Feiten
'Ze zitten nog steeds op het juiste spoor'
Republieken kunnen oude afspraken negeren
Historisch nieuwjaarsfeest
spreekt niet iedereen aan
Donderdag 19 december 1991
H DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
EN MENINGEN
WIM STEVENHAGEN
Optimisme over onderhandelingen Zuid-Afrika
„Ik ben er van overtuigd
dat we de komende vier,
vijf jaar een overgangsrege
ring van nationale eenheid
zullen hebben. Zo'n rege
ring, waarin de hoofdrol
spelers in de Zuidafrikaan-
se politiek zullen zijn verte
genwoordigd, zal het land
besturen, terwijl de partij
en onderhandelen over een
nieuw politiek bestel."
CORRESPONDENT
Frederik van Zyl Slabbert was
jarenlang de liberale troefkaart
in het blanke parlement van
Zuid-Afrika: een goed spreker,
gehaaid debater, en in het bezit
van een 18 karaats charisma.
Halverwege de jaren 80 kreeg
hij echter genoeg van het mach
teloze ageren in de schaduw
van de regerende Nationale
Partij (NP) en de zwarte buiten
parlementaire oppositie. Hij
verliet het parlement en stichtte
Idasa, het Instituut voor een
Democratisch Alternatief voor
Zuid-Afrika. Idasa organiseerde
de eerste geruchtmakende ont
moeting tussen Afrikaner intel
lectuelen en prominente ANC-
ers en bracht daarmee de toen
malige president Botha tot ra
zernij.
Dankzij deze geloofsbrieven
wordt Van Zyl gezien als een
bruggenbouwer tussen het be
wind in Pretoria en het ANC.
Een rol die hij deelt met dr. Os
car Dhlomo, ooit secretaris-ge
neraal van de Zulu-beweging
Inkatha en nu oprichter van het
Instituut voor een Veel-Partijen -
Democratie, 1MPD.
Zij worden genoemd als de aan
gewezen figuren om in te grij
pen als de onderhandelingen
over een nieuw politiek bestel
vastlopen. Van Zyl en Dhlomo
moeten dan doen wat kabinets
informateurs in de vaderlandse
politiek doen: het in kaart bren
gen van het mijnenveld en de
onstnappingsroute aangeven.
Conferentie
Deze operatie begint morgen in
Zuid-Amka wanneer de belang
rijkste partijen aanschuiven aan
de onderhandelingstafel voor
Frederik van Zyl Slabbert: „Ze kunnen aan de top mooie documenten ondertekenen, maar als de achterban
niet weet wat het allemaal betekent dan ben je niet veel opgeschoten." foto bert verhoeff
de grootste politieke gebeurte
nis in de geschiedenis van het
land: de veel-partijenconferen-
tie, waar het nieuwe politieke
bestel, waarin de zwarte Zuid
afrikanen voor het eerst vol-
De problemen met het nieuwe
politieke bestel zijn daarente
gen lastiger. Over de principes
is de kloof tussen de partijen
wel te overbruggen: beide wil-
derheid via een veto haar on
welgevallige wetgeving kan
blokkeren. Het ANC wil een zo
sterk mogelijke staat om te kun
nen beginnen met de „herver-
burgers zul
len worden,
gestalte moet
krijgen. Zo
wel Dhlomo
als Van Zyl
zijn 'gema
tigd optimis
tisch' over
het verloop
van dit pro-
Morgen beginnen in Zuid-Afrika de onderhandelingen
over een nieuw politiek bestel. De nieuwe grondwet
moet van de zwarte meerderheid van het land voor de
eerste keer volwaardige burgers maken. Wat mag van
deze onderhandelingen verwacht worden? Peter van
Nuijsenburg sprak met dr. Frederik van Zyl Slabbert en
Oscar Dhlomo, zeer waarschijnlijk hoofdrolspelers in
deze historische gebeurtenis.
zal geen one
venredig gro
te invloed
van minder
heden dul
den.
Te snel
Deze ontwik
kelingen vin
den natuur-
De voorstellen waarmee de re- verkiezingen via het systeem lijk niet in een politiek vacuüm
gering en het ANC tegenover el- van evenredige vertegenwoordi- plaats. Een van de grootste ge-
kaar gaan zitten, lijken op het
eerste gezicht onverenigbaar,
r Dhlomo en Van Zyl wijzen gerrechten e
er beiden op dat dit de uit
gangsposities van de partijen
zijn. Bij het begin van onder
handelingen wordt altijd hoog
ingezet, en dit is geen uitzonde
ring. Maar voor aJle deze ge
schillen lijken compromissen
voorhanden.
ke rechtspraak.
Maar de routes die zij naar dit
doel hebben uitgestippeld, lo-
die het proces bedreigen,
s het feit dat de politieke leiders
i onafhankelij- te vaak te snel gaan voor hun
aanhangers. „Ze kunnen aan de
top mooie documenten onder
tekenen, maar als de achterban
pen in tegengestelde richtingen, niet weet wat het allemaal bete-
De regering wil uitkomen bij kent, dan ben je niet veel opge-
i de macht van schoten", meent Van Zyl. Dat
bevolkingsgroepen. „De Klerk
moet de blanken geruststellen,
maar ook voorbereiden op het
einde van hun privileges." Man
dela op zijn beurt moet de
zwarten duidelijk maken dat ze
niet binnen 24 uur het paradijs
op aarde mogen verwachten.
Wat dat aangaat, schieten beide
leiders zonder meer te kort",
zegt Dhlomo.
Een andere bedreiging voor de
levenskansen van de nog onge
boren democratie wordt ge
vormd door partijen die niet
aan de onderhandelingen deel
willen nemen.Als de extreem
rechtse Konservatieve Partij
(KP) of de extreem-linkse Azapo
geen deel uitmaken van de op
lossing, is dat een regelrechte
ondermijning van de stabili
teit", aldus Van Zyl.
Economie
De beroerde staat van de eco
nomie wordt door zowel Dhlo
mo als Van Zyl genoemd als een
ander obstakel op de weg naar
het „nieuwe Zuid-Afrika". „Het
conflict over de economie is
minstens even belangrijk als dat
over de politiek", aldus Van Zyl.
Dhlomo put hoop uit de vorde
ringen die hij in het economen-
debat bespeurt. Er zijn volgens
hem steeds minder mensen die
in onversneden kapitalisme of
staatssocialisme de formule
voor het toekomstig econo
misch beleid zien.
Sinds het begin van de semi-re-
volutie in Zuid-Afrika, in febru
ari 1990, was de goede relatie
tussen president Frederik de
Klerk en ANC-leider Nelson
Mandela voor nerveuze Zuid-
afrikanen een solide houvast.
Deze verhouding is sedert de
onthulling van het Inkatha-
schandaal, de geheime finan
ciering van de Zulu-beweging
door de regering, aan slijtage
onderhevig. Beide heren vegen
elkaar tegenwoordig stevig de
mantel uit en beschuldigen el
kaar regelmatig van kwade
trouw. Dat is aldus Dhlomo en
Van Zyl geen reden tot paniek.
Dhlomo: „Dat hoort nu een
maal bij het politieke spel. Maar
écht, ze zitten nog steeds op het
juiste spoor."
de centrale overheid zo klein
mogelijk is en de blanke min-
geldt vooral voor de toekomst
verwachtingen van de diverse
Leidse volkenrechtdeskundige Von der Dunk:
LEIDEN MEINDERT VAN DER KAAU
„Het is terecht dat de wereld
haar adem inhoudt bij de staat
kundige ontwikkelingen in de
Sovjetunie", stelt volkenrecht
deskundige F.G. von der Dunk
van de Leidse universiteit. Hij
wijst daarbij op het volkenrech
telijk beginsel dat nieuwe staten
zien niet hoeven te houden aan
verdragen die door de vorige
staat werden afgesloten. „Dus
ook de wapenakkoorden van
Gorbatsjov kunnen de republie
ken aan hun laars lappen. Juri
disch kunnen de VS en de Eu
ropese Gemeenschap daar niets
aan doen".
Nog steeds staan in wat ooit de
Sovjetunie was enorme hoe
veelheden kernkoppen ge
bruiksklaar, terwijl die volgens
de ontwapeningsakkoorden
ontmanteld zouden worden. De
Amerikaanse minister Baker
(buitenlandse zaken) doet zijn
best om de republieken die on
afhankelijk willen worden, aan
de verdragen te houden die des
tijds door Gorbatsjov zijn geslo
ten.
„Er is in het internationale
recht", zo stelt Von der Dunk,
„een 'schone-lei-beginsel' en
dat gaat zeker op voor staten als
Rusland, Witrusland en de Oek
raïne, die het nieuwe Euro-azia-
tische gemenebest hebben op
gericht. Het is zeer waarschijn
lijk dat Jeltsin c.s. daaruit poli
tieke munt willen slaan. Zij wil
len misschien wel van die wa
pens af, maar dan moet er wel
wat tegenover staan". Een an
der gevaar is dat de staten zich
niet aan verdragen hoeven te
houden, die zijn opgesteld om
te voorkomen dat andere lan
den aan kernwapens kunnèn
komen. „Er zijn genoeg onfrisse
jongens in derde-wereldlanden
die in de rij staan om kernge
leerden uit de voormalige Sov
jetunie voor aanzienlijke bedra
gen voor zich te laten werken".
Volgens Von der Dunk zijn de
termen die de laatste weken in
verband met de voormalige
Sovjetunie zijn gevallen, weinig
zeggend. Neem het gemenebest
dat de drie Slavische republie
ken twee weken geleden in
Brest met elkaar overeenkwa
men. Het was daarbij de bedoe
ling dat de Russische Federatie,
Witrusland en de Oekraïne één
munt zouden gebruiken en één
defensiemacht op de been zou
den brengen. Of dat ook lukt
wanneer de Centraalaziatische
en een deel van de Transkau-
kasische republieken erbij ko
men valt nog te bezien.
„In het enige gemenebest dat
wij kennen, dat van Groot-Brit-
tannië en zijn voormalige kolo
niën, worden dat soort over
heidstaken juist niet gezamen
lijk uitgevoerd. Die vorm is een
heel zwakke confederatie met
heel weinig gemeenschappelij
ke dingen. Eens in de zoveel tijd
komen de ministers van buiten
landse zaken en de regeringslei
ders bij elkaar, maar veel meer
stelt het niet voor. Landen als
Canada en Nieuw-Zeeland kon
den het Engeland van Thatcher
echt niet dwingen om anders
met Zuid-Afrika om te gaan", zo
zegt Von der Dunk.
Confederatie
Volkenrechtelijk gezien wordt er
bij statenbonden een onder
scheid gemaakt tussen confede
raties en federaties. Het grootste
verschil is dat bij de eerstge
noemde geen allesoverheersend
centrum is. „De confederatie is
ook de vorm waarnaar de Sov
jet-republieken streven, hoewel
ze dat dan weer een gemene
best noemen. Zij willen bij
voorbeeld een soevereine staat
zijn, maar wel bepaalde zaken
samen met anderen doen. Maar
dat is dan puur uit overwegin
gen van efficiëntie en niet om
dat ze zo graag bij elkaar wil-
F.G. von der Dunk; „De republieken kunnen de wapenakkoorden aan hun laars lappen".
len". Von der Dunk zegt dat on
der de vlag van confederatie
echter een heel scala aan sa
menwerkingsverbanden kun
nen varen. „In principe kun je
vanuit een confederatie beslui
ten om behalve munt en leger,
ook onderwijs, economie en
noem alles maar op, op centraal
niveau te regelen. Wanneer zij
maar het besluit kunnen nemen
om taken af te stoten naar een
hoger gezag".
Het grote vprschil tussen het
Unie-verdrag van Gorbatsjov en
het gemenebest van Jeltsin en
de zijnen, is volgens Von der
Dunk dan ook voornamelijk
psychologisch. De president
van de Sovjetunie wil namelijk
dat vanuit een centrale over
heid, die natuurlijk in Moskou
zetelt, de republieken van bo
venaf te regeren. „Maar ook
hier geldt dat er een enorme
hoeveelheid aan variaties denk
baar zijn. Als je hetUunie-ver-
drag en het gemenebestakkoord
inhoudelijk naast elkaar legt,
moet je concluderen dat daar
tussen weinig verschil bestaat".
Brussel
De Europese Gemeenschap is
ooit begonnen als een confede
ratie waarbij macht beetje bij
beetje naar Brussel afgeschoven
werd. „Op dit ogenblik moet je
constateren dat dit proces al zo
lang aan de gang is dat er een
heel complex stelsel van wetten,
afspraken en verdragen is ont
staan. Je zou kunnen zeggen dat
•foto holvast
binnen de EG op economisch
gebied er een federatie is ont
staan".
Het vergelijken van termen
vindt Von der Dunk een hache
lijke zaak.Als je ziet hoe in
twee weken het zogenaamde
Slavische en straks Euro-aziati-
sche gemenebest al weer ver
schillend door de deelnemende
republieken wordt geïnterpre
teerd, moet je bij alles vraagte
kens zetten. De een wil nu weer
zeggenschap over de nucleaire
wapens houden, terwijl de an
dere niet wil afzien van een
centrale bank waardoor een ge
meenschappelijke munt weer
op het spel staat. Over de term
gemenebest zoals die door Jelt
sin wordt gebruikt, ben ik dan
ook erg argwanend".
Boris Jeltsin en Nursultan Nazerbajev.
Rode vlaggen en sterren op het Kremlin. Het lot van de vlag is bekend: op oudejaarsavond zal de vlag voor
het laatst worden gestreken, wanneer de regering van de Russische Federatie het Kremlin 'overneemt', foto
ap boris yurchenko
MOSKOU PETER PRINGLE
THE INDEPENDENT
Volgens Boris Jeltsin en de zij
nen zal er een groots nieuw
jaarsfeest worden gehouden op
het Rode Plein, waarvan het
hoogtepunt zal zijn het strijken
van de rode vlag die sinds de re
volutie boven het Kremlin wap
pert. „De Sovjetunie is dood,
lang leve het gemenebest", zul
len allen roepen.
Michail Gorbatsjov gaat met
pensioen, dankzij Jeltsin, die nu
gaat over het drukken van roe
bels. Rusland neemt de reste
rende regerings-'structuren'
over van de oude Sovjetunie
dat betekent alle vergulde palei
zen binnen het Kremlin. Jeltsin
zal het kantoor van Gorbatsjov
in het Kremlin overnemen, een
toevoeging aan zijn persoonlij
ke politieke overwinning die
ook al Gorbatsjovs zetel in het
oude centrale comité van de
Communistische Partij inhield.
Maarschalk Jevgeni Sjaposjnik-
ov, de intelligente luchtmacht
officier die nu Gorbatsjovs mi
nister van defensie is, wordt de
hoogste militaire commandant
van de nieuwe verenigde strijd
krachten van het Gemenebest
van Euro-aziatische Onafhanke
lijke Staten. Als Jeltsin zijn zin
krijgt, wordt er niet gekibbeld
over de zeggenschap over de
kemwapenknop omdat alleen
Rusland kernwapens zal bezit
ten.
Maar dat is het punt waarop dit
grootse visioen voor de laatste
momenten van de voormalige
communistische staat plotse
ling vertroebelt. Er kan gefeest
worden op het Rode Plein, maar
een nieuw gemenebest met vol
waardige lidstaten zal heel wat
meer vergen.
Een reden daarvoor is dat de
president van het verre Kazach-
stan, Nursultan Nazarbajev,
zegt niet van plan te zijn om toe
te staan dat de kernwapens op
zijn grondgebied worden ge
transporteerd naar Rusland. Dit
ongeacht wat voor activiteiten
worden ondernomen door Oek
raïne of Witrusland, de andere
twee republieken waar kernwa
pens liggen opgeslagen.
Het heeft Nazarbajev zeer geër
gerd dat Jeltsin hem niet samen
met de andere Slavische repu
blieken heeft uitgenodigd voor
de oprichtingsvergadering van
het gemenebest. In het ergste
geval zal hij Jeltsin betichten
van een etnische smet omdat
hij iedereen die niet slavisch is
heeft geweigerd. Op zijn best zal
hij het Jeltsin betaald zetten
door de afronding van het ge
menebest te vertragen.
In het algemeen heeft Nazarba
jev een heel verschillende op
vatting van de rol van Kazach-
stan binnen het gemenebest
dan Jeltsin.
Het komende weekeinde heeft
Nazarbajev een ontmoeting
met Jeltsin en de leiders van de
vier centraal-aziatische repu
blieken om te praten over de
voorwaarden voor aansluiting
bij het gemenebest. Tot nu zijn
zij alleen in principe akkoord
met aansluiting en het kan zijn
dat heel wat meer overtuigings
kracht nodig is dan in tien da
gen kan worden uitgeoefend
voor het ondertekenen van een
verdrag dat nieuwe onafhanke
lijke staten bindt aan iets wat
lijkt alsof het wordt geleid door
'Grote Broer Rusland'.
foto afp mike persson
Vooruitlopend op de gebeurte
nis van dit weekeinde in de Ka-
zachstaanse hoofdstad Alma-
Ata zei Nazarbajev dat Kazach-
stan er nooit in zou toestem
men iemands 'kleine broertje'
of iemands 'grondstoffendepot'
te worden een verwijzing
naar de overvloedige mineralen,
olie en gas.
Hij heeft ook al geklaagd over
de ambities van Jeltsin om Rus
land de permanente zetel in de
Veiligheidsraad van de Verenig
de Naties te laten overnemen
die eens werd bezet door de
Sovjetunie. Wanneer de zetel
wordt overgenomen, zou dat
moeten gebeuren door 'het Ge
menebest', niet door Rusland,
aldus Nazarbajev.
Hoeveel hiervan niet meer is
dan hoogdravende retoriek van
een verheven kameraad en hoe
veel Nazarbajev, die ooit een
sterke bondgenoot was van
Gorbatsjovs alternatieve unie
verdrag, echt van plan is te ge
bruiken om de laatste onder
handelingen over het gemene
best op te rekken, zal een van
de belangrijkste factoren vor
men voor de snelheid waarmee
de besprekingen worden afge
rond.
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
