Economie
maar wat
Philips-top deed
Magnum wel, Morgen niet
Arm Polen bibbert van kou
Bij kelderende koersen: koel blijven
Dinsdag 19 november 1991
Redactie: 023-150224 JANINE BOSMA Vormgeving: JAN KLINGE
DE FRANSE centrale bank heeft gis
teren het belangrijkste rentetarief, het
interventietarief, verhoogd met 0,5
procent tot 9,25 procent om de Fran
se frank te stabiliseren. Nog maar een
paar weken geleden werd het inter
ventietarief verlaagd
DE DUITSE luchtvaartmaatschappij
Lufthansa en haar Japanse branche
genoot Japan Air Lines (JAL) gaan
nauw samenwerken om hun lijnennet
te vergroten. Vorige maand zei JAL
dat de KLM een mogelijke samen
werkingspartner zou kunnen zijn
HET AMERIKAANSE computerbe
drijf Digital schrapt 200 van de 1300
banen in Nederland. De reorganisatie
treft vooral het hoofdkantoor in
Utrecht. Gedwongen ontslagen zijn
uitgesloten. De reorganisatie is nodig
vanwege een stagnerende omzet
NIEUWSLIJN
Verzet tegen verdrag EVA en EG
Het Europese Hof van Justitie heeft gistermiddag de voorlopige
ondertekening opgeschort van het aidcoord voor de Europese
Economische Ruimte tussen de Europese Vrijhandelsassociatie
(EVA - Zwitserland, Oostenrijk, Liechtenstein, Finland, Zweden,
Noorwegen en IJsland) en de EG. Het Hof verzet zich tegen de
afgesproken oprichting van een gezamenlijke geschillencom
missie. Het Hof vreest dat de commissie de positie van het Hof
zal ondermijnen. Het verdrag voor een Europese Economische
Ruimte, de grootste vrijhandelszone ter wereld, moet in decem
ber officieel worden ondertekend en op 1 januari 1993 van
kracht worden.
Samenwerking Philips en Thomson
Philips gaat samen met de Frans-Italiaanse groep SGS-Thomson
steeds kleinere chips ontwikkelen met zogenaamde 'logische
schakelingen'. Dat zijn chips (of 'integrated circuits') die beide
bedrijven vooral gebruiken voor consumenten-electronica als
radio's en tv's. De gezamenlijke ontwikkei-activiteiten gaan
plaatsvinden in het Franse Crolles, vlakbij Grenoble. De samen
werking ligt voor de hand, aangezien beide concerns de enige
twee resterende, toonaangevende fabrikanten van consumen
ten-electronica ter wereld zijn. Philips heeft eerder nauw sa
mengewerkt met het Duitse Siemens, bij de vervaardiging van
geheugenchips.
Directeur Onroerend Goed ABP weg
De directeur Onroerend Goed van het Algemeen Burgerlijk Pen
sioenfonds ABP, ir. W. Bleijenberg, zal per 1 januari 1992 op de
meest eervolle wijze ontslag worden verleend. Dat heeft het ABP
gisteren bekendgemaakt. Ingewijden menen dat de voorgeno
men samenwerking met Rodamco eraan ten grondslag ligt. Op
11 oktober maakten het ABP en het onroerend-goedbeleggings-
fonds Rodamco bekend dat ze hun krachten willen bundelen in
het buitenland. Vanaf dat moment ruziede de ABP-top over het
te voeren aankoopbeleid. ABP sprak naar buiten toe over een
„verschil van interpretatie" tussen de hoofddirectie en de direc
tie van de onroerend-goedpoot.
Intriges concern-top doen denken aan eerste de beste soap
Dat Philips anno 1991 nog bestaat, mag een wonder he
ten. Het Eindhovense concern heeft er jarenlang een
puinhoop van gemaakt. Raden van Bestuur ontbrak het
aan strategisch inzicht en het promotiebeleid was meer
vriendjes-politiek dan iets anders, schrijft Marcel Metze,
auteur van het boek 'Kortsluiting (Hoe Philips zijn talen
ten verspilde)' dat vandaag is verschenen.
EINDHOVEN JOOP VAN DALFSEN
ANP
Metze laat in zijn boek weinig
heel van Philips. Het bedrijf, zo
concludeert hij, heeft zich ja
renlang op papier rijk gerekend
terwijl in werkelijkheid op tal
van plaatsen gigantische verlie
zen werden geleden.
Uitvoerig wordt uit de doeken
gedaan hoe de structuur van
het concern in toenemende
mate verhinderde dat het be
drijf werkelijk wereldwijd kon
gaan opereren. Zo weigerden de
Nationale Organisaties (waarin
het concern van meet af aan
was opgedeeld) soms bepaalde
produkten van Philips te verko
pen. In andere gevallen gingen
ze zelf over tot het ontwikkelen
van eigen produkten.
Als 'zwarte schaap' noemt
Metze de North American Phi
lips Corporation (NAPC), de
Noordamerikaanse vestiging
die jarenlang goed was voor 30
procent van de totale omzet. De
NAPC-directie weigerde regel
matig beslissingen van de Raad
van Bestuur uit te voeren. Zo
weigerde de NAPC-leiding om
het videosysteem van Philips,
de Video 2000, in de VS op de
markt te brengen. Gelijktijdig
pompte het moederbedrijf wel
honderden miljoenen guldens
in NAPC, dat op zijn beurt op
geen enkele manier bijdroeg
aan de algemene concernkos
ten, een verplichting waaraan
de andere Nationale Organisa
ties wel moesten voldoen.
Metze concludeert dat de
NAPC onder normale omstan
digheden vele malen failliet was
gegaan. In 1987 lukte het presi
dent C. van der Klugt om Eind
hoven meer zeggenschap te ge-
Wisse Dekken spin in het web.
ven in de j<\merikaanse poot van
het concern, een van zijn weini
ge verdiensten, aldus Metze.
Schildpad
Philips had jarenlang het reac
tievermogen van een schildpad,
schrijft Metze. Het concern
hield veel te lang vast aan aller
lei verliesgevende activiteiten.
Zo heeft 'het computeravon-
tuur' de onderneming volgens
een anoniem voormalig lid van
foto anp
de Raad van Bestuur zes tot ze
ven miljard gulden gekost. De
computeractiviteiten zijn vorige
week verkocht aan het Ameri
kaanse Digital Equipment Cor
poration.
Ook de beslissing om te stop
pen met het mega-chip drama
is veel te laat genomen, stelt
Metze. Pas in 1980 werd het
roer omgegooid. De eerste grote
reorganisaties dienden zich aan.
Vanaf datzelfde moment werd
het volgens Metze echter steeds
moeilijker om de bedrijfsresul
taten te beoordelen. In toene
mende mate werden normale
bedrijfskosten namelijk geboekt
als herstructureringskosten.
Daar komt bij dat het bij Philips
toch al moeilijk was om een
goed financieel beeld te krijgen
omdat het door allerlei onder
linge, administratieve verreke
ningen nauwelijks doenlijk was
om een echi inzicht te krijgen in
de werkelijke kostprijs van de
produkten.
'Spin' Dekker
Ondanks de ingezette reorgani
satie bleven falende managers
zitten. In de allerhoogste regio
nen van het concern speelden
zich volgens Metze aan de lo
pende band taferelen af die niet
zouden misstaan in de eerste de
beste soap-serie.
Ex-president Wisse Dekker
wordt afgeschilderd als een
'spin in het web' die alles in het
werk om de invloed van de fa
milie Philips terug te dringen.
De absolute top bereikte Dek
ker, aldus de auteur, door het
drankprobleem van zijn voor
ganger N. Rodenburg met opzet
te negeren. Boze tongen bewe
ren in het boek zelfs dat Dekker
Rodenburg „al tijdens de lunch
met alle liefde nog eens bij-
schonk".
De auteur waagt zich niet aan
een prognose voor de toekomst.
Optimistisch is hij echter alles
zins omdat ondanks 'bezem'
Timmer de Philips-structuur
volgens hem nog een janboel is.
Metze heeft voor zijn boek
gesproken met een veertigtal
bronnen op directie-niveau en
met enkele 'deep throats' rond
de Raad van Bestuur. Boven
dien zijn allerlei publikaties
over Philips doorgespit. Bron
vermeldingen komen in het
boek niet of nauwelijks voor;
begrijpelijk, maar tevens de
zwakke plek van het boek, te
meer daar Metze niet schroomt
om er ook enkele pure veron
derstellingen in op te nemen.
Philips wil nog geen com
mentaar geven op het boek om
dat het bedrijf er nog geen ken
nis van heeft genomen.
Kortsluiting (Hoe Philips zijn
talenten verspilde) van Marcel
Metze. Uitgeverij Sun, Nijme
gen. Prijs 39,50 gulden. ISBN:
9061683548
3 artikelen worden vaak c
Om 15.30 uur gistermiddag be
reikte de spanning op de inter
nationale beurzen een hoogte
punt. De beurs in New York
ging open! Zou de koersval van
afgelopen vrijdag doorzetten?
Maar al snel konden de opti
misten hun weddenschappen
verzilveren: de Dow Jones, de
Amerikaanse beursthermome-
ter, vertoonde een licht herstel
van 19,02 punten. Een herha
ling van Zwarte Maandag (de
beurskrach van 1987) is voorlo
pig uitgebleven.
Menige Nederlandse bèlegger
zal gisterochtend kort na de
opening van de Amsterdamse
effectenbeurs al opgelucht
adem hebben gehaald. Stortten
de koersen van internationale
ondernemingen zich aanvanke
lijk met een adembenemende
snelheid omlaag, na een kwar
tier was eigenlijk het ergste leed
al geleden. Beursplein 5 hield
het hoofd koel.
De val van 120 punten die
Wall Street vrijdag maakte, is
ook niet echt schokkend. Het
koersniveau waar de Dow Jones
vrijdag op eindigde is immers
niet bijzonder laag: op 7 okto
ber van dit jaar stond Wall
Street ook op 2.942,8 punten.
Bovendien kan na een scherpe
val een snelle klim volgen. Na
de coup in de Sovjetunie (nu:
Unie van Soevereine Staten) op
19 augustus zakte de Dow Jones
2,4 procent. Op 20 en 21 augus
tus ging de beursthermometer
echter alweer 0,5 en 3,0 procent
de hoogte in. Gorbatsjov weg,
koersen omlaag. Gorbatsjov te
rug, koersen omhoog.
De jongste koersval is voor
een groot deel veroorzaakt door
ongerustheid over de Ameri
kaanse economie. Ook al roept
de Amerikaanse regering nog zo
hard dat de recessie voorbij is,
een stijging van de koopkracht
blijft uit. De consument blijft
thuis zitten met de hand op de
knip, waardoor de winsten van
bedrijven zich niet kunnen her
stellen.
In zo'n situatie kan het min
ste of geringste al voor beroe
ring op de beurs zorgen. De
vraag is nu of de beurs het pa
troon van de afgelopen ma
den hervat, zodat de Dow Jones
zich tussen de 2.900 en 3.100
punten blijft bewegen. De r
gelijkheid dat er nog een flinke
neerwaartse beweging volgt,
moet echter evenmin worden
uitgesloten. De koersen in Wall
Street zijn namelijk in verhou
ding tot de winsten van de be
drijven aan de hoge kant.
Succes van nieuw produkt nooit 100 procent zeker
miljoen dollar te goed. Daarom
is er geen geld om stookolie of
kolen te betalen. Weliswaar
wordt er de komende weken ge
stookt, maar de directeur van
de stadsverwarming heeft aan
gekondigd dat de voorraden te
gen kerstmis op zullen zijn. Als
hij dan geen geld heeft om
nieuwe kolen te kopen, zijn
kaarsen straks de enige warmte
bron in huis.
Afsluiten
Het afsluiten van wanbetalers
lijkt de enige oplossing en in
sommige gevallen gebeurt dat
ook. Het ministerie van onder
wijs wordt op dit moment bij
voorbeeld niet meer verwarmd.
Maar met scholen en zieken
huizen is dat onverantwoord, zo
vindt ook het verwarmingsbe-
drijf.
Voor de individuele burger is
het allemaal extra zuur, omdat
dit jaar de staatssubsidie voor
energie is afgeschaft. De ener
gierekeningen zijn verdubbeld,
maar ondertussen dreigen veel
mensen deze winter in de kou
te blijven zitten.
Alles is duurder geworden.
Energie, huren, benzine, open
baar vervoer, kleding en het da
gelijks brood. Alleen de lonen
zijn niet of nauwelijks gestegen.
In de overheidscctor verdienen
werknemers vrijwel hetzelfde
als een jaar geleden. En dat is
inmiddels te weinig om nog van
rond te komen.
De hele overheidssector staat
op instorten en dat treft ieder
een die van staatsgeld afhanke
lijk is. Studiebeurzen dreigen te
worden afgeschaft, gesubsidi
eerde studentenwoningen zijn
dubbel zo duur geworden. Zie
kenhuizen draaien op halve
kracht of moeten sluiten. Overal
wordt bezuinigd en gesnoeid.
Dramatisch is de situatie voor
veel bejaarden. Twee weken
voor de verkiezingen besloot
het parlement tot een wijziging
in het pensioensysteem. De al
lerarmsten zijn er iets op voor
uit gegaan, maar de meeste ge
pensioneerden hebben fors
moeten inleveren. Wie een mil
joen zloty krijgt, mag zich te
genwoordig gelukkig prijzen.
Tegenstellingen
Polen begint een land van grote
tegenstellingen te worden. Aan
de ene kant groeiende armoede,
ook in lagen van de bevolking
die vroeger redelijk welvarend
waren. Aan de andere kant een
kleine, maar groeiende groep
rijke ondernemers en onderne
mertjes uit de privé-sector, die
graag en volop met hun wel
vaart pronken.
De grootste vooruitgang zie je
in de kleine privatisering, de
winkels en de restaurants. Het
Poolse straatbeeld is de laatste
twee jaar in razend tempo ver
anderd. Nieuwe winkels, zicht
baar met veel geld opgeknapt,
lokken de gegoede Poolse ko
pers met een aantrekkelijk inte
rieur, veel chroom en spiegels
en een breed aanbod aan wes
terse consumptiegoederen.
Wachten in de rij is er niet meer
bij. Het armenhuis van Europa
is een waar kopersparadijs ge
worden, tenminste voor men
sen die geld hebben.
Vrijwel alles wordt geïmpor
teerd, van sjieke Italiaanse
schoenen tot Franse gesterili
seerde melk. Je kunt het zo gek
niet bedenken of het is wel er
gens te krijgen, van peperdure
truien bij de United Colors of
Benetton tot aan gedroogde
Chinese paddestoelen. Iedereen
ziet wel ergens een gat in de
markt.
Sinds de zloty vrij inwissel
baar is bij de bank, is de zwart,
handel voor een groot deel uit
het straatbeeld verdwenen. Ze
zijn er nog wel, de verkopers
van de meest merkwaardige
soorten tandpasta, Russisch ge
reedschap, gesmokkelde alco
hol, gestolen Leica's, bontjassen
en sigaretten van een onbekend
merk. En kopers zijn er te over,
want er zijn genoeg mensen die-
de prijzen in de winkels niet
kunnen betalen.
Maar de handelaren zijn te
genwoordig veelal Russen. Dul
zenden en nog eens duizenden
Sovjet-burgers zoeken vandaag
in Warschau, wat veel Polen
vroeger in Berlijn en Wenen
zochten: harde valuta en veel
begeerde westerse produkten.
die je vervolgens thuis voor een
veelvoudig bedrag kunt verko
pen.
AMSTERDAM JAN VAN KOOU
Nieuw! Nieuw! Nieuw! schreeuwt de recla
meposter. Wilt u even proeven? vraagt de
demonstratrice. Gratis! Ieder jaar wordt de
consument met duizenden nieuwe con
sumptie-artikelen geconfronteerd: nieuwe
theesoorten, limonades, snoepjes, koekjes,
noem maar op. Voor de zogenoemde 'non-
food-markt', geldt van hetzelfde laken een
pak: geen dag gaat voorbij zonder nieuwe
merken en artikelen. Bedrijven smijten met
miljoenen guldens om hun nieuwe artike
len te slijten, maar toch blijkt in de praktijk
dat de consument 80 tot 90 procent van de
nieuwe produkten niet wil. Het bekende
'gat in de markt' is steeds moeilijker te vin
den.
In een maatschappij zo vol sjokvol produk
ten, is het risico van een 'flop' voor een on
dernemer groot. Marktonderzoek kan dat
risico verkleinen, maar toch blijkt dat in de
helft van alle gevallen een artikel zonder
marktonderzoek vooraf wordt gelanceerd.
Dat beweert althans directeur G. Eilander
van het Amsterdamse bureau Trendbox dat
zich op strategisch marktonderzoek richt.
Eilander is overmorgen een van de sprekers
op een symposium over 'nieuwe groei
markten in de food-sector' van het studie
centrum voör bedrijf en overheid in j\m-
sterdam.
'Vakkenvuller'
In de schappen van de supermarkt staan ze
broederlijk naast elkaar: dezelfde produkten
nieuw. Het Magnum-ijsje bijvoorbeeld."
Essentieel is uiteindelijk waar het nieuwe
produkt in de supermarkt komt te staan. De
'supermarkt' definieert Eilander als .Albert
Heijn en 'de rest'. Als je er bij Albert Heijn
niet inkomt, dan kun je 't vergeten", zegt
hij. „Vervolgens gaat het om welke plaats je
op het schap krijgt. Ooghoogte is goud
waard."
Volgens directeur K. Dorsman van Albert
Heijn zegt het Zaanse levensmiddelencon-
cem heel vaak 'nee' tegen een nieuwe pro
dukt. „Als het een me too-produkt is, is het
vaak nee. Een produkt met de houdbaar
heid van een dag past ook niet in onze win
kels. Maar we zitten er ook wel eens naast.
Zo hebben we te laat Bavaria Malt geno
men. Dat was verkeerd. Die alcoholvrije
biermarkt hebben wij verkeerd ingeschat."
j\H heeft er wel eens vaker volledig naast
gezeten, herinnert Dorsman zich. „Wij ne
men die strop", zegt hij. „Voor de fabrikant
is het beroerder, voor ons is het maar een
van de vele artikelen."
Dorsman spreekt echter tegen dat een
plaatsje bij AH bepalend is voor het succes
van een produkt. „De consument bepaalt
de mate van succes. Wij reageren slechts op
behoeften. Als wij de klant vet vlees willen
verkopen terwijl de trend mager vlees is,
dan zijn we dom bezig. Vegetarische pro
dukten zijn op dit moment zeer in de mo
de. Het milieu is ook een trend. Als 't goed
is voor het milieu, dan verkoopt het. En
thee met een smaakje. Dat is echt een suc
ces."
Poolse straathandel. Boeren brengen hun groenten aan de man in een buitenwijk van het stadje Torun. foto onno havfrmans
WARSCHAU RUNA HELUNGA
CORRESPONDENT
Niets houdt de Polen in deze
dagen zoveel bezig als de ver
warming. Politiek, de vorming
van een nieuwe regering het
zal allemaal wel. Al die politici
weten ook geen oplossing voor
de verwarmingsperikelen. De
kranten staan er vol van, het tv-
joumaal heeft er echte deskun
digen bijgehaald en iedereen
begint erover: wanneer begint
het stookseizoen en komt er wel
een stookseizoen?
Het ziet er zorgelijk uit dit
jaar. Flats in Warschau en ande
re steden zijn meestal afhanke
lijk van stadsverwarming. Dat
betekent dat je ieder jaar hoe
dan ook een paar weken in de
kou zit. De verwarmingsbedrij-
ven stoken hun ketels pas op
zodra de temperatuur drie da
gen achtereen 's avonds om ze
ven uur niet meer dan tien gra
den bedraagt. Maar dit jaar wa
ren de radiatoren nog koud
toen het buiten al dagenlang
had gevroren.
De reden is simpel: geldge
brek. De verwarmingsbedrijven
kampen met een groeiend aan
tal afnemers die hun energiere
kening niet betalen. Particulie
ren maar vooral overheidsin
stellingen als ziekenhuizen en
scholen, zitten in zulke zware fi
nanciële problemen dat ze de
energiekosten niet meer kun
nen opbrengen.
Alleen al in Warschau heeft
de stadsverwarming nog zo'n 8
met een andere naam. Het ene wordt ge
kocht, het andere blijft staan. De nep-boter
Morgen werd een mislukking, maar Latta
sloeg aan. Met het nep-bier Shandy lukte
het niet maar Bavaria Malt brak in één jaar
door. Het Tattoo-pijpje werd een flop, de si
gaartjes van La Paz veroverden in een paar
jaar tijd een marktaandeel van 35 procent.
De frisdrank Snor deed het niet, het Mag
num-ijs blijkt niet aan te slepen. Elke 'vak
kenvuller' in de supermarkt kent de voor
beelden.
Steeds vaker blijken zogenaamde 'me-
too-produkten' te worden gelanceerd,
schaamteloze kopieën van het succesartikel
van de concurrentie, maar dan net iets
goedkoper. Me too! De 'me too's' floppen
echter nogal eens, omdat de consument het
door heeft. Eilander: „Me-too-produkten
zijn de grootste bron van irritatie voor het
winkelend publiek. Het woordje 'nieuw' op
een verpakldng zegt niets meer. De consu
ment wantrouwt dat enorm."
Niettemin; de winkels puilen uit, er is een
overdaad aan keus en toch blijven alle mo
gelijke zakenlieden op zoek naar nieuwe
'gaten in de markt', in het besef dat er maar
zelden sprake is van een succes.
Marktonderzoekers zijn realistisch ge
noeg om toe te geven, dat niet elke markt
kan worden onderzocht en dat niet altijd
kan worden aangetoond of een nieuw pro
dukt slaagt. „Zowel bij de mislukkingen als
bij de succesverhalen zie je overeenkom
sten", zegt Eilander. ,Als iets faalt is het
nieuwe net niet zo lekker of zo goed als het
bestaande. Iets wat succes heeft, is echt
