Binnenland
De D66'er wordt gewoner
'Minderheden zijn te
lang doodgeknuffeld'
CLa
HET LAND
Zaterdag 7 december 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART chef) PATRICK VAN DEN HURK JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN FRANS VISSER Vormgeving:
5
landelijk gemiddelde WAT IS DE OPLEIDING VAN DE D66-STEMMER
E3 'oude' D66-slemmers ,s„ ai„orI,nj
'nieuwe' D66-s1emmers percentages zijn algerond
37 36 35 36
lager onderwijs, (mjuto.mavo, havo, mms, hbo, universiteit
lbo, lis, mbo hbs, vwo
huishoudschool
Bron: GPD-tnqulH '0> staat van hel land* 1991CGPO lnfoqrapMcV)llu«ritl»s:R<lrwud SljttmaTheo Gootjn
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). Gemeenschappelijke Persdienst (GPD), Inter Press Service (IPS).
De aanhang van D66 vormt het ze
vende onderwerp van een grote en-
quete die onder meer deze krant in
mei onder haar lezers hield.
WAT IS HET INKOMEN VAN DE D66-STEMMER
percentages zijn algerond
meer dan
4001 l/m
6000
6000 gulden
2000 gulden
HANS VAN MIERLO D66
Van de 25.000 deelnemers aan de GPD-enquele
waren er 1500 die bij de vorige verkiezingen op
D66 hebben gestemd. 3300 kiezers lieten weten
bij de komende verkiezingen voor het eerst op
deze partij te zullen stemmen.
Bij elkaar vormen deze 4800 kiezers het grootste
kiezersbestand van D66 dat ooit is onderzocht
O «landelijkgemiddelde
'oude' D66-stemmers
'nieuwe' 066-stemmerS
Aanhang van Democraten vaak ontevreden met democratie
WD'er Dijkstal proeft 'broeierige sfeer' aan vooravond Nationaal Debat
HOE TEVREDEN IS DE D66-STEMMER OVER
DE OVERHEID
in procenten
54,1
landelijk gemiddelde
E3 'oude' D66-stemmers
'nieuwe' D66-stemmers
0A 7,4
(zeer)tevreden (zeer)ontevreden geen mening
De aanhang van D66 gaat steeds meer lijken op een af-
spiegeling van de Nederlandse bevolking. De partij
^naakt daarmee een doorbraak naar kiezers die eerder
onbereikbaar leken voor de Democraten: laag opgelei-
den, geschoolde arbeiders, uitkeringsgerechtigden, werk-
lozen en personen met een laag inkomen. Opvallend is
i dat de kiezers die bij de komende verkiezingen voor Jiet
eerst op D66 gaan stemmen, vergeleken met de 'oude'
j D66-aanhang ontevredener zijn over zowel het eigen le-
t ven als het functioneren van de overheid.
Dat blijkt uit het onderzoek 'De
staat van het land' dat gehou-
den is onder vijfentwintigdui-
zend lezers van vijftien regiona-
I ,,lé dagbladen, waaronder deze
I krant.
Van de lezers die aan het on-
j derzoek meededen, hebben er
1500 bij de laatste verkiezingen
op D66 gestemd. 3300 Anderen
waren van plan dat te gaan
J doen. Bij elkaar vormen de 4800
i D66-kiezers het grootste kie-
zersbpstand van de Democraten
dat ooit is onderzocht. Ter ver-
j gelijking: het aantal leden van
j D66 bedraagt ongeveer 10.000.
Uit het onderzoek blijkt dat
j D66 qua kiezersaanhang steeds
meer op een doorsnee van de
I Nederlandse bevolking lijkt. De
partij die het imago heeft een
aanhang met voornamelijk aca-
J demici te hebben, blijkt ook on
der kiezers die uitsluitend lager
i
onderwijs of lager beroepson
derwijs hebben gevolgd, popu
lair te worden. Bij de nieuwe
D66-stemmers zitten twee maal
zoveel lager-geschoolden als bij
de 'oude' aanhang.
Ook uit andere gegevens valt
af te leiden dat de nieuwe D66-
stemmer meer gaat lijken op de
gemiddelde Nederlander. Zo
stijgt het aantal werklozen dat
op D66 zijn stem gaat uitbren
gen en komt ook het aantal
D66-aanhangers onder bij
standsgerechtigden en ambte
naren op het landelijk gemid
delde. Bovendien neemt het
aantal D66'ers in de grote stad
af en stijgt het aantal kiezers dat
in een dorp woont. Ook hier is
het beeld overeenkomstig het
landelijk gemiddelde.
Personen met lagere inko
mens (tot 2000 gulden netto)
voelen zich ook meer aange
trokken tot de Democraten: bij
na één op de vijf van hen gaat
volgen, maken verhou
dingsgewijs meer deel
uit van het D66-eleco-
raat.
Het aantal stemmers
dat aangeeft geen
godsdienst aan te han
gen, is nog steeds bo
vengemiddeld: ruim 53
procent. Opmerkelijk
is wel dat er een 'door-
braakje' onder rooms-
katholieken ontstaat:
een kwart van de nieu
we D66-stemmers be
hoort tot deze kerkelij
ke gezindte. Twee jaar
geleden was dat nog
geen vijfde deel.
D66 stemmen (een lichte stij
ging). Van de hoger opgeleiden
voelen juist minder mensen
voor het 'redelijk alternatief:
hun aandeel in het D66-electo-
raat daalde van 32 procent naar
27 procent.
In een aantal gevallen lijkt het
profiel van de D66-stemmer
nog steeds op het bekende ste
reotype. Hij of zij is relatief jong.
De partij is nog steeds onder
vertegenwoordigd onder gepen
sioneerden. De kiezer is vaker
alleenstaand of samenwonend.
Ook mensen die een opleiding
Ontevredenn
Degenen die zeggen
bij de volgende verkie
zingen op D66 te zullen stem
men, verschillen in sommige
gevallen opmerkelijk van 'de ge
middelde kiezer'. Zo is de D66-
stemmer opvallend ontevreden
over het functioneren van de
overheid. Van de Democraten
zegt 54 procent hier tamelijk tot
zeer ontevreden te zijn. Dat is
bijna tien procent meer dan het
landelijk gemiddelde. De veel
gehoorde kreet dat D66 vooral
een 'protestpartij' is, lijkt daar
mee bewaarheid.
Ook andere kenmerken van
de D66-kiezer wijzen op een ge
voel van onbehagen. Op de
vraag of de kiezer tevreden is
met het leven dat men nu leidt,
antwoordt ruim 8 procent ta
melijk tot zeer ontevreden te
zijn. Dat is vergeleken met de
'oude' D66-aanhang een toena
me van ontevredenen met 60
procent. Ook is er onder de
nieuwe aanhang een afname
van vertrouwen in de mede
mens te bespeuren, zelfs lager
dan het landelijk gemiddelde.
De oude D66-kiezer had bedui
dend meer idealisme wat dit
betreft.
Bovendien wordt door de
nieuwe D66-aanhang vaker een
bezoek gebracht aan de psycho
loog dan de oude kiezersaan
hang (toename met 15 procent)
en heeft men meer last van een
zaamheid (stijging met 30 pro
cent) en depressies (bijna een
verdubbeling). Des te opmerke
lijker zijn deze gegevens, omdat
ze ook behoorlijk boven het lan
delijk gemiddelde liggen.
De conclusie lijkt gerecht
vaardigd dat de nieuwe D66-
aanhang d'e partij aan de ene
kant minder elitair en dus 'ge
woner' maakt. Maar dat bete
kent wel dat D66 meer rekening
moet houden met de onlustge
voelens die bij een deel van
haar electoraat blijkbaar leeft.
Het idealistische wereldbeeld
en de wilde haren lijken te wor
den ingewisseld voor een ver
drievoudiging van de macht.
POLITIEK
Turkse kinderen op een Haarlemse school. Miss<
kwalificeren voor een baan. „Het niet of on
voldoende beheersen van het Nederlands is
een aantoonbare handicap op de arbeids
markt. Ik vind daarom aat je mensen kunt
verplichten de taal te leren. En doen ze dat
niet, dan moet je hun uitkering korten",
zegt Dijkstal.
Hij weet niet wannéér iemand dan vol
doende Nederlands spreekt. „Ach, de socia
le diensten moeten dat toch per geval kun
nen toetsen. Iemand die als schoonmaker
aan de slag wil, is natuurlijk eerder klaar
dan iemand die een baan als computer
deskundige zoekt. Feit blijft dat kunnen
communiceren de eerste voorwaarde voor
zelfstandigheid is", aldus Dijkstal.
Daarnaast moet het onderwijs strenger
worden. Zo kan worden voorkomen dat
grote groepen allochtonen straks slecht ge
schoold de arbeidsmarkt betreden, vindt de
WD. „Schoolvérzuim en het vroegtijdig af
haken van buitenlandse kinderen zijn grote
problemen. Daar moet je met meer dwang
wat aan doen. Ook hier geldt de wet: de
lien integreren ze vanzelf. Anders moeten ze er v
leerplicht moet worden nageleefd."
Nog meer recht. Dijkstal geeft „het gevoe
lige voorbeeld" van een Marokkaanse vader
die zijn zoon slaat. Kindermishandeling vol
gens de wet, volgens de vader een kwestie
van cultuurverschil. „Wie betaalt de reke
ning van dat gedrag? Inderdaad, die jongen.
Hij loopt op Hoog Catharijne te stelen en zit
aan de drugs. We zijn eigenlijk al te laat. Die
vader had veel eerder uit de ouderlijke
macht moeten worden ontzet. Dan was die
zoon nooit losgeslagen. In de toekomst zul
len we duidelijker moeten maken hoe dat
in dit land is geregeld.
Dijkstal hamert op de onaantastbaarheid
van de grondwet. Maar zijn er dan aanwij
zingen dat buitenlanders daaraan knagen?
„la. Het is voor sommige allochtonen niet
altijd duidelijk dat aan de basis van ons
recht niet kan worden getornd. Neem de
vrijheid van meningsuiting. Er waren mos
lims in Nederland die De Duivelsverzen van
Rushdie op fundamentalistisch islamitische
gronden wilden verbieden. De grondwet
Igens Dijkstal toe worden gedwongen.
schrijft ook gelijke behandeling van man en
vrouw voor. Vrouwen mogen daarom niet
worden onderdrukt of uitgehuwelijkt, maar
dat gebeurt bij sommige groepen wel."
Zondebok
Regels, wetten en zelfs de grondwet ten
spijt, ook Dijkstal kan niet ontkennen dat
vooral discriminatie en de sociale achter
stand van allochtonen voor spanning zor
gen. Dat wreekt zich met name in de 'pro
bleemwijken' in de steden. Des te opmerke
lijker was daarom het recente pleidooi van
Bolkestein voor de Nederlanders in die
buurten. Hun belangen dreigen volgens
hem ondergesneeuwd te raken, omdat alle
aandacht naar de allochtonen zou gaan.
Waarom splitst de WD het probleem op?
Sociale achterstand raakt toch de hele
buurt. .Jazeker, ledereen heeft last van cri
minaliteit, vervuiling en vèrpaupering. Ik
kan daar makkelijk over praten vanuit Was
senaar, maar in die wijk gaan mensen el-
UNITED PHOTOS DE BOER
kaar als zondebok aanwijzen. Daarom moet
je de achterstand van beide groepen weg
werken. Pas dan kan een dialoog ontstaan.
Als je elkaar beter leert kennen, krijg je
meer begrip voor eikaars waarden en nor-
tïien. Dan kun je vreedzaam samenleven."
En vreedzaam samen wónen. Met z'n al
len in die probleemwijk, als mensen daar
zelf voor kiezen. Want de WD is tegen op
gelegde spreiding van allochtonen. De over
heid mag ze wél dwingen Nederlands te le
ren. maar waar het wonen betreft, beroept
Dijkstal zich op liberale keuzevrijheid. Is het
dan niet. net als gebrqkkig Nederlands, een
sociale handicap om vast te zitten in een
wijk waarin je je niet meer kunt ontwikke
len? „Dat is een probleem, ja. Niemand
heeft daar in Nederland nog een oplossing
voor gevonden."
Momentum
Die oplossing moet er wel snel komen,
vindt de WD. Want de toenemende span-
DEN HAAG PATRICK VAN DEN HURK
Nederland gaat volgend jaar 'Nationaal
l Debatteren' over de minderheden. Nu ra-
i cisme en vreemdelingenhaat overal in Eu-
ropa de kop opsteken, is het onderwerp
ook hier in no time bovenaan de politieke
J agenda verschenen. Praten over harde
maatregelen blijkt opeens niet meer ta-
hoe. Vooral de WD presenteerde zich de
I afgelopen maartden als 'kampioen min-
S derheden'. Hans Dijkstal, minderheden-
J. specialist van de liberalen: „Het kan niet
zo zijn dat de politiek een onderwerp
doodzwijgt, waarover in elke huiskamer,
in elk café en in elk koffiehuis van Neder-
land wordt gepraat"
:Nee, de WD heeft het probleem niet aan-
«gekaart om er electoraal garen bij te spin-
jnen. Dijkstal wijst de suggestie beslist van
;de hand. „Daarop gokken we alleen rond de
"verkiezingen. Dat duurt helaas nog even."
En van annexatie van extreem-rechts ge-
dachtengoed is al helemaal geen sprake. „Ik
doe mijn werk vaniiit goede intenties. Maar
ik weiger elk woord 84 keer op een goud
schaaltje te wegen, omdat er mogelijk een
ziel wordt gekwetst.
De WD heeft weloverwogen en vooropge-
zet de knuppel in het hoenderhok gegooid,
.zegt Dijkstal, die het beleid namens zijn
fractievoorzitter Frits Bolkestein verwoordt.
Het kan zo niet langer, vindt de partij. Ne
derland heeft zijn minderheden te lang
doodgeknuffeld. De welzijnsachtige aanpak
van hét recente verleden heeft volgens de
WD ernstig gefaald. Dijkstal sluit zelfs ras-
senrellen niet uit: „Het broeit. Ik houd mijn
hart vast."
Vandaar dat Bolkestein de afgelopen
maanden keer op keer met harde, zakelijke
uitspraken over minderheden kwam. Socia-
le achterstand en discriminatie moeten
worden aangepakt, maar ook de diepe kloof
tussen buitenlanders en Nederlanders moet
gedicht. Anders wordt de situatie onleef-
j baar, aldus Bolkestein. Integreren is daarom
«het WD-devies voor allochtonen. En wie
niet horen wil, moet maar voelen.
Voelen. In de WD-visie is dat een korting
op de uitkering, als een werkloze buitenlan
der weigert Nederlands te leren. Dat is het
uit de ouderlijke macht ontzetten van een
vader die zijn zoon mishandelt, ook al ge
beurt dat 'op culturele gronden' slaat. Dat is
ook een verbod op uithuwelijken en op on
derdrukking van de vrouw, omdat de
grondwet dat niet toestaat.
Dat klinkt hard. Dijkstal noemt het recht-
vaardig: „Wij eisen van allochtonen dat ze
.zich voegen naar Nederlandse wetten en re
gels. Men moet weten wat de consequen
ties zijn van vestiging in Nederland. Dat
mag je hard noemen, maar die wetten en
regels gelden voor iedereen die hier
Onaantastbaar
Zo mag je een buitenlander met uitkering
verplichten Nederlands te Ieren, vindt de
WD. De regels eisen immers dat iedereen
met een uitkering alles doet om zich te
ning zorgt voor een „broeierige sfeer". Dijk
stal: „Hoe langer de problemen onopgelost
blijven, hoe gunstiger het klimaat voor ras-
senrellen wordt. Ook de schaal speelt eert
rol. De te grote instroom van nieuwe men-i
sen heeft een slechte invloed op het inte-i
gratieproces, je hoort steeds vaker mensen
zeggen dat de 'ze ook iedereen maar toela-i
ten'."
.Anderen maken zich meester van dezq
spanningen. Extreem rechts én extreerrj
links. Daar ben ik bang voor. Maar je moet
je mond niet houden omdat groepen mis
bruik maken van alle aandacht die er voor
de zaak is. Integendeel. Als we blijven zwij
gen, ontwikkelt de onrust zijn eigen kracht:
Dan krijgen we Duitse of Belgische toestan-j
den."
Dijkstal gelooft dat het Nationale Debat
de kans op. escalatie zal verkleinen. .Als dé
partijen maar samen optrekken en er geen
politieke winst uit proberen te slaan. En het
moet geen brede maatschappelijke discus-;
sie worden, zoals we die in het wilde weg
over kernenergie hebben gevoerd. Ik wil
een momentum creëren, waarin je ondub-t
belzinnig uitspreekt waarover je het wilt
hebben. Dan ga je gericht kijken wat je kun^
doen. Vervolgens moet er boter bij de vis:
een beter beleid.
„Ik vind ook de psychologische werking
van zo'n debat heel belangrijk. Politieke let*
ders en grote maatschappelijke organisaties
kunnen nadrukkelijk zeggen dat discrimi
natie uit den boze is. Topmensen moeten
hun nek uitsteken en het voorbeeld geven.
Daarmee schep je een klimaat waarin ande
ren dat ook gaan zeggen."
Zou de WD zien dan niet wal sterker
moeten maken om bijvoorbeeld een ge
kleurd kamerlid te krijgen? „Met dat pro-
bleem is een interne commissie druk bezig,
maar het moet ook van twee kanten ko
men. De sfeer van 'omdat je zwart bent,
wordt je benoemd' is uit den boze. Als jc
concessies aan de kwaliteit gaat doen. ra1
ken de allochtonen alleen nog maar verdef
van huis."
Idealisme
Waar de WD een interne commissie aan
het werk zet. zoekt de traditionele tegen
pool Groen Links het in de.aaustelling vatl
een migrantenpersoon. Het is een van dé
vele verschillen in aanpak, maat-toch von
den de twee partijen elkaar de laatste tijd
opmerkelijk vaak. Dijkstal en Groen Linkset
Paul Rosenmöller schreven samert een artH
kei over het arbeidskansenbeleid. De partij-i
en dienden gezamenlijk een motie in ovef
de aanpak van de onevenredig grote werk-
loosheid onder allochtonen. „We hp.bben
allebei wat ingeslikt en in het belang van de
zaak gezocht naar een gemeenschappelijke
noemer", zegt Dijkstal.
Uit opportunisme of idealisme? .Alleen
kwade tongen zullen het eerste beweren.
Alleen het idealisme houdt ons in dit vak op
de been. Als je 's morgens opstaat, hoop je
dat je hebt geleerd van de lessen in het ver
leden. Dat geldt ook voor dit probleem. We
zitten er zelf bij. Laten groepen of partijen
het afweten, tja. dan houdt alles op."
