Rtv
show
'Ik heb het overdag te druk'
De lijdensweg van
een wedergeboorte
Een Tweede Leven' niet overtuigend
Donderdag 19 december 1991
Redactie: 023-150191/023-150192 INEKE VAN DER MEER JAN VAN DER NAT GERARD VAN PUTTEN Vormgeving: HANS BOEZELUN
6
Vorig jaar juni reed Kees
Reys, juridisch en lichame
lijk een man, maar geeste
lijk een vrouw, de operatiekamer van
het VU-ziekenhuis in Amsterdam bin
nen. Een paar uur later reed zij als Ca-
rola Reys de operatiekamer weer uit.
Yvonne Habets van de TROS volgde
vier jaar lang het proces dat resulteerde
in de bovengeschetste medische in
greep. In de documentaire Hij ten Zij
laat Habets zien hoe ingrijpend zo'n
transformatie is.
„Vier jaar geleden werd ik door Carola
benaderd", zegt Yvonne Habets. Zij
meldde zich aan als 'onderwerp' voor
een documentaire over transseksualiteit.
Carola - toen nog Kees - had immers be
sloten verder als vrouw door het leven te
willen gaan. Habets filmde de gesprek
ken met de belegeiders in het VU-zie-
kenhuis, met de psycholoog, met de so
ciale dienst en schetst op die manier een
beeld van een dramatisch levensverhaal.
Carola voelt zich al sinds 'haar' jeugd
jaren een man in een vrouwenlichaam.
Uiteindelijk besluit ze dan ook definitief
de 'overstap' te maken. Zo eenvoudig is
dat echter niet. Op de eerste plaats zijn
er de mensen op straat, die Carola - die
een overduidelijk 'mannenhoofd' heeft
inclusief baardgroei - nastaren. Carola
kleedt zich in die tijd extravagant vrou
welijk. Min of meer om te laten zien dat
ze wel degelijk durft uit te komen voor
haar vrouwelijke gevoelens.
Op de tweede plaats zijn daar de hor-
moonkuren om baardgroei te doen afne-
i n
eze ervaring was van diepe spi-
W rituele betekenis. Het heeft een
B nieuwe dimensie toegevoegd
aan mijn denken en zijn. Ik ben een tweede le
ven begonnen", vertelt Machteld Biickman in de
NCRV-documentaire 'Een Tweede Leven, een
onderzoek naar bijna-dood ervaringen'.
Biickman is een paar jaar geleden even klinisch
dood geweest. Daarbij heeft ze buitengewone er
varing gehad, die door de wetenschap wordt beti
teld als een 'bijna-dood ervaring'. Mensen die
zo'n ervaring hebben gehad beschrijven het ook
wel als 'ik ben even in de hemel geweest', of 'ik
heb een kijkje genomen óver de drempel van het
leven'.
Mickey Broekhuijsen, na een ongeval in 1987
klinisch dood, vertelt in de documentaire over
zijn ervaring. „Ik zweefde als het ware boven mijn
eigen lichaam, en zag hoe mensen met me bezig
waren. Een vrouw probeerde mijn helm af te krij
gen. Ik kwam vervolgens in een soort tunnel te
recht. Daarna volgde een prachtig landschap met
prachtige kleuren. Er heerst een vredige rust. Een
soort film flitste aan me voorbij, met beelden van
af mijn babytijd. Toen hoorde ik een stem die zei
dat ik terug moest, dat ik nog niet klaar was voor
de dood. Ik werd wakker in het ziekenhuis."
Literatuur
Over de hele wereld zijn er gelijksoortige verkla
ringen opgetekend, in boeken, in de schilder
kunst, waarbij opvalt dat zo'n onverklaarbare ge
beurtenis doorgaans als zeer positief werd erva
ren. „Ik werd opnieuw geboren„Het was een
immens gevoel van vrede en bevrijding, heerlijk",
zijn enkele commentaren in de documentaire.
Er is echter weinig wetenschappelijke literatuur
over bijna-dood ervaringen voorhanden. In Ame
rika houdt vooral de arts Raymond Moody zich
met dit soort gevallen bezig, in Europa is dat de
Zwitsers/Amerikaanse psychiater Elisabeth Kü-
bler Ross. De Arnhemse cardioloog W. Lommei
besloot daarom, in samenwerking met de stich
ting Merkawah die mensen na zulke ervaringen
begeleidt, dat het tijd werd om ook in Nederland
een onderzoek naar te starten. Sinds 1989 wordt
in tien Nederlandse ziekenhuizen op de hartbe-
wakingsafdelingen wetenschappelijk onderzocht
of ook hier bijna-dood ervaringen voorkomen.
En het bewijs is er nu dat ze ook in Nederland
voorkomen, vertelt onderzoeksleider Lommei. In
tien procent van de inmiddels 250 onderzochte
gevallen blijken patiënten dergelijke ervaringen te
hebben gehad. Het blijken in de meeste gevallen
zeer ingrijpende gebeurtenissen te zijn voor de
betrokkenen, volgens Lommei en de mensen die
in de documentaire aan het woord komen. De
angst voor de dood verdwijnt, men wordt hulp
vaardiger, krijgt meer liefde voor de eigen omge
ving en de natuur en de religieuze beleving veran
dert: minder kerkbezoek, maar wel 'een andere,
diepere betrokkenheid bij het geloof. Door deze,
vaak grote wijzigingen in de persoonlijkheid zijn
echtscheidingen regelmatig het gevolg. Betrokke
nen kwamen vooral vaak in de problemen omdat
zij ook in de hulpverlening met niemand over de
gebeurtenis konden praten, stukliepen tegen een
muur van ongeloof.
Want er zijn mensen die geloven dat zulke er
varingen mogelijk zijn, en er zijn mensen die er
niet in geloven. Groot gemis van deze documen
taire is dat de laatste groep mensen niet aan het
woord komt. Daardoor mist de film een gedegen
basis, en wordt de geloofwaardigheid van de geïn
terviewden er niet groter op. Weinig degelijk fei
tenmateriaal en veel mooie verhalen, hoe interes
sant ook, overtuigen niet genoeg.
Morgen, NCRV Nederland 1, 22.51 uur
STARDOM
Vier Ajacieden en de 'crew' van de 'Vlaamsche Pot'. Aan de tafel v.l.n.r. Van Loen, Menzo, Petterson en Win
ter, in de rug gedekt door Karei, Frits, Dirkje en Lucien. foto herman pieterse/anp
Ar Phil Donahue is in de VS een
zogenaamde tv-personality. Be
kend bij iedereen zou je zeggen
na 24 jaar bijna wekelijks op de
buis te zijn verschenen. Niet
echter bij actrice Katherine
Hepburn. Toen Donahue haar
verzocht voor hem een op
dracht te schrijven in haar
nieuwste boek, vroeg zij hem
hoe hij heette...
Ar Een originele poster van de
beroemde film King Kong uit
1933 heeft voor een nieuw re
cord gezorgd tijdens een veiling
van Christie's. Het aanplakbiljet
leverde niet minder dan 57.200
dollar op. Trouwens de prijzen
die betaald werden voor posters
van Old Dark House uit 1932
(48.400 dollar) en The Phantom
of the Opera uit 1925 (38.500)
mochten er ook zijn.
•Ar 'In de Vlaamsche pot' krijgt
op tweede kerstdag een viertal
zeer bijzondere gasten. Vier
spelers van Ajax schuiven aan in
de lokaliteit van Karei, Lucien,
Dirkje en Frits. Wat daar de ge
volgen van zijn laat zich raden.
Dirkje is zeer onder de indruk
van Stanley Menzo en Karei
moet met lede ogen toezien hoe
Lucien tracht Stefan Petterson
te versieren, john van Loen en
Aron Winter eten ook mee.
Ar Hij geeft het eerlijk toe. Peter
Jan Rens is nooit volwassen ge
worden. Dat blijkt natuurlijk uit
programma's als de 'Kaktus
Show', 'Doet-ie 't of doet-ie 't
niet' en de nieuwste loot aan de
tak 'Geef nooit op'. Hij schaamt
zich er absoluut niet voor als
middels zijn schorre stemgeluid
de herkenningsmelodie van dat
nieuwste programma op de ra
dio wordt gedraaid en doet ook
niet geheimzinnig over zijn fa
voriete vakantiebestemming:
Disney World in Orlando, Flori
da.
Ar Het was de bedoeling dat er
rond Corine - het stuk van Ve
ronica, zullen we maar zeggen -
een nieuwe promospot gemaakt
zou worden voor de eerste
maanden van 1992. Naar de
sneeuw dus met het hele spul.
En daar ging het dus fout. Al bij
de tweede opname kwam Cori
ne ten val en brak haar rechter
been. We zullen het dus moeten
doen met die sexy zomersport.
Daar is overigens niets op te
gen.
Ar Voor de vader van de talk
show nadert het einde. In mei
verschijnt Johnny Carson voor
de laatste keer op de Ameri
kaanse buis. Bijna 25 jaar lang
presenteerde hij elke avond zijn
show, die een voorbeeld was
voor 'talkshowers' over de hele
wereld. Weinigen zijn er echter
in geslaagd dat niveau te bena
deren, laat staan te overtreffen.
Jubilerende Polo de Haas heeft geen tijd meer voor het nachtleven
men en enige vrouwelijke rondingen te
krijgen. Het in het begin toegediende
anti-mannelijke hormoon heeft een ver
nietigende uitwerking op de geestesge
steldheid van Carola. Van crisis tot crisis
sleept ze zich voort. Habets is groten
deels bij die dieptepunten aanwezig.
Daarbij krijgt ze van zowel Carola als van
het VU-ziekenhuis alle ruimte om de ca
mera te laten draaien.
Aan de martelgang van Carola komt -
voorlopig - eèn einde als via operatieve
weg de wens van Carola wordt verwe
zenlijkt: vrouw zijn. Habets filmde ook
bij de operatie. Bloederig scènes zijn dat
echter niet geworden. Zeer fijngevoelig
wordt door de programmamaakster in
beeld gebracht hoe zo'n operatie zich
voltrekt. Maar is Carola nu gelukkiger
geworden Zij zegt zelf van wel. Maar
een definitief antwoord kan waarschijn
lijk pas over een jaar of tien worden ge
geven. Want volgens Habets blijken toch
veel transseksuelen achteraf teleurge
steld over de operatie. En het geestelijke
proces dat Carola nog steeds moet door
maken, maakt het er allemaal niet een
voudiger op.
Hij ten zij is een fijngevoelige docu
mentaire geworden waar Habets terecht
veel tijd en zorg aan heeft besteed. „Ik
werd tijdens die vier jaar af en toe als so
ciaal werkster beschouwd", zegt Habets
over de periode waarin zij filmde. Het
resultaat is er echter naar. Habets heeft
met Hij ten zij'de grens doorbroken van
het alleen maar praten over transseksuo-
logie (en dari vaak nog in zeer bedekte
termen). Op die manier maakt zijn het
probleem inzichtelijker dan duizend
talkshows bij elkaar.
Morgen, TROS Nederland 2,22.33 uur.
Dertig jaar concertpianist. Polo de Haas wil dat
graag vieren. Ter gelegenheid van het jubile
um verschijnen drie CD's, met werken van
onder anderen Theo Loevendie, Ton de Leeuw en De
Haas zelf. De eerste van de drie platen is zojuist ver
schenen: Soloduiveldans nummer 2 en 3 van de hand
van Simeon ten Holt. Maar De Haas heeft meer noten
op zijn zang. Altijd gehad.
Nadat hij cum laude was afge
studeerd aan het Sweelinck
Conservatorium in Amsterdam,
gaf hij concerten met op het
programma werken van Satie
tot Scarlatti en van Scott Joplin
tot Chopin. Hij presenteerde
het televisieprogramma 'Spelen
met Muziek', hij was actief als
jazz-musicus, onder meer in
zijn eigen Polo de Haas Kwartet
met Pierre Courbois, Leoni Jan
sen en Egon Kracht. Bovenal
toonde hij zich een voorvechter
van de moderne muziek, in sa
menwerking met onder ande
ren Peter Schat en Reinbert de
Leeuw.
Met Theo Loevendie organi
seerde hij de STAMP-concerten,
waarbij werd gespeeld op in
strumenten waarop je niet kunt
afstuderen aan de conservato
ria. Met Alexandra Radius en
Han Ebbelaar maakte hij een
toernee door Cuba met het bal
let 'Twilight' op muziek van
John Cage.
Ook anderszins stapte hij over
grenzen. Zo speelde hij een so
nate en prelude van de Russi
sche schrijver Boris Pasternak
en boog hij zich over de naar
verluidt door overleden compo
nisten aan het Engelse medium
Rosemary Brown doorgegeven
werken. ("Maar volgens mij
heeft dat zeer veel de schijn van
fraude.")
Uit de boxen klinkt de Solodui
veldans. Nummer twee. De dui
velskunstenaar zelf luistert mee.
„Het lijkt op minimal music,
maar daarvoor heeft het te veel
dynamiek."
Het is mooie muziek, ik be
doel: voor eigentijdse muziek.
„Ik denk dat het voor een
groot publiek toegankelijk is. Ik
merk dat als ik het in een con
cert speel. Het verbaast de com
ponist, Simeon ten Holt, zelf
ook. 'Ik heb helemaal niet aan
publiek gedacht toen ik het
schreef, knort hij. Maar je doet
er niets aan."
Het komt misschien ook, om
dat het niet totaal onbegrijpelijk
„Van die pling-plong zonder
kop of staart hou ik zelf ook
niet. Een werk moet wel een
structuur hebben."
Veel mensen moeten toch
hebben gedacht dat jij je in de
afgelopen jaren met onsamen
hangende pling plong bezig
hield.
„Dat komt doordat zo tegen
alle moderne muziek wordt
aangekeken. Ik heb dat zelf ook
gedaan. Op het conservatorium
was ik een Liszt- en Chopin-
jongen. Moderne muziek: dat
was maar niks. Ja, Voormolen
en Van Delden, maar zij schre
ven in feite uitlopers van de ou
de vertrouwde klassieke mu
ziek. Ik was zelf al geboeid door
de muziek van Henk Badings,
onder meer door z'n electroni-
sche muziek, maar die paste
niet in de cultuur waarin ik stu
deerde.
„Mijn belangstelling veran
derde toen ik na m'n studie in
Amsterdam naar Parijs ging.
Daar ontmoette ik Alphons Stal-
laert, een Nederlandse compo
nist die al sinds z'n jeugd in
Frankrijk woont. Hij bracht me
in contact met het werk van bij
voorbeeld Honegger. Ik wist
niet wat me overkwam. Verge
lijk het maar met het moment
dat je voor het eerst een glas
wijn drinkt en je denkt: Haa ik
dat maar eerder geweten. En
vervolgens blijf je je hele leven
lang wijn drinken."
En toen was er geen houden
meer aan.
„Nee. Tot groot verdriet van
mijn oude leraar Jan Ode en
aanvankelijk van mijn ouders.
Zij hadden een visie van mij als
klassiek concert-pianist. Begrij
pelijk natuurlijk. Maar ik moet
zeggen dat ze me zijn blijven
steunen. Ze zijn altijd naar m'n
concerten komen luisteren."
In 1965 maakte je deel uit
van Shaffy Chantant.
„In dat programma speelde ik
ondermeer muziek die Stallaert
voor mij had geschreven: Mou
vement."
Je speelde ook Scarlatti.
„Die ben ik altijd blijven spe
len, over structuur in composi
ties gesproken. In dat program
ma misstond geen enkele niet
voor de hand liggende combi
natie van goede muziek. Ik was
net terug uit Parijs en ik was vol
van de wondere wereld van wat
voor mij nieuwe geluiden wa
ren. Ik wilde er meer en meer
van weten. In die tijd kwamen
nieuwe instrumenten op de
markt: electronische. De syn
thesizers. Joekels van instru
menten had je: de chips waren
nog niet zo klein als ze nu zijn.
Maar de mogelijkheden voor
nieuwe klankkleur leken onbe
grensd.
„Dat bracht je ertoe om oude
instrumenten en de klank die ze
voortbrachten in een nieuw
licht te zien. We hebben eens
een collectieve compositie voor
vier psalters gemaakt. Ik heb
een compositie gemaakt voor
acht metronomen en synthesi
zer. Het idee was een jongetje,
pas bezig met pianoles, dat in
het ritme van de metronoom
probeert te blijven. Plotseling
komt daar een metronoom bij
en nog een. Je begrijpt de ver
warring. En als je daar een ver
sterker bij zet...
„Het was de lol van het expe
rimenteren. Ik ben er van terug
gekomen. De synthesizer, het
keyboard: ze zijn beperkt in hun
schijnbare onbeperktheid. Alles
is uitgeprobeerd en het is op.
Iedereen houdt zich er nu mee
bezig en dat kan ook. Je kan ze
vergelijken met een draai-orgel.
Iedereen die een beetje aan het
wiel weet te draaien, kan draai-
HEINZ
STRIPS
orgel spelen."
En jij nuterug naar de
acoustische muziek
„Die heb ik nooit in de steek
gelaten. Maar het accent komt
er meer op te liggen. Ik ga weer
recitals geven: complete con
certen met daarin moderne
muziek gecombineerd met de
groten van de klassieke muziek:
Liszt, Scarlatti, Bach. Laatst heb
ik de Schilderijententoonstel
ling van Moessorgski weer ge
speeld.
„Daarnaast gaan m'n jazz
concerten door. Jazz is een lief
de die ik vanaf de middelbare
school heb. Jaren vijftig, wat wil
je. Toen maakten we kennis
met Miles Davis, Charlie Parker,
Chet Baker, Dizzy Gillespie:
nooit gehoorde muziek, onge
hoorde klanken. Die muziek
heeft op generatiegenoten zo'n
indruk gemaakt. We zijn elkaar
weer tegengekomen. De basis
was er en van daaruit zijn we
doorgegaan, met aanvulling van
nieuw talent zoals Leoni Jansen
en Egon Kracht.
„Verder ben ik druk met het
instuderen van Rhapsody in
Blue. Op 15 februari bestaat na
melijk het Amsterdams Lyceum
75 jaar. Een gekke school. Die
blijkt een groot aantal beroemd
geworden mensen te hebben
afgeleverd: Hirsch Ballin bij
voorbeeld, burgemeester Van
Tijn, Bernard Haitink, Remco
Campert,Rudy Kousbroek. Op
het jubileumprogramma staat
ook een uitvoering van The
Rhapsody in blue. En het gelei
dend orkest, oud-leerlingen, be
staat voor 80 procent uit be
roepsmusici. De concertmees
ter is Theo Olof, ook een oud-
leerling."
Je hebt het druk dus, zoals
steeds.
„Ja, ik heb geen tijd meer
voor een nachtleven. Vroeger, in
de tijd van Shaffy, waren de
nachten zeer lang. Maar ik kon
het aan. Toch denk ik dat de
leeftijd een woordje mee gaat
spreken. Bovendien: de stad is
me te onveilig 's nachts. En: ik
heb het gewoon overdag te
druk."
BOLLEBOOM
BOES
