk een indruk krijgen van de ma
nierwaarop de schilder Rembrandt van Rijn te werk ging.
Öe Zuidhollandse gedeputeerde I. Günther zette gister-
ffiiddag .de audio-visuele projectie in werking, waarmee
kunstpiraar Martin Grooteboer in het 'Rembrandt-atelier'
aan' het "Kort Galgewater 24a, de sfeer van een dergelijke
schilderswerkplaats oproept. Het door Rembrandt ge- A 4
schilderde doek 'De schilder en ziin atelier' (ca 1629) in Ademloze aandacht voor de projecties van Martin Grootenboer. Een meesterwerk m wording, die indruk krijgt
^jScnuaeraa aoeK ue scnuaer en zijn atelier (ca. lozyj, in de toeschouwer in het Rembrandt-atelier. foto henkbouwman
het bezit van het Museum of Fine Arts in Boston, stond
modél voor deze hedendaagse reconstructie.
LEIDEN ANNEMIEK RUYGROK
De bezoeker, zo wekt Grooten
boer de indruk, betreedt daad
werkelijk het schildersatelier. Bij
binnenkomst in de geheimzin
nige donkere ruimte hoor je
zachte muziek. Overal hangt of
staat opgespannen schilderslin
nen, geprepareerde en ongepre-
pareerde stukken doek liggen
klaar. Dan verschijnen projec
ties van Rembrandt's werk.
Grootenboer heeft de schilderij
en en tekeningen als het ware
doorgelicht, waardoor de be
zoeker een kijkje in de ont
staansgeschiedenis van een
meesterwerk wordt gegund.
Ademloos volgden de geno
digden gistermiddag de projec
ties. De hoofden draaiden van
de ene naar de andere kant,
want men kwam ogen te kort.
De kosten van deze recon
structie bedragen twee ton, een
bedrag dat is opgebracht door
de provincie Zuid-Holland, het
bedrijf JVC en de gemeente Lei
den. Tegelijk met het atelier
werd gistermiddag ook de wan
delroute „In het voetspoor van
de jonge Rembrandt" gepresen
teerd. De weg voert langs plaat
sen waar Rembrandt heeft ge
woond en gewerkt. Het is de be
doeling dat de komende maan
den langs deze route kunstwer
ken worden geplaatst van Ab
van Hanegem. Deze sculpturen
zullen net als het atelier, ook
nadat de Rembrandttentoon-
stelüng in stedelijk museum De
Lakenhal is afgelopen, blijven
bestaan. Als blijvend eerbetoon
aan de van oorsprong Leidse
schilder. Het Rembrandtatelier
is geopend: dinsdag t/m zater
dag 10-17 uur, zondags van 12-
17 uur.
CULEMBORG ROB HIRDES
Op de overloop hangen enkele
tekeningetjes van ontwapenen
de eenvoud. „Ik was toen vier",
lacht de inmiddels 38 jaar oude
re Nico Peeters. Zijn werk is in
die jaren duidelijk gegroeid en
niet alleen qua formaat. Een
aantal in olieverf uitgevoerde
doeken domineert de woonka
mer van het rijtjeshuis in
Culemborg, maar de meeste
hebben hun weg over de hele
wereld gevonden. Ze hangen in
Noorwegen, Australië, Costa Ri
ca, Frankrijk, Nieuw Zeeland, de
FiliPpijnen, Japan. Maar ook in
Nederland kom je ze tegen. Bij
Fokker, KLM, Martin Air, Volvo,
Gist Brocades, Hoogovens, PTT
Telecom.
Nico Peeters stapte tien jaar
geleden vastberaden van achter
de tekentafel weg om voorgoed
te kiezen voor palet en schil
dersezel. Zo werd hij van tech
nisch tekenaar tot industrieel
schilder van professie. En naar
zijn weten is hij de enige in Ne
derland, die zich louter toelegt
op deze vorm van kunst. Zijn
onderwerpen zijn divers. „Maar
ze moeten bij voorkeur wel naar
dieselolie ruiken."
De woonkamer in huize Peet
ers is min of meer een perma
nente expositieruimte. Boven
de bank hangt een Boeing van
het formaat 'Jumbo'. Geschil
derd in de kleuren van onze na
tionale luchtvaartmaatschappij
en vereeuwigd op een stuk lin
nen van 1.50 bij 1.00 meter.
Daar tegenover prijkt de Staten
dam, afgemeerd aan de Wilhel-
minakade in thuishaven Rotter
dam.
De wanden gaan verder voor
een belangrijk deel schuil achter
Nico Peeters: dagen rondlopen in fa
een ingelijste turbinehal van de
centrale in Borssele, een sleep
boot van Smit in Europoort, een
blusboot in actie in de Perzi
sche Golf, een fabriekshal van
de Nederlandse Kabelfabriek in
Delft. Daarmee is de kamer echt
vol. „We hebben zelfs de kast
een kopje kleiner moeten ma
ken om zodoende nog een stuk
je muur te winnen."
Peeters noemt zich in meer
dan één opzicht een realistisch
schilder. Hij loopt uren en zo
nodig dagen in een fabriekshal
riekshal om 'sfeer te snuiven'.
rond om 'sfeer te snuiven'.
Stapt zo nu en dan aan boord
van een schip om zich op de
woelige baren in te leven in z'n
onderwerp. Kijkt likkebaardend
naar een ontmantelde vliegtuig
motor als een kind naar een
slagroomijsje.
Om de aangetroffen situaties
later via het penseel over te
kunnen brengen, 'bevriest' hij
ze op de foto. Of 'leent' details
van met name modelvliegtuig
jes. Omdat de exemplaren op
ware grootte de althans voor
Peeters onhebbelijke eigen
schap hebben niet zo lang te
willen stil hangen in de lucht.
Aanvankelijk werkte hij vrij
impressionistisch. Die stijl
vloeide vooral voort uit onge
duld. Later begon hij steeds
nauwkeuriger te schilderen.
„Dat kost natuurlijk meer moei
te, maar schenkt me tevens
meer voldoening." Ook zijn op
drachtgevers zijn voldaan over
Peeters' nauwgezette weerga
ven. Tal van zijn werken sieren
directiekamers of zijn aange-
foto rob hirdes
kocht als relatiegeschenk en af
scheidscadeau.
Maar ook zij, die niet met een
dergelijk cadeau worden verrast
of niet dagelijks tegenover di
recties van grote concerns ple
gen te zitten, kunnen de talen
ten van autodidact Peeters on
der ogen krijgen. Bijvoorbeeld
in het Spoorwegmuseum te
Utrecht, waaraan twee schilde
rijen van de NS-hoofd werk
plaats Amersfoort zijn verkocht.
Het luchtvaartmuseum Aviodo-
me op Schiphol heeft een diara-
ma in de afmeting 14 bij 3 me
ter van hem en het Marechaus
seemuseum in Buren heeft drie
echte Peeters in bezit.
Het Spoorwegmuseum orga
niseert volgend jaar trouwens
een expositie, gewijd aan de
kort na de oorlog overleden
schilder Herman Heijenbrock,
die zijn hele leven de industriële
schilderkunst trouw is gebleven.
Er zullen achttien werken van
Heijenbrock tentoon worden
gesteld en eenzelfde aantal van
Peeters.
Combinatie
De belangstelling voor techniek
gecombineerd met het teken
en schildertalent is een kwestie
van overerving. „Mijn grootva
der was èn tekenleraar èn ad
junct-directeur van een techni
sche school", verklaart Peeters
zijn aanleg.
Zee- en sleepvaart zijn gelief
de onderwerpen. Zijn Rotter
damse afkomst en het feit, dat
hij als technisch tekenaar bij di
verse rederijen werkzaam was,
liggen daaraan ten grondslag.
Toch legde hij zich aanvankelijk
juist toe op de luchtvaart. „Ik
begon met het schilderen van
vliegtuigen uit een soort com
pensatie."
Het indienen van zijn ontslag
destijds om zich geheel en al
toe te leggen op het schilderen,
stond gelijk aan een sprong in
het duister. Het werd een kwes
tie van veel vallen en weer op
staan. „Er waren perioden, dat
het gezinskapitaal uit nog
slechts één enkel tientje be
stond." Maar die tijden behoren
voorgoed tot het verleden. Want
Peeters zit tegenwoordig tot
over zijn oren in de orders.
