Leger trekt zich
terug uit Zagreb
Buitenland
Beweging in standpunt
Shamir over '4 december'
Onderzoek kerk wijst op
meer doden Oost-Timor
Gorbatsjov verbaasd over
plan erkenning Oekraïne
Kwaliteit Scheldewater
gaat verder achteruit
Albanië eerder naar stembus
Nachtmerrie dreigt voor Togo
Zaterdag 30 november 1991 Redactie: 023-150225 RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS HANS JACOBS JOLANDA CUKES Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: MITZIE MEUERHOF
Lenins standbeeld mag in Berlijn dan zijn hoofd hebben verloren,
voor Marx en Engels wordt in de voormalige hoofdstad van de DDR
nog goed gezorgd. foto ap hansjorg krauss
'Vrouw van Lot beweegt'
De tot zoutpilaar versteende vrouw van Lot heeft zich bewogen.
De enkele tonnen zware toeristische attractie aan de Dode Zee
in Israël heeft zich 15 graden naar het oosten gedraaid. Sinds en
kele weken zijn er aardverschuivingen die het oostelijk deel van
de bergketen Sodom verwoesten. Geologen hebben er geen ver
klaring voor. Zij schatten de zoutpilaar op 20.000 jaar. Toeristen
wordt verteld dat de zuil een overblijfsel is van het bijbelse ver
haal over Sodom en Gomorra. God wilde Abrahams neef Lot en
diens familie van de ondergang van het zondige Sodom sparen
en leidde hen uit de stad. Toen Sodom in brand stond, draaide
de nieuwsgierige vrouw van Lot zich tegen Gods wil om en ver
anderde ogenblikkelijk in een zoutpilaar.
Boudewijn benoemt informateur
Koning Boudewijn van België hóeft gisteren de liberale Vlaming
Frans Grootjans met een informatie-opdracht belast Grootjans,
die minister van staat is, heeft die opdracht aanvaard. De 69-ja-
rige Grootjans is onder meer minister van onderwijs en minister
van financiën geweest. De liberale Vlaming begon zijn loopbaan
als journalist. Als jongste liberale volksvertegenwoordiger die er
tot op dat moment ooit was geweest kwam hij in 1954 in het
parlement.
Man met 'oudste' ruilhart overleden
De langst overlevende van een harttransplantatie ter wereld, de
62-jarige Willem van Buuren, is 22 jaar na zijn operatie in Cali
fornia overleden. De in Nederland geboren Van Buuren werd
maandag na klachten over pijn in zijn borst opgenomen in het
ziekenhuis, waar hij woensdag aan aan een logontsteking over
leed. Van Buuren ontving in januari 1970 het hart van een 16-ja-
rige die bij een verkeersongeval was omgekomen. In die 'pio-
niersdagen' van de harttransplantaties overleefde slechts een op
de tien ontvangers de operatie.
Openlijke Chanoekaviering in Moskou
De liberaal-joodse gemeente in Moskou viert morgen voor het
eerst in het openbaar Chanoeka, het joodse feest van het Licht.
Dit heeft de Haagse rabbijn Awraham Soetendorp vanuit Mos
kou bekend gemaakt. Chanoeka begint morgen en duurt acht
dagen. In de zaal van de voormalige communistische partij
vindt een viering plaats. Verder is er per satelliet contact met
New York en Jeruzalem. Bij het Kremlin wordt morgenavond
een reusachtige chanoeka, een negen-armige kandelaar, ontsto
ken.
Gouverneur twijfelt aan lezing regering
JAKARTA AFP-Rtr-AP
Twee weken na het bloedbad in
Dili, de hoofdstad van het door
Indonesië bezette Oost-Timor,
is nog steeds onduidelijk hoe
veel doden er zijn gevallen. Op
12 november openden Indone
sische soldaten het vuur op een
menigte van enkele duizenden
Timorezen. Die woonden een
demonstratieve herdenkings
plechtigheid bij voor de jonge
student Sebastio Gomes Rangel,
die eind oktober bij een legerac-
tie werd gedood.
De Bisschoppelijke Conferen
tie van Indonesië heeft gisteren
verklaard dat bij het bloedbad
meer dan 100 mensen zijn
doodgeschoten. De kerk baseert
zich op verklaringen van oogge
tuigen. Oost-Timor, een voor
malige Portugese kolonie, is
grotendeels katholiek.
De telling van de Conferentie
staat in schril contrast met die
van de Indonesische comman
dant van de strijdkrachten, ge
neraal Sutrisno, die eerder deze
week zei dat er 19 slachtoffers
waren gevallen en 91 mensen
gewond waren geraakt. Indone
sische mensenrechténorganisa-
ties en westerse ooggetuigen
hadden eerder de dood gemeld
van 50 tot-meer dan 180 Timo
rezen.
Terwijl het leger zegt dat de
militairen hadden geschoten
om zichzelf te beschermen te
gen de menigte nadat een offi
cier was neergestoken, zeggen
verscheidene ooggetuigen dat
het leger zonder enige aanlei
ding minuten lang vuurde op de
rouwenden.
Het rapport van de Bisschop
pelijke Conferentie lijkt te wor
den ondersteund door uitspra
ken van de gouverneur van het
oostelijke eilanddeel. Gouver
neur Carrascalao zegt ervan
overtuigd te zijn dat het aantal
slachtoffers zal oplopen. „Ik heb
het gevoel dat ik een aantal lij
ken heb gezien in een vrachtau
to maar ik heb geen ervaring in
het tellen van lijken", zei hij
donderdagavond tegenover
journalisten.
De regering in Jakarta heeft
inmiddels een onderzoekscom
missie gestuurd die onder lei
ding staat van opperrechter
Djaelani. Tegenstanders van het
Indonesische bewind op Oost-
Timor hebben gezegd niet.te
zullen meewerken aan het on
derzoek. Diplomaten menen
dat veel mensen op het eiland
te bang zijn om te praten, on
danks de garanties van de plaat
selijke militaire leider dat zij
met rust zullen worden gelaten.
De kwestie van de onafhanke
lijkheid van de Oekraïne zal niet
leiden tot een breuk tussen
Washington en Moskou. Dat
heeft de Amerikaanse president
Bush gisteren gezegd.
Hij zei dat in reactie op een
verklaring een dag eerder van
zijn collega Gorbatsjov, die zijn
verbazing uitsprak over het
voornemen van de VS om de
Oekraïne diplomatiek te erken
nen. De verwachting is dat de
inwoners van die Sovjet-repu
bliek morgen bij een referen
dum voor onafhankelijkheid
zullen stemmen.
Rusland zal het Unie-verdrag
niet ondertekenen als de Oek
raïne niet meedoet. Deze waar
schuwing uitte de Russische
president Jeltsin gisteren in een
vraaggesprek met het dagblad
Izvestija. Het Unieverdrag moet
de betrekkingen regelen tussen
de republieken van de ex-Sov-
jetunie binnen een confederale
staat.
De centrale bank van de voor
malige Sovjetunie heeft gisteren
alle betalingen ten behoeve van
de nationale begroting stopge
zet omdat het geld op is. Het
lijkt er nu op dat de regering
miljoenen ambtenaren niet zal
kunnen uitbetalen.
De kwaliteit van het water van
de Schelde blijft zeer bedenke
lijk. De verbetering die in de pe
riode tussen 1987 en 1990 bij
het water van de rivier werd ge
constateerd, zet niet door. Op
sommige plaatsen is zelfs spra
ke van een achteruitgang, zo
blijkt uit een Belgisch weten
schappelijk rapport dat gisteren
werd gepubliceerd.
Volgens de onderzoekers
wordt de Schelde nog steeds ge
bruikt als afvoerpijp voor indus
trieel afval. Daarmee hebben
naar hun zeggen alle pogingen
van de autoriteiten om via
milieuwetten of -plannen de
problemen onder controle te
krijgen, niet veel uitgehaald.
Het rapport meldt ook enige
vooruitgang. Zo gaat het een
stuk beter met het zijriviertje de
Nete. De bestrijding van de ver
vuiling van de Spiere met zware
metalen' wordt goed aangepakt.
Ook in de regio Antwerpen vor
dert het schoonmaakwerk. De
schuldigen werden gezocht bij
Antwerpse petrochemische be
drijven zoals Bayer, BASF, die
zomaar zware metalen lozen.
Daarnaast zou de vervuiling
worden veroorzaakt door bag-
gerwerkzaamheden, die ervoor
zorgen dat de haven
1 Antwerpen bereikbaar blijft
>r grote zeeschepen.
Voor Maastricht is het aftellen voor het Europese topberaad op 9 en 10 december nu echt begonnen. Bij de
dienst Openbare werken hebben medewerkers hun handen vol met het uitzoeken en uitpakken van de hon
derden vlaggen die de Limburgse hoofdstad de komende dagen zullen opsieren, foto anp ed oudenaarden
BELGRADO-TIRANA AFP-GPD
De Albanese regering is gisteren
akkoord gegaan met de eis van
de oppositie om vervroegde
verkiezingen te houden. Vol
gens een gezamenlijk commu
niqué van de regering en de be
langrijkste oppositiepartijen is
het noodzakelijk de parlements
verkiezingen, die in mei of juni
gehouden zouden worden, te
vervroegen. Als reden voor dit
besluit noemen regering en op
positie „de huidige situatie en
de noodzaak om een democra
tische staat op te bouwen".
De verkiezingen kunnen nu
binnen drie maanden plaatsvin
den. Deze periode is noodzake
lijk om de nodige economische
en juridische voorwaarden voor
de verkiezingen te scheppen, al
dus het communiqué.
De grootste oppositiepartij,
de Democratische Partij van Al
banië (DPA) had gedreigd uiter
lijk dinsdag haar zeven minis
ters uit het kabinet terug te
trekken en het parlement te ver
laten, als premier Bufi vóór die
tijd niet tegemoet kwam aan
een aantal eisen van de DPA.
Een eis was vervroeging van de
verkiezingen, mede omdat de.
DPA van haar gehate coalitie
partij (de voormalige commu
nisten) af wil. Ook moet de in
vloed bij radio en televisie wor
den ingedamd en moet er een
onderzoek komen naar de dood
van vier DPA-aanhangers eer
der dit jaar.
Albanië wordt sinds de zomer
van dit jaar geregeerd door een
overgangskabinet onder leiding
van ufi. In deze regering worden
tal van belangrijke ministers
posten door niet-communisti-
sche oppositiepolitici bezet.
Voornaamste taken van het ka
binet Bufi zijn het orde op za
ken stellen en algemene verkie
zingen voorbereiden.
ACHTERGROND
CORRESPONDENT AFRIKA FRANS VAN DEN HOUDT
Voor het eerst in maanden bleef het gisteren rustig aan
het front in Kroatië. Alleen incidenteel werd er nog ge
vochten. Daarmee zijn de kansen voor het sturen van
een vredesmacht van de Verenigde Naties toegenomen.
Het Joegoslavische leger is inmiddels begonnen met de
Ontruiming van zijn kazernes in de Kroatische hoofdstad
Zagreb en in andere steden.
ZAGREB AP-Rtr-AFP
Zo'n 400 militaire voertuigen
van het federale leger verlieten
de Maarschalk Tito-kazeme in
Zagreb, de belangrijkste kazer
ne van het slechts in naam nog
federale leger. De kazerne is
twee maanden lang van de bui
tenwereld afgesloten geweest
door een blokkade door Kroati
sche troepen. Burgers floten en
joelden naar de militairen, die
richting Bosnië vertrokken.
Volgens Ed Koestal, woord
voerder van de EG-waarnemers,
verliep de aftocht zonder inci
denten. Federale en Kroatische
afgevaardigden en vertegen
woordigers van het Internatio
nale Comité van het Rode Kruis
hebben gisteren volgens Koestal
onderhandeld over de uitwisse
ling van politieke gevangenen
en voor het opzetten van een
humanitaire corridor naar de
steden Vukovar en de omsingel
de havenstad Dubrovnik.
In Rijeka in Noord-Kroatië
heeft het leger al 9 van de 15
militaire standplaatsen verlaten.
In Nova Gradiska, 140 kilometer
ten zuidoosten van Zagreb,
voerde het federale leger nog
zware beschietingen en infante-
rie-aanvallen uit, maar elders in
Kroatië was het rustig. Burgers
van Osijek maakten van de ge
vechtspauze gebruik om de stad
te verlaten. Volgens officiële op
gaven is zowat de helft van de
100.000 inwoners van Osijek ge
vlucht.
Met het afnemen van de strijd
is de hoop gegroeid dat het 14e
staakt-het-vuren in de burger
oorlog stand houdt. De VN heb
ben dit als voorwaarde gesteld
voor het sturen van een vredes
macht. Donderdag zorgde pre
sident Tudjman voor een ope
ning door zich bereid te verkla
ren de blauwhelmen van de VN
niet alleen aan de Servisch-
Kroatische grens toe te laten,
maar ook in de gebieden in
Kroatië waar nog gevochten
wordt. Die moeten daar „de re
bellengroepen elimineren en
zorg dragen voor de evacuatie
van het Joegoslavische leger uit
alle Kroatische gebieden".
De Serviërs zijn inmiddels be
gonnen de Kroaten te verjagen
uit de door de Srèviërs verover
de gebieden. In de gemeente
Beli Manastir in het Noordoost-
kroatische district Baranja heb
ben de zelfbenoemde Servische
autoriteiten een uitzettingsbe
vel aan familieleden van Kroati
sche strijders gegeven. Ze heb
ben vijf dagen de tijd gekregen
om hun huizen te verlaten, zo
meldt het Joegoslavische pers
bureau Tanjug.
Tezelfdertijd worden zo'n 3.000
Servische vluchtelingen uit an
dere delen van Kroatië in Ba-
ranja gehuisvest. Het hervesti
gingsprogramma wordt geleid
door het communistische be
wind in Servië, maar functiona
rissen ontkennen dat het erop
gericht is de etnische balans in
het gebied te veranderen.
Tudjman en de Sloveense
president Milan Kucan gaan
volgende week naar Duitsland,
dat net als Italië nog vóór Kerst
mis de twee republieken wil er
kennen. De Franse president
Francois Mitterrand waar
schuwde gisteren dat dit een
gezamenlijke beslissing moet
zijn van de alle lidstaten van de
Europese Gemeenschap.
Cambodjanen in door de Rode Khmer gecontroleerde vluchtelingenkampen langs de Cambodjaanse grens in
Thailand demonstreerden gisteren tegen de molestatie van Rode Khmer-leider Khieu Samphan. Samphan
werd eerder deze week kort na terugkeer in Cambodja door woedende betogers aangevallen en uit het land
verjaagd. foto afp mek noipitak
Israël zoekt naar compromis
JERUZALEM AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Israël houdt vast aan 9 december als begindatum
voor de voortzetting van de vredesonderhande
lingen. Maar er zijn contacten gaande met de
Amerikanen en 'het is niet bij voorbaat uitgeslo
ten dat het Israëlische standpunt zal worden her
zien als die contacten iets opleveren'. Premier
Shamir heeft dat gisteren gezegd in Tel Aviv.
De premier zei ook dat hij overweegt op 4 decem
ber, de datum waarop Amerika het overleg wil
hervatten, een ambtelijke delegatie naar Was
hington te sturen 'om technische zaken te be
spreken'. Volgens hem moeten de Amerikanen
ervoor zorgen dat de onderhandelingen serieus
verlopen en dat ze kunnen worden voortgezet.
Het zou het beste zijn, zei hij, als de Amerikaanse
regering haar eigen standpunten niet zou opdrin
gen aan de partijen.
In Israël houdt men het voor mogelijk dat de
regering bakzeil zal halen en dat de delegatie toch
op 4 december naar Washington reist. Morgen
komt de voltallige ministerraad bijeen, voor haar
wekelijkse overleg. Binnen de regering leeft de
vrees dat Israëls aanzien schade zal oplopen als
Amerikaanse televisiestations woensdag beelden
vertonen van lege vergaderzalen en wachtende
Arabische onderhandelingsdelegaties.
Het is niet duidelijk welk soort compromis Sha
mir op het oog heeft. Het Amerikaanse ministerie
van buitenlandse zaken heeft duidelijk gemaakt
dat het niet bereid is te onderhandelen over voor
waarden vooraf van de verschillende partijen. Het
Israëlische dagblad Al-Hamishmar, spreekbuis
van de socialistische Mapam, meldde gisteren dat
Israël overweegt het overleg te laten beginnen op
zaterdagavond 7 december. Het zou betekenen
dat de delegatie uiterlijk vrijdagmiddag vroeg in
Washington zou moeten arriveren, in verband
met de Sabbat. Israël zal in dat geval moeten uit
leggen waarom het aanvankelijk liet weten dat de
delegatie vijf dagen extra voorbereidingstijd no
dig had.
Oud-minister van buitenlandse zaken Abba
Eban, Israëls meest ervaren diplomaat, schreef
gisteren in het dagblad Yediot Acharonot dat het
besluit van de regering om de delegatie pas op 9
december naar Washington te sturen 'rampzalig'
is voor Israëls aanzien. Eban raadt de regering
aan de 'Ben-Gurion formule' te hanteren door te
verklaren dat Israël bereid is te onderhandelen
'met iedere Arabische leider, op iedere plaats en
op ieder uur'.
NIEUWSLIJ N Kansen op VN-vredesmacht voor Joegoslavië stijgen
Zoals zoveel Westafrikaanse, met name
Franstalige landen, is ook Togo het afgelo
pen jaar op de democratische meerpartij-
en-toer gegaan. Onder druk wel te verstaan
van de eigen bevolking die de buik vol had
van de militaire dictatuur, corruptie, schen
dingen van de mensenrechten en een da
lende levensstandaard, en massaal de straat
op ging om hervormingen te eisen.
President Eyadema, een voormalige ser
geant in het Franse koloniale leger die in
1967 via een militaire coup de macht greep,
voelde aanvankelijk weinig voor een meer-
partijen-stelsel. Hij zwichtte voor de eisen
van het volk, toen de demonstraties in de
hoofdstad Lomé een gewelddadig en bloe
dig karakter kregen.
Onder druk ging Eyadema ook akkoord met
het houden van een nationale conferentie
om de politieke toekomst van het land uit
te stippelen. Het Togolese staatshoofd werd
er door oppositieleiders van beschuldigd
verschrikkelijke moorden en andere misda
den te hebben gepleegd en stelselmatig de
mensenrechten van het Togolese volk te
hebben geschonden.
Eyadema werd verweten in hoogst eigen
persoon verantwoordelijk te zijn voor de
belabberde staat van de economie. Togo
heeft een buitenlandse schuld van meer
dan 2 miljard gulden en wordt sinds 1982
tot de minst ontwikkelde en armste landen
in de wereld gerekend. De oppositie be
schuldigde de president ervan 's lands fi
nanciële bronnen te hebben geplunderd en
de enorme sommen geld vervolgens op
buitenlandse bankrekeningen te hebben
gestojt.
Eyadema, die de conferentie al vrij snel na
de aanvang had verlaten, besloot eind au
gustus dat het genoeg was en schortte de
conferentie voor onbepaalde tijd op. Mili-
raal Amegi, had bij het begin verklaard dat
het leger alle overeenkomsten tussen de re
gering en oppositie zou steunen en dat de
conferentie haar zegje zou mogen doen.
Maar hij zei tegelijkertijd dat Eyadema niet
afgezet mocht worden en dat een poging
daartoe tot een burgeroorlog zou kunnen
leiden.
Dat een groep militairen, nu Eyadema nog
slechts een symbolische functie als staats
hoofd vervult en zijn partij is verboden, nu
ingrijpt is derhalve niet verrassend. Ondui
delijk is echter hoe groot die groep is. Zo'n
70 procent van het leger bestaat weliswaar
uit leden van Eyadema's Kabye-stam maar
aangenomen wordt dat slechts een klein
deel daarvan donderdag opnieuw het ra
diostation heeft bezet en heeft geëist dat
Koffïgoh en zijn regering het veld ruimen.
Bovendien heeft Koffigoh verklaard er zeker
van te zijn dat de legertop nog steeds achter
hem staat.
Maar de onvrede over Koffigoh's over
gangsregering en met name over het besluit
om Eyadema's RTP-partij te ontbinden,
leeft niet alleen bij bepaalde legereenheden
maar ook onder delen van de bevolking. En,
zo is de laatste dagen gebleken, een de
monstratie van die onvrede kan snel tot ge
welddadigheden leiden. De spanning tus
sen Togo's verschillende etnische groepe
ringen met name Eyadema's Kabye en de
stelselmatig achtergestelde Ewes-stam uit
het zuiden, speelt daarbij een niet geringe
rol en lijkt de afgelopen dagen te zijn toege
nomen.
Togo's leiderschap dient, gezien deze ont
wikkelingen, snel te handelen om verdere
sociale onrust en bloedige botsingen tegen
te gaan en te voorkomen dat het op gang
gebrachte democratiseringsproces uit
mondt in een nachtmerrie.
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke Persdienst (GPD), Reuter (Rtr),
Inter Press Service (IPS)Associated Press (AP), Deutsche Presse Agentur (DPA), Agence France Presse (AFP),
United Press International (UPI).
Dat een democratie in Afrika nog altijd
staat of valt met de houding van het le
ger is de afgelopen dagen weer eens be
wezen in Togo. Een groepje militairen,
dat zichzelf nota bene democraten
noemt, probeert daar stelselmatig het
democratiseringsproces te saboteren
waardoor de verwarring en vrees onder
de bevolking toeneemt en de derde re
publiek steeds maar geen kans krijgt
zich waar te maken.
DE PERUAANSE POLITIE houdt de
Tupac Amaru verantwoordelijk voor
een reeks van aanslagen donderdag
nacht. De aanslagen werden met dy
namiet uitgevoerd op een moment
dat de gehele stad in duisternis was
gehuld.
President Eyadema (links) en premier Koffi
goh van Togo. foto's ap. afp
tairen en tanks verschenen in de straten
van Lomé, omsingelden de vergaderzaal en
de communicatie met het buitenland werd
verbroken.
Maar de delegaties van de conferentie wa
ren niet meer te stoppen. Tijdens een nach
telijke vergadering wezen zij Kokou Koffi
goh aan als premier en besloten dat de pre
sident een groot deel van zijn macht aan
hem diende over te dragen. Eyadema's ver
nedering was compleet en de nieuwe de
mocratische overgangsregering een feit.
Het leger had tijdens de hele conferentie
een uiterst ambivalente houding aangeno
men. De chef van de strijdkrachten, gene-
