Feiten
'Gewone Rus
wil zo terug
naar 1982'
'De leeuw brult maar
is zijn tanden kwijt'
Guy Fawkesprotestant of katholiek?
Zaterdag 23 november 1991 Redactie: 023-150225 janine bosma altan erdocan ronald frisart (chef) onno havermans Patrick van den hurk hans jacobs jolanda oukes jan preenen sjaak smakman
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRJET Vormgeving: HANS BOEZEUJN
2
EN MENINGEN
Journalist gelooft in leven na glasnost
Rockmuziek en radicale schilderkunst waren de wegbe
reiders van perestrojka en glasnost. De koplopers van dit
Russische ondergrondse cultuurleven tijdens de jaren
tachtig worden geportretteerd in Kinderen van de Glas
nost. Met dit boek maakt de Moskouse journalist en ra
diomaker Artemy Troitsky momenteel furore in het wes
ten omdat hij zich niet tot het culturele wereldje beperkt,
maar aan de hand van zijn voorbeelden een veel breder
beeld schetst van het huidige chaotische leven in de
voormalige Sovjetunie.
AMSTERDAM 1QHN OOMKES
Zo beschrijft Kinderen van de
Glasnost nauwgezet hoe rockers
en schilders opererend vanuit
de illegaliteit vanaf het eind van
de jaren zeventig steeds feller
ageerden tegen de erfenis van
Lenin en Brezjnjev. Voor en tij
dens het tijdperk-Gorbatsjov
shockeerden zij de brede massa
van het volk in steeds extremer
taalgebruik en gedrag. Maar
met het opheffen van de belem
meringen en de internationale
openheid zijn de vroeger zo
controversiële onderwerpen
volgens Troitsky echter banaal
geworden.
De apathie die de Russische
kunstenaar momenteel treft
loopt in de pas met de ver
moeidheid die het gewone Rus
sische volk uitstraalt, nu het de
leuzen van perestrojka en glas
nost beu is en iedere dag nög
langer in de rij moet staan voor
gewone levensmiddelen dan
voorheen. Troitsky: „Het leven
voor de gemiddelde Rus is veel
slechter dan zeven, acht jaar te
rug. Sommigen, zoals ik, zijn
beter af. Ik kan me nu vrij uiten,
ik kan zelfs naar het buitenland
reizen, en dat is voor mij mis
schien wel belangrijker dan
goed eten. Maar die voorrech
ten gelden voor een kleine min
derheid."
Zelfrespect
De meerderheid van het Russi
sche volk heeft niets te danken
aan perestrojka, volgens de au
teur, en kan het ook niets sche
len. „Ze hebben heel veel verlo
ren: hun zelfrespect, straks hun
banen, de mogelijkheid om
over voldoende etenHe beschik
ken. Ze zijn extreem gefrus
treerd. Stel dat je nu een opinie
onderzoek zou houden met de
vraag of je morgen weer in het
Moskou van anno 1982 zou wil
len leven, dan zou een meerder
heid daarmee instemmen in
dien dat zou kunnen. Ze zou
den zeggen: 'Vergeet de demo
cratie maar, we willen wat eten.'
Het oude systeem was wreed,
Je zou denken dat de huidige
chaos op zich weer inspiratie
voor de culturele wereld zou
moeten kunnen opleveren,
maar die logische suggestie is te
westers, stelt Troitsky. „Met lo
gica kunnen Russen niet leven.
Dingen die in theorie functione
ren, doen het daar in de praktijk
nooit. Voor mij is de anarchie
van dit moment stimulerend,
maar de kunstenaars laten het
afweten juist nu je op hen aan
zou moeten kunnen."
„Na de communistische revolu
tie van 1917 stonden de kunste
naars vooraan en wilden ze de
nieuwe maatschappij ook hel
pen vormen. Ook toen had je
honger en burgeroorlog, maar
tegelijkertijd ook kunstbewegin
gen als het constructivisme en
futurisme (Majakovski, Male-
vitsj, enzovoort). Nu, niks.
Waarom? Kunstenaars kunnen
nog zo briljant zijn, als de alge
mene stemming in het land let
hargisch is en niemand hun
werk nog wil zien...er is simpel
gezegd geen interesse meer in
hun werk. Niet meer zoals in
1986, 1987, toen het land be
vangen raakte van het enthou
siasme over de glasnost. Toen
zaten de theaters vol, staken
onafhankelijke uitgevers de kop
op. Dat is allemaal voorbij. Je
kunt zonder te reserveren elk
theater in. Kunst en cultuur
staan laag op de prioriteitenlijst
van het volk."
Optimlsch
„Misschien vind je het vreemd,
maar mijn toekomstbeeld blijft
optimistisch ook als strategie
vind ik dat het beste. Op de lan
ge termijn komt alles goed met
dit land. We hebben voldoende
intelligente mensen en de be
schikking over genoeg natuurlij
ke bronnen. We zijn geen Derde
Wereld-land, geen Soedan dat
voor het overgrote deel uit step
pen en woestijn bestaat. Met
ons gigantische potentieel moet
je er op termijn bovenop ko
men, maar de komende drie of
vier jaren worden afschuwelijk.
De redenen waarom mensen
geen eten hebben is dat we ons
zelf slecht kunnen managen. Als
het management verbetert, gaat
alles de goeie kant op."
„Zodra we de roebel conver
teerbaar (inwisselbaar) maken
in westerse valuta plonzen we
de kapitalistische maatschappij
in. Dat is enerzijds een goede
zaak, want elke platenmaat
schappij, elke filmmaatschap
pij, elk agentschap komt dan de
markt op. Maar anderzijds
wordt dan de aanval op de Rus
sische geest ingezet. Misschien
klink ik nu wel een beetje als die
oude communisten, maar die
hadden het ook niet in alle op
zichten aan het verkeerde eind.
De junk-cultuur, de McDo-
nald's-cultuur-is gevaarlijk. Wat
gebeurt er als straks iedere Rus
aan de hamburgers zit en naar
Paula Abdul luistert? Voor mij is
dat hetzelfde als verplicht luis
teren naar het koor van het Ro
de Leger."
Het boek van Troitski is niet ge
publiceerd in de Sovjetunie,
omdat Troitsky het in het En
gels heeft geschreven en geen
tijd heeft gevonden om het ook
in het Russisch te schrijven.
„Om mijn manier lijd ik ook
Modeontwerpster Katja Filippova is een van de kunstenaars die Rusland v
leving.
aan het Nabokov-syndroom
een Russisch schrijver die ook
een andere taalgebied koos. En
De Russische journalist Artemy Troitsky: „We moeten elk jaar in augus
tus maar een coup hebben."
nu heb ik moeite om me in het
Russisch uit te drukken. In die
zin ben ik ook niet vervreemd
geraakt van de helden uit dit
boek die allemaal geprobeerd
hebben om in het Westen carri
ère te maken. Ik deel hun pro
blemen: een identiteitscrisis, de
vraag naar wat mijn idealisme
nog voorstelt, de verleidingen
van het rijke westen."
Opvallend nuchter
Op uitnodiging van het Ameri
kaanse blad Rolling Stone
schreef Troitsky eerder dit jaar
een opvallend ooggetuigever-
slag van de coup van 19 augus
tus. In, voor een Rus opvallend
nuchter en geserreerd taalge
bruik legde hij in het artikel uit
dat de putsch gedoemd was te
falen omdat de slecht functio
nerende Sovjetmaatschappij
sinds Gorbatsjov veranderd was
in een complete anarchie. De
zelfde factoren die bepaalden
dat de schappen in de winkels
niet gevuld raken, speelden ook
mee in de slechte organisatie
rond de staatsgreep.
„Rusland moet beslist het
meest gefrustreerde land ter
wereld zijn", stelt Troitsky, die
sinds het voorjaar hoofd is van
de afdeling muziek van de nieu
we progressieve Russische tv.
„Elk ander land viert zijn onaf
hankelijks- of bevrijdingsdag.
Dan voel je gezamenlijk nog
even wat adrenaline door de
aderen lopen. Bij de Russen ligt
dat volledig anders: we zijn
nooit onafhankelijk geweest. In
tegendeel: we verliezen onze
imperialistische trots nu ieder
een probeert weg te lopen uit
„De disoriëntatie in ons land is
compleet. Toen de communis
ten nog aan de macht waren,
had het volk een gemeenschap
pelijke vijand: nu probeert ie
dereen op eigen houtje aan de
lamlendigheid van het moment
te ontsnappen het gaat erom
Financieel, economisch en op
elke andere manier je kont te
redden. Je bent op jc zelf aange
t£x van "rossen wezen. Tijdens de Brezjnjev tijd
kon je terugvallen op de ge
loofsgemeenschap in de kerk,
tijdens de eerste perestrojka-ja-
ren bloeiden kleine coöperaties
en verenigingen op. Nu zijn al
die instellingen aan hun eigen
inefficiëntie te gronde gegaan.
Alle idealen zijn vervaagd en
vervangen door maffia-structu
ren die bijvoorbeeld nog wat
aan artiesten en muzikanten
proberen te verdienen. Maar
zelfs hun macht is beperkt
doordat ze alleen met veel roe
bels kunnen smijten. Daar is al
lang niemand nog in geïnteres
seerd."
Culturele elite
Zowel voor het gewone volk als
voor de culturele elite telt alleen
nog het westen. Dollars, harde
valuta, westerse stipendia, de
mogelijkheid om Rusland de
rug toe te keren. Volgens Troits
ky, die een Who is Who-lijst van
de culturele voorhoede in zijn
boek heeft opgenomen, verblijft
zo'n dertig procent daarvan in
middels in het westen. Zelf blijft
Troitsky in Moskou, proberend
om een alternatief te bieden
binnen de omroep, waar hij ge
durfde muziek uitzendt.
In Amsterdam legt hij overigens
ten behoeve van collegae bij de
omroep ook contacten met tv-
producenten van quizes en
spelshows. Hij erkent daarmee
dat werkloosheid samengaat
met de behoefte aan verstrooi
ing. „Het klinkt toch wat raar uit
mijn mond, maar die proble
matiek komt op ons af. Heeft de
coup dan geen zin gehad? Na
tuurlijk wel: Gorby en Jeltsin
werken samen, terwijl ze elkaar
voordien in de haren zaten. Bo
vendien waren het drie mooie
dagen. We moeten elk jaar in
augustus maar een coup heb
ben. Dan is het mooi weer, en
hebben we toeristen uit het
westen wat te laten zien."
Troitsky is morgenavond te gast
bij Ursul de Geer (RTL 4, 21.30
uur). Hij geeft morgenavond
20.30 uur ook een lezing in De
Balie in Amsterdam
Belgische verkiezingscampagne matte vertoning
De provocatie blijft nu al weken onbeant
woord. Getergd moeten de Vlaamse politi
ci toezien hoe de leider van Wallonië, de
socialist Guy Spitaels, hen avond na avond
beledigt. In bomvolle zalen of in kleine
huiskamers, overal heeft Spitaels dezelfde
uitsmijter klaar. Langzaam zegt hij over de
voorbije Belgische kabinetscrisis: „De
Vlaamse leeuw heeft gebruld", om daar na
een kleine pauze zoetgevooisd aan toe te
voegen: „maar is zijn tanden kwijt".
BRUSSEL PETER DE VRIES
CORRESPONDENT
Op de uitslag van de parlementsverkiezingen die
morgen in België worden gehouden, kunnen voor
het eerst in de geschiedenis bij een gerenom
meerde bookmaker weddenschappen worden af
gesloten. Dat suggereert spanning die er nauwe
lijks is. Want Spitaels gaat winnen. De vraag is
slechts in welke mate het Vlaamse electoraat zal
versplinteren in vier of meer partijen.
Spitaels' PS is verzekerd van zo'n veertig procent
van de Waalse stemmen, en krijgt daarmee de
sleutel in handen tot de kabinetsformatie. In het
Vlaamse land wordt de intelligente 'prins-bis
schop' van Wallonië eenstemmig gehaat om de
zelfverzekerdheid waarmee hij de politieke kaar
ten schudt en deelt. Maar niemand in Vlaanderen
durft de Waalse haan zonder handschoenen aan
te pakken.
Crisis
De verkiezingen van morgen werden uitgeschre
ven na de onverwachte val van het laatste rooms-
rode kabinet-Martens. Die regering had bijna
haar volle termijn uitgediend, toen ze ten prooi
viel aan een scherpe opleving van de Waals-
Vlaamse tegenstellingen.
In de weken na die crisis stonden de twee taal
groepen elkaar dusdanig naar het leven, dat alom
het einde van het federale België werd voorspeld.
„Een nieuw huwelijkscontract of de scheiding, dat
is de vraag", vatte een zakenman de verwijdering
tussen de Vlaamse meerderheid en de Franstalige
minderheid samen.
Geruime tijd leek het op een scheiding uit te
draaien. De Vlamingen voelden zich diep verne
derd door de brute machtspolitiek van de PS. Ge
frustreerd riepen ze eensgezind om wraak, in de
vorm van 'federalisering' van de sociale zeker-i
heid. Het moest afgelopen zijn met de geldstroom
van het rijke Vlaanderen naar het industriële
kerkhof Wallonië.
Deze fiere taal hebben de Vlaamse partijen in
middels ingeslikt. Vakbonden en werkgevers heb
ben te kennen gegeven geen enkel heil te ver
wachten van het uiteenvallen van België, en de
Walen reageerden slechts schouderophalend.
De verkiezingscampagne is daarmee in één klap
van al haar thema's beroofd. Het is een matte ver
toning geworden, die slechts een minimum aan
emotie bij de kiezers losmaakt. Er zijn talloze klei
ne incidentjes, maar er is, sinds die turbulente da
gen van de kabinetscrisis in oktober, geen mo
ment een vonk overgesprongen.
De Belgen koesteren een diep geworteld wantrou
wen tegen de politiek zoals die in de Brusselse
Wetstraat wordt bedreven. Door hun stemplicht
gedwongen, zullen ze morgen netjes de gang naar
het kieslokaal maken. Maar als ze de keus zouden
hebben, zou meer dan de helft thuisblijven.
Historisch
Desondanks beloven de verkiezingen van histori
sche betekenis te worden, omdat de machtsba
lans tussen de partijen zal verschuiven. Aan Waal
se kant is de PS er zeker van dat ze met rond de
40 procent haar positie veilig stelt. Spitaels en de
zijnen hebben Wallonië omgebouwd tot een PS-
staat, waar banen worden vergeven en besluiten
worden genomen via een patronage- en cliëntele-
systeem. Wie op een 'rood' gemeentehuis ambte
naar wil zijn, beschikke over een gelijkgekleurde
partijkaart. Het socialisme van de PS is waterig:
federalisten, communisten en van alles en nog
wat is de laatste jaren door Spitaels achter zijn ba
nier gebracht.
Aan Vlaamse kant liggen de kaarten veel ingewik
kelder. Ooit was de christendemocratische CVP
oppermachtig, de natuurlijke leidende partij van
Vlaanderen. Maar de partij stevent af op een his
torische nederlaag, en lijkt te zakken van meer
dan 30 procent in 1987 naar rond de 25 procent
nu. Daarmee zou ze in absolute aantallen slechts
een fractie groter blijven dat de PS, hetgeen haar
aanspraken op een elfde premierschap voor
boegbeeld Wilfried Martens ondermijnt.
Spitaels zal Martens niet opvolgen, dat weet hij,
want hij is het Nederlands niet machtig. Maar er
gens in Wallonië, bijvoorbeeld in de christende
mocratische PSC, zal toch wel iemand rondlopen
die beide talen spreekt. Minister van justitie Wat-
helet bijvoorbeeld.
De CVP voert met het dreigend verlies van haar
premierschap een verbeten campagne, maar
slaagt er niet in veel kiezers bij de andere Vlaamse
partijen weg te halen. Het racistische Vlaams Blok
staat op flinke winst na een uitgekiende campag
ne. Voor de socialisten is er licht verlies, voor libe
ralen en de VU, de Vlaamse pendant van D66,
wordt winst voorspeld.
Het belangrijkst is echter dat het Vlaamse electo
raat volkomen versnipperd raakt over vier partij
en. Er heerst verdeeldheid, een voorbode van
machteloosheid tijdens de kabinetsformatie en
slepende onderhandelingen. Want dat is het erg
ste van de beledigingen van Spitaels: hij heeft ge
lijk. De Vlaamse leeuw heeft tijdens de kabinets
crisis hard gebruld; gebeten heeft-ie niet.
WILFRIED MARTENS
Martens CVP stevent
af op historische ne
derlaag. FOTO EPA
Senaat-CVP
STANDPLAATS LONDEN
Eenmaal per jaar wordt op de
school van mijn dochter een
immense brandstapel gebouwd
waarop een levensechte pop
wordt verbrand onder geestdrif
tige toejuichingen van de jeugd.
Dit kleurrijke tafereeltje is van
grote educatieve betekenis, om
dat de juffrouw dan kan uitleg
gen wie deze pop voorstelt.
Deze pop was een heer die zelf
ooit gemarteld, uitgerekt en op
gehangen werd, eveneens onder
geestdriftige toejuichingen.
Weliswaar was dit in het jaar
1605, maar niets kan de scholen
er 386 jaar later van weerhou
den de gruwelijke dood van ge
noemde heer nog steeds op ge
paste wijze te vieren.
Deze heer, zo wist mijn dochter
te melden, was ene Guy Fawkes
die op laaghartige wijze had ge
poogd het parlement op te bla
zen. Politiemannen hadden
hem aangetroffen in een kelder
onder het Hogerhuis met 36 va
ten buskruit. Aanvankelijk pro
beerde hij zich er met een
smoesje uit te redden, maar op
de pijnbank kwam de aap uit de
mouw. GuyEawkes had het Ho
gerhuis willen opblazen, Juist
op het moment waarop Koning
James I het parlementaire jaar
zou openen.
Mijn dochter zit op een staats
school en krijgt de officiële le
zing van het incident te horen.
Guy Fawkes was een paap die
de protestante koning trachtte
te doden opdat een katholiek de
troon kon bestijgen.
Omdat brandstichting een uni
verseel vermaak is, doen ook de
katholieke scholen mee. Echter,
een katholiek verbranden? Dat
zou een verloocheming zijn van
de eigen-identiteit.
Daarom wordt op katholieke
scholen de brandstichtende
kinderen een ietwat ander ver
haal verteld. De Guy Fawkes-
pop die zij in vlammen doen
opgaan, zo wordt hun uitgelegd,
stelt in het geheel geen katho
liek voor. Nee, Guy Fawkes was
een provocateur van de pro
testanten, een soort huurling
die de katholieke gemeenschap
in discrediet moest brengen.
Hoe het nu precies heeft geze
ten in 1605, is volstrekt ondui
delijk. In de vorige eeuw noem
de de historicus S. R. Gardiner
de officiële lezing „ongetwijfeld
onjuist". En begin deze maand
verklaarde de jezuïetische histo
ricus Francis Edwards: „De pro
testante reformatie had een
goedgeorganiseerde afdeling
voor het uithalen van vuile stre
ken." Maar andere geschied
kundigen verwijzen deze 'ka
tholieke sprookjes' naar het rijk
der fabelen.
Beide geloofsgemeenschappen
hebben echter één overtuiging
gemeen: Guy Fawkes was een
terrorist die niet alleen de ko
ning trachtte op te blazen, maar
ook het heilige parlement. Het
is daarom dat de executie van
Guy Fawkes nog zo vurig wordt;
gevierd. Vier jaar geleden waren
er zoveel vreugdevuren en an
der vuurwerk ontstoken dat de
volgende ochtend een dikke
smog boven Londen hing, en
jaarlijks vallen er zo'n 800 ge
wonden. Om te voorkomen dat
de geschiedenis zich herhaalt,
wordt bovendien nog elk jaar
voor de opening van het parle
mentaire jaar het parlementsge
bouw op buskruit doorzocht, -
CEES VAN ZWEEDEN CORRESPONDENT
