Ma Flodder
aan de
Hudson
Te hooi en te gras
T"1
ZATERDAGS
ZATERDAG 23 NOVEMBER 1991
Woorden als diefjesmaat, span
diensten en te kust zijn eigen
lijkgeen Nederlandse woorden,
maar we gebruiken ze vaak
Dat klinkt vreemder dan het is.
Het zijn namelijk woorden die
alleen maar in combinatie met
een ander woord optreden en
nooit alleen. Dief en diefjes
maat horen bij elkaar, net als
hand- en spandiensten en te
kust en te keur.
et Is maar heel betrekkelijk dat
I een taal uit losse woorden be-
JL JÊL staat. Er zijn er heel veel die
meestal in duo's, trio's of grotere gehelen ge
zegd worden. Het Nederlands bevat vele
honderden van die taalkundige tweelingen,
drielingen, kortom 'meerlingen'.
Zo zeggen we bijvoorbeeld passen en meten,
loven en bieden, bidden en smeken, pappen
en nathouden, leven en laten leven, wikken
en wegen, vijven en zessen, toeters en bellen,
dag en nacht, voors en tegens, bij hoog en bij
laag, te hooi en te gras, stikken of slikken, kie
zen of delen, buigen of barsten, hollen of stil
staan, ziek of onderweg, d'r op of d'r onder,
kind noch kraai, van top tot teen, van a tot z,
van 't kastje naar de muur, van de regen in de
drup. Wie ernaar op zoek gaat, vindt er stellig
nog een heleboel meer.
In veel gevallen bestaat zo'n tweeling of
meerling uit woorden die ook wel apart ge
bruikt worden, bijvoorbeeld bij bidden en
smeken, dag en nacht, kiezen of delen. Dan
is de meerling meteen begrijpelijk. Maar
soms bevat zo'n meerling een woord dat niet
apart voorkomt, maar uitsluitend in deze
combinatie. Diefjesmaat is er zo een, en
spandiensten en te kust. Of de combinatie
heeft een betekenis die we niet kunnen aflei
den uit de woorden zelf, zoals in te hooi en te
gras, en kind noch kraai. Wat hebben hooi,
gras en kraai ermee te maken?
De verklaring is meestal dat het om een oud
woord gaat dat verder uitgestorven is en al
leen nog in zo'n vaste uitdrukking bewaard is
gebleven. Dank zij de uitdrukking blijft zo'n
woord nog bestaan. Uitdrukkingen zijn net
als spreekwoorden een soort natuurreservaat
of museum van de taal. Wat elders al lang
verdwenen is, blijft in de beschermende om
geving bewaard.
Zo herinnerTen de spandiensten ons nog aan
de tijd dat men verplicht was de landsheer af
en toe te helpen bij het onderhoud van dij
ken en wegen: ofwel door paard en wagen ter
beschikking te stellen (de spandiensten), of
wel door zelf iets te doen (de handdiensten).
Voor te kust en te keur moet men weten dat
'kust' een oude afleiding is van kiezen, even
als 'keur'. Te kust en te keur zegt dus feitelijk
twee keer dat we maar te kiezen hebben.
Een van de aardigste is te hooi en te gras. De
ze uitdrukking stamt al uit de middeleeuwen
en luidde toen: 'bij hooi en bij gras'. Het was
oorspronkelijk een tijdsaanduiding voor
rechtsdaget): bij hooi, in de hooitijd, in de zo
mer, en bij gras, in de grastijd, in het voorjaar
dus.
In plaats van hooi lezen we in die tijd ook we)
eens stro. Zo werd bijvoorbeeld in een oor
konde uit 1477 bepaald: 'Dese daringhe
deze vonnissen) mogen wij doen tweewerf
des jaers, eens bi grase ende eens bi stroo'.
Twee keer per jaar is niet zo vaak. en daar
door kreeg de uitdrukking allengs een figuur
lijke betekenis: 'zelden, zo nu en dan'.
In de 17de eeuw zegt de dichter Bredero over
een nors meisje: 'Sy lacht by hoy en by gras,
dat's goelickjes tweemael 's jaers'.
De oorsprong van de kraai in 'kind noch
kraai' is niet helemaal zeker. Waarschijnlijk
was het eerst geen kraai maar een 'craet', een
dier dat kraait, oftwel een haan. Het volksge
loof meende destijds namelijk dat een haan
zou kraaien als iemand een leugen vertelde,
wat wel zal teruggaan op het bijbelverhaal
over Petnis.
Wie voor de rechtbank moest verschijnen,
nam zijn haan mee: zo kon je de waarheid
van je eigen woorden als het ware bewijzen,
of de onwaarheid van de woorden van de te
genpartij. Als je geen kinderen had om het
voor je op te nemen, en zelfs geen haan. dan
was je werkelijk moederziel alleen op deze
wereld.
Regisseur Dick Maas instrueert Huub Stapel en Tatjana Simic in hun goud gespoten Cadillac.
Vijf weken lang vormde
Manhattan in New York het
decor van 'Flodder in Amerika',
het vervolg op Nederlands
meest succesvolle komedie
'Flodder' uit 1985. De capriolen
van de bizarre familie Flodder
zijn komende zomer in de
bioscoop te zien. Hollanders, na
ruim 300jaar opnieuw aan de
Hudson. Regisseur Dick Maas
heeft er leren klok kijken. Nelly
Frijda vecht er tegen haar
slonzig imago als ma Flodder.
Huub blijkt niet zo dol op de
Newyorkers. En Tatjana Simic
huilt in stilte om Joegoslavië.
n weer moet de goud gespoten
m Cadillac plankgas voorbij Puffy's
Tavem, een biertent op de hoek
van Harrison Street-Hudson Street. De scène
past in een woeste achtervolging van Huub
Stapel, Tatjana Simic en René van 't Hoff
door drie getergde negers in een blauwe
Ford.
De werkelijkheid ziet er saaier uit. Van de
negers geen spoor, die late vrijdagmiddag. Is
ook niet nodig. De aandacht ligt op de kinde
ren van ma Flodder, die in hun Cadillac door
Manhattan scheuren.
Ma Flodder, een lelijk uitgezakt wijf, wordt
gespeeld door Nelly Frijda. „Het blijft moei
lijk wennen, die lelijkheid van ma Flodder",
verzucht Nelly. „Telkens als ik een foto zie,
ben ik me ervan bewust." Haar zachtblauw
gelensde ogen lachen even. „Geen regisseur
kan ooit zeggen dat Nelly Frijda niet lelijk
durft te zijn."
Ze is beroemd in Nederland. Niet dank zij
haar fantastische prestaties op het toneel of
op de buis, maar dankzij ma Flodder, die si
garen rookt, drinkt, vecht en loopt als een
bootwerker. Nelly Frijda heeft niet meteen ja
gezegd toen ze opnieuw voor de rol van
viswijf werd gevraagd. „Ik aarzelde, omdat ik
dan zeker tot aan m'n doodsbed van ieder
een sigaren krijg. Bovendien zal geen regis
seur in Nederland me in de komende vijf jaar
een serieuze rol geven. Opnieuw zal ik voor
zalen spelen waar ik het publiek 'daar heb je
ma Flodderi hoor fluisteren. Terwijl ik een
tragische rol speel. Net wat je zegt, ik zit met
een gouden ketting vast aan deze rol."
Soepjurk
Ze vervolgt Zoals ik al vreesde is ma Flod
der er niet op vooruit gegaan. Haar grove
kant is alleen maar versterkt. Het mens is nog
meer cartoon geworden met meer platte lol
dan in de eerste film. Natuurlijk heb ik hier
over regisseur Dick Maas aan de jas getrok
ken. Zonder resultaat. Alleen mijn protest te
gen de scène waarin ma Flodder in haar kruis
moet krabben, heeft hij ingewilligd."
Ze bestelt nog een dubbele espresso. „Na
tuurlijk wist ik dat het weer plat zou worden.
Toch hoopte ik aan dat mens artistiek zo'n
draai te kunnen geven, dat er ook zachte
kanten aan komen. Hopelijk krijg ik straks op
de set in Nederland de ruimte om tegenkleur
te geven. Bijvoorbeeld door ma Flodder wat
verliefde blikken te laten werpen. Dan is ze
minder plat."
„In de eerste film is me dat gelukt. Zelfs
met zo veel succes dat de film in de volks
mond Ma Flodder heet. Begrijp me goed, ik
wil geen grotere rol. Dat de aandacht nu
meer naar Johnny (Huub Stapel) gaat, deert
me niet. Tegen Dick Maas heb ik dan ook ge
zegd: hier staat een actrice die vecht voor de
kwaliteit van haar werk en geen actrice die
een grotere rol wil. Dat begreep-ie, geloof ik
wel." Kan Frijda met Dick Maas opschieten?
Regisseur Dick Maas filmt in New York
nieuwe capriolen van een gestoorde familie
„Dick is een absolute vakman. Aardig? Nee.
Arrogant? Zeer. Hij kan niet met mensen om
gaan."
Als ervaren actrice heeft ze niet diep hoe
ven te bukken om de rol van Ma Flodder op
te rapen. Een soepjurk aan en net te grote
laarzen. Ze klost er lomp in weg.
Dubbelgangers
Hoek Washington Street/W 13 Street, vlak te
genover Nebraska Meat. De stoep glibbert
van het kadavervocht. Op zaterdag gillen er
geen varkens in de slachthuizen aan de rand
van Manhattan. Een prima lokatie voor de al
dagen durende achtervolging van stoere
Johnny (Huub Stapel), zijn rondborstige zus
je Keesie (Tatjana Simic) en Kees (René van 't
Hoff), de schlemiel van de familie Flodder.
Nelly Frijda is op 'hold' ofwel oproepbaar.
Wat in de praktijk neerkomt op een dagje
stad ten.
Huub, Tatjana en René drentelen even
werkloos rond. Omdat er nu echt wordt ge
scheurd, zitten hun dubbelgangers in de af
gejakkerde gouden Cadillac, waarvan er nóg
twee op de set staan. Cameraman Mare Fel-
perlaan zit vastgesjord op de achterklep van
een open truck. Voorin de bak kijkt Dick
Maas naar een monitor. Hij volgt hoe een
van de drie zwarte stuntmannen, hangend
uit de Ford vuurt op de 'assholes from Hol
land'. Na elke opname snelt een kapper toe
om het torenhoge negro-kapsel in de krul te
houden.
Later die middag mogen ook de dubbel
gangers van de set af. Vanaf de open truck
wordt door een assistent beurtelings met
hondevoer, blikjes bier en pakken volle melk
naar de blauwe Ford gesmeten. Straks in de
bioscoop lijkt het alsof Kees met boodschap
pen smijt. Tegen de avond keert de set terug
naar het hotel. Tatjana Simic zit voorin het
transportbusje. En zingt mee met Sinatra
over New York, de stad zonder slaap.
Een dag later vertelt Tatja over haar stil
verdriet om Joegoslavië, het land van haar
jeugd. „Ach, dat meezingen gisteravond in de
auto is mijn manier om af te reageren. Eigen
lijk ben ik meer bezig met Gonzala, mijn zus
die in de buurt van Zagreb woont. Al vijf
maanden hebben we niets van haar gehoord.
Zelfs mijn moeder die ook in Joegoslavië
woont heeft al lange tijd geen contact met
haar gehad. Gonzala's man is een Serviër."
„Het was mijn droomwens:
filmen in New York. Maar ik
denk de hele tijd aan m'n zus.
Overdag op de set laat ik daar
niks van merken. Dan lach ik,
maar 's avonds durf ik te hui-
Boetes
Zestien was Tatjana, toen ze
in Nederland kwam. Ze vond
snel werk als fotomodel, later
als zangeres. Een vlotte meid
die dank zij haar natuurlijke
uitstraling in de smaak valt bij Dick Maas en
Laurens Geels, de twee filmmakers van First
Floor Features, en producenten van 'Flod
der'. Vooral om als zangeres naamsbekend
heid te krijgen, pakte Tatjana de filmrol aan.
Met als gevolg dat iedereen haar leerde ken
nen als Keesie, het draaikontje uit 'Flodder'
en niet als zangeres van 'Baby Love'.
Tatjana (28): „Zeker anderhalf jaar lang
heb ik last gehad van Keesie. De laatste jaren
kent Nederland me gelukkig ook als Tatjana,
de zangeres." Dat ze zich regelmatig moet
verantwoorden voor haar erotische rol, steekt
haar. „Waarom word ik meteen voor dom
blondje versleten? Als Huub Stapel een eroti
sche rol speelt in bijvoorbeeld 'De Onfat
soenlijke Vrouw', durft geen journalist hem
voor dom uit te maken."
Zondag in Broadstreet. Het drietal negers
zit nog steeds bovenop de achterbumper van
de gouden auto van Flodder. Midden op
straat, schuin tegenover de North State Bank,
heeft Dick Maas wegwerkers neergepoot,
druk in de weer met een roodwit geschilder
de pijp op een put van de ondergrondse. In
volle vaart moeten de opgejaagde dubbel
gangers van Huub, Tatjana en René op hen
inrijden.
Tegen half een is het 'cut'. De hoogste tijd
voor de lunch in een vlakbij gelegen Mexi
caans restaurant. In Nederland zou Dick
Maas nog even hebben doorgedraaid. Maar
dit is New York, waar geld een allesoverheer
sende rol speelt. Waar Maas en Geels hebben
leren klokkijken. Elk kwartier dat je te laat
aan tafel schuift, kost zeven dollar boete per
werknemer op de filmset. Deze zondag lopen
er tweehonderd rond op: een iets te late
lunch levert een geldboete op van 1400 dol
lar. Te betalen aan de filmvakbond van New
York.
Werkverschaffing
Dick Maas plukt aan zijn Kuifje-sweater.
„Natuurlijk waren we op de hoogte van de
macht van de vakbond. Zowel met het bud
get als het aantal draaidagen is daarmee re
kening gehouden. Toch worden we nog da
gelijks onaangenaam verrast. Als onze car
ram an een lamp wil laten verdraaien dan
meldt hij dat bij het Hoofd Licht. Die geeft
opdracht aan de 'key grip' die op zijn beurt
een assistent inschakelt."
„Intussen is de informatie verkeerd over
gekomen en hangt die lamp nog niet goed. Er
zelf heen lopen, is op straffe van een zware
geldboete verboden. V/aar ik in Nederland
twee man voor inhuur, moet ik hier tien n
op de loonlijst zetten. Klopt, het is je reinste
werkverschaffing die je eerder in een Derde
Wereldland zou aantreffen. Iedereen is ook
doodsbang om zijn baantje te verliezen."
Hij grijnst zuinig: „In het begin is er zelfs
moeilijk gedaan over het meenemen van
ze acteurs."
Laurens Geels heeft nog meer voorbeelden
van 'werkverschaffing'. „Onlangs moesten v
in een bepaalde straat apparatuur tegen e<
muur zetten. Om te voorkomen dat we 0[
nieuw geld moesten betalen aan de eigenaar
van dat pand hebben we onze spullen er
halve meter vandaan gezet."
Omdat de Amerikanen in de eerste week
iets te traag hun werkopdrachten uitvoerden,
is Laurens even met een honkbalknuppel op
de rand van de set gaan staan. Ineens stond
er ook zweet op de rug van de Amerikaanse
crew. Geels: „Over de financiering van deze
Flodder wil ik nu niet meer kwijt dan dat het
een slijtageslag is geweest. Zeven jaar gele
den zouden we dit niet hebben aangedurfd."
Onrecht
Een winderige woensdag aan de Hudson.
Nog altijd zitten de drie negers
achter de Flodders aan. Ee
karretje met hot dogs wordt i
de prak gejakkerd. Dan stuiven
de Cadillac en de Ford in op
een groepje aerobic-meiden.
Huub Stapel, (37) staat ook bij
deze scène aan de kant. Hij
duwt z'n gebleekte krullen
recht. Vijf weken New York,
het is hem aan te zien.
„Deze stad vreet aan je. Het
onrecht wordt in je gezicht ge
gooid. Om maar te zwijgen
van de schijnheiligheid van de Amerikanen.
Op weg naar een diner voor een of ander
Afrikaans ziekenhuis kijken de rijken niet of
nauwelijks om naar hun eigen daklozen.
Daar kan ik me stevig over opwinden."
Over zijn Johnny maakt hij zich minder
druk. Een herhalingsoefening, meer is het
niet. „Zo gauw ik dat rode jackie aan heb,
ben ik Johnny, de ritselaar." Dat typische
loopje kontje hanig naar achter, knieën
iets uit elkaar heeft Stapel afgekeken van
snelle stoepsjacheraars die in Venlo aan
Duitsers horloges proberen te verkopen.
May Flower Hotel, hartje Manhattan, za
terdagavond. De familie Flodder checkt uit.
De schokbrekers van de gele taxi's kreunen
onder de cadeaus. Nelly Frijda draagt
zonneklep. Goudbestikt. Dus niet besteed
aan ma Flodder.
'Niemand
kan zeggen
dat Nelly
Frijda niet
lelijk durft
te zijn'
foto victor Arnolds Dick Maas geeft het begin van een scène aan op Manhattan.
