Kunst
Zonnige toekomst voor
het Yuri Honing Trio
„Wie vertelt u in
'n avond hoe
het zit met al die
hypotheken?"
Veel pathetische gebaren op
theaterfoto's vorige eeuw
Kunst moet zwemmen
Boek over Van Dantzig onthutsend verslag
Dinsdag 19 november 1991
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie HENK HOUTMAN Vormgeving: PIET KOOREMAN
20
NIEUWSLIJN
Gitaar Beatles brengt 128.000 op
CHAMBLEE De populariteit van de Beatles lijkt tanende bij
souvenirjagers. Een akoustische gitaar van John Lennon, waar
van de waarde werd geschat op 300.000 dollar, bracht op een
veiling in het Amerikaanse Chamblee niet meer op dan 70.000
dollar (128.000 gulden). Volgens de directeur van het veilinghuis
is de economische recessie oorzaak van de geringe belangstel
ling voor Beatles-artikelen.
Een harmonica die ooit gebruikt werd door Lennon bracht daar
entegen 6.500 dollar op terwijl maximaal 5.000 dollar werd ver
wacht. Handtekeningen van Ringo Star, Paul McCartney, George
Harrison en John Lennon gingen van de hand voor respectieve
lijk 200,475, 575 en 850 dollar.
Surrealistische films in Rotterdam
ROTTERDAM Belgische surrealistische films uit de jaren
twintig en dertig zijn twee avonden (25 en 26 november) te zien
in de Rotterdamse Zaal De Unie. Het unieke filmprogramma is
samen met het Belgisch Filmarchief samengesteld. De surrealis
ten worden vertoond in aansluiting op de Europese première
(op 25 november) van de film 'Akarova en Baugniet' van Ana
Torfs en lurgen Persijn.
BEELDENDE KUNST
RECENSIE EDWINE FELSER
Expositie schilderijen en werk op papier
van Wim Koreman,
Te zien: tot 7/12. woe t/m zo. 14 00-
18 00 uur, galerie Time is Art, Nieuwstraat
10,
Leiden.
Kunst moet zwemmen. Dat is
vrij vertaald de opvatting van
kunstenaar Wim Koreman.
Maar ik loop op de zaken voor
uit. Beneden in de galerie staan
wij eerst lichtelijk verbaasd naar
onszelf te kijken, lange tijd.
Aanvankelijk dringt alleen de
kleur van het werk tot ons door.
Roestbruin met zwarte vormen.
Het glas spiegelt zo enorm dat
het even duurt voordat de vis-
vormen, de magische vierkan
ten, de spiralen en een enkel
donkerblauw of wit vlak bereik
baar worden. De kunstenaar
vindt dit geen bezwaar: „Het
werk heeft iets heel intiems, je
mag best even moeite doen om
erbij te komen."
Het gaat bij Koreman om het
spanningsveld tussen ongeor
dendheid en afbakening. „Van
oudsher is de mens bezig om
onder meer door middel van
beelden structuren aan te bren
gen. Een aantal van die beelden
is door de eeuwen heen hetzelf
de gebleven en overstijgt als het
ware de gewone zintuigelijke
waarneming, of gaat dieper dan
dat, net zoals je wilt"
In het werk van Wim Ko
reman kun je dan ook gerust de
vissen boven vinden en de lucht
onder. Het is zijn manier om de
kijker uit te lokken om goed
waar te nemen en verwarring te
stichten in het geconditioneer
de denken.
Boven is het werk wat directer
toegankelijk, op de overwegend
lichte schilderijen spiegelt het
glas niet en staan we oog in oog
met zijn mooi uitgebalanceerde
vormtaal, die net als beneden
bestaat uit vissen, vierkanten,
boven elkaar geplaatste hori
zontale lijnen en boogvormen.
Opvallend is zijn veelvuldig
gebruik van witte verf, die met
kleine kwaststreepjes aange
bracht is bovenop kleuriger la
gen. Hij probeert hierdoor een
al te duidelijk kleurgebruik te
vermijden en onderzoekt wat
hij overhoudt door het beeld te
rug te brengen tot bijna niets.
Hij beweegt zich in het gebied
tussen iets en niets, zonder dat
iets een te duidelijke vorm te
geven. Zijn gebruik van de witte
verf doet me denken aan een
sober en ingetogen vorm van
schmink. .Alles gebeurt eron
der", zegt de kunstenaar erover.
In zijn techniek werkt hij van
donker naar licht en streeft er
naar het een altijd doorgaande
beweging mee te geven. Hier
mee komen we al dichter bij
zijn opvatting van kunst. Water,
wit en beweging doen denken
aan het ijle, het ondefinieerba
re. Aangezien de beweging zich
afspeelt in de natte verf en de
nog nattere serie aquarellen van
zijn hand, bestaat de beweging
uit zwemmen. We worden snel
filosofisch met Wim Koreman,
die er in zijn werk in geslaagd is
elke zweem van vaagheid te
vermijden.
Als kleurrijke verrassing uit
Italië, bracht hij twee grote
schilderijen mee, die hij maakte
naar aanleiding van een verblijf
in Assisië. De taferelen zijn le
vendig in helder blauw en rood.
Ook hier zijn de vissen boven
en de vogels onder, maar waar
ze in het andere werk als sym
bolen staan afgebeeld, zijn ze
hier 'levend en wel'.
Expositie Nederlandse theaterfotografie tot 1940
AMSTERDAM
FRAN^OISE LEDEN80ER
Acteurs en actrices uit de vorige
eeuw hebben vrijwel direct han
dig gebruik gemaakt van de pu-
bliciteitsmogelijkheden van het
nieuwe medium fotografie. We
danken daar een uitgebreide se
rie unieke portretten aan. Joost
Groeneboer selecteerde daaruit
voor het Nederlands Theater In
stituut 300 foto's uit de periode
van omstreeks 1860 tot 1940.
Een groot deel dateert uit de vo
rige eeuw en vormt een verma
kelijke illustratie van de toen
gebruikelijke 'antieke' acteer
stijl. Kenmerkend daarvoor wa
ren zwaar aangezette emoties
met veel pathetische armgeba
ren.
De uitvinding van de fotogra
fie had plaats in 1839. Foto's
bleven de eerste tijd daarna nog
erg duur doordat er bij de be
lichting en ontwikkeling gebruik
moest worden gemaakt van een
geprepareerde verzilverde ko
perplaat. In de jaren vijftig kon
den, door nieuwe vindingen, de
kosten drastisch omlaag en
werd het lucratief voor fotogra
fen om eigen ateliers te openen
in de grote steden.
In Amsterdam gingen toneel
spelers naar Carl Rensing en
Christiaan Marcussen, in Rot
terdam waren zij vaste klant bij
Peter Wotke. De oudst bewaard
gebleven Nederlandse toneelfo
to is van Wotke, die in 1858 de
acteur Jan Albregt vereeuwigde
in het stuk 'Grootvader, zoon en
kleinzoon'.
Harpje
De techniek was in die eerste
periode nog niet zover ontwik
keld dat de fotografen hun werk
in het theater konden verrich
ten. De spelers kwamen daarom
naar de ateliers waar de nodige
requisieten beschikbaar waren
om het portret van een toepas
selijke achtergrond te voorzien.
Een aardig voorbeeld is het por
tret dat Albert Greiner om
streeks 1885 van Marquérite Al-
berts-Jahn maakte. De donker
harige schoonheid is met een
harpje op haar schoot op een
nep-balkon geplaatst. Het ach
terdoek bestaat uit een roman
tisch landschap.
Rond 1885 werd fotografie op
lokatie mogelijk toen fotografen
de beschikking kregen over ge
voeliger materiaal, betere len
zen en kunstlicht dat met mag-
nesiumpoede'r kon worden ont
stoken. De eerste op lokatie ge
nomen foto's dateren uit 1894,
toen Nicolaas Schuitvlot de dé
cors voor Wagners 'Walküre' fo
tografeerde. De toenemende
populariteit van geïllustreerde
familieweekbladen als 'Eigen
Haard' en 'Het Leven' had ook
een bloei van de theaterfotogra
fie voor massaconsumptie tot
gevolg. Deze bladen betrokken
portretten van toneelspelers bij
bekende atelierfotografen als
Albert Greiner en Jacob Step-
han Schotel, maar stuurden er
ook eigen fotografen op uit. Een
apart genre werd de kunstfoto
grafie, beoefend door fotografen
die vooral de persoonlijkheid
van de geportretteerde tot hun
recht wilden laten komen. Aan
dat streven danken we fraaie
portretten van beroemdheden
uit het verleden als Albert van
Dalsum, Else Mauhs, Eduard
Verkade en Fie Carelsen.
De expositie 'In het licht van
de fotograaf. Een overzicht van
de Nederlandse theaterfoto
grafie tot 1940' in het Neder
lands Theater Instituut (He
rengracht 168) duurt tot en
met 9 februari, dl. t/m zo.
11.00 tot 17.00 uur (ma-, le
kersdag en nieuwjaarsdag ge
sloten).
Geluid, daar draait het om bij een van de opvallendste
jonge groepen van de Nederlandse jazzwereld, het Yuri
Honing Trio. Een goed bezocht optreden afgelopen za
terdag bij Hot House in De Waag was een goede gelegen
heid om nader kennis te maken met het jonge aanstor
mende talent.
LEIDEN KEN VOS
Tenorsaxofonist Yuri Honing,
zesentwintig, geboren en geto
gen in Hilversum, zegt meteen
na het uitwisselen van de ge
bruikelijke beleefdheden waar
het bij zijn trio om gaat: het ge
luid dat door alle drie de muzi
kanten wordt voortgebracht.
Het gaat niet om nieuwh %hterij
in de geïmproviseerde muziek,
maar om goudeerlijke jazz,
waarbij speelplezier en span
ning voorop staan.
Tijdens het concert blijkt dan
ook dat de muzikanten bijzon
der goed op elkaar zijn inge
speeld en elkaar nooit in de weg
zitten. Ook de typische akoes
tiek van de hoge gewelven van
De Waag krijgen ze al snel on
der de knie. Opvallend is dat de
drie muzikanten op één rij
staan om elkaar goed te kunnen
horen.
Ogenschijnlijk zijn de drie
musici drummer Joost Lij-
baart (1967) en contrabassist
Tony Overwater (1965) spelen
een even belangrijke rol in het
geheel brave jongelui die
proberen hun Amerikaanse
voorbeelden na te spelen. Na
tuurlijk hebben ze hun helden,
maar er is meer aan de hand.
Volgens Tony Overwater, die
zich al gauw ontpopt als de
meest spraakzame van het drie
tal, lijkt de groep op geen enkele
andere in Nederland. Daar zou
hij wel gelijk in kunnen hebben.
Terwijl de rest van de Neder
lands jazzmusici zich vooral
verdiept in het telkens weer op
poetsen van typisch on-Ameri-
kaanse elementen of het naspe
len van Michael Brecker, David
Sanborn of John Scofield, gaat
het Yuri Honing Trio direct te
rug op de Afro-Amerikaanse
akoestische jazz, toen de tech
nische vaardigheid ten dienste
stond van uitdrukkingsvaardig
heid en energie ('Het Willem
Breuker Kollektief speelt geen
jazz').
Dat wil niet zeggen dat de te
genwoordig verplichte papier
tjes geen rol spelen. Honing en
Lijbaart studeerden dit jaar af
aan het Hilversums conservato
rium, tot nu toe niet bepaald
bekend als kweekplaats voor
jazzmuzikanten met uitgespro
ken ideeën, terwijl Overwater
eerder hetzelfde deed in Den
Haag. Van optredens alleen
kunnen ze namelijk nog niet
rondkomen; om goed les te mo
gen geven is een diploma nu
eenmaal meegenomen.
Het trio in deze bezetting be
staat nu een jaar, maar volgens
Joost Lijbaart, die de boekingen
van de groep doet, komt het nu
pas goed op gang met optre
dens. Debet daaraan was onge
twijfeld het positieve oordeel
van jazzpaus in ruste Michiel de
Ruyter in een van de program
ma's van Han Reiziger op tele
visie. Volgende maand staan al
opnamen voor een eerste cd op
de agenda. De drie musici zijn
het er over eens dat ze de juiste
weg voor de nabije toekomst
hebben ingeslagen. Ze hopen
dat ze nu definitief het cafécir
cuit vaarwel kunnen zeggen en
zich beperken tot echte concer
ten.
Hoewel het trio naar Yuri Ho
ning is genoemd, dragen alle
drie bij met composities en ar
rangementen. Ook een enkele
standard wordt in een nieuw
jasje gestoken. Ondanks het feit
dat het trio, met Honing voor
op, akoestisch enorm veel deci
bellen kan produceren, weige
ren ze zich als 'powertrio' of
'macho-groep' te afficheren.
Daarvoor spelen de contrasten
tussen hard en zacht, langzaam
en snel, rechtlijnig en grillig,
een te grote rol. Er bestaat ook
een Yuri Honing Kwartet met
toetsenist Michiel Borstlap, bas
sist Anton Drukker en Hans Ey-
kenaar op drums dat een iets
minder 'vrij' repertoire speelt.
Joost Lijbaart beperkt zich op
dit moment tot het trio. Ook
Tony Overwater die het na zijn
podiumprijs van 1989, die door
de Stichting Jazz en geïmprovi
seerde muziek in Nederland
(SJIN) werd uitgereikt, druk
heeft met verschillende activi
teiten, houdt speciaal zijn data
open voor dit trio.
Het Yuri Honing Trio: goudeerlijke jazz, waar het gaat om het speelplezier en de spanning.
foto hielco kuipers
Charlotte Kohier als 'Medea' van Sophokles. Het stuk werd in 1936 op de planken
gebracht door de Amsterdamsche Toneel. foto codfried de groot
Overweegt u de aanschaf van een huis, dan kunt u op
26 november 1991 om 20.00 uur terecht op een informatie
bijeenkomst in Leiden. Een hypotheekadviseur van PTT Post,
een makelaar en een notaris beantwoorden dan graag al uw
vragen over bijvoorbeeld taxatie, subsidieregelingen, het (voor
lopig) koopcontract en het afsluiten van een hypotheek.
U bent van harte welkom op 26 november in het PTT Post
Postgebouw, Schipholweg 130 te Leiden. De zaal is open om
19.30 uur. De toegang is gratis. Voor nadere informatie kunt u
bellen 06-0417 (gratis).
AMSTERDAM
FRANCOISE LEDEBOER
Rudi van Dantzig nam in juli jl.
na 20 jaar afscheid als artistiek
leider van Het Nationale Ballet.
Luuk Utrecht geeft in zijn boek
'Rudi van Dantzig. Een omstre
den idealist in het ballet' in de
eerste plaats uiting aan zijn be
wondering voor de balletleider.
Hij heeft daarnaast echter alle
kritiek van de afgelopen periode
nog eens op een rij gezet. Zo is
de publikatie ook een onthuts
end verslag geworden van wat
Van Dantzig tijdens zijn loop
baan aan negatieve reacties te
verduren kreeg. Dat hij zijn
werk zo lang heeft volgehouden,
mag beslist een wonder heten.
Utrecht doet Van Dantzig dan
ook onrecht aan als hij schrijft
dat de balletleider zich door de
kritische nabeschouwingen
over zijn carrière zonder enige
vorm van verweer „liet indruk
ken als een natte spons". Het
kan zijn dat hier sprake was van
een sluwe strategie om zo snel
mogelijk van het gezeur af te
zijn, heeft Utrecht bedacht.
„Hierdoor stelde Van Dantzig
zich echter ook weinig loyaal op
en liet hij in feite iedereen val
len, die zich met hem had inge
spannen om de bespeling van
het Muziektheater een succes te
maken."
De schrijver vindt bovendien
dat Van Dantzig zichzelf door
de futloze manier waarop hij de
Rudi van Dantzig.
kritiek tegemoet trad heeft ge
diskwalificeerd om Het Natio
nale Ballet verder te leiden. De
balletleider maakte in de vele
afscheidsinterviews echter heel
openhartig duidelijk dat hem na
twee decennia geen geestelijke
veerkracht voor het leiderschap
meer restte. Hij vond het daar
om de hoogste tijd de fakkel
over te dragen.
Een dergelijk zelfinzicht af
doen met „futloos" is onnodig
kwetsend voor een man van wie
Utrecht ook zelf zegt dat hij
voor de ontwikkeling van het
Nederlandse ballet van essen
tiële betekenis is geweest. Van
Dantzig heeft met zijn afscheid
vooral het beste bedoeld voor
Het Nationale Ballet en dat had
Utrecht beter kunnen bena
drukken dan hem zo'n veeg uit
de pan te geven.
Kritiek
Als meester van het gedanste
psychodrama ontwikkelde Van
Dantzig in zijn choreografieën
een lichaamstaal die een veel
geprezen synthese was tussen
de academische ballettechniek
en de expressionistische mo
derne benaderingswijze van
Martha Graham. De kritiek con
centreerde zich in het verleden
en heden vooral op de loodzwa
re maatschappij-kritiek en felle
sociale bewogenheid die Van
Dantzig in zijn choreografieën
tot uiting brengt. Deze balletten
met een boodschap zijn ont
staan vanuit de vaste overtui
ging dat kunst een bijdrage kan
leveren aan de verandering van
de samenleving.
Utrecht prijst Van Dantzig
omdat hij op niet mis te versta
ne wijze de diepste wanhoop
die hem gevangen houdt, weet
uit te drukken in vaak meester
lijke staaltjes van dansexpressie.
De toeschouwer wordt gevan
gen in een ijzeren beklemm-
ming. Een choreograaf die een
dergelijk effect weet te bereiken,
heeft volgens de schrijver heel
wat in zijn mars. Hij vraagt zich
echter wel af of Van Dantzig
door deze benaderingswijze zijn
doel niet voorbij schiet. „Want
iemand die zó in de put zit, die
stoot sommigen eerder af dan
dat hij ze naar zich toetrekt."
Utrecht heeft 'Een omstreden
idealist in het ballet' verder ge
vuld met een levendig overzicht
van de levensloop en carrière
van Van Dantzig. Door zijn
langdurige betrokkenheid bij de
Nederlandse danswereld wordt
ook de ontstaansgeschiedenis
van Het Nationale Ballet en het
Nederlands Danstheater in de
jaren vijftig behandeld. Utrecht
vergelijkt de choreograaf boven
dien met zijn collega's Hans van
Manen en Jiri Kylian, met wie
hij samen 'de Trojka van het
Nederlands balletexpressionis
me' vormt. Mede door de rijke
selectie van 150 foto's is het
boek van Utrecht een belangrij
ke bijdrage aan de beschrijving
van de dansgeschiedenis ge
worden.
'Rudi van Dantzig. Een omstre
den idealist in het balleL' Door
Luuk Utrecht. Uitgave Wal
burg Pers. Prijs: 34,90 gulden.
Tentoonstelling
'rinkelbellen en
luidklokken'
LISSE SASKIA STOEUNGA
De schaftklok die de kalk
zandsteenfabriek Van Her
waarden de gemeente Hille-
gom heeft geschonken stamt
uit 1745. Deze bel die de ar
beiders destijds moest waar
schuwen dat het etenstijd
was, is afkomstig van het
landgoed 'Veenenburg' tus
sen Lisse en Hillegom.
Een tiental rinkelbellen en
luidklokken is te zien in een
kleine tentoonstelling in het
museum voor de Bloembol
lenstreek in Lisse. Behalve de
klok van Van Herwaarden
zijn alle andere klokken en
bellen afkomstig uit het Na
tionaal Beiaardmuseum van
Asten.
Zo leren we dat 3000 jaar
geleden de Chinezen hun
kinderen met de klank van
klokken begeleidden. En het
de ruiters uit het Nabije oos
ten waren die klokjes om de
hals van de paarden hingen
om de dieren tegen onheil te
beschermen. Toen en daar
werd de basis gelegd voor
klokgietkunst. In een fotore
portage wordt dat proces
het vervaardigen van klokken
uitgelegd. De tentoonstel
ling rinkelbellen en luidklok
ken duurt tot eind december.
