Wetenschap
Meerlingen-epidemie
baart grote zorgen
Uitstoot van ammoniak is
in Nederland het hoogst
Nederlandse vrouw
steeds later en
kunstmatiger zwanger
EXCIRIIER-LA^EB^APiE
Afkomst en opleiding
bepalen de loopbaan
Dinsdag *19 november 1991 071-161400 Redactie: BRAM VAN LEEUWEN EN HANS SONDERS Eindredactie: HANS SONDERS Vormgeving: RUTCER J HOOCERDUK
23
IN BURGERS ZOO in worden nagebootst. Met bleem is dat flora en fau- vriend van één van de
Arnhem wordteen man- het project is ruim een na nauwelijks voorhanden Burgers-medewerkers.
grove-hal gebouwd waar- half mijoen gulden ge- is. Een klein deel van de
in de getijden langs tropi- moeid. Medio volgend planten is bijvoorbeeld af-
sche kusten en de daarbij jaar is het project voor het komstig uit Abu Dhabi en
behorende flora en fauna publiek toegankelijk. Pro- wordt geleverd door een
NIEUWSLIJN
Menselijke eiwitten uit rubberbomen
Britse onderzoekers hebben een manier gevonden om hevealo-
ten te injecteren met menselijk dna, waardoor rubberbomen ei
witten zouden kunnen produceren die nu alleen in het mense
lijk lichaam aangemaakt kunnen worden. Het gaat om eiwitten
zoals insuline en eiwitten die de bloedstolling regelen. De eiwit
ten zouden door de bomen samen met het rubber afgescheiden
worden en zouden dus naderhand uit de rubber geraffineerd
kunnen worden. De experimenten werden gedaan door onder
zoekers van de Polytechnische hogeschool van Hatfield ten
noorden van Londen, in samenwerking met het Instituut voor
Onderzoek van Rubber in Malaysia. De onderzoekers verwach
ten dat de technieken tegen het eind van deze eeuw operatio
neel kunnen zijn.
Gevoeligheid voor doorliggen te meten
Doorbloeding van een patiënt speelt ook een rol bij het ontstaan
van doorligwonden. Die gevoeligheid is te meten. Medisch fysi
cus J. Meijer is hierop gepromoveerd aan de VU in Amsterdam.
Doorliggen treedt vooral op bij aan bed of stoel gebonden pa
tiënten. Het kost de gezondheidszorg jaarlijks 700 miljoen gul
den. Tot nu toe werd gedacht dat alleen uitwendige factoren een
rol spelen. Het meten gaat met een balansarm met verschuifba
re gewichten waarmee zitten of liggen wordt nagebootst. De ge
volgen voor de doorbloeding zijn te meten via het tempera-
tuursverloop van de huid. Neemt de doorbloeding af, dan daalt
de temperatuur. Bij risico-patiënten komt de doorbloeding na
de belasting veel trager op gang.
Behandeling rugpijn verbetert
Er is hoop voor mensen die last hebben van pijnen laag in de
rug. Volgens de Zweedse hoogleraar orthopedie prof. A. Na-
chemson zullen behandelingsmethoden de komende 10 jaar
verbeteren, maar zal ook het herkennen van psychische oorza
ken voor de pijn toenemen.
De Zweed vindt dat er nu veel te vaak en te snel wordt geope
reerd, vooral in de VS. Slechts voor 2 procent van alle patiënten
is zo'n operatie echt nodig. De behandelaars moeten ook af van
onnodige therapieën waarvan het nut niet eens vaststaat, aldus
Nachemson.
Speciaal condoom voor vrouwen
Begin 1992 beleeft Zwitserland de wereldpremière van femidom,
het vrouwencondoom. Femidon wordt in de handel gebracht
door de Britse firma Chartex International. De femidom is een
soort cylindervormig, transparent scheurbestendig zakje dat be
gint met een platte ring. Het zakje gaat in de schede, de ring
blijft buiten op de vagina liggen.
De kwaliteit van het materiaal van het zakje - polyurethan - is
goed genoeg, zegt Chartex, om ook aids-virussen tegen te hou
den. Een pakje van drie stuks gaat ongeveer 12 gulden kosten.
twee keer zo hoog is als delen
van Duitsland, Frankrijk en Ita
lië, waar intensieve veeteelt is.
Ammoniak wordt in de bo
dem omgezet in salpeterzuur
waardoor de bossen langzaam
afsterven.
Uit de nota van het RIVM
blijkt dat de verzuring door am
moniak sinds 1980 is toegeno
men. De verzuring door zwavel
dioxide (S02) is echter gedaald
In 1980 leverden de elektrici
teitscentrales de grootste bijdra
ge aan de uitstoot van S02,
Door de overgang op aardgas
en door het opvangen van S02
uit kolencentrales, is de uitworp
van S02 door de elektriciteits
sector met 75 procent gedaald.
De zure neerslag in Neder
land was in 1980 zo'n 6700 een
heden zuur per hectare. Dat is
nu gedaald tot 4700 eenheden.
Grotendeels dankzij gunstige
weerso mstandigheden
HERMAN DAMVELD
De uitstoot van ammoniak in
Nederland is de hoogste van
heel Europa. Het gaat hier voor
al om ammoniak die in Noord-
Brabant vrij komt bij de inten
sieve veehouderij. Ammoniak
veroorzaakt zure regen, evenals
zwaveldioxide en stikstofoxide.
Weliswaar is de zure neerslag in
Nederland gedaald sinds 1980,
maar dat komt voor een deel
door de weersomstandigheden
en niet door het regeringsbe
leid. Bovendien is Nederland
blijkens een nota van het Rijks
Instituut voor Volksgezondheid
en Milieuhygiëne (RIVM) in
Bilthoven een exporteur van
verzurende stoffen.
In Brabant komt twee keer
zoveel ammoniak vrij als in de
rest van Nederland, terwijl het
Nederlandse gemiddelde weer
Het aantal meerlingen dat in Nederland wordt geboren
stijgt sterk. In 1980 waren het er 1.927, in 1989 al 2.480.
Het aantal drielingen nam in die periode toe van 21 tot
75. Voor buitenstaanders mag dat leuk of gezellig lijken,
maar langzamerhand ontstaat grote bezorgdheid over tot
nu toe zwaar onderbelichte nadelige gevolgen.
LEIDEN/UTRECHT ANP
Het Academisch Ziekenhuis
Utrecht hielden daarom afgelo
pen vrijdag een symposium
over „Meerlingen; de epidemie
van de jaren 90 in de obstetrie".
Gynaecoloog dr. H.W. Bruinse
tekent bij de cijfers aan dat ze
sinds 1989 vrijwel zeker verder
zijn gestegen en dat de werkelij
ke aantallen hoger kunnen lig
gen omdat doodgeboren kinde
ren voor de 28ste week van de
zwangerschap niet worden ge
registreerd.
Als oorzaken van het groeiend
aantal meerlingen noemt
Bruinse het stijgen van de leef
tijd waarop vrouwen kinderen
krijgen (hoe ouder, hoe groter
de kans op een meerling) en het
toedienen van hormonen om
de rijping van - meestal meer
dere - eicellen te stimuleren.
Hormoonstimulatie gebeurt
zowel bij .reageerbuisbevruch
ting' (ivf-behandeling) als om
de vruchtbaarheid te vergroten
van vrouwen die op de normale
manier of via inseminatie een
kind willen krijgen. Naar schat
ting is tweederde van het bo
vennormale aantal meerlingen
er het gevolg van en valt een
derde toe te schrijven aan de
ivf-behandelingen.
Bruinse zegt dat bij meerlin
gen de sterfte rond de geboorte
vele malen hoger is dan bij een
lingen. Er is ook veel vaker spra
ke van vroeggeboorte (een
.spontane' tweeling wordt ge
middeld 3 weken te vroeg gebo
ren en een drieling 6 weken).
Dit betekent een groter beslag
op dure intensive-carevoorzie-
ningen en een aanzienlijk ver
hoogde kans op geestelijke en
lichamelijke handicaps.
In ons land is geen enkel on
derzoek gedaan naar de psy-
cho-sociale en economische ge
volgen. In Groot-Brittannië wel.
De consequenties blijken dra
matisch. Dr. E. Bryan uit Lon
den, medisch directeur van de
Britse meerlingenstichting, ver
telde op het symposium over
hoge percentages echtscheidin
gen, depressies en bezoeken
aan psychiaters. Eventueel al
aanwezige oudere kinderen ko
men duidelijk aandacht tekort.
Bij de zwangerschappen die
via reageerbuisbevruchting ont
staan, gaat het in 25 procent om
tweelingen en in 5 procent om
3-, 4-, of 5-vijflingen. Bruinse
wijt dat aan de volgens hem
.waanzinnige' eis dat 10 procent
van de behandelingen in een
zwangerschap moet resulteren.
Anders verliest een ivf-centrum
zijn vergunning.
Bovendien vergoeden zieken
fondsen en particuliere verzeke
raars slechts 3 behandelingen
per paar. Gevolg is dat, om de
kans op succes te vergroten, per
keer verschillende bevruchte ei
tjes in de baarmoeder worden
teruggeplaatst. Vooral drie- en
meerlingen veroorzaken vol
gens Bruinse zeer hoge kosten.
Ze moeten ongeveer 7 weken
worden opgenomen op de in-
tensive-careafdeling voor pas
geborenen raison van 1.500
gulden per kind per dag. Voor
dat geld kunnen heel wat extra
ivf-behandelingen worden uit
gevoerd, aldus Bruinse.
Hij heeft berekend dat de kos
ten van één drieling overeenko-
Nergens ter wereld is het anti
conceptie-gedrag zo goed als
hier. Nergens ter wereld ook is
de gemiddelde leeftijd van de
vrouw waarop zij haar eerste
kind krijgt, zo hoog als in ons
land, namelijk ruim 27 jaar. Bei
de ontwikkelingen zijn volgens
prof. E.R. te Velde, die deze
week het bijzonder hoogleraar
schap in de leer van de mense
lijke vruchtbaarheid aan de RU
Utrecht aanvaardde, voor een
belangrijk deel bepaald door de
emancipatie van de vrouw, die
onder meer tot gevolg had dat
veel meer vrouwen zijn gaan
werken. Voor de vruchtbaarheid
van de vrouw die vanwege haar
carrière pas later voor kinderen
kiest is die emancipatie niet on
verdeeld gunstig. Dat blijkt uit
onderzoek in Utrecht bij vrou
wen bij wie kunstmatige inse
minatie met (goed) donorzaad
werd verricht. Te Veld; „Wij
vonden dat de vruchtbaarheid
van de vrouw afnam na haar
30ste. Op haar 35ste is de
maandelijkse kans op een
zwangerschap tot de helft ge
daald, bij haar 38ste tot een
kwart.
Daardoor duurt het gemid
deld langer voordat een zwan
gerschap tot stand komt. Vrou
wen tot 30 jaar ziin gemiddeld
binnen 3 maanden zwanger,
vrouwen van 35 binnen 7
maanden, vrouwen van 38 bin
nen 13 maanden.
Volgens Te Velde zullen wer
kende vrouwen die het krijgen
van kinderen uitstellen, maar
men met die van 40 ivf-behan
delingen. Daar komt bij dat er
op 10 drielingen zeker 2 ernstig
gehandicapte kinderen voorko
men die gedurende hun leven
minimaal een ton per jaar kos
ten. Inzicht in het veel grotere
aantal lichtere handicaps dat
pas op latere leeftijd blijkt, is er
niet.
Bij vierlingzwangerschappen
wordt doorgaans maar de helft
van de kinderen levend gebo
ren. Daarom worden de gynae
cologen in het AZU enkele ke
ren per jaar geconfronteerd met
de vraag om „embryo-reduc
tie", abortus van een deel van
de embryo's.
Dat al deze problemen zo
weinig aandacht krijgen, schrijft
Bruinse toe aan het weiken in
„hokjes". Alle betrokkenen - gy
naecologen, kinderartsen,
maatschappelijk werkers en
psychiaters - beperken zich tot
hun eigen vakgebied. Een arts
die via hormoonstimulatie een
meerlingzwangerschap bewerk
stelligt, wordt maar zelden ge
confronteerd met de ellende op
de intensive-careafdeling, aldus
Bruinse, laat staan met de pro
blemen in de gezinnen in de ja
ren daarna. Hij vindt dan ook
een nadere evaluatie nodig.
door hun leeftijd moeilijker
zwanger worden, steeds vaker
een beroep doen op een rea
geerbuisbevruchting (ivf). Wan
neer de huidige trend zich
voortzet verwacht Te Velde over
10 tot 20 jaar mogelijk een ver-
vijfvoudiging.
„In 1990 zijn in Nederland
zo'n 6000 ivfs verricht, in 2010
zouden dat er wellicht 30.000
zijn. Te Velde wijst er ook nog
op dat door het uitstellen van
het krijgen van het eerste kind,
het aantal gevallen van borst
kanker toeneemt.
„Er is geen enkel land in Eu
ropa waar borstkanker zoveel
voorkomt als in ons land. Vol
gens de Utrechtse hoogleraar is
het hoog tijd dat maatschappe
lijke veranderingen het voor de
werkende vrouw mogelijk en
aantrekkelijk maken om op jon
gere leeftijd kinderen te krijgen.
In ons land zou het ouder
schapsverlof en de kinderop
vang veel beter moeten worden
geregeld.
Als voorbeeld wijst Te Velde
naar Zweden. Daar kan de wer
kende vrouw maximaal 5 jaar
met behoud van werk en 90
procent van haar salaris twee
kinderen ter wereld brengen en
verzorgen. En dat niet zozeer
om redenen van emancipatie,
maar vanwege economische
motieven. Maar daarnaast pleit
hij ook voor een veel positiever
benadering van overheid en be
drijfsleven ten aanzien van het
krijgen van kinderen door hun
werkneemsters. Dat moet de
vrouw weer in dank worden af
genomen.
De Excimer-la8er verwijdert cellen door de chemische verbindingen af Ie breken
Op deze manier kan het hoornvlies blijvend veranderd worden en kan herhaling
van de afwijking worden voorkomen.
Voorde operatie
bijziendheid i6 de oogbal te lang, waardoor de
focus al voor het netvlies ontstaat. Hierdoor ontstaat
wazig beeld.
Na de operatie
Tijdens de operatie wordt het hoornvlies zo
bijgeslepen met de Excimer-La&er zodat de focus
precies op het netvlies valt Hierdoor ontstaat eer
scherp beeld.
Een foto van Venus gemaakt aan
de hand van radarbeelden die de
sonde 'Magellan' nu al meer dan
een jaar naar de aarde seint. De
berg op de achtergrond is de bijna
9 kilometer hoge Venusvulkaan
Maat Mons, terwijl de voorgrond
wordt beheerst door (waarschijn
lijk) uitgestrekte lavavelden die
nog recent uit de vulkaankrater
moeten zijn opgeborreld.
Volgens onderzoekers zijn de
bovenlagen op en rond Maat
Mons hoogstens 10 jaar oud.
Men begint Venus nu meer en
meer te zien als de aarde vlak na
haar ontstaan, toen grote delen
van het aardoppervlak werden be
heerst door vulkaanerupties en la
va-overstromingen.
Op dit ogenblik is de Magellan
bezig aan een tweede 'radarronde'
rond de gesluierde planeet Door
dezelfde gebieden voor de tweede
keer af te tasten is het mogelijk
stereoscopische ('diepte')beelden
te ontwerpen. Met behulp van
een supercomputer kunnen die
beelden vanuit elke gewenste ge
zichtshoek worden bekeken zodat
meer van het tenein zelf te zien is.
De ruimtesonde maakt gebruik
van radaneflecties vanwege het
immens dikke wolkendek die de
in hitte en zurige neerslag baden
de planeet geheel omringt.
Medio januari 1992 moet de
Magellan zijn tweede opnamese
rie rond Venus hebben voltooid.
Inmiddels zijn alle beelden van de
helft van het Venusoppervlak di
gitaal opgeslagen op 23 'compact
discs'. fOTO AP
GRONINGEN NICO HVLKEMA
Vooral mannen van tegen de 40
die een goede opleiding hebben
gevolgd, bezetten nu, ondanks
net emancipatieproces van
vrouwen, de leuke, beter betaal
de banen. Ze hebben niet alleen
betere banen dan vrouwen,
maar dragen ook meer verant
woordelijkheid, werken zelf
standiger, hebben meer afwis
seling en promotiekansen. Niet
alleen opleiding en sekse zijn
van belang, nog steeds geldt:
hoe beter het miljeu van her
komst, hoe beter de baan.
Dat blijkt uit een onderzoek
naar de beroepsloopbaan en le
vensloop van 1192 mannen en
vrouwen, die in 1965 het basis
onderwijs verlieten. Het onder
zoek is verricht door het Insti
tuut voor Toegepaste Sociale
Wetenschappen in Nijmegen.
Van de nu bijna 40-jarigen is
9 procent in de afgelopen 10
jaar werkloos geweest. Mannen
zijn vaker en langer werkloos
dan vrouwen. Veel vrouwen zijn
gestopt met werken om de zorg
voor de kinderen op zich te ne
men. De deelname aan betaald
werk neemt evenwel weer toe
bij vrouwen naarmate de oplei
ding hoger is.
De hoog opgeleiden stijgen
meer op de maatschappelijke
ladder en blijken ook vaker het
door henzelf gewenste beroep
uit te oefenen. ClUTUMMl zor
gen voor een verdere stijging op
de maatschappelijke ladder en
ook daar zien we weer dat man
nen meer aan die cursussen
deelnemen dan vrouwen
Ook het maatschappelijk ge
drag van hoog opgeleiden on
derscheidt zien van dat van la
ger opgeleiden. Zowel voor
mannen als voor vrouwen geldt,
dat hoger opgeleiden later trou
wen en een gezin opbouwen.
Overigens gelat voor mannen in
het algemeen dat ze later trou
wen. De partnerkeus blijkt
eveneens nog traditioneel. Op-
leidings- en beroepsniveau van
partners komt veelal overeen. Er
is blijkbaar nog niet zoveel ver
anderd in de Nederlandse sa
menleving.
In het academisch ziekenhuis St. Radboud in Nijmegen wordt in 1992
begonnen met een voor ons land unieke lasertherapie om mensen die
bijziend zijn van hun bril of contactlenzen af te helpen. De kosten be
dragen per oog ongeveer 4000 gulden. Het gebeurt met een speciale
exdmer-laser, die 1 miljoen gulden kost
