ZATERDAGS BIJVOEGSEL
Pearl Harbor
weggestreept tegen
de atoombom
'Beklim de berg
Niitaka, 1208'
EINDREDACTIE: WILLEM SCHRAMA MARGOT KLOMPMAKER
ZATERDAG 7 DECEMBER 1991
VORMGEVING: FRED VAN GELDEREN MARCO KROES RUUD VOGELESANG
Morgen is hét vijftig jaar geleden dat
Pearl Harbor, de thuishaven van de
Amerikaanse vloot, werd platgebom
bardeerd door Japan. De aanval op
zondag 7 december 1941 was voor de
Verenigde Staten aanleiding om zich in
het geweld van de Tweede Wereldoorlog
te storten. Beide landen herdenken deze
historische gebeurtenis. Japan verwacht
nogal wat uitbarstingen van anti-Ja
panse gevoelens in de VS. Tal van argu
menten moeten de aanval op Pearl
Harbor goedpraten. Is de zaak met de
Amerikaanse atoombommen op Hiros
hima en Nagasaki niet aardig quitte?
De ondergang van de
USS Arizona. Omdat
een bom terecht
kwam in een kamer
met explosieven zonk
het slagschip in nog
geen negen minuten
tijd met 1177 man
schappen aan boord.
ARCHIEFFOTO.
Japan moest Ameiikaansè vlooT'
in Pearl Harbor welaanvallen
horoscoop voor zondag is
het
Maar dan liep Japan het risico yai^Amea^.
kaans ingrijpen.
Daarom moest de Amerikaanse vloot al op
voorhand een vernietigende klap worden
toegebracht. Vóór de Amerikaanse
Japanners zien zichzelf nog steeds als
slachtoffer van Tweede Wereldoorlog
ELBRICH FENNEMA
eorge Bush kijkt streng en be
denkelijk. Hij is oud en gerim-
i peld, maar draagt een vliege-
nierskap en een vliegbril op zijn voorhoofd.
„Herinnert Bush zich Pearl Harbor?" staat
onder de tekening op de omslag van het Ja
panse tijdschrift 'Bart'.
Het geeft aardig weer hoe Japan zich op
maakt voor de vijftigste verjaardag van het
Japanse bombardement op Pearl Harbor, de
Amerikaanse marinebasis op Hawaii. Deze
geslaagde verrassingsaanval op de Ameri
kaanse vloot was het begin van de oorlog tus
sen Japan en de VS. De herdenking zal onge
twijfeld leiden tot overpeinzingen over de
huidige relatie tussen de twee voormalige vij
anden.
Als het even kan, kijkt Japan liever niet te
rug op zijn oorlogsverleden. Maar als de VS
het doen, kan Japan er natuurlijk niet om
heen. De Japanners gaan er op voorhand van
uit dat het tot weinig goeds kan leiden als
Amerikanen oorlogsherinneringen gaan op
halen. De meeste Japanners zijn er van over
tuigd dat de Amerikanen Japan zijn econo
mische succes misgunnen.
Deze onlustgevoelens in de VS zullen on
getwijfeld alleen nog maar toenemen als de
Amerikanen er weer eens aan worden herin
nerd hoe Japan de aanval opende, zonder de
VS formeel de oorlog te hebben verklaard. Al
thans, dat denken de Japanners.
voeten stond zou Japan z'n koloniale slagschepen,
vreemde, plotselinge, totaal
onverwachte en onverklaarbare gebeurtenis
sen laat zien die alle facetten
zullen beïnvloeden."
Dat schreef de Los Angeles Evening Herald
Express van 6 december 1941. Je zou bijna in
astrologie gaan geloven, want de volgende
ochtend voerden Japanse bommenwerpers
een verwoestende aanval uit op de Ameri
kaanse vloot in de haven van Pearl Harbor,
op het eiland Oahu in Hawaii.
De aanval kwam als de spreekwoordelijke
donderslag bij heldere hemel. Niets had de
Amerikanen er op voorbereid. Integendeel, Op die zondag dachten Amerikaanse militai-
.svalsgölf met 183 vliegtuigen werd een uur la
ter gevolgd door een tweede golf met 170
vliegtuigen. Toen alles voorbij was, waren j
2403 Amerikanen gedood en 1178 gewond.
Achttien marineschepen, waaronder acht
ambities hebben verwezenlijkt en toegang
i het leven hebben tot alle noodzakelijke grondstoffen.
En daarom zette op 26 november een Japan
se vloot koers naar Hawaii. Een week later
kreeg bevelhebber Chuichi Nagumo van zijn
superieuren het groene licht met de code-
boodschap: 'Beklim de berg Niitaka, 1208'.
Het getal gaf de datum van aanval, de achtste
dag van de 12e maand Japanse tijd. Dat wil
zeggen: 7 december in Amerika.
i gezonken of
be-
•UEK
dan de helft van hen dacht dat hun
land buiten de oorlog in Europa en Azië zou
blijven.
Er waren hooguit kleine aanwijzingen ge
weest, maar die had niemand serieus geno
men. Zo had de Amerikaanse ambassadeur
Tokyo op 27 januari een telex i
aanvankelijk aan een oefening, toen de
eerste golf Japanse vliegtuigen over de
Waianae-bergen kwam gevlogen. Maar toen
de bommen en torpedo's vielen, was er geen
twijfel meer mogelijk.
De overdonderde Amerikanen waren vol
komen in paniek. Er werd in het wilde weg
land gestuurd waarin stond: „Mijn Peruaanse geschoten, waardoor 58 van hun eigen bur-
collega heeft een lid van mijn staf verteld dat
hij van vele kanten, inclusief Japanse, heeft
gehoord dat Japan, als er moeilijkheden met
Amerika komen, een verrassingsaanval op
Pearl Harbor zal uitvoeren."
De Amerikanen hadden bovendien de co
de gebroken waarin de Japanners hun mili
taire en diplomatieke boodschappen ver
stuurden. Volgens aanhangers van de 'sa
menzweringstheorie' moet in die bood
schappen de naderende aanval op Pearl Har
bor aan de orde zijn geweest. President
Roosevelt zou met opzet niets hebben ge
daan, omdat naar zijn inschatting de Japanse
actie alle reserves in het land over deelname
aan de Wereldoorlog zou doen wegsmelten.
Maar het is slechts een theorie. Acht ver
schillende onderzoeken van het Amerikaanse
Congres leidden tot de conclusie dat de ver
rassingsaanval écht als een verrassing kwam.
gers werden gedood. Eén trompettist stopte
zelfs z'n instrument in de loop van een lucht
doelkanon, waarna het ding werd afgescho-
De Japanse oorlogsmachine deed even ef
ficiënt als dodelijk z'n werk. De eerste aan-
schadigd, en 347 vliegtuigen
tigd of onklaar gemaakt.
Eén enkele bom had voor de grootste scha
de gezorgd. Een 800 kilo zware bom had de
USS Arizona geraakt, was in een kamer met
explosieven terechtgekomen en was daar
ontploft. De klap bracht het slagschip in min
der dan negen minuten tot zinken, met 1177
manschappen aan boord.
Het wrak van de Arizona ligt nog altijd in
de haven van Pearl Harbor, inclusief de licha
men van de 1177 mannen aan boord. Over
het schip is een rechthoekig, wit gedenkteken
gebouwd: een soort drijvende, overdekte
gang. Je kunt er doorheen lopen en in het
water kijken.
Als het water rustig is en het licht goed valt,
is het schip te zien. Maar Ook als het onzicht
baar is, weet je dat het er is door de olie die
op het water ligt. Want nog altijd, na vijftig
jaar, lekt de Arizona olie, naar schatting drie
tot vier liter per dag. Als tranen, als een bood
schap aan de overlevenden.
Japans
Voor de plechtigheden waarmee van 4 tot 7
december de aanval op Pearl Harbor wordt
nérdacht worden duizenden men
sen verwacht. Juist dit soort herden
kingen tonen aan hoe de wereld is
veranderd. Want het grote slotdiner
van de Amerikaanse overlevenden
wordt gehouden in het Japanse She
raton Waikiki Hotel. Was er geen
ander hotel beschikbaar? Nee, want
alle grote hotels op Oahu zijn in Ja
panse handen.. Evenals vele woon
huizen en de beste golfterreinen. Op
Hawaii wordt vaak de grap gemaakt
dat de Japanners nooit meer zullen
aanvallen, omdat de hele staat van
hen is.
Dat is wat overdreven, maar feit is
dat Japan op zeer grote schaal in
Hawaii heeft geïnvesteerd. Feit is
ook dat 1,4 miljoen Japanse toeris
ten jaarlijks Hawaii bezoeken, en
dat is 20 procent van het totale aan- vliegde
tal bezoekers.
Ze geven gemiddeld vijf keer zo
veel uit als Amerikaanse toeristen. En vooral
dat laatste feit, de manier waarop de Japanse
toeristen met geld kunnen smijten en de
Amerikaanse niet, is een sterk staaltje ironie.
Want Japan deelde met Péarl Harbor de
eerste klap uit. De Verenigde Staten
vervolgens de oorlog. Maar wie lacht
eigenlijk het laatst?
GUMEN
Een fragment uit een Japanse film waarop piloten aan boord van een
vliegdekschip instructies krijgen voor de aanval op Pearl Harbor.
ARCHIEFFOTO
De Verenigde Staten geven voorlopig nog
weinig aanleiding om deze gedachten te be
vestigen. Integendeel. Zowel de Amerikaanse
minister Baker van buitenlandse zaken als
minister Cheney van defensie hebben tijdens
recente bezoeken aan Japan benadrukt dat in
Amerikaanse ogen de Japans-Amerikaanse
betrekkingen goed zijn. Ook president Bush
noemt Japan steevast „een van onze dier
baarste partners". En Mario Cuomo, de gou-
CjRI
ndstoffe:
Een ander verhaal is: waren de politieke ge
beurtenissen vóór de aanval op Pearl Harbor
dusdanig dat ze wel in een catastrofe móes
ten eindigen? In de eeuwige jacht op grond
stoffen was Japan vanaf de jaren '30 druk be
zig om een koloniaal rijk te stichten. In 1931
was Mantsjoerije geannexeerd, in 1937 begon
de aanval op de rest van China en in 1941 op
Frans Indochina.
Het Amerikaanse antwoord op die agressie
bestond uit steeds stevigere protesten, waar
schuwingen en sancties. Ijzer, staal en
brandstof voor vliegtuigen mochten niet
meer naar Japan worden uitgevoerd. Uitein
delijk bevroor Roosevelt alle Japanse tegoe
den in de VS. Dat betekende dat Japan niet
langer kon betalen voor Amerikaanse olie
importen. Met als gevolg.dat Japan van 80
procent van z'n olietoevoer was afgesneden.
Aan de Amerikaanse eis weg uit China
en Indochina wilde Tokyo niet voldoen.
Na een korte oorlog zou eventueel olie uit
Nederlands Indië kunnen worden gehaald.
New York stelde dat „we op 7
december weliswaar Pearl Harbor herden
ken, maar op de achtste concentreren we ons
weer op 1991, en niet op 1941".
Niettemin bereidt Japan zich voor .op uit
barstingen van anti-Japanse sentimenten in
de VS rond 7 december. In de Japanse media
circuleren allerlei tegenargumenten op even
tuele Amerikaanse verwijten. De oorlog be
gon helemaal niet met Pearl Harbor. De VS
lieten Japan geen andere keus dan oorlog. De
VS stelden Japan immers dè onmogelijke eis
zich terug te trekken uit het aan grondstoffen
rijke Indochina? Door bovendien een olie
boycot uit te roepen, riepen de VS in feite de
oorlog over zichzelf af.
De VS wordt verweten niet meer moeite te
hebben gedaan om Japanse diplomatieke
boodschappen te analyseren, terwijl de code
al was gekraakt. In deze berichten wérd im
mers al vanaf juni 1941 de mogelijkheid van
een aanval op Pearl Harbor genoemd. Was
hington had beter moeten inschatten hoe
kritiek de situatie was. De aanval op Pearl
Harbor was dan niet als een volslagen verras
sing gekomen.
Voor het feit dat Japan Amerika nog niet de
oorlog had verklaard op het moment dat Ja
panse vliegtuigen boven Pearl Harbor hun
bommen en torpedo's afwierpen, valt ook
een verklaring te vinden. Volgens veelvuldig
geciteerde Japanse historici had het Japanse
ministerie van buitenlandse zaken een telex
met de oorlogsverklaring naar de Japanse
ambassade in Washington gestuurd. Maar de
secretaresse die de boodschap in het Engels
moest typen, was nét even afwezig. Vandaar
dat het bericht pas na de aanval op Pearl
Harbor kon worden overhan
digd.
Voor de Japanners valt de
schuldvraag voor het uitbre
ken van de oorlog niet zo ge
makkelijk te beantwoorden.
Terwijl voor de Amerikanen
de oorlog onomstotelijk bij
Pearl Harbor begint, wijzen
Japanners op een noodlottige j
combinatie van factoren en
ontwikkelingen. Daarin
|kwam Japan de niet zo fraaie
rol toe een onverhoedse aan
val te doen op de Amerikaan-
se vloot en was het later aan
de Amerikanen twee atoom
bommen op Japan te laten
vallen. Voor Japanners zijn
die twee gebeurtenissen
Pearl Harbor en Hiroshi- I
ma/Nagasaki met elkaar te vergelijken en
tegen elkaar weg te strepen.
Het zijn doorgaans de kranten en tijd
schriften die zich uitputten in dergelijke in
terpretaties van de geschiedenis. PopuJairdl- j
re media, zoals tv en film, bieden andere mo-
gelijkheden om eventueel schuldgevoel over
Pearl Harbor te lijf te gaan. Het meest béke-
ken commerciële net Fuji-tv brengt het ge
dramatiseerde verhaal van een groep jonge,
bezorgde korporaals die tevergeefs hebben
geprobeerd admiraal Yamamoto te overtui-
gen van de desastreuze -gdvolgen van een
aanval op Pearl Harbor.
TBS, het tv-station dat probeert Fuji-tv t
naar de kroon te steken, heeft in de dagen
voor 7 december een docu-drama gepland
over de eerste Japanse krijgsgevangene: Ka-
zuo, een piloot die bij de aanval op Pearl j
Harbor door de Amerikanen gevangen is ge-
Ook andere tv-stations besteden ruim aan
dacht aan de Japanse slachtoffers van de oor
log: een familie uit Yokohama die lijdt onder
schaarste en luchtaanvallen, een jong stel dat
elkaar uit het oog verliest in db chaos rond de
Japanse aftocht uit Noord-Chiha na de oor-
log.
Zo zien Japanners zichzelf we*r terug in de
rol die hun het beste ligt, namelijk als slacht
offers van de oorlog. De gedachte dat in een
oorlog iedereen lijdt, ligt in het verlengde van
de opvatting dat de oorlog eigenlijk nie-
mands schuld is. Het is alleen wel merkwaar
dig dat Japan bij de herdenking vap Pearl
Harbor weer net zo n medelijden mefc zich
zelf heeft als jaarlijks bij de herdenkingen van.
de atoombommen op Hiroshima en Nagasa
ki op 6 en 9 augustus.
Het zou voor de slachtoffers van de Japan
se agressie geruststellender zijn als de Japan
se media zich ook eens voor hun leed inte
resseerden. Kennelijk gaat men er in Japan
van uit dat de andere slachtoffers van de oor
log zelf de herinnering aan hun leed wel in
stand zullen houden. Als Pearl Harbor de Ja
panners in het geheugen staat gegrift, hoe
zou. Bush dan Pearl Harbor kunnen vergeten?
