Extra
Ook Albanië
wacht
winter
Niemand regeert het land
Donderdag 19 december 1991 Redactie: 023-150225 «JAN VAN DER NAT en FRANS VISSER* Vormgeving: ESTHER NYPELS
23
De hernieuwde recente poging van enkele dui
zenden Albanezen om het land via de haven van
Vlora op wrakke schepen te ontvluchten, is niet
alleen een uitvloeisel van de beroerde economi
sche situatie in Albanië. Een minstens zo belang
rijke drijfveer voor het desperate 'redde wie zich
redden kan' is er één van psychologische aard:
het gevoel van absolute uitzichtloosheid en on
geduld. Niettegenstaande hen duidelijk voor
ogen stond welk bizarre lot duizenden gevluchte
voorgangers medio augustus na aankomst in het
ongastvrije Bari was beschoren, probeerde thans
op nieuw een menigte tegen elke logica in naar
het westen te ontkomen. Uit pure wanhoop en
op hoop van zegen.
De Sovjetunie en China waren de belangrijkste leveranders van vrachtwagens en
landbouwtrekkers, en sinds Albanië de banden met deze landen verbroken heeft,
bestaat er een groot tekort aan reserveonderdelen. foto ap
HEERLEN/TIRANA FRITS SCHILS
De spanning in de kleinste van de Balkanre
publieken loopt opnieuw op. Na de politie
ke liberalisering hebben de verpauperde Al
banezen reikhalzend uitgekeken naar een
inhoudelijke verbetering van hun levens
omstandigheden. Daarvan is nog niet veel
terechtgekomen. Het buitenland springt
overigens wel bij. Italië stuurt tot het einde
van dit jaar 120.000 ton voedsel (suiker,
olie, meel) naar Albanië in de hoop daar
door een hernieuwde stormloop van Alba
nezen op zijn kusten te voorkomen. De VS
heeft duizenden militaire rantsoenen van
Saudiarabië naar Tirana overgevlogen en de
EG verscheept thans 50.000 ton graan naar
Albanië onder gelijktijdige aankondiging
dat weldra babyvoeding en geneesmiddelen
ter waarde van zes ton volgen. Om de ern
stigste voedseltekorten op te heffen, zijn tot
het einde van het jaar nog leveranties tot
een bedrag van 150 miljoen dollar nodig.
De ondersteuning vanuit het buitenland is
echter nog onvoldoende gestructureerd.
Daar komt bij dat de bevolking in afgelegen
bergstreken van Albanië door het ontbre
ken van transportmiddelen vaak verstoken
blijft van bevoorrading.
Oproep
In een dramatische oproep tot de G-24
de vierentwintig westerse industrielanden
heeft de minister van economische za
ken en vice-premier, Gramoz Pashko, om
meer buitenlandse ondersteuning verzocht.
Volgens de minister is één op de tien kinde
ren in Tirana ondervoed. Op het platteland
is de situatie aanmerkelijk slechter. Er is
ook grote behoefte aan geneesmiddelen en
medische apparatuur, waarvoor voortaan
geen invoerrechten meer hoeven worden
betaald.
De aanhoudende malaise is gedeeltelijk toe
te schrijven aan de langdurige stakingsgolf
in mei van dit jaar. Toen lag vrijwel het hele
Albanese produktieapparaat enkele weken
stil. Overigens was op dat moment wegens
een tekort aan grondstoffen in tientallen
staatsbedrijven al niets meer mogelijk. Pas
hko verduidelijkte enige tijd geleden in het
parlement waartoe de vrije val van de Alba
nese economie heeft geleid. In vergelijking
tot 1990 is de produktie in industrie en
landbouw met de helft geslonken. De ar-
beidsproduktiviteit in de industriële sector
daalde met 31 procent, terwijl het gemid
delde loon met 16 procent steeg. De buiten
landse schuld van Albanië groeide in ander
half jaar van nul naar omgerekend 800 mil
joen gulden. Over 1990 bedroeg het begro
tingstekort 3,2 miljard lek (1 dollar 30 lek
tegen de officiële koers; op de zwarte markt
doet de dollar 40 lek). Gedurende de eerste
acht maanden van het lopende jaar is het
tekort opgelopen tot 4,4 miljard. Verwacht
wordt dat het deficiet aan het einde van het
jaar 6,9 miljard lek bedraagt. Dit tekort
komt neer op 70 procent van het nationaal
inkomen. De reserves aan buitenlandse va
luta zijn volledig opgebruikt.
Vorig jaar sloten 250 staatsondernemingen
af met een gezamenlijk verlies van circa een
miljard lek. Het exportprogramma wordt dit
jaar slechts voor 35 procent gerealiseerd. De
uitvoerquota voor chroom, koper, tabak, si
garetten, groenten, fruit en dergelijke zijn
bij lange na niet gehaald. Normaliter is 60
procent van de Albanese deviezenopbreng-
sten afkomstig van de export van chroom,
nikkel, koper en energie (elektriciteit uit
waterkracht).
Modernisering
De herstructureringsplannen van de eerste
niet-communistische regering in Albanië
komen min of meer overeen met de gang
van zaken in de oosteuropese landen die
het rode iuk hebben afgeworpen. Zo ligt het
in de bedoeling dat de staatsindustrie in
kleinere eenheden hervormd wordt. Het
aandeel van de zware industrie (70 procent)
zal ten gunste van de sector verbruiksgoe-
deren worden teruggebracht. Modernise
ring is het sleutelwoord.
Een van de prioriteiten in dit verband is de
totale metamorfose van de glas- en porce-
leinfabriek Tirana. Buitenlandse investeer
ders zijn welkom. Tirana heeft verzocht om
toelating tot het Internationale Monetaire
Fonds en de Wereldbank.
Met de EG bestaan sinds eind juli diploma
tieke betrekkingen. De Gemeenschap is be
reid het hervormingsbeleid economisch te
ondersteunen en met de Albanezen een
handels- en samenwerkingsverdrag te slui
ten. In januari van dit jaar sloot Tirana een
economisch akkoord met Turkije. Krach-
Ondanks slechte ervaringen met de Italiaanse autoriteiten, proberen Albanezen nog steeds hun land te ontvluchten.
De economische problemen blijken ook uit het grote tekort a
tens deze overeenkomst vloeiden 30 mil
joen dollar naar de Eximbank. Ruim de
helft daarvan is bestemd voor de invoer in
Albanië van Turkse produkten. Het reste
rende bedrag komt ten goede aan Turkse
investeerders. Naar verluidt zijn thans ook
onderhandelingen gaande over een totale
vernieuwing van de veertig jaar oude tex
tielfabriek Tirana (volgens de communisti
sche overlevering het eerste en enige ge
schenk dat Albanië onder Hodzja van de
Sovjetunie heeft aangenomen) alsmede
over investeringen in spinnerijen, weverijen
en confectiefabrieken.
Ook Italiaanse ondernemingen zetten voet
aan wal in Albanië. In Shkodra is een vesti
ging van 'Adelchi-Albania' begonnen met
de fabricage van 4000 paar schoenen per
dag. Technologie en materiaal zijn afkom
stig uit Italië. Verder ligt het in de bedoeling
dat het Italiaanse concern Ombreloffidio
Verry in samenwerking met de metaalwa-
renfabriek Gjirokaster jaarlijks 300.000 pa
raplu's vervaardigt.
Vrijwel onmiddellijk na de eerste democra
tische verkiezingen van maart sloot de Al
banese overgangsregering een contract met
twee westelijke oliemaatschappijen over de
exploratie van een 2000 vierkante kilometer
groot areaal voor de kust van Noord-Alba-
nië. Partners van het Albanese ministerie
van Industrie, Mijnbouw en Industrie zijn
de Deminex Deutsche Erdölversorgungsge-
sellschaft en de Oostenrijk OMV/AG.
Onlangs heeft de Albanese ministerraad be
sloten de import van een hoeveelheid goe
deren te vergemakkelijken. Anderzijds wil
len de autoriteiten de verstoorde handels
balans verbeteren. Op levensmiddelen
wordt voortaan ook geen invoerbelasting
meer geheven. Door de staat geïmporteerde
consumptiegoederen zullen in Albanië uit
sluitend tegen harde valuta worden ver
kocht. Bovendien kunnen buitenlandse fir
ma's en individuele ondernemers er voort
aan zaken doen in Albanese munt.
Platgebrand
De overgang van het coöperatieve systeem
naar de privatisering van de landbouwgron
den een van de hoofdpijlers van het hui
dige regeringsbeleid gaat gepaard met
een golf van vandalisme, die voortkomt uit
onbegrip onder de boeren over de voorge
nomen herstructurering en woede over
zelfbevoordeling, waaraan de (communisti
sche) leiders van de gecollectiviseerde be
drijven zich schuldig maken. Volgens een
recent regeringsbesluit komt iedere boer
een lap grond toe van 0,2 hectare. Gezinnen
mogen 4000 vierkante meter voor eigen ge
bruik bebouwen.
In grote delen van Albanië komt de herver
deling van land echter helemaal niet van de
grond. Het felste verzet tegen de privatise
ring openbaart zich in het oerconservatieve
Noord-Albanië. Maar ook elders gaan boe
ren regelmatig op de baricaden uit protest
tegen het feit dat communistische
dorpschefs bezig zijn op eigen houtje grond
te verdelen, waarbij onrechtmatige begun
stiging van verwanten en vriendjes schering
en inslag is.
Als reactie op deze misstanden hebben
woedende boeren de laatste maanden ko
lossale vernielingen aangericht. Niet min
der dan 725 scholen werden platgebrand.
Dit verklaart waarom Italië de Albanezen
vorige maand op grote schaal met school-
meubilair en lesmateriaal te hulp is geko
men. Verder werden opslagplaatsen en be
stuursgebouwen van de gecollectiviseerde
bedrijven verwoest. In het district Peshko-
pia (Noord-Albanië) maakten uitzinnige
agrariërs uit onvrede over het feit dat zij van
beloofde graanleveranties verstoken bleven,
de regionale watervoorziening onklaar.
Aangezien grote delen van de landbouw
grond thans aan niemand toebehoren, heb
ben de boeren geweigerd de akkers in te
zaaien met het gevolg dat nu de winter
in aantocht is de voedselsituatie ter plek
ke weldra dramatisch zal verslechteren.
Minimumloon
Ter gedeeltelijke compensatie van de prijs
stijgingen is het minimumloon in septem
ber verhoogd tot 675 lek per maand
(ƒ40,50). Albanezen die nu als gevolg van de
geleidelijke overgang naar de marktecono
mie hun baan verliezen, krijgen gedurende
zes maanden een uitkering die 70 procent
van het minimumloon bedraagt. Daarna
ontvangen zij een half jaar lang nog maar
60 procent. Minister Pashko verwacht dat
aan het einde van dit jaar 250.000 tot
280.000 mensen werkloos zullen zijn. Naar
het zich laat aanzien, zit rond de jaarwisse
ling bijna 40 procent van de zeer jonge be
roepsbevolking in de niet-agrarische sector
zonder baan.
Tegen de achtergrond van stakingen in de
kolenmijnen en de olie-industrie heeft de
regering nu besloten het staatstoezicht op
negentig procent van de prijzen op te hef
fen. Staatsondernemingen mogen voortaan
vrijelijk of in overleg met elkaar de prijzen
vaststellen. Dat heeft wel tot gevolg dat
nogal wat bedrijven moeten sluiten of zich
op andere activiteiten moeten toeleggen.
De prijzen van olie en gas blijven onder het
toezicht van de staat, maar worden wel
vastgesteld aan de hand van de prijzen op
de wereldmarkt. Het loslaten van de prijzen
is een eerste stap op weg naar de beoogde
vrije-markteconomie.
Machteloos
De geleidelijke ontmanteling van het com
munisme heeft ertoe geleid dat de crimina
liteit met sprongen is toegenomen en de
openbareorde zwaar in de verdrukking is
gekomen. Een journalist van het Albanese
persbureau ATA: ,,De misdaad tiert welig.
Hotels zijn onveilig geworden. De politie
staat machteloos. Van een samenhangend
beleid is geen sprake. Niemand regeert het
land".
Vergeleken met 1990, toen de situatie ook al
verre van rooskleurig was, is het aantal be
rovingen op straat met 76 procent toegeno
men, de hoeveelheid winkeldiefstallen met
300 procent. Van januari tot en met oktober
zijn al 73 procent meer moorden gepleegd
dan in het hele jaar 1990. Misdadigers ont
trekken zich aan strafvervolging door naar
Griekenland te vluchten. Volgens de Alba
nese justitie zijn dat er een kleine 200. Ook
zo'n 2000 gedeserteerde Albanese militai
ren zijn naar Griekenland uitgeweken.
De mafia is opgestaan, de zwarte handel
bloeit, maar de regering is niet in staat de
orde te handhaven. In westelijke diploma
tieke kringen te Tirana verluidt dat groepjes
waarbinnen (ex-)communisten actief zijn.
al veel macht naar zich toe hebben getrok
ken. Gefluisterd wordt zelfs dat dat achter
de particuliere onderneming Illyria-holding
het complete achterover gedrukte vermo
gen van de familie Hodzja schuil gaat. De
zaakwaarnemer', zou grootse plannen heb
ben: winkelcentra, hotelketens en een inter
nationaal vliegveld.
Oppositieleider Salih Berisha zei het een
jaar geleden al: „Albanië kan alleen door
middel van een Marshall-plan worden ge
red. Gelijk heeft Berisha, maar zo'n operatie
kost wel vele miljarden. Albanië moet im
mers van de grond af worden opgebouwd,
met als basis een compleet nieuwe, twintig
ste eeuwse infrastructuur. Geslepen lieden
liggen al op de loer. Of dat allemaal in het
belang van het zich moeizaam oprichtende
Albanië is, blijft vooralsnog een open vraag.
