Feiten
Oostenrijk marcheert naar rechts
Reagan maakte geen einde aan Koude Oorlog
Israëlitis
r
De ex-president bij de opening van de Ronald Reagan-bibliotheek in Simi Valley. California, op 4 november.
senrechtenbeweging die zich
niet liet wegdrukken. Aanvanke
lijk maakten alleen intellectue
len deel uit van deze stroming.
In 1980 gebeurde er echter iets
bijzonders: de vonk sloeg over
naar de Leninwerf in Gdansk,
waar de electriciën Lech Walesa
de arbeiders opzweepte tot een
langdurige staking. De geboorte
van Solidariteit bracht, zo blijkt
achteraf, het communistische
systeem aan het wankelen.
Pas nadat ook in de DDR de
massa was opgestaan Wir sind
das Volk) ontwikkelden historici
en journalisten de dominotheo
rie. De ene vazalstaat na de an
dere keerde zich af van Moskou.
Dissidenten
Maar ook in de Sovjetunie zelf
knaagden dissidenten de afge
lopen jaren aan de bolsjewisti
sche macht. De schrijver Aleks-
andr Solzjenytsin, de weten
schappers Aleksandr Zinovjev,
Andrej Amalrik en Andrej Sa-
charov, mensenrechtenactiviste
Jelena Bonner, de advocate So
fia Krallistratova, de arbeider-
/schrijver Anatoli Martsjenko en
talloze naamlozen, bleven
vanuit cel, ballingsoord of bui
tenland het Kremlin bestoken
met oproepen tot een mens
waardiger beleid.
Hoe je het ook wendt of keert,
voor de meeste Russen en an
dere Sovjets kwam dat pas na
de glasnost van Gorbatsjov. Als
er één moment is aan te wijzen
waarop de zon doorbrak in de
Koude Oorlog, dan is het de
komst van Gorbatsjov, in 1985.
Terwijl Reagan de Verenigde
Staten economisch in de ver
nieling hielp, door zich te blij
ven concentreren op verouder
de denkbeelden, begon Gor
batsjov aan de ontmaskering
van een door en door verrot
systeem.
Net als Sacharov en Walesa
kreeg Gorbatsjov zelfs de No
belprijs voor de Vrede, al valt te
betwijfelen of ook hij die prijs
verdiende. Het einde van de
Koude Oorlog werd immers be
werkstelligd door al die mensen
die, ondanks bedreiging, geweld
en marteling, niet aflieten hun
leiders onder druk te zetten.
Omdat ze eindelijk eens een
normaal leven wilden leiden.
Zonder kanonnen, mét boter.
Oud-president VS koos juist voor de confrontatie
ten voor de lange afstand. Dit
zoveelste snufje in de wapen
wedloop stelde Moskou voor de
keuze: boter of kanonnen.
Rechts
Het is weer het oude liedje van
het gelijk van rechts. Afschrik
king en bewapening als de bes
te methode om het Rijk van het
Kwaad te vernietigen. Blijkbaar
ziet Kanning over het hoofd dat
niet Rèagan, maar Gorbatsjov
de keuze maakte die we als hu
maan, menselijk omschrijven.
De VS, met hun honderddui
zenden daklozen en miljoenen
werklozen, kozen voor de ka
nonnen: de Sovjetunie, met zijn
tientallen miljoenen onder de
armoedegrens, koos voor de bo
ter.
Reagan koos voor de confronta
tie, Gorbatsjov voor de toenade
ring. Wie heeft dan het einde
van de Koude Oorlog bewerk
stelligd? Het ligt voor de hand
om nu naar Michail Sergejevitsj
te wijzen. Maar zo simpel is het
nou ook weer niet.
Kanning beroept zich niet voor
niets op de speltheorie, die uit
gaat van zoiets als een levens
echt monopoliespel, waarin een
land of persoon met één zet ac
ties van anderen kan beïnvloe
den. Als je die theorie volgt, kun
je inderdaad zeggen dat Reagan
met zijn botte opstelling het be
leid van het Kremlin heeft beïn
vloed.
De makke van Kanning is echter
dat hij alléén kijkt naar het eco
nomische spel. Hij heeft die
theorie in zijn studeerkamer
immers afgekeken van de
Duits-Amerikaanse economen
Morgenstern en Von Neumann,
die in 1944 kwamen met Theory
of Games and Economie Beha
vior. Niet dat de economie on
belangrijk is, maar Kanning
doet alsof er geen invloedrijke
politieke spelletjes bestaan.
Uzig
Kijken we terug in de glazen bol
die geschiedenis heet, dan zien
we dat de ineenstorting van het
Russische Rijk al lang voor
Reagan is begonnen. We note
ren 1956: de Hongaarse opstand
onder leiding van Imre Nagy.
Achteraf kunnen we die op
stand wellicht beschouwen als
eerste speldeprik tegen de Oost-
europese onderdrukking. Tege
lijk is 1956 een van de ijzigste
dieptepunten van de Koude
Oorlog. Immers, Russische
tanks smoorden de euforie in
Budapest, waarna duizenden
Hongaren naar het 'vrije Wes
ten' vluchtten om te verhalen
van de gruwelen van het com
munisme.
Verser in onze herinnering ligt
de Praagse Lente van 1968. Het
socialisme met een menselijk
gezicht van Alexander Dubcek
sneuvelde onder de rupsbanden
van het Warschaupact en op
nieuw werd de vorst een paar
graden strenger. Maar de kiem
van lijdzaam verzet was gelegd.
Ene Vaclav Havel, enkele jaren
eerder als absurdistisch toneel
schrijver naar voren getreden,
kreeg een beroepsverbod en
verdween met regelmaat in de
gevangenis. Maar hij gaf niet
op. En hij was de enige niet.
In Polen ontstond eind jaren ze
ventig een ondergrondse men-
STANDPLAATS TEL AVIV
Israels nationale luchtvaart
maatschappij, El Al, overweegt
in haar vliegtuigen achter de al
bestaande afdeling 'Niet Roken'
een geluiddicht compartiment
'Niet Zingen' in te richten. Ze
zou daarmee gevolg geven aan
een verzoek van deze corres
pondent, die zich onderweg van
Tel Aviv naar Amsterdam zag
ingesloten door een groep zin
gende Evangelische pelgrims.
Hun uitvoering begon met drie
maal 'Shalom Aleichem'. Toen
de zangers vervolgens bundels
met het volledig repertoir van
Johannes de Heer opensloegen,
werd duidelijk dat ze tijdens
hun verblijf in het Heilig Land
de Israëlische ziekte hadden op
gelopen.
Israëlitis vindt zijn oorzaak in
een overdosis geestelijk voedsel,
als gevolg waarvan diep in de
hersenpan de stoppen door
slaan. De Evangelische luchtrei
zigers leden gelukkig aan een
milde vorm van de kwaal. Na
dat de maaltijden waren rond
gedeeld, staakten zij hun hin
derlijk geraas en de rest van de
reis gedroegen ze zich als gewo
ne toeristen.
Wie het ongeluk treft een zware
Israëlitis-lijder als mede-passa
gier te hebben, moet zich voor
bereiden op absurdistisch thea
ter van het zuiverste soort.
Luchthavenpersoneel in Tel
Aviv kreeg eens te maken met
een Panamese vrouw die het
vliegtuig uit Kopenhagen verliet
met twee vellen papier op haar
borst gespeld. Op het ene stond
het cijfer 8, op het andere een 5.
Ze vertelde dat ze de Messias
zou hebben ontdekt als ze in Is
raël iemand zou tegenkomen
met borstnummer 1. De vrouw
had een bankchêque bij zich ter
waarde van 47.000 dollar en
duizend dollar in travellers' chê-
ques. Hoewel de staat Israël
best wat harde valuta kan ge
bruiken, werd ze per kerende
vlucht teruggestuurd.
In de meeste gevallen open
baart het Israëlitis-virus zich
pas nadat de pelgrim is aange
komen in de heilige stad Jeruza
lem. Om die reden spreekt men
in de psychiatrische inrichting
Kfar Shaul, waar geesteszieke
buitenlandse toeristen worden
opgevangen, ook wel van het
'Jeruzalem-syndroom'. Een
paar keer per week wordt er wel
iemand binnengebracht die, al
of niet in een wit gewaad gesto
ken, meent te zijn uitverkoren
om de mensheid een Bood
schap te verkondigen.
Christelijke Israëlitis-Iijders wa
nen zich niet zelden Johannes
de Doper, de Maagd Maria of
God-In-Eigen-Persoon. Joden
leggen om voor de hand liggen
de redenen een voorkeur aan de
dag voor een optreden als ko
ning David of aartsvader
Abraham. In de meeste gevallen
verdwijnen de symptomen zo
dra de 'profeet' het Heilig Land
verlaat.
Israëlitis heeft in negen van de
tien gevallen een religieuze ach
tergrond. Maar niet altijd. De
afgelopen zomer had het
boordpersoneel van een El Al-
vjucht tussen Berlijn en Tel Aviv
de handen vol aan een Argen
tijnse vrouw die een politieke
variant van de Israëlische ziekte
lanceerde. Halverwege de reis
stond ze op van haar stoel, pos
teerde zich in het gangpad en
trok haar jurk uit om zeker te
zijn van extra aandacht. 'Ik wil
Shamir! Breng me Shamir!'
schreeuwde ze met overslaande
stem. Het Israëlische persbu
reau Itim meldde dat ze bij aan
komst op het vliegveld Ben-Gu-
rion huppelend werd afgevoerd
naar het politiebureau. Haar
enige bagage was een plastic
zak met dertigduizend dollar in
contanten.
AD BLOEMENDAAL CORRESPONDENT
Deze zomer leek de donkere lucht boven het beeld dat de
rest van de wereld van Oostenrijk heeft, even op te kla
ren. Jörg Haider, het zwarte schaap van de Oostenrijkse
politiek, raakte zijn functie van gouverneur van de pro
vincie Karinthië kwijt omdat hij het werkgelegenheidsbe
leid van nazi-Duitsland openlijk had geprezen. De Ween-
se regering beschuldigde hem van belediging van „de
zelfkennis van Oostenrijk" en van het belasteren van de
miljoenen die onder de terreur van Hitier hebben gele
den.
LONDEN MICHAEL WISE
THE INDEPENDENT
Dezelfde dag wees Kurt Wald-
heim een tweede gooi naar het
presidentschap af. Een paar we
ken later legde kanselier Franz
Vranitzky een met veel bijval
begroete, zij het late, verklaring
af over de Oostenrijkse mede
plichtigheid aan de oorlogsmis
daden van de nazi's. Het was
voor het eerst dat een dergelijke
verklaring namens de regering
werd uitgesproken. Gedurende
tientallen jaren na het einde van
de oorlog werden de misdaden
onder het tapijt geveegd.
Maar de hoop op het verschei
den van 'yuppie-fascist' Haider
was van korte duur. Hij heeft
zijn campagne voor het federale
kanselierschap hervat. Op het
moment dat een einde komt
aan de doodverklaring onder
het presidentschap van Wald-
heim, die zes jaar heeft ge
duurd, en het land lid wil wor
den van de Europese Gemeen
schap, nemen de oude spoken
van Oostenrijk nieuwe vormen
aan.
Oostenrijk is een 'frontstaat' in
de poging van alle Europese
landen de illegale migratie tus
sen Oost en West onder contro
le te houden. Maar het land
worstelt met een vreemdelin
genhaat die Haider behendig
voor zijn eigen doeleinden ge
bruikt. De FPO groeit gestaag,
daarbij geholpen door jonge
profs die worden aangetrokken
door de beloften voor hervor
mingen. Daarbij komen dege
nen die denken dat hun huis
vesting en werkgelegenheid in
gevaar zijn. De traditionele re
geringspartijen blijven in ver
warring achter en worden bang.
Haiders gevecht terug naar de
verhevenheid werd afgelopen
zondag bekroond bij de plaatse
lijke verkiezingen in Wenen.
Met een persoonlijke oproep
van Haider om alle immigratie
volledig te stoppen, heeft de
FPO haar mandaat bijna ver
drievoudigd en is zij de op een
na sterkste macht geworden in
de gemeenteraad. De leus 'We
nen voor de Weners' heeft
weerklank gevonden in een stad
die zestig kilometer van de
grenzen met Tsjecho-Slowakije
en Hongarije ligt. De overwin
ning van de FPO was de der
tiende op rij bij plaatselijke en
nationale verkiezingen sinds
Haider in 1986 partijleider is ge
worden en wordt beschouwd
als een uitdaging voor de con-
sensuspolitiek die sinds de
Tweede Wereldoorlog in Oos
tenrijk is gevoerd. Er rijzen twij
fels over de duurzaamheid van
de federale coalitie tussen Soci
aal-Democraten en de conser
vatieve Volkspartij.
Corruptie
De FPO heeft haar succes voor
een groot deel te danken aan de
effectieve manier waarop Hai
der de schijnwerpers heeft ge
richt op de vriendjespolitiek en
corruptie binnen deze twee par
tijen. Het lidmaatschap daarvan
heeft lang garant gestaan voor
een mooie carrière. Veel banen,
van directeurschap tot leraar
schap, zijn verdeeld tussen de
'rode' Sociaal-Democraten en
de 'zwarte' Volkspartij. Haider
heeft beloofd een einde te ma
ken aan deze verstikkende be
scherming.
Door met gemak de Volkspartij
naar de derde plaats te dringen,
heeft de FPO het uiteenvallen
van het burgerlijke centrum
verhaast. De Volkspartij, de te
genhanger van de Duitse Chris
ten-Democraten, heeft grote in
terne problemen, die zo groot
zijn dat de liberale en rechtse
facties splijten. Sommige aan
hangers van de partij liepen
over naar de Groenen, die voor
het eerst in de gemeenteraad
kwamen. Velen namen niet de
moeite om te stemmen. Politici
en analytici herinnerden er on
middellijk aan dat de laatste
keer dat het burgerlijke centrum
in het Weense stadsbestuur zo
hevig wankelde, in 1932 was.
Toen streefden de nazi's de
Christelijk Sociale Partij voorbij,
kort voor het fascisme een ein
de maakte aan de Oostenrijkse
democratie.
Paniek
De FPO is geen nazi-partij. Het
is nauwelijks juist om de verge
lijking te maken, gegeven de re
latief sterke economie van nu
vergeleken met die van de jaren
dertig. Dat de vergelijking wordt
gemaakt, is wel symptomatisch
voor de paniek.
Bij gebrek aan een samenhan
gend beleid op het gebied van
de immigratie heeft Haider met
succes de belangrijkste partijen
naar zijn kamp getrokken. Zijn
tegenstanders verzuimden op
overtuigende wijze zijn over
drijving van de problemen die
de buitenlanders zouden ver
oorzaken, aan te pakken. In
plaats daarvan verloren zij hun
geloofwaardigheid door varia
ties op het thema aan te nemen
als hun eigen filosofie.
Het aantal buitenlanders dat le
gaal in Oostenrijk woont, is ge
stegen tot meer dan 510.000, of
6,5 procent van de bevolking,
tegen 291.448 in 1981. Cijfers
over illegale inwoners lopen ver
uiteen. Haider ontkent dat hij
aanzet tot vreemdelingenhaat
Maar tegelijkertijd waarschuwt
hij dat als de buitenlanders blij
ven komen, zij met het geweld
te maken kunnen krijgen dat in
het verenigde Duitsland zo nor
maal is geworden. Tot nu toe is
dit het rustige en welvarende
Oostenrijk bespaard gebleven,
maar er zijn onrustbarende te
kenen.
In de afgelopen twee jaar zijn 73
joodse crypten geschonden op
de belangrijkste begraafplaats
van Wenen. Anti-semitisme en
vreemdelingenhaat scoren hoog
bij opinieonderzoeken. Aan de
andere kant groeit het percenta
ge Oostenrijkers dat van me
ning is dat hun land bij de An
schluss eerder dader was dan
Hitiers eerste slachtoffer. Vol
gens een onderzoeker moet de
aantrekkingkracht van Haider
worden onderscheiden van het
openlijke racisme van Jean-Ma
rie Le Pen van Frankrijk. Met
zijn verderfelijke opmerkingen
maakt Le Pen zich tot een per
sona non grata voor de meeste
Franse kiezers. Haider is subtie
ler en in potentie kwaadaardi
ger. „Wij zijn geen vijanden van
de buitenlanders, wij zijn de
vriend van het eigen volk", zegt
hij met een lelijke grijns.
AMSTERDAM ONNO HAVERMANS
Een kristallen bol, waarin je
kunt zien hoe de wereld zich
gaat ontwikkelen, willen we dat
niet allemaal? De Heemsteedse
econoom Walter Kanning heeft
er zo een, en daardoor mag hij
zich nu doctor noemen. Mooi
natuurlijk, alleen jammer dat
Kannings bol pas glashelder
blijkt als de gebeurtenissen ach
ter de rug zijn. En dat hij die
ontwikkelingen soms wel erg
eenvoudig aanpast aan zijn
uit de Berlijnse Muur zelfs van
kristal.
Kanning werkte tien jaar aan
zijn dissertatie over Economi
sche macht en speltheorie, zo la
zen we dinsdag 5 november op
de pagina Economie van deze
krant. De econoom promoveer
de afgelopen zomer op zijn
theorie, waarmee hij denkt ont
wikkelingen op economisch ter
rein te kunnen voorspellen.
Nu acht ik me onvoldoende ter
zake kundig om met een heuse
dr. in discussie te treden op zijn
vakgebied. De waarde van Kan
nings ontdekking wil ik dan ook
niet in twijfel trekken. Maar het
wordt me toch te gortig als de
econoom met zijn theorie denkt
te kunnen aantonen dat de
voormalige Amerikaanse presi
dent Ronald Reagan het einde
van de Koude Oorlog heeft be
werkstelligd.
Reagan heeft, als we Kanning
moeten geloven, de Sovjetunie
op de knieën gedwongen met
zijn peperdure Star Wars pro
gramma, het ruimteschild dat
Amerika moet beschermen te
gen aan val jen met (kem)raket
Augustus 1968: Burgers van Praag gaan met blote handen de Russische tanks te lijf. archieffoto epa/ctk
DK jongens, lalen we beginnen bj het begin
THIS LAHPl5yt)UI2.tWp,THISMWPI5MVmi>....
Ik hoot jullie niet, Vrienden
Jörg Haider, de leider van de extreem-rechtse liberale partij van Oostenrijk, heeft reden om blij te zijn. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 10 november behaalde zijn partij 22,6 pro
cent van de stemmen
Zaterdag 16 november 1991 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: MARIANNE VERSCHUREN
EN MENINGEN
