Feiten
Veiligheid moet 'hot issue' worden
Jan Olszewski doet zelf zijn boodschappen
Vliegen met Aeroflot een
soort Russische roulette
Formatie nieuwe regering Polen
dreigt helemaal te mislukken
Maandag 16 december 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOCAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTS VERDRIET Vormgeving: CLARA KEMPER
DE LAATSTE CIJFERS
over de schade (links) en
de kosten voor beheer
sing van de onveiligheid,
komen uit 1989
DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN P
EN MENINGEN
SJAAK SMAKMAN
TOM JANSSEN
DEN HAAG «ALTAN ERDOGAN
VERVOLG VAN VOORPAGINA
Het huidige overheidsbeleid is
versnipperd en onduidelijk. De
maatregelen die worden geno
men om onder meer de crimi
naliteit te beteugelen, zijn on
voldoende op elkaar afgestemd.
Veiligheid is geen centraal be
leidspunt, maar slechts een 'bij-
produkt'. De landelijke, regio
nale en lokale overheden moe
ten ervoor zorgen dat veiligheid
een issue wordt, zoals het
milieu.
De Stuurgroep 'Politie 2000', die
op grond van McKinsey-onder-
zoek aanbevelingen doet over
het veiligheidsbeleid, is duide
lijk: met de huidige maatregelen
zal de overheid een toename
van de criminaliteit en de alge
mene onveiligheid niet kunnen
tegenhouden.
De schade door onveiligheid in
Nederland wordt door McKin-
sey geschat op veertig miljard
gulden per jaar. Bestrijding kost
ongeveer negen miljard gulden
per jaar. Daarmee vertegen
woordigen de kosten van onvei
ligheid ongeveer 10 procent van
het bruto nationaal produkt. De
vermogens- en geweldscrimina
liteit is de laatste tien jaar meer
dan verdubbeld. Hierdoor is het
niveau van de criminaliteit in
Nederland nu vergelijkbaar met
andere Europese landen. Vroe
ger was dat beduidend lager.
Om verdere stijging tegen te
gaan, adviseert de Stuurgroep
in het vandaag verschenen rap
port net als de onderzoekers
van McKinsey dat regels en
wetten beter op elkaar moeten
worden afgestemd. Ook moeten
politie, justitie en de overheid
beter met elkaar samenwerken.
De Stuurgroep gaat nog iets ver
der met haar aanbevelingen. Ze
vindt dat het huidige zogeheten
driehoeksoverleg tussen de offi
cieren van justitie, de burge
meesters (is hoofden van poli
tie) en de korpschefs van politie
Stijging criminaliteit in Nederland
De laatste tien jaar kende Nederland een forse stijging in de vermo
gens- en geweldscriminaliteit uit. sec, kwartaalblad over samenleving
EN CRIMINAUTEri JANUARI 1991
een veel grotere rol moet krij
gen. De uitkomsten van dit
overleg en de aanbevelingen
daaruit moeten zelfs het politie
ke beleid op dit gebied gaan be
palen.
Op lokaal niveau worden daar
de belangrijkste beslissingen ge
nomen op het gebied van veilig
heid. Het driehoeksoverleg zou
daarom volgens de stuurgroep
veel meer moeten worden be
trokken bij de besluiten in de
gemeenteraden over orde en
veiligheid. Ook zouden alle ge
meenten jaarlijks verslag moe
ten uitbrengen van hun orde-
en veiligheidsbeleid.
De overheid heeft de aanpak
van onder meer de criminaliteit
de laatste jaren te veel zelf wil
len doen. Volgens de stuurgroep
moeten individuele burgers en
maatschappelijke organisaties
een grotere rol spelen. Dat kan
op vier manieren:
Het aanmoedigen van preven
tieve maatregelen, bijvoorbeeld
via verzekeringspremies. Met
andere woorden: wie goede vei
ligheidsmaatregelen neemt
aanbrengen van betere sloten,
maar ook het gezamenlijk aan
stellen van huismeesters
moet in aanmerking kunnen
komen voor lagere verzeke
ringspremies.
Het beveiligen van onder
meer winkelcentra en industrie
terreinen moet meer door sa
menwerking van burgers, poli
tie en beveiligingsbedrijven ter
hand worden genomen.
Burgers moeten zichzelf beter
kunnen redden. Door individu
ele initiatieven, kan de leefom
geving worden verbeterd. Het
rapport gaat nog niet in op de
vraag hoe de overheid dit kan
bewerkstelligen.
De overheid moet duidelijke
beveiligingseisen stellen, verge
lijkbaar met eisen voor bijvoor
beeld brandpreventie.
Geen van deze aanbevelingen is
echt volledig nieuw, aldus de
stuurgroep in het rapport. „In
de praktijk blijkt echter dat er
op deze punten veel valt te ver
beteren." Er moet in ieder geval
nader onderzoek komen. Dat
zal om de twee of drie jaar
plaatsvinden. Het liefst ziet de
stuurgroep een maatschappelij
ke discussie over de veiligheid
van Nederland ontstaan. Het
moet een belangrijk onderwerp
worden, dat hoger op de ge-
spreksagenda prijkt van burgers
en de politiek.
:'.:S---j-J.'
De schade door onveiligheid in Nederiand wordt door het onderzoeksbureau McKinsey geschat op veertig miljard gulden per jaar.
Poolse premier en Walesa mijlenver uit elkaar gegroeid
AMSTERDAM ONNO HAVERMANS
Twee keer per week doet Jan Olszewski
zelf boodschappen in een winkelcen
trum in Warschau. De nieuwe premier
van Polen zal dat blijven doen, zo zei hij
tegen de krant Zycie Warszawy, „omdat
een politicus behoort te weten wat alles
kost en hoe de stemming is onder het
publiek".
De 61-jarige advocaat geniet in kleine
kring bekendheid als briljant verdediger
van dissidenten in het communistische
Polen. Hij slaagde erin vele 'kleine vis
sen' uit de gevangenis te houden. Zo ver
dedigde hij Polen die op straat waren ge
pakt met een tas vol heimelijk gekopi
eerde verboden literatuur en arbeiders
die waren ontslagen na te hebben deel
genomen aan demonstraties.
In 1980 was hij een van de opstellers van
de statuten van Solidariteit, de eerste on
afhankelijke vakbond in de communisti
sche wereld. Daarna bestonden zijn
cliënten vooral uit vooraanstaande acti
visten van de bond, onder wie een kleine
electriciën uit Gdansk.
Bij het Poolse publiek verwierf hij echter
pas bekendheid door het proces tegen
vier veiligheidsagenten die werden be
schuldigd van de moord in 1984 op de
priester Jerzy Popieluszko, waarin hij de
familie Popieluszko vertegenwoordigde.
Na de omwenteling in Polen verdween
Olszewski vrij anoniem in de bankjes
van de Sejm, de Poolse Tweede Kamer.
Maar begin dit jaar had hij al premier
kunnen zijn. De net beëdigde president
Walesa vroeg hem de afgetreden Tadeuz
Mazowiecki op te volgen. Olszewski be
dankte voor de eer, omdat hij vond dat
Walesa rich te veel bemoeide met de ka
binetsformatie.
Hij voelde er vooral weinig voor de
meester-hervormer Leszek Balcerowicz
in zijn regering op te nemen. Vorige
week werd Olszewski alsnog door de Se
jm tot premier benoemd. Balcerowicz,
vice-premier onder Mazowiecki en diens
opvolger Krzystof Bielecki, zal in de
nieuwe rechts-liberale regering niet te
rugkeren.
De ontwerper en voornaamste uitvoer
der van de Poolse shock-therapie is vol
gens Olszewski veel te radicaal. Niet dat
hij wil afzien van de marktecnomie
waaraan Balcerowicz werkte. Maar het
tempo van de drastische hervormingen,
naar het schema van het Internationale
Monetaire Fonds (IMF), ligt hem veel te
hoog.
Olszewski, die niet bepaald bekend staat
om zijn diepgaande economische idee-
en, meent dat de shocktherapie Polen al
leen maar naar de afgrond brengt. Hij
wil de Polen wat meer tijd geven om af
stand te doen van de communistische
planeconomie. De vraag is echter waar
hij de broodnodige kredieten vandaan
haalt om de staatsindustrie te saneren
en het privé-initiatief te stimuleren, als
het IMF afhaakt.
Het ziet er trouwens ook niet naar uit dat
de vijf partijen die Olszewski naar voren
hebben geschoven, het onderling eens
zullen worden over een nieuw econo
misch programma. Daarvoor verschillen
de deelnemende partijen, die elk over
nauwelijks meer dan een handvol zetels
in het verbrokkelde parlement beschik
ken, onderling te veel.
De christen-democratische Centrum Al
liantie van Olszewski vaart een midden
koers. De partij onstond nadat Solidari
teit vorig jaar door interne twisten uit el
kaar spatte. Terwijl de intellectuele ideo
logen van het vakverbond Jacek Kur-
on en Bronislav Geremek kozen voor
een sociaal-democratische koers, sloot
Olszewski zich aan, bij de groep rond
Lech Walesa. Het was ook de Centrum
Alliantie die Walesa steunde bij ziin ge
slaagde gooi naar het presidentschap.
Inmiddels is de relatie echter flink be
koeld. In de strijd om de macht binnen
Solidariteit heeft Walesa eerst de intel
lectuelen van zich vervreemd. Daarna
joeg hij ook zijn laatste vrienden tegen
zich in het harnas.
Twee weken lang weigerde Walesa de
kandidatuur van Olszewski te accepte
ren. Aanvankelijk schoof hij, met een
knipoog naar Boris Jeltsin in Rusland,
zichzelf als potentiële premier naar vo
ren. Dat leek verder niemand een goed
idee. Daarop deed Walesa een vergeefs
beroep op Bielecki aan te blijven. Vorige
week gaf de president tandenknarsend
toe. i
Walesa en Olszewski zijn in minder dan
een jaar mijlenver uit elkaar gegroeid.
Voor zijn beëdiging als president riep
ook Walesa dat de shocktherapie van
Balcerowicz, met rijn lage lonen en
steeds stijgeden prijzen, Polen meer
kwaad dan goed deed. Hij beloofde zijn
kiezers hoogstpersoonlijk te zorgen voor
een verbetering van de belabberde le
vensomstandigheden.
Eenmaal in het Belvedere, het presiden
tiële kasteel, is de voormalige electriciën
een stuk realistischer geworden. Polen
kan niet zonder het IMF en zit dus vast
aan het strikte hervormingsprogramma.
Het is de enige uitweg uit het moeras dat
de communistische bewindvoerders
hebben achtergelaten. Of hij wil of niet:
ook Olszewski zal daaraan moeten gelo-
MOSKOU PETER PRINGLE
CORRESPONDENT
Tekorten aan vliegtuigbrandstof
en reserve-onderdelen gekop
peld aan een sterk verouderde
luchtvloot verlammen de lucht
havens en de burgerluchtvaart
van de voormalige Sovjetunie.
Gisteren strandden 3.000 passa
giers door brandstoftekort in de
Russische stad Sochi en functio
narissen van het vliegveld kon
den niet zeggen wanneer nieu
we brandstof zou worden aan
geleverd.
Ongeveer zeventig procent van
de straalvliegtuigen van de
staatsluchtvaartmaatschappij
Aeroflot heeft de veilige leeftijd
overschreden en op één van
Moskou's binnenlandse vlieg
velden staat twee derde van de
luchtvloot aan de grond wegens
technische mankementen.
Sommige schattingen voorspel
len dat op 1 februari volgend
jaar nog maar 25 procent van
Aeroflots luchtvloot operatio
neel zal rijn.
„Vliegen met Aeroflot is zo lang
zamerhand even riskant als een
spelletje Russisch roulette",
merkte de krant Komsomolskaja
Pravda op. „Bij het opstijgen
weet je nooit zeker of het toestel
weer in één stuk zal landen."
Gefrustreerde passagiers heb
ben zit-blokkades gehouden op
de landingsbanen. Vorige week
werden passagiers het eindelo
ze wachten zonder enige infor
matie beu: ze bestormden een
vliegtuig en eisten dat de be
manning een vlucht uitvoerde
die al 24 uur was vertraagd.
De ineenstorting van de centra
le economie en het doorsnijden
van economische banden tus
sen de republieken heeft geleid
tot stagnaties in de aanvoer van
brandstof. De brandstofproduk-
tie is teruggelopen, maar voor
alsnog is onduidelijk of de hui
dige tekorten hiervan een recht
streeks gevolg zijn of dat de oor
zaak moet worden gezocht in
het op grote schaal hamsteren
van brandstof vooruitlopend op
de vrijlating van de brandstof
prijs volgende maand. De prijs
van olie zal naar verwachting
dan vijf keer zo hoog worden.
De rampzalige toestand van
Aeroflots financiën heeft ook
gevolgen voor de luchtbrug van
voedselhulp uit het Westen. Mi
litaire transportvliegtuigen
moeten het merendeel van de
hulp vervoeren, maar de vlieg
tuigen zullen onder de vlag van
Aeroflot vliegen. Die zal moeten
betalen voor het onderhoud van
de toestellen. Eén enkel trans
port per vrachtvliegtuig van
honderd ton voedsel kost onge
veer 122.000 dollar - een aan
slag op de snel slinkende bui
tenlandse reserves van de voor
malige Sovjetunie.
Ook wanneer de voedselhulp
over land wordt aangevoerd, is
de situatie al niet veel beter. Bij
na vijftig landen hebben ver
klaard voedselhulp te willen ge
ven. Maar de voormalige Oost-
europese landen heffen tol in de
vorm van buitenlandse valuta
op Sovjettrucks die over hun
grondgebied rijden.
VERTALING MARGREET HESUNGA
BUDAPEST RUNA HELUNGA
CORRESPONDENT
De formatie van een nieuwe re
gering in Polen dreigt op een
complete mislukking uit te lo
pen. Onder grote druk van pre
sident Lech Walesa moest de
nieuwe premier Jan Olszewski
dit weekeinde een van zijn coa
litiepartners min of meer de
wacht aanzeggen.
De voorman van de extreem
rechtse Confederatie voor een
Onafhankelijk Polen (KPN), Les
zek Moczulski, kreeg te horen
dat er voor hem geen plek is als
minister van defensie. Daarmee
heeft Olszewski de positie van
een mogelijk nieuw kabinet in
het parlement heel erg ver
zwakt.
Weliswaar heeft de premier
Moczulski een functie toege
zegd in 'een lichaam dat vorm
geeft aan de politieke koers van
de regering'. Maar aangezien
niemand weet wat voor orgaan
dat zou moeten zijn en zo'n
functie bovendien niet verge
lijkbaar is met een ministers
post, heeft de rechts-radikaal
zich helemaal teruggetrokken.
Olszewski's nieuw te vormen
regering stond al niet meer erg
sterk, nadat vorige week het Li
beraal-Democratisch Congres
van oud-premier Jan Bielecki
uit de coalitie van vijf centrum
rechtse partijen was weggelo
pen.
De liberalen, overtuigde aan
hangers van het economische
hervormingsprogramma van
oud-minister van financiën Les
zek Balcerowicz, konden zich
niet vinden in het veel gematig
dere programma van de nieuwe
regering. Olszewski ging door
met de vorming van een kabi
net, hoewel Bielecki's nee bete
kende dat de nieuwe regering
slechts een minderheid in het
parlement had.
De problemen met de regering
vorming komen voor een groot
deel voort uit de versplintering
van de Poolse politiek. Bij de
verkiezingen wist geen enkele
partij meer dan ruim twaalf
procent van de stemmen te ha
len, zodat er geen duidelijke
machtsfaktor in het parlement
is. Bovendien komen de twee
grootste partijen, de Democrati-
Jan Olszewski.
sche Unie van oud-premier
Tadeusz Mazowiecki en de oud-
commiinisten, voor de meer
derheid van de overige partijen
niet als coalitiepartners in aan
merking.
Dit overigens tot ongenoegen
van president Walesa, die de
eerste anderhalve maand na de
verkiezingen krampachtig heeft
geprobeerd een oplossing te
zoeken waarin de Unie een po
sitie zou krijgen of in ieder geval
het hervormingsbeleid van Bal
cerowicz zou worden doorge
zet. Pas toen duidelijk werd dat
een kabinetsformateur van de
Unie niet zou slagen en ook de
liberaal Bielecki geen kans
FOTO EP A JANEK SKARZYNSKI
maakte, heeft de president zeer
tegen zijn zin de christendemo
craat Olszewski benoemd.
De president steekt niet onder
stoelen of banken dat hij nog
steeds niet gelukkig is met de
keuze van zijn nieuwe premier.
Tijdens een bezoek aan zijn
vroegere collega's op de voor
malige Leninwerf in Gdansk af
gelopen zaterdag klaagde hij:
„Ik krijg van het parlement on
voldoende macht om mijn ver
kiezingsbelofte waar te maken."
Die belofte was versnelling en
niet vertraging van het hervor
mingsproces, zoals Olszewski
wil.
