Regio
bart smit
'Gentherapie
enige kans
te overleven'
'De grootste jankers doen
zelf niets aan Sinterklaas'
'Gezondheid en stress kunnen niet buiten elkaar'
Verse start voor
Air Aruba Europe
Politie treedt hard op
tegen vluchtstrookrijders
DE SPEELGOEDWINKEL VAN
VAN BRUSSEL'IN DE
HAARLEMMERSTRAAT
TE LEIDEN, HEET NU:
SPEELGOEDPALEIS
Woensdag 4 december 1991
Redactie: 071-161400 WILLEM SPIERDIJK MEINDERT VAN DER KAAU CAROLINE VAN OVERBEEKE JAN WESTERLAKEN MONICA WESSELINC Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: SIMON DE GRAAF
16
Bij afwijkingen in beenmerg
De therapie waarop TNO-onder/.oeker Valerio zich heeft
gespecialiseerd is de transplantatie van beenmerg. Het
uiteindelijk doel is om bij kinderen met een aangeboren
afwijking van de bloedcellen, beenmerg te verwijderen.
In het beenmerg worden witte bloedcellen geprodu
ceerd. Vervolgens worden de genen van het beenmerg
veranderd en daarna weer teruggeplaatst met de hoop
dat nu wel de juiste bloedcellen worden aangemaakt.
In de samenleving heerst tegen
deze behandelswijze grote be
zwaren, omdat er ingegrepen
wordt in de erfelijke eigen
schappen. De angst bestaat dat
men hierdoor uiteindelijk in
staat zal zijn om al voor de ge
boorte de eigenschappen van
mensen te bepalen.
Volgens woordvoerder mr.
J.H. Bergsma van TNO kan de
gentherapie van Valerio vrijwel
de enige mogelijkheid beteke
nen voor kinderen met een aan
geboren afwijking aan het been
merg. Ook stelt hij dat alvorens
met de behandelwijze wordt
begonnen verschillende ethi
sche vragen zullen moeten wor
den beantwoord.
Het Academisch Ziekenhuis
Leiden wil de gentherapie graag
'in huis halen'. Het voorstel om
de bijzondere leerstoel aan TNO
in het algemeen en aan dr. Va
lerio in het bijzonder te geven is
door de faculteitsraad van ge
neeskunde dan ook aangeno
men. Het definitieve oordeel is
nu aan de universiteitsraad die
hierover in de vergadering van
16 december spreekt.
Volgens R.MA Krul van de
faculteit geneeskunde kan niet
zonder meer met een genbe-
handeling worden begonnen.
Het AZL wacht nog op de uit
komsten van de landelijke
Kerncommissie Ethisch Me
disch Onderzoek, die waar
schijnlijk ook komt met nadere
voorwaarden.
Ook bij het AZL zelf zijn er
nog obstakels. Zo moet de on
derzoeker eerst een protocol
opstellen waarin uitgebreid
wordt uitgelegd welke handelin
gen worden verricht. Dit proto
col wordt voorgelegd aan de
medisch ethische commissie
van het AZL die een onafhanke
lijk oordeel geeft over het on
derzoek. Ook zullen patiënten
na goedkeuring door deze com
missie, volledig op de hoogte
worden gesteld van de gevolgen
van het onderzoek.
Volgens Bergsma is het niet
de bedoeling dat wanneer de
benoeming erdoor is, dr. Valerio
begin volgend jaar met de be
handeling start. „Er is een aan
looptijd nodig. Het duurt een
periode voordat het ziekenhuis
ook klinisch klaar is voor de
therapie. Maar laten we duide
lijk zijn. Het uiteindelijk doel is
toepassing".
De leerstoel wordt betaald uit
het Lorentz/Van Itersonfonds,
waarvan Bergsma secretaris en
penningmeester is, dat TNO en
kele jaren geleden daarvoor
heeft ingesteld. Het TNO heeft
inmiddels zo'n 20 bijzondere
leerstoelen bij Nederlandse uni
versiteiten. Hierbij komt een
van de onderzoekers part-time
onderwijs geven en onderzoek
doen met het doel van uitwisse
len van kennis. Het voordeel
voor de universiteit is dat een
onderzoeker in opleiding of een
promovendus bij TNO ervaring
kunnen opdoèn. De hoogleraar,
die afkomstig is van TNO, kan
op zijn beurt gebruik maken
van de kennis en faciliteiten van
de universiteit.
Kledingwinkels hebben met Sinterklaas niets meer te verdienen en dus richten ze zich in een vroeg stadium op Kerstmis. foto hielo
REGIO MEINDERT VAN DER KAAU
„Het is toch allemaal de schuld
van de winkeliers zelf. Let maar
op. De grootste jankers doen
niets aan Sinterklaas". De Lisse-
se ondernemer Ton van Breugel
steekt zijn mening niet onder
stoelen of banken. Zijn collega's
krijgen van hem onverbiddelijk
de Zwarte Piet toegeschoven.
De goedheiligman wordt steeds
meer door de kerstman verdre
ven, zo blijkt uit de verkoopcij
fers die dit jaar weer een drasti
sche daling te zien geven.
De winkeliers spreken van
een trend van de laatste jaren,
maar nog nooit is de verschui
ving zo duidelijk geweest. Een
blik in de etalages zo vlak voor 5
december spreekt boekdelen.
Slechts zelden hoort de klant
nog een gezongen oproep om
het wild geraas te staken. Drie
weken voor Kerstmis liggen de
engeltjes reeds bij nachte.
En Ton van Breugel, eigenaar
van een parfumerie aan de Ka
naalstraat in Lisse, maakt zich
daar razend om. „Toch niet te
geloven. Dat sinterklaasfeest is
een puur Hollandse traditie.
Daar moet je zuinig op zijn", al
dus Van Breugel. Hij heeft als
bestuurslid van de winkeliers
vereniging het Sint-vijandige
gedrag regelmatig aan de orde
gesteld, maar zonder resultaat.
„De oorzaak van de verschui
ving van de belangstelling naar
het kerstfeest legt Van Breugel
bij de confectiewinkels. „Vroe-
ik als kind
voor Sin
terklaas
een trui of
wanten,
maar dat
soort ca
deaus
vindt men
tegen
woordig
stom. De
kleding
winkels
hebben
Lissenaar deelt
Zwarte Piet
uit aan collega
winkeliers
weken en dan moeten ze de he
le etalge weerveranderen".
Volgens Van Breugel zal Sin
terklaas echter nooit het loodje
leggen. „Ik weet dat met name
mensen met kinderen dit feest
nooit zullen willen missen. En
het blijkt dat de geboortecijfers
hoog
gaan. Er
is dus
nog wel
degelijk
een toe
komst".
Ook J.E.
Ouwe
hand, be
heerster
Ely-
sée ge
schen
kenhuis
met Sinterklaas niets meer te aan de Badstraat in Katwijk, wil
verdienen en dus richten ze ook vast blijven houden aan het
zich in een vroeg stadium op de kinderfeest. „Wij zitten bij een
Kerst. C&A bij mij aan de over- keten met 20 filialen in heel Ne-
kant heeft al tien dagen een derland, maar Katwijk is de eni-
kerstsfeer in de zaak. Mensen ge met een sinteridaasetalage.
vinden dat tegenwoordig leuker Wij verkopen luxe artikelen en
en dus worden alle winkeliers moeten het meer van de kerst-
daarin meegesleurd. Maar, de periode hebben, waarbij men-
ondememers zijn ook lui. De sen de duurdere cadeaus ko-
sinterklaastijd duurt maar twee pen. Toch houd ik heel braaf
vast aan de sinterklaasinrich
ting. Dat hoort nu eenmaal vind
ik".
Of de goedheiligman ook vol
gend jaar bij haar terug te vin
den is, weet Ouwehand nog
niet. Want ze moet erkennen
dat het wederom minder is ge
worden dan voorgaande jaren.
De koopavond van afgelopen
vrijdag was helemaal niks. De
verkoop kwam gisteren pas een
beetje op gang. Ja, dat is laat.
Maar je kunt die ontwikkeling
niet tegenhouden", aldus Ou
wehand.
De verkopers bij Super CD en
Gé Hofenk (aan de Leidse Haar
lemmerstraat) krijgen de afgelo
pen dagen steeds vaker te horen
dat een kerstverpakking ge
wenst is. De etalages staan ook
vol met kerstballen en -bomen.
„We spelen daarmee in op de
trend dat Sinterklaas steeds
minder mensen aanspreekt",
stelt beheerder Rens Palm.
„Met kerst heeft nu bijna ieder
een vrij en het is daardoor een
stuk gezelliger en sfeervoller.
Volwassenen vinden het dan
leuker om dan cadeautjes aan
elkaar te geven".
Hij wil eigenlijk met geen woord
over Air Holland reppen. „Dat
was voor mijn tijd. Mijn taak is
om een winstgevende operatie
tussen Aruba en Europa van de
grond te krijgen. Wat er in het
verleden is gebeurd, is niet zo
interessant. Behalve dan dat Air
Aruba er alles aan doet om ge
maakte afspraken tussen Air
Holland en de Nederlandse
reiswereld na te komen. Daarbij
zitten deals die nooit gemaakt
hadden mogen worden."
Aan het woord is Nicolas
Nanninga, general manager van
Air Aruba Europe. Zijn maat
schappij heeft een zeer hecti
sche tijd achter de rug. Van de
ene dag op de andere moest hij
in Nederland en Duitsland uit
het niets een nieuw bedrijf te
voorschijn toveren. Een bedrijf
dat in staat was enkele vluchten
per week tussen Aruba en Am
sterdam/Keulen te verzorgen.
Tot op dat moment nam Air
Holland de operatie tussen Aru
ba en Europa voor haar reke
ning. Met een gehuurde Boeing
767 van de Britse maatschappij
Brittannia en eigen personeel
vloog Air Holland tussen Aruba
en Amsterdam. Met een even
eens gehuurde Boeing 757
vloog Air Holland in opdracht
van Air Aruba ook nog enkele
keren per week tussen Aruba en
New York.
Air Holland bezat zo'n zestien
procent van de aandelen van
Air Aruba en voerde de gehele
operatie uit voor eigen risico.
Het kleine Air Aruba, vijf jaar
geleden nog een •afhandelings
maatschappij, kon dat niet op
eigen houtje. Air Holland mocht
de winsten (die nooit gemaakt
zijn) in haar zak steken. Aruba
profiteerde van de toestroom
van Amerikaanse en Europese
toeristen.
Na het faillissement van Air
Holland stonden de Arubanen
plotsklaps met lege handen. Er
was geen personeel, geen vlieg
tuig, geen organisatie. Nannin
ga, ex-Fokker en werkzaam bij
een Zwitsers leasebedrijf, werd
door'de Arubanen benaderd om
een eigen operatie in Nederland
op te starten.
„Om de tijd tussen de onder
gang van Air Holland en de start
van een eigen dienst te over
bruggen, huurden wij van ver
schillende maatschappijen
vliegtuigen en bemanningen in.
Het was zaak om de door Air
Holland geboekte passagiers zo
veel mogelijk te helpen. Een reis
naar Aruba is geen dagtripje
naar Parijs. Vaak hebben men
sen daar jaren voor gespaard.
Wij konden niemand in de kou
laten staan."
Volgens Nanninga besloot Air
Aruba de operatie in eigen hand
te nemen omdat het echec van
Air Holland niet de eerste te
genslag was. „Aruba is voor de
aanvoer van toeristen sterk aan
gewezen op de luchtverbindin-
gen tussen de Verenigde Staten
en Europa. Eerst ging de Ameri
kaanse maatschappij Braniff
over de kop en vervolgens raak
te Continental in problemen.
Tot overmaat van ramp bleek
Air Holland het ook niet te kun
nen rooien."
Nanninga ging hard aan het
werk. Hij trok personeel van Air
Holland aan en huurde een
kantoor in Pluspoint in Hoofd
dorp. Met Brittannia kwam hij
tot een akkoord over de huur
van de Boeing 767, hetzelfde
toestel als waarmee Air Holland
naar Aruba had gevlogen. Voor
de operatie tussen New York en
Aruba nam Air Aruba via een Ja
panse bank de lease over van de
Boeing 757 van Air Holland (in
clusief twaalf vliegers.) Inmid
dels vliegt het toestel al vanaf 1
oktober tussen de VS en Aruba.
Het is de bedoeling om volgend
jaar ook Chicago, Toronto,
Montreal en Philadephia in het
routenet op te nemen.
Ook in Europa heeft Air Aruba
nu het lek boven water. Op 20
november was de openings-
vlucht tussen Amsterdam en
Aruba. Nanninga: „Het was een
gigantische klus, maar wij heb
ben 't geklaard. De vliegtuigen
zitten propvol en wij gaan onze
operatie begin volgend jaar
sterk uitbreiden. Het enige pro
bleem waar wij nu voor staan is
dat Air Holland haar vliegtuigen
soms meer dan twee keer over
boekt had. Het laatste wat je als
luchtvaartmaatschappij moet
doen is spelen met de belangen
van je passagiers. Dat zijn deals
die je niet kunt maken. Met ex
tra vluchten hopen wij daar iets
aan te doen."
HOOFDDORP
Controles op SI 7
De gemeentepolitie Haarlem
mermeer is daarom ter plekke
een strenge controle begonnen.
Regelmatig staan motoragenten
op het talud van de snelweg om
automobilisten die van de
vluchtstrook gebruik maken op
de bon te slingeren. Dat leverde
vorige week op één ochtend 110
bekeuringen 250 gulden per
stuk op.
Daarnaast zijn in de berm ge
le waarschuwingsborden neer
gezet. Dat heeft Rijkswaterstaat
gedaan op verzoek van de Haar-
lemmermeerse politie. Op de
borden staat te lezen: 'Let op.
Vluchtstrookrijders worden be
keurd'.
Dr. E.R de Kloet, hoogleraar farmacologie:
De gemeentepolitie Haarlem
mermeer is op de Schipholweg
een actie gestart tegen automo
bilisten die op de vluchtstrook
rijden. Daarbij wordt hard op
getreden en voor deze overtre
ding zonder pardon een boete
van 250 gulden uitgeschreven.
Vorige week werden op één
ochtend 110 bekeuringen uitge
deeld.
Die controle gebeurde op de
zogenoemde SI7, de snelweg
die van Haarlem naar de snel
weg A9 loopt. Deze weg wordt
ook wel Schipholweg genoemd.
Vooral in de ochtenduren liep
het verkeer regelmatig vast op
de SI7. Er stond vrijwel elke dag
een file, die zich bij slechte
weersomstandigheden kan uit
strekken tot vlakbij het Texaco-
tankstation.
Veel automobilisten die rich
ting Alkmaar willen, staan
noodgedwongen in de file, om
dat de uitvoegstrook vrij kort is.
Velen proberen de file daarom
via de vluchtstrook te passeren
en vervolgens af te slaan.
Volgens voorlichter Alfred Ell-
wanger van het Haarlemmer-
meerse politiekorps kan het rij
den op de vluchtstrook levens
gevaarlijke verkeerssituaties op
leveren. „Je zal maar pech krij
gen met je auto, terwijl net ie
mand over de vluchtstrook
komt aanjagen. De vluchtstrook
is om te vluchten, niet om op te
rijden." Hoe lang de actie door
gaat, is nog onduidelijk.
Haarlemmerstraat 182 Tel. 071-122061
LEIDEN JAN WESTERLAKEN
Gezondheid en stress. Ze zijn
een kwestie van evenwicht.
Zonder stress kan de mens niet
leven. En te veel stress vergroot
de kans op ziekten. Tegen die
overmatige stress is een pil in
de maak. Een pilletje, dat li
chaam en geest bijstaat in het
hanteren van stress.
De emoties, zo is wel duidelijk,
kunnen verantwoordelijk zijn
voor het ontstaan van ziekten.
Maar een beetje stress hebben
we broodnodig, zei prof. dr. E.R.
de Kloet onlangs bij zijn benoe
ming als hoogleraar in de far
macologie aan het Centrum
voor Bio-Farmaceutische We
tenschappen in Leiden. Waar
het om gaat is het handhaven
van evenwicht in lichaamspro
cessen. „Welke rol spelen hor
monen daarin? Wat doen hor
monen voor de gezondheid van
mens en dier? Hoe worden ze
bij overmatige stress uit hun
evenwicht gebracht? In welke
mate heeft dit invloed op het
ontstaan van ziekten?"
Stress staat in de belangstel
ling. Juist omdat dit bij het le
ven hoort. Prof. De Kloet:
„Stress is de onvolmaaktheid in
het leven en het gemodder van
het organisme hiermee om te
gaan. Stress is elke verandering
die het evenwicht in de li
chaamsprocessen verstoort of
dreigt te verstoren. Het lichaam
doet er alles aan om het even
wicht te herstellen. Het gedrag
van de mens is erop gericht om
dat evenwicht te handhaven."
Gedrag
Stress en emoties hebben in
vloed op de hormonen. Het ge
drag verandert en in het bloed
is sprake van een verhoogde
aanwezigheid van de hormonen
Prof. De Kloet: „Stress is de onvolmaaktheid in het leven en het gemodder van het organisme hiermee om te ga
adrenaline en Cortisol. Adrenali
ne, dat, aldus De Kloet, wel het
vecht- of vluchthormoon wordt
genoemd, stelt de mens in staat
direct op een gevaar te reage
ren. Opmerkingen als 'het
angstzweet breekt me uit', 'het
hart bonkt in de keel', 'het
bloed stolt in de aderen' zijn ui
tingen van de werking van
adrenaline.
En Cortisol? Wordt ook ver
hoogd afgegeven bij stress. Al
leen niet zo snel als adrenaline.
De taak van Cortisol is de reac
ties die adrenaline veroorzaakt
in toom te houden. Men zou
kunnen zeggen dat Cortisol de
waterschade beperkt die door
de brandweer (adrenaline)
wordt aangericht. Gebeurt dat
niet dan kunnen ziekten als
reuma en hersenziekten de kop
opsteken. Prof. De Kloet: „De
werking van adrenaline is zoiets
als het presenteren van het ge
weer, een directe reactie dus,
Cortisol de fabriek waar dat ge
weer en de munitie worden ge
maakt. De werking van die twee
foto jan holvast
hormonen, is uiterst belangrijk
voor de gezondheid.
Wat gebeurt er bij langdurige
stress? De Kloet: „Dan kan er
een teveel aan dat hormoon
Cortisol ontstaan. Gevolg? Het
hormoon richt zich tegen het
eigen lichaam en onderdrukt
het afweersysteem, botten wor
den brozer, spieren nemen in
omvang af en de bloeddruk
stijgt. Maar van een te veel aan
dit hormoon is pas sprake als de
mens niet meer in staat is om
met stress om te gaan."
Hersenen
Cortisol dringt dan diep de her
senen binnen waar ook weer
verstoringen kunnen worden
veroorzaakt. Juist in dat deel,
dat met leren, het geheugen en
de emoties te maken heeft. Cor
tisol speelt een rol bij het vast
leggen van informatie. Tenmin
ste, als het allemaal goed gaat.
Verhpogd Cortisol kan de kwets
baarheid van de hersenen voor
stress verhogen en mogelijk het
verloop van aftakelingsziekten
in die hersenen, zoals dementie,
beïnvloeden.
Over de gevoeligheid voor
stress zegt prof. De Kloet dat die
aan het begin van het leven al is
bepaald. Dierproeven hebben
aangetoond dat een deel van de
zenuwcellen in de hersenen
zich na de geboorte nog enige
tijd ontwikkelen. Het hormoon
Cortisol verandert die cellen in
de eerste levensjaren. Daarom,
denkt De Kloet, dat er van de
veronderstelling mag worden
uitgegaan dat Cortisol de orga
nisatie van het zenuwstelsel bij
een kind al voor het leven vast
legt. Anders gezegd: omgaan
met stress wordt voor een be
langrijk deel al in de eerste le
vensjaren voor het latere leven
bepaald.
Niet valium of librium, medi
cijnen die worden gegeven om
te kalmeren als iemand over
zijn toeren is, maar een medica
ment dat veel gerichter en lang
duriger werkt is in ontwikkeling.
Dit anti stress-medicijn' werkt
aan het herstel van het hor-
moonevenwicht door de me
chanismen in de hersenen weer
in balans te brengen.
