Religie
Bijbel voor Tadzjikistan
Indonesische RK
Kerk: volwassen
met eigen gezicht
Zaterdag 7 december 1991 Redactie: 071-161400 Eindredactie: NIER FAAS Vormgeving: PIET KOOREMAN
21
De levensopdracht van een Russische taalgeleerde
Tadzjikistan is nu een van de onafhankelijke Sovjet-deelstaten. De inwoners v^n dit in
Centraal-Azië gelegen land zijn overwegend moslims, maar volgens de Russische prof.
<ir. -Leonhard Hertzenberg zijn het geen fundamentalisten. Ze bidden niet vijf keer per
dag met het hoofd naar Mekka, merkt hij op. „En de meesten lezen ook niet uit de ko
ran. Van de bijbel hebben ze nog nooit gehoord". Dat is niet zo verwonderlijk, want er
is geen vertaling van het boek der boeken in het Tadzjik, zoals de taal van Tadzjikistan
wordt genoemd. Om de ongeveer vijf miljoen inwoners van Tadzjikistan toch op de
hoogte te brengen van het evangelie, is Hertzenberg aan deze bijbelvertaling begon
nen.
munisme in de Sovjetunie na
tuurlijk zijn sporen heeft na
gelaten bij de mensen in dit
land. Op geestelijk terrein moet
er nog heel wat gebeuren, zelfs
binnen de Russisch-Orthodoxe
Kerk, waarvan in elk geval de
kerkelijke leiding door de jaren
heen het communistische regi
me heeft gesteund. „Er is nog
steeds veel aan het veranderen
in de Sovjetunie. De mensen
willen nu maar één ding, name
lijk dat de winkels goed gevuld
zijn. Dat is het enige waar ze
aan denken", aldus Hertzen
berg, die zich in de Verenigde
Staten bevond toen in augustus
de mislukte staatsgreep in zijn
land plaatsvond.
„Toen ik het nieuws over de
staatsgreep in Amerika hoorde,
was mijn eerste reactie: het is
onmogelijk dat de leiders van
de coup de gigantische econo
mische problemen in de Sovjet-
Unie kunnen oplossen. Wan
neer ze aan de macht waren ge
bleven hadden ze absoluut niets
voor het land kunnen doen. Ze
wilden ook geen stalinisme in
voeren, maar iets Brezjnjev-
achtigs zat er wel in. Ze hadden
angst, omdat ze zagen dat het
oude communistische systeem
uiteen viel. En alle bureaucraten
die het nooit aan iets heeft ont
broken, wilden hun privileges
behouden. Met het plegen van
de staatsgreep wilden ze in elk
geval het democratiseringspro
ces in ons land vertragen. Wat
zich ten tijde van de staatsgreep
allemaal precies heeft afge
speeld is nog steeds onbekend.
De details weet niemand".
Hulpgoederen
Hertzenberg betwijfelt of de
hulpgoederen die ook op dit
moment vanuit het Westen
richting Sovjet-Unie gaan, wel
op de juiste plaats terecht ko
men. In elk geval niet bij de
armste mensen, zo zegt hij
overtuigd. Hij kan zich de vori
ge winter nog herinneren toen
vanuit Hamburg grote transpor
ten met hulpgoederen in zijn
land moesten worden verdeeld.
Een taak van het leger. Het eni
ge wat gebeurde was, dat be
jaarde Russen in lange rijen
moesten wachten en „alleen
maar een klein pakje in ont
vangst konden nemen. Wat ge-
Professor L. Hertzenberg: „De mensen in de Sowjet-Unie willen momenteel maaR één ding, namelijk dat de
winkels goed gevuld zijn". foto cpd
beurde er met de rest?" En, zo Officiële taal Hertzenberg denkt niet dat
vraagt hij zich vervolgens af, nnAor Uat ™mr„lir,:ot: Tadzjikistan in de toekomst een
waar zijn al die miljarden geble- Rncc:cru islamitische republiek wordt,
ven die het Westen in het verle- S Hp h« voorbeeld van Iran.
den aan de Sovjet-Unie heeft ^e' So?"""len de °fficlele „De Tadzjiki's hebben wel wat
overgemaakt"
schillende deelstaten voorrang anders aan hun hoofd. Zij wil-
De professor uit St. Peters- geven aan de eigen taal. Dat len in de eerste plaats hun le-
burg is erg somber over de toe- geldt zeker voor Tadzjikistan, vensstandaard verbeteren. En
komst van zijn land. Of Gor- „De communisten hebben al- daar valt heel wat voor te zeg-
batsjov en Jeltsin het land kun- tijd geprobeerd het Russisch er gen, want ze hebben altijd in ar-
nen redden, is voor hem nog in te krijgen. Daar werd streng moede geleefd,
een grote vraag. „Allebei zijn de hand aan gehouden, hoewel
het personen die veel praten en in veel afgelegen dorpen nooit Nu het communisme is ver
veel beloven, maar tot nu toe is Russisch is gesproken. In Tad- dwenen vind ik het van belang,
de economische situatie in het zjikistan groeit het nationalis- dat de Tadzjiki's naast een eco-
land nog steeds niets verbeterd, me. Er vindt een soort wederge- nomische opleving, ook het
Integendeel, de toestand wordt boorte plaats. Dit betekerrt ook woord van Jezus Christus ho
er alleen maar beroerder op. De dat de mensen hun eigen taal ren. Dat is mijn levensopdracht,
laatste weken was er nauwelijks weer willen gaan spreken. En Daarom ben ik aan de vertaling
brood te koop. Vroeger was er het Tadzjik behoort tot het van de bijbel in het Tadziik en
in elk geval voldoende brood". Iraanse taalgebied". het Yazghulamï begonnen
TILBURG ANP
De Indonesische Rooms-Katho-
lieke Kerk is een volwassen kerk
geworden die rust op de ge
meenschap van de gelovigen en
waarin de bisschoppen in nauw
contact met de 4,5 miljoen ker
kleden staan. De kerk eist geen
aparte plaats, maar wil meewer
ken aan de opbouw van de
Indonesische samenleving op
basis van de waarden van de
staatsfïlosofie Pancasila.
Dit is de strekking van het
proefschrift waarop de missie
procurator van de orde der Ka
pucijnen, drs. H. Boelaars, on
langs promoveerde aan de Ka
tholieke Universiteit Brabant.
Boelaars (50), die negen jaar
aan de katholieke Atma Jaya
Universiteit in Jakarta heeft ge
werkt, beschrijft de geschiede
nis van de Indonesische
Rooms-Katholieke Kerk en haar
integratie in de samenleving.
Centraal staat het begrip 'Indo-
nesianisasi': de veranderingen
die de Indonesische kerk heeft
doorgemaakt om met behoud
van haar banden met de we
reldkerk een volkomen Indone
sisch karakter te krijgen.
Vooral tussen 1900 en 1940,
de periode van het 'Grote Mis-
sieuur" in de Nederlandse
Rooms-Katholieke Kerk, gingen
er vele Nederlandse paters,
broeders en zusters als missio
naris naar Indonesië. Om on
derlinge conflicten te voorko
men had iedere orde en congre
gatie een eigen missiegebied
toegewezen gekregen. Het aan
tal rooms-katholieken steeg in
de jaren voor de Tweede We
reldoorlog van 50.000 tot
566.000.
Na de oorlog maakte de Indo
nesische kerk een ontwikkeling
door van een missiekerk naar
een zelfstandige kerk met een
eigen hiërarchie. Na 1950 moest
de katholieke kerk dekoloniali-
seren. Een gering aantal missio
narissen kon Indonesisch
staatsburger worden, de overi
gen hadden een werkvergun
ning nodig. Het aantal nieuwe
missionarissen werd door de re
gering beperkt en ten tijde van
het conflict rond Nieuw-Guinea
werd geen enkele Nederlandse
missionaris toegelaten.
Nieuwe kerkvisie
In 1961 kreeg de Indonesische
kerk haar eigen hiërarchie. Er
kwamen zes kerkprovincies.
Haar status van missiekerk
werd opgeheven. Van de 25 bis
schoppen waren er 21 uit Ne
derland afkomstig. Het Tweede
Vaticaans Concilie (1962-1965)
deed de bisschoppen beseffen
dat hun kerk een Indonesische
kerk zou moeten worden. Het
Concilie bracht de bisschoppen,
die in eigen land maar weinig
samenwerkten, bij elkaar. In
Rome ontstond een nieuwe
kerkvisie en werd een nieuw be
leid bepaald.
Ook de politieke situatie in de
jaren voor de militaire staats
greep van 1965 was van invloed.
Zowel van islamitische zijde als
van communistische zijde werd
de katholieke kerk in haar be
staan bedreigd. Van die kanten
werd aangedrongen op accepta
tie van de vijf zuilen van de
Pancasila in hun zuivere vorm
als uitgangspunt voor alle orga
nisaties in Indonesië.
Tussen 1970 en 1985 zochten
de bisschoppen met de pries
ters, religieuzen en leken naar
een Indonesisch gezicht van de
katholieke kerk. zowel in het
openbare leven als binnen de
kerk. Het sluitstuk van deze dis
cussie was het rapport 'De
Indonesische katholieke ge
loofsgemeenschap temidden
van de Pancasila-samenleving'.
dat in 1985 verscheen. Boelaars
beschrijft het proces van inte
gratie in de samenleving bij zo
wel de kerkelijke hiërarchie als
de priesters en religieuzen en de
'Umat katolik' (de gewone gelo
vigen).
Indonesische bisschoppen
hebben grote nadruk gelegd op
de inschakeling van leken. „Wij
moeten ernaartoe dat bij leken
en niet-leken de opvatting
groeit dat een katholieke ge
loofsgemeenschap normaal en
compleet wordt gevormd door
leken", zei de aartsbisschop van
Pontianak in 1969. Parochies
mogen niet afhankelijk zijn van
de aanwezigheid van een celi-
bataire priester, maar zij mogen
anderzijds ook niet verstoken
blijven van eucharistievieringen
en andere sacramenten.
De bisschoppen dringen
daarom al jaren bij het Vaticaan
aan op het toestaan van gehuw
de priesters. „Een langdurig uit
blijven van deze toestemming
kan rampzalig zijn voor de kerk
van Indonesië", waarschuwden
zij al in 1970. Maar paus Johan
nes Paulus II maakte in 1989 tij
dens zijn bezoek aan Indonesië
nog eens duidelijk, dat de kerk
leiding nog lang niet toe is aan
de opheffing van het priesterce
libaat. „Duidelijkheid achter
een vriendelijke glimlach", be
schreef een Indonesische krant
de woorden van de paus.
GPD BERT POL
Maar het zal nog wel even du
ren voordat de Tadzjiki's de bij
bel in hun eigen taal kunnen le
zen, want alleen wat evangelist
Mattheus in de bijbel te melden
heeft, is tot nu toe vertaald.
Hertzenberg kan nog niet zeg
gen wanneer het complete
Nieuwe Testament, in het Tad
zjik klaar is. Mattheus heeft hij
als eerste gekozen omdat de
professor erg gesteld is op de
bergrede van Jezus, die in dit
bijbelgedeelte wordt gememo
reerd.
Zijn enthousiasme voor verta
lingen kent overigens geen
grenzen („Ja, ik ben niet voor
niks taalwetenschapper"), want
de geleerde uit het Russische
noorden is momenteel ook nog
bezig met een bijbelvertaling in
het Yazghulam, een taal die ge
sproken wordt door ongeveer
10.000 mensen in Pamir. Dat is
een streek in het zuidoosten
van Tadzjikistan waar zich de
hoogste bergen van de Sovjetu
nie bevinden. Dit berggebied
heeft zes dalen, waar verschil
lende talen worden gesproken,
zoals het Yazghulami.
Poolcirkel
En om voor die 10.000 mensen
die Yazghulamisch spreken, de
bijbel te vertalen is meer dan de
moeite waard, meent Hertzen
berg. „De bijbel wordt wel ver
taald voor groepen mensen die
veel kleiner in aantal zijn, bij
voorbeeld in Afrika". Het
Zweedse Bijbelgenootschap
gaat binnenkort werken aan de
vertaling van bijbels voor ver
schillende volkeren die in het
uiterste noorden van de Sovjet-
Unie, bijna aan de poolcirkel,
wonen. Onder die volkeren is
een hele kleine groep die nog
geen duizend mensen telt.
„Maar zij hebben wel hun eigen
taal".
Dat er in een 'betrekkelijk
klein gebied als Pamir zes ver
schillende talen worden gespro
ken, is verklaarbaar, als men
weet dat tweeduizend jaar gele
den Iraniërs naar Pamir kwa
men. Zij vestigden zich in de
dalen van dit berggebied. Gedu
rende al die twintig eeuwen wa
ren er geen contacten tussen de
bewoners in de dalen. „Want
KERKDIENSTEN
LEIDEN
Herv Gem Hoogl. kerk 11 45 oec
stud dienst: Marekerk lOdsQuartel,
Gouda, 17 ds Smaling; Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds Rooze; Oecumenische
geloofsgemeenschap De Regenboog
(Merenwijk) 930 en 11 30 past Schol-
tes; Bethlehemkerk (Dnftstr.) 10 mw
drs. vd Wel mmv kamerkoor Vocalis; Be-
vrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds Van
Hunnik; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds
Bloemert; Waalse kerk (Breestr.) 10.30
pasteur Ribs'Stevenshof' (rk kerk
Haagse Schouw) 11 ds Dekker-Keiler.
Acad. Ziekenhuis 10 ds Schokker
Diakonessenhuis elke za 10.30 rk
dienst, zo 10.30 ds Van 't Hof. Ende
geest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vre-
deskerk zie herv. gem.; Oude Vestkerk
10 ds Alblas HA; Maranathak. zie herv.
gem Bevrijd ingsk. zie herv gem ver
zorgingstehuis Groenhoven 10 ds Jaco-
bi-van Duyn, Leiderdorp; Merenwijk zie
herv, gemeente. Geref. K. Vrijg. (Heren-
gr 10 en 17 ds Bijl HA. Chr. Geref K.
(Steenschuur) 10 en 17 ds Den Hertog.
Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp). Ge
ref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Drift-
str.) 11.30 en 17 30. Evang.-Luth.
Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Mos-
tert Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lok-
horstk. Pieterskerkstr.) 10 ds Brüsewitz.
Baptistengemeente (aula 'Nieuweroord',
Rijnsburgerweg 124) 10 ds Agtereek
mmv gospelkoor 'Vensters'. Evang: Ge
meenschap (Middelstegr. 3) 9 ev A
Piet, 10.30 ev Korf. Evangeliecentrum-
Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lammer
markt) 10 ev Zijlstra. Pinkstergem. (0.
Vest 13) 10 hr C. Dekker. Volle Evange
lie Gemeente (Haarlemmerweg 36) 11
ev Daniël. Christengemeenschap (Ves-
testr. 49) 10.15 uur dienst. Leger des
Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10
dienst olv korpsoff. 17 olv. comm.
Schurink 17. Nieuw-Apost. Kerk (H
Rijnd. 24): 9.30 en 17. wo 20 Ze
vendedag-adventisten ('De Ontmoeting',
Noordhofland V schoten)elke za 10
tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12 predika
tie. Christelijke Wetenschap (6teensch
6) 10.30. Kerk van J. Chr. v d. Heiligen
der L Dagen (Brahmsl.) 10. 11 en 12.
Oud-Kath. K. (Zoeterw singel) 10. be-
halve2e weekeinde van de maand za
19 Rooms-Katlv K Haagwegza 19. zo
10.30, Herensingel 11; Rijndijk (Ste
venshof) za 19. zo 19.30, eerste zondag
vd maand 11.00 uur; Steenschuur za
het is het erg moeilijk om van
het ene gebied in het andere te
komen. Op deze wijze zijn de
diverse talen ontstaan", aldus
Hertzenberg. „Als tussen Leiden
en Utrecht geen verbindingen
meer mogelijk zouden zijn, is
de kans groot dat over duizend
jaar de mensen in dat gebied
niet allemaal meer dezelfde taal
spreken".
Assistentie
Ook bij het vertaalwerk in het
Yazghulami heeft Hertzenberg
assistentie van iemand die uit
dat gebied afkomstig is. „In St.
Petersburg en in Moskou kun je
altijd mensen vinden die een
van de ongeveer 200 talen van
de Sovjetunie beheersen". En
dat is exclusief de vele dialecten
die ook nog eens in het immen
se Sovjet-rijk voorkomen.
Hertzenberg houdt op dit
ogenblik gastcolleges in ons
land. Hij is hier op uitnodiging
van het Nederlandas Bijbelge
nootschap en de Vrije Universi
teit in Amsterdam. Hij komt uit
St. Petersburg, het vroegere Le
ningrad, en werd in 1934 in Let
land geboren. Zijn vader zat in
de handel. Toen de Sovjetunie
in 1941 Letland inlijfde, werd de
hele familie naar Siberië ver
bannen. De vader van Hertzen
berg kwam een jaar later om in
een concentratiekamp. Hij zelf
en zijn moeder brachten vele
jaren door in een kolchoz, een
collectief staatsboerenbedrijf.
Hertzenberg volgde na de dood
van Stalin een universitaire stu
die en is nu als hoogleraar Ira-
nistiek en Indo-Europese talen
verbonden aan de Academie
van Wetenschappen in St. Pe
tersburg. Hij spreekt behalve
het Tadzjik ook vloeiend Farsi,
de taal die in Iran wordt gespro
ken. Het Tadzjik is verwant aan
het Farsi. Dat hij zo geïnteres
seerd raakte in deze talen heeft
te maken met zijn jeugd. Als
jongen raakte hij geboeid door
een boek over Djengis Khan, de
stichter van het Mongoolse we
reldrijk. „Door dit boek kreeg ik
een grote belangstelling voor
Centraal-Azië. Je kunt zeggen
dat het mijn leven heeft beïn
vloed".
Hertzenberg merkt verder op
dat tientallen jaren van com-
19. zo 8.30. 10. 11.30, 18 en 19 (lof);
Boshuizerkade za 19. zo 10; Lammen-
schanswegza 19. 10; Haarl straat za
19. zo 10.30 en 12.15; Merenwijk zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
de)
ABBENES
Herv. Gem 9.30 ds Roodenburg.
AARLANDERVtEN
Herv. Gem. 10 ds v Mourik, 19 ds Ver-
seput Geref Kerk 10 drs. Attema-Roos-
jen, 18.30 drs P Wilschut. Chr. Geref
Kerk 9.30 en 16 hr vd Maarl, Deventer.
Rk Kerk za 19. zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN
Herv. Gem. Adventskerk 10 ds Omme-
ring, 18.30 ds 't Hoofd; Kruiskerk 9.30
ds Poot, Woerden; Opstandingskerk 10
ds 't Hoofd, 18.30 ds Ommering (SoW);
G. Herderkerk 10 ds Moll HA, 18.30 ds
Bakker HA; De Bron 9 ds Bakker HA,
10.30 ds Huizebosch HA, 18.30 ds
Moll HA; Ashram (Marsdiep) 10 ds Mul
der HA; Oudshoornse kerk 10 ds Van
Rossum, Leidschendam; Sionskerk (Me
teoorlaan) 9.30 ds Ouwendijk, 18 30 ds
Van Slooten, Putten. Geref. Kerk Mar-
kerk 10 ds Mooy, Gouda, 18.30 drs. De
Goede, Waarder; Salv.kerk 10 drs San-
ting; Kerk en Zanen 10 30 drs Wilschut.
Geref. K. Vrijg. (school Bospark,
Beatrixl. 4) 9.30 ds Folkertsma, 16.30
ds Scherff Ned. Geref. Kerk (school
Willemstr.) 9.30 ds Janssens HA, 16.30
ds'Struik, Schiedam Chr. Geref. Kerk
(Grijpensteinstr.) 9.30 en 16.30 ds vd
Meij Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240)
9 30 en 16. Bapt.gem (Molenwerfstr.
1) 10 en 18 30 ds Koekkoek Bapt
.gem Noord (school Kalkovenw 62) 10
drs Stavleu. Bapt.gem lchthus(aula
mavo H Dunantweg 1) 10 hr Kits,
18 30 hr Vochteloo Volle-evang gem.
("De Ark', Pr. Hendrikstr 54) 10 hr
Knoester. Pinkstergem. 'Het Licht' (A. v.
Burenlaan 15) 10. Christengemeente
'De Hoeksteen' (geb 'Bethel', hoek Em-
malaan) 10 hr De Groot. Schagen. Leger
des H (Zonneweg 3) 10 en 19 (laatste
zondag van de maand 17 u Remonstr.
Gem (Van Mandersloostr 36) 10 dr
Meijering Rk Kerk Bonifaciusk. za 19.
zo 9 45 en 11.30; Piusk. za 19, zo 9 en
10.30; De Bron za 19. zo 9.30 en 11
BENTHUIZEN
Herv. Gem. 9 30 ds Exalto, 18 ds Van
Duin, Krimpen ad IJssel Geref /Herv.
Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Schweit-
zerstr.-Bernhardstr.) 10 ds Bongers. Ge
ref. Gem. 9 30 (HA) en 18 ds Van Aalst.
BODEGRAVEN
Herv Gem. Dorpskerk 10 ds Terlouw,
18 30 ds v.d. Scheur; Salv.kerk 10 ds
Koppelaar. Kinderdijk.18.30 ds Poot,
Woerden; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10
ds Wassinkmaat, Oene, 18.30 ds Ou
wendijk, Alphen ad Rijn. Geref. Kerk 10
ds Zoutman, 18.30 kand Scholten,
Gouda. Geref. K. Vri|g. (Ichthusk.) g o.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en
18.30.
BOSKOOP
Herv Gem. Dorpskerk 9.30 ds Jansen,
18.30 drs De Leede, Amersfoort,
jeugdd. De Stek 9.30 ds Van 't Hoff.
Geref. Kerk 9.30 ds Scholten, Woerden,
17 ds Van 't Hoff. Chr. Geref. Kerk 9 30
ds Oosting, 17 ds De Groot, Den Haag.
Geref. Gem. 9.30 eh 18 leesdienst
Church of the Nations ('Ons Paradijsje'
9.30 hr Godschalk.
HAZERSWOUDE
Herv. Gem. 10.30 ds Van't Hoff, Wou-
brugge, 18.30 ds Alblas. Geref. Kerk 9
ds Huisman, 17 ds vd Woude, Wasse
naar. Rk Kerk: dorp za 19, zo 10 en
11.30; Anker za 19, zo 11; Rijndijk zo
9.30.
HILLEGOM
Herv. Gem Maartenskerk 10 ds Roth-
fusz Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds
Hofland. Chr. Geref. Kerk 10 en 17 ds
Van Smeden. Rijswijk Christen Gem.
(P. Breughellaan) 10; Rk Kerk Mart, za
19. zo 9 en 11; Jozefk. za 19. zo 10
HOOGMADE
Herv. Gem. 10 hr Goedhart, Nieuwkoop.
-Rk Kerk za 19. zo9.15
DE KAAG
Herv. Gem 10 ds Koldewijn. Rk Kerk za
19. zo 9.30
KATWIJK AAN DEN RIJN
Herv Gem. Dorpsk 10 ds Batelaan
Voorschoten. 18 ds De Graaf Ontm.kerk
10 ds De Graaf. 17 ds Wilschut,
Dordrecht (Open-Deurdienst). Herv
Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie
Katwijk aan Zee. Geref Kerk 10 dr
Vlijm, Voorschoten. 17 ds Breevoort. Rk
Kerk za 19. zo 9.30.
KATWIJK AAN ZEE
Herv. Gem. Herv. Kerkelijk Centrum
9 30 ds vd Berg; Nieuwe Kerk 10 ds
Ten Voorde. 16 30 ds Hovius, 18 30 ds
Christ; Oude Kerk geen dienst; Ich
thusk. 10 ds Vroegindeweij, 18dsGo-
rissen; Pniëlk. 9.30 ds Stam. 18 ds vd
Berg; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds
Hovius, 18 ds Schuurman Overduin
14.15 ds Van Gulik. Herv. Gem 'De
Rank' (Helmbergweg 10) 10 kand. mw
v.d. Broeke, Vlaardingen; Wijkgeb. De
Hoeksteen: hrVan Kempen (met tolk),
dienst voor doven. Geref. Kerk Vr.kerk
10 ds Van Breevoort, 17 ds Mink, medi-
tatie-zangdienst mmv organist Ton Glas
beek en zangkoor Vocalis uit Leiden
(VLOK); Triumfatork. 10 ds Mink. Geref.
K. Vrijg. 9.30 leesd., 17.30 ds Heida.
Ned. Geref K. (aula Pieter Groen-colle-
ge, ingang Rijnsoever 293) lOkand.
Strating, 19 ds Janssens. Vrije Chr. Ge
ref. Gem. (Unizaal) 10 en 17dsvd
Beid Geref. Gem. (Remisestr.) g.o. Ge
ref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 17.
Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 hrVan Groningen. Soefi (Zuidduin
weg) elke le en 3e zondag, 16.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN
Herv. Gem. 10 ds Mackaay, Leiden, 19
ds Van Arkel, Benthuizen, gez dienst in
de Geref. Kerk. Geref. Kerk 10 ds Van
der Lugt. 19 ds Van Arkel. Benthuizen,
gez dienst.
LEIDERDORP
Herv Gem en Geref Kerk Dorpsk. 10
ds Doesburg met jong koor Rising Ho
pe; 15 ds Bovenberg (dienst met verst,
gehand 18.30 d^ Doesburg; Schep-
pingsk. lOdsvd Born Leythenrode
10 30 pater Poelma. Elis.-ziekenhuis
10 rector Vijftigschild. Geref Gemeente
Leiden eo (kerkgeb Hoofdstr. 73) 10 en
16 30 ds Boogaard Bapt.gem (wijk
geb Zijlkw.) 10 hr De Vries. Rk Kerk za
19, zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN
Herv Gem 9 30 ds Pannekoek Geref
Kerk 9 30 ds Bade. Aiohen. 19 hr
Broek, Oegstgeest. Rk Kerk za 19, zo
10
Officiële taal
Hoewel onder het communisti
sche bewind het Russisch in
heel de Sovjetunie de officiële
taal was, wil men nu in de ver
schillende deelstaten voorrang
geven aan de eigen taal. Dat
geldt zeker voor Tadzjikistan.
„De communisten hebben al
tijd geprobeerd het Russisch er
in te krijgen. Daar werd streng
de hand aan gehouden, hoewel
in veel afgelegen dorpen nooit
Russisch is gesproken. In Tad
zjikistan groeit het nationalis
me. Er vindt een soort wederge
boorte plaats. Dit betekerrt ook
dat de mensen hun eigen taal
weer willen gaan spreken. En
het Tadzjik behoort tot het
Iraanse taalgebied".
LISSE
Herv Gem Dorpskerk 10 en 17 ds Ver
dijk HA; Pauluskerk 10 ds De Gelder.
Geref. Kerk 10 ds drs Van Midden Ge
ref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 9 en
16.30 dsGeersing HA Ned Geref Kerk
(Salvatori) 10 leesd 17 ds Vos. Chr.
Geref. Kerk 10 en 16 30 ds Van Dijken
Geref Gem 10 en 16 ds Tams. Evange-
liegemeente (Heereweg 52a) 9.45 hr
Berger Rk Kerk. Agathakerk za 19, zo
10; Poelpolder za 19. zo 10.30; Maria-
kerk za 19. zo 9 en 10.15; Engelbew. za
19. zo 10. di 19.
NIEUWKOOP
Herv. Gem. 9.30 ds Hoogendijk, 18.30
ds Frederikse. Geref. Kerk 9.30 drs vd
Weg-Rullmann. Chr. Geref. Kerk 9.30
en 6.30 ds Van Heteren, Werkendam.
Remonstr Gem 10 ds.Van Gelder, Den
Haag. Evang. gem. (ver.gebouw 'De
Rank', Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk
za 19. zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN
Herv. Gem. 9.30 ds Holwerda, 18 30
drs vd Hoeven. GerefKerk 9.30 ds
Wolthuis, Heemstede. Rk Kerk za 19, zo
9en 11.
NIEUW-VENNEP
Herv Gem. 9.30 dr. Meyers. Zeist, 19
ds Wagter, Rijnsburg (ontm. dnst). Ge
ref. Kerk 9.30 ds Rang, 19 ontm
dienst. Chr. Geref Kerk 9.30 en 16.30
dsVan Roekei. Rk Kerk za 19, zo 10.
NOORDEN
Herv. Gem. 9.30 en 19 ds Geuze. Geref.
Kerk (W Verlaat) 10 hr Schreuder, 19
ds vd Geer, Veenendaal Rk kerk za f 9.
zo 9 en 10 30
NOORDWIJK
Herv. Gem. Grote of St Jeroensk (Bin
nen) lOdsvd Schoot. 17 kand De
Graaf (Huizen); Hoofdstr (Zee) 10 ds
Bogaard (Katwijk), 17 ds Elgersma; De
Rank (Golfbaan) lOdsvd Bergh Geref
Kerk Buurtkerk (Hoofdstr 10 ds Kui-
per-, Vinkenl (Binnen) 10 ds Elgersma
HA, 19 ds vd Lee Kapel W v.d Bergh-
stichting 11 ds vd Wal. Houten 'Sole
Mio' 9 ds Kuiper Evang centrum 'De
Ark' (Picképl 110 hr Brands. 19 hr
Bol Ned Prot Bond (aula O Zeew.)
geen dienst Rk Kerk Zee za 19. zo
10.30; Binnen za 19. zo 9.30 en 11
Hertzenberg denkt niet dat
Tadzjikistan in de toekomst een
islamitische republiek wordt,
naar het voorbeeld van Iran.
„De Tadzjiki's hebben wel wat
anders aan hun hoofd. Zij wil
len in de eerste plaats hun le
vensstandaard verbeteren. En
daar valt heel wat voor te zeg
gen, want ze hebben altijd in ar
moede geleefd.
Nu het communisme is ver
dwenen vind ik het van belang,
dat de Tadzjiki's naast een eco
nomische opleving, ook het
woord van Jezus Christus ho
ren. Dat is mijn levensopdracht.
Daarom ben ik aan de vertaling
van de bijbel in het Tadziik en
het Yazghulami begonnen
NOORDWIJKERHOUT
Dorpsk. 10dsVan Sluijsfgem. jeugdd
De Zilk zie Dorpskerk Rk Kerk Victork
za 19. zo 9.30 en 11; Jozefk za 19. zo
9 en 10.30; De Zilk za 19. zo 10.30
OEGSTGEEST
Herv. Gem Groene of Will kerk 10 ds
Slob; Pauluskerk 10 ds Wolthaus; Ge
meentecentrum (Lijtw ds Stenfert
Kroese, Driebergen Geref Kerk 10 ds
De Bruin» Geref. Kerk Vrijg (aula Dr
Schilderschool) 9.30 en 16.30 ds Sim
pelaar. Bodegraven HA. Ned Geref
Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds Brink.
H'meer-Oost. 16 ds Janse. Van Wijcker-
slooth 16dsRijksen. Endegeest 10 ds
Friederich. Volle-evangeliegem (Gem-
.centrum) 16. Rk Kerk Will.kerk za 19,
zo 9 en 10.30.
OUD-ADE
Rk Kerk za 19, zo 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9,30 ds Heijting. Geref. K
9.30 W. Teusink-Meijer, Mi|drecht, 17
drs Kraan, Nieuw Vennep. Remonstr.
Gem. geen dienst. Rk Kerk za 19, zo
10.30 (doopdiensten iedere 2e en 4e
zondag van de maand om 12).
ROELOFARENDSVEEN
Rk Kerk Mar Pres. za 19, zo 11 (doop-
dienst iedere le zondag van de maand
om 12 30). Petrus-B za 19. zo 9 30
(doopdiensf iedere derde zondag van de
maand om 12 30)
RIJNSATERWOUDE
Herv Gem. 9.30 drs vd Hoeven Chr
Geref K 9 30 dienst. 14.15 ds De
Boer. Harderwijk-Zeewolde
RIJNSBURG
Herv Gem Laurentiuskerk 9 30 ds Wiv
se. 17 ds Esbach (jeugdd Bethelkerk
9 30 ds Verboom. 17 ds Vermeulen,
Valkenburg Geref Kerk Petrakerk 9.30
ds Terpstra. 17 dsRibberink, Immanu-
elkerk 9 en 10 30 ds Ribber.nk; Mara
nathakerk 9 30 ds Snel. 17 ds Terpstra
Geref Kerk Vrijg 10 en 17 15 ds Grut
ter Chr Geref K 9 30 ds den Boer. 17
leesdienst Evang Christengem (aula
mavo) 10 hr Baak, Veenendaal Rk Kerk
za 19. zo 9 30 en (chr. tuinbouwschool)
11
RIJPWETERING
Rk Kerk za 19. zo 9.
SASSENHEIM
Herv Gem 9 ds Vollebregt. 10.30 ds
Vollebregt (kinderd 19 ds Bras Geref
Kerk 10 ds Biewinga. 10 jeugdd 11-14
jr in Tussenzaal. 19 ds Bras (in Herv
Kerk). Chr Geref K. 10 en 17 ds Ho-
genbirk HA Ned Prot. Bond (Jul.laan
17) 10.30 hr Bergman, Rijssen. Rk
Kerk za 19. zo 9 30 en 11 (doopdienst
iedere laatste zondag van de maand om
12.30).
TER AAR
Herv Gem. 9.30 ds Vlasblom. 18.30 ds
Ten Voorde. Geref. Kerk 9.30 ds De
Reus. Rk Kerk Aardam za 19. zo 9 en
12; kerk Langeraar za 19. zo 9.30 en
11.30.
VALKENBURG
Herv Gem 10 dr Vermeulen. 18 30ds
vd Bogerd. Rhoon. Geref. Kerk 10 en
18.30 ds Padmos HA. Geref. K. Vrijg. 9
en 16 ds Heida.
VOORHOUT
Herv./fieref Kerkgemeenschap 10 ds
Bras Rk Kerk za 19. zo 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN
Herv Gem Dorpskerk 10 drs De Zwart.
19 ds Ledegang, De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 drs Hamminga: 'Re-
hoboth' (Van Leeuwenhoekkade) 9 30
ds Van Gorsel. Schoonhoven. 16.30 ds
Hovius, Katwijk Hulpen Heil-kerk
('Schakenbos', Leidschendam) 10 dr
Verheule Geref Kerk 10 ds Ledegang.
19 gez dnst in Dorpskerk Geref K
Vrijg. (Bachlaan) 10 45 drsGeersing.
16 30 leesd Rk Kerk Laur kerk za 19,
zo 11, M Godskerk za 19. zo 9 30 An
glican Church (British school in The
Netherlands. J v Hooflaan 3) 10.30.
Aula-basisgemeenschap (in 'De Groene
Kikker', Frans Halsplantsoen) 10.30 ge-
spr dienst.
WADDINXVEEN
Herv Gem Brugk 9.30 dr Graafland,
Aalsmeer. 17 dsGoossem Hoeksteen
9 30 ds Schipaanboord. 15 aangep
dnst. 18 30 ds Boer. Benthuizen. Bet-
helk 9 30 ds Goossen. 17 ds Schipaan
boord: Rehoboth-school 9 30 ds vd
Heuvel. Vhssmgen, 17 ds De Rijke. Ot-
toland; Imm.kerk 10 ds v Houwelingen.
17 ds v Dok, Alphen Geref Kerk
Kruisk 1015 en 17dsDe Moor-, Ontm-
kerk 9 30 ds Baas. Sassenheim Geref
K. Vrijg. (Kruiskerk) 8 30 en 14 45 ds
Hoogendoorn. Chr Afgesch Gem 9.30
en 17 ds vd Want Oud-Geref Gem
(Mercuriusweg 29) 10 en 18 30 leesd
Remonstr Gem geen dienst. RK Kerk
St. Victork 9.30. Ontmoetingsk za 19.
zo 11 15
WARMOND
Herv Gem. 10 ds Smit, Utrecht. Rk
Kerk za 19. zo 9 en 10.30.
WASSENAAR
Herv Gem. Dorpsk. 10 ds Steenstra.
16 30 dsVan Dis HA. 19 cantatedienst;
Kievietk. ('Samen op weg') 10 ds Janse
de Jonge; Messiask 10 ds Hellendoorn
S&T Dorpscentrum 9 30 ds Zouten
dijk, Utrecht. Geref KerkZi|llaan 10 ds
vd Woude, 17 ds Huisman, Hazerswou-
de Ned. Prot Bond (Kerkdam) 10 30
hr Knegtmans RK Kerk Jozef za 19, zo
9 30 en 11, Will, za 19. zo 9.30 en 11
GH za 18, zo 10.30.
WOUBRUGGF.
Herv Gem 9 30 ds Tielkemeijer, Kou
dekerk. 18 30 ds Driebergen, Katwi|k
Geref Kerk 9 30 ds Van Oudenallen,
18 30 ds De Reus. Ter Aar Ned Prot
Bond (De Wi|k, Schoolstr 20) g o. Rk
Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN
Herv Gem 9 30 dr Haitsma, 19 ds
Kaai Geref Kerk 9 30 hr Karstens. 19
hr Schreuder
ZOETERWOUDE
Herv Gem 10 ds Wolthaus. 17 Vesper
in de St. Jan Rk Kerk St Jan za 19 30.
zo 9 30. Chr Dienaark za 19, zo 10.
12 (doopv Meerburgkerk H. Rijndijk za
19. zo 10 30
ZWAMMERDAM
Herv Gem 10 en 18 30 ds Dub
beldam Geref Kerk 10 en 18 30 hr
Scheps. Nijmegen Hooge Burch 11 ds
Thieme oec. dnst Remonstr Gem 10
ds Thieme-Tiesing, Boskoop
