Kunst
'Leiden zou uitstraling van de
Spiegelstraat moeten krijgen'
Ieder schilderij moet een
punaise in je voet zijn
Prachtig spel Eckhardt
Angstwekkende tekeningen
bij Galleria Propitia
Grandioze
perfectie
De Chatel
Bibliotheek Charles en De Boer op veiling
Zaterdag 16 november 1991 Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOELINGA Eindredactie: HANS SONDERS Vormgeving: HENK BUIS
13
NIEUWSLIJN
Brueghel II brengt 966.000 gulden op
AMSTERDAM - Bij Christie's in Amsterdam is deze week een
werk van Pieter Brueghel II voor 966.000 gulden geveild. Het vei
linghuis mag de naam van de nieuwe eigenaar niet prijsgeven.
Ook wil Christie's niet zeggen waar het schilderij vandaan kwam
en of het naar het buitenland verdwijnt. Twee werken van Jan
van Goyen (1596-1656) brachten respectievelijk 132.250 gulden
en 92.000 gulden op. Het duurste blijft in Nederland en het an
dere gaat naar een Franse particuliere verzamelaar.
Nog veel verrassingen in Filmmuseum
OVERVEEN - Tijdens de catalogisering van het filmbestand van
het Nederlands Filmmuseum zullen voor de gespecialiseerde
filmliefhebber zeker nog verassingen naar boven komen. Zo zijn
bij voorbeeld ontdekkingen te verwachten van bijzondere films
uit de eerste drie decennia van deze eeuw. Er wordt niet ver
wacht dat in het depot van het museum in Overveen nog ont
dekkingen van films met bekende publiekstrekkers als Stan Lau
rel worden gedaan. Tijdens de grote schoonmaak van het film
bestand zijn de afgelopen jaren 10.000 nummers gecatalogi
seerd. De komende maanden moeten nog ongeveer 400 films
worden bekeken. Het Filmmuseum is ook bezig met een conser
veringsprogramma van onder meer Ivens-films uit de jaren vijf
tig
Columbus niet naar Amerika
UTRECHT - Timothy Dalton blijkt niet meer bereid om Colum
bus te spelen in het door Alexander en llya Salkind te produce
ren filmepos over de ontdekking van Amerika, waarvoor sinds 15
oktober opnamen worden gemaakt. Het drossen van de hoofd
rolspeler werd deze week gemeld, nadat eerder bekend was ge
worden dat het budget voor de produktie verlaagd was van de
beoogde 40 miljoen dollar (voor een grote bioscoopfilm) naar 8
miljoen dollar voor een tv-serie. Dit feit vormde al aanleiding
voor George Pan Cosmatos, de regisseur van 'Columbus The
Discovery', om van boord te stappen. Het gezagvoerderschap
zou nu in handen zijn gegeven van James Bond-regisseur John
Glen.
met werken van Ton de Leeuw en Charles
Ives. Gehoord op 15 november in De
Waag te
Leiden
'Waarom kan muziek niet op
dezelfde manier uit een mens
komen als het erin komt?' vroeg
Charles Ives (Amerikaans com
ponist: 1874-1951) zich af Ives
dacht bij deze uitspraak aan...
'het scherm van geluiden,
borstkassen, darmsnaren,
draadwerk, hout en koper waar
de uitvoerende musicus eerst
overheen moet kruipen... Is het
de schuld van de componist dat
een mens maar tien vingers
heeft?'
Zijn tweede 'Concord' piano
sonaten 909-1915) heeft dan
ook tot 1939 moeten wachten
op de tien vingers die ervoor het
eerst ruchtbaarheid aan zouden
geven. Ook al stijgt het tech
nisch peil van de hedendaagse
pianisten, toch heeft een feno
menaal musicus als René Eck
hardt er een paar jaar voor uit
getrokken om zich helemaal
aan deze klus te wijden.
'Dame met
hoed' zal
waarschijnlijk
niet worden
verkocht. Be-
geman: „Ik
vind het
prachtig,
waarom weet
ik eigenlijk
niet precies. Ja
de kleuren en
de compositie
spreken mij
erg aan."
Gisteravond bleek in De Waag
dat het niet alleen tien wonder
lijk lenige en vakkundige vin
gers zijn die de sonate van Ives
over het voetlicht brengen. Hoe
acrobatisch het werk over de
toetsen ook verliep, techniek
bleek een ondergeschikte, zij
het niet te verwaarlozen rol te
spelen. Het was vooral het in
nerlijk vuur waarmee René Eck
hardt speelde, de samengebal
de, explosieve kracht, waarmee
hij de muzikale ideeën van Ives
ontvouwde, waardoor de mu
ziek uit hem en in ons kwam.
Muziek van hart tot hart.
Na een korte pauze speelde
René Eckhardt de sonate 'Les
Adieux', die Ton de Leeuw com
poneerde voor Geoffrey Madge,
een van Eckhardts leraren. Een
stuk waarin een onverbiddelijk
soort regelmatige 'ademhaling'
overheerst, die uiteindelijk als
een beklemmende spanning uit
zijn voegen barst en dan van
lieverlee weer terugkeert naar
het punt vanwaaruit alles is ont
staan. Onvergetelijke indrukken
van het prachtige spel van René
Eckhardt.
Een naakte, volslanke
vrouw leunt over de ba
lustrade van een smalle,
hoge toren. Zij staart in het
niets. Andere vrouwen dro
gen zich af in een soort
lusthof, omgeven door pal
men. Achteloos staat een
mand met rode appels in
een hoek. De architectuur
en de zachte, warme terra-
kleuren doen denken aan
een loomwarme Italiaanse
zomernamiddag.
LEIDEN IRENE VAN BEVEREN
Deze en soort gelijke idyllische
taferelen zijn het werk van de
Franse kunstenares Lisa De-
granges. Samen met haar echt
genoot, de schilder Malek
Lehoussine, exposeert zij haar
werk in de onlangs geopende
galerie Begeman Fine Arts in
Leiden.
De dromerige voorstellingen
van Degranges zijn van onge
glazuurde gebakken klei. Het
werk is nogal klein, gemiddeld
niet groter dan dertig a vijftig
centimeter. De kunstenares
volgde grafische opleidingen in
Parijs en Amsterdam. Tot voor
acht jaar geleden bestond haar
werk dan ook overwegend uit li
tho's. Maar omdat het steen
drukken haar fysiek te zwaar
werd, heeft zij zich bekwaamd
in het vormen van kleifiguren,
waarvan de haast onwezenlijke
zuidelijke taferelen het resultaat
zijn.
'Onwezenlijk' is ook een pas
sende term om het werk van de
autodidact Lehoussine te karak
teriseren. De stijl van deze Parij-
zenaar van Marokkaans-Berber-
se afkomst lijkt op die van Fran
cis Bacon door de beklemmen
de sfeer die van sommige doe
ken uitgaat en de weergave van
de mensachtige figuren.
Op één van de schilderijen is
tegen een zwarte achtergrond
een gehurkt wezen uitgebeeld.
Met zwarte, kraalogen kijkt het
voor zich uit. De forse verfstre:
ken achter de rug van het we
zen lijken op vleugels. Het zou
een elf kunnen zijn.
Een ander werk in oker en
pasteltinten toont een dame
met grote hoed. Net als de an
dere figuren uit het werk van
Lehoussine heeft zij een sterk
geprononceerde neus. Op de
schouders van deze forse vrouw
zit een demon-achtige figuur.
Ondanks de vriendelijke kleu
ren doet de voorstelling denken
aan een verhaal van Edgar Allan
Poe, waarbij een demon on
wrikbaar plaats neemt op de
schouders van zijn slachtoffer
en hem aanzet tot gruwelijke
moorden. Misschien was dit
verhaal de aanleiding voor het
schilderij, want Lehoussine zegt
zich bijna altijd te laten inspire
ren door literaire werken.
'Dame met hoed' zal waar
schijnlijk niet worden verkocht
door Cor Begeman, eigenaar
van de galerie. Begeman:,.Ik
vind het prachtig, waarom weet
ik eigenlijk niet precies." Hij
valt even stil en vervolgt dan
peinzend:,,Tja, waarom vind je
eigenlijk iets mooi?"
Het ondefinieerbare begrip
schoonheid is een criterium
voor wat in de galerie komt te
hangen. Begeman:,,Ik exposeer
alleen werk dat ik mooi en bij
zonder vind en hoop dat mijn
smaak overeenkomt met die
van anderen." Concurrentie van
de andere Leidse galeries vreest
hij niet. Hij is van mening dat
een concentratie van kwalitatief
hoogstaande galeries juist el-
kaars klanten trekt. „Dat zie je
ook in de Amsterdamse Spiegel
straat. De uitstraling van derge
lijk hoog niveau zou Leiden ook
moeten krijgen."
Arts
Begemans liefde voor de kunst
dateert uit de tijd dat hij medi
cijnen studeerde. Hij begon
toen met het verzamelen van
prenten. Als praktizerend arts
groeide zijn prentcollectie teza
men met de wens om van deze
hobby ook voor een deel zijn
werk te kunnen maken. On-
RECENSIE EDWINE FELSER
Exposibe: Schilderijen van Jeroen va
Ham en grafiek van Joke van Bilsen.
19 00-21.00 uur, di en do. 9.30-12.00
uur. za en zo 13 00-16 00 uur
Galene ARS Pieterskerkgracht 9,
Rompen, opgestapelde hoof
den, beenpartijen en andere
vormen, neergezet als karikatu
rale objekten in ruimtelijke stil
levens, zo kan men zich het
werk van Jeroen van der Ham
voorstellen De afwijkende en
scheve omtrekken van zijn
schilderijen benadrukken het
absurdistische karakter ervan
nog. Hoewel de perspektieven
soms erg geforceerd zijn, de
schilderstijl wringerig en hoewel
een wat soepeler pols aan de
kwast de zeggingskracht ten
goede zou komen, heeft het
werk toch wel iets raars.
Een romp die in de grond lijkt
te verdwijnen en een hoofd met
een brede glimlach en een siga
ret in de mond draagt de titel:
'Time takes a cigarette'. Filoso
fie of reclame?
Van der Ham beschrijft zijn
werk als 'brekend positivisme',
de sfeer ervan als tragi-komisch.
Door de vreemde taferelen te
plaatsen in een decor-achtig
perspektief slaagt hij er volgens
zijn opzet in, een vervreemden
de ervaring te bewerkstelligen.
'Ieder schilderij moet een pu
naise in je voet zijn', aldus zijn
streven.
'De Verheerlijking' laat een
verkommerde man zien die
staart naar de buste van een
'onwerkelijke glamour man' in
een kale ruimte met slechts een
peertje als verlichting.
Joke van Bilsen is net als haar
mede-exposant net afgestu
deerd. Zij laat een serie grafie
ken zien die bestaat uit etsen, li
tho's, zeefdrukken en werken in
gemengde techniek. Hoewel
ook bij haar de vormgeving niet
erg trefzeker is, zijn vooral een
kleurenlitho met de titel 'Uitge
woond' en een serie zwart/wit
linoleumsneden heel sfeervol.
Hoewel haar thema: 'flarden
van gesprekken en het leven'
geen al te konkrete afbeeldin
gen zou verdragen, wagen
vooral de etsdrukken - op een
enkele uit meerdere platen bc
staande kleurendruk na om
een duidelijker beeldtaal. De
werken zijn meest zonder titel.
langs was dat zover. Eind sep
tember opende Begeman zijn
gelijknamige galerie in het stijl
volle oude pand op de hoek van
het Gerecht en de Papengracht.
Permanent worden daar
prenten geëxposeerd. Begeman
heeft werk vanaf de zestiende
eeuw tot heden, waaronder
zeldzame prenten. De galerie
houder toont een prent met ro
zen uit de Napoleontische tijd.
De rozen verbergen de portret
ten in profiel van leden van het
toen verboden koningshuis. „Ik
heb nog maar twee andere
exemplaren van deze prent ge
zien," vertelt Begeman niet
zonder trots.
Drie a vier maal per jaar wil
Begeman kunstenaars in zijn
galerie laten exposeren. Vol
gend jaar hoopt hij Siep van
den Berg in huis te halen. Een
schilder en graficus, wiens werk
sterk op dat van de schilders
van De Stijl (Mondriaan, Does
burg) lijkt. Ook is hij bezig met
een tentoonstelling van het
werk van Praagse grafici.
De expositie van Lisa Degran
ges en Malek Lehoussine loopt
tot 26 november. Begeman Fi
ne Arts is gevestigd aan de Pa
pengracht 38. De galerie is ge
opend op donderdag en vrij
dag van 11.00 tot 17.00 uur en
op zaterdag van 11.00 tot 18.00
BEELDENDE KUNST
RECENSIE MARTINE BALLAST
Expositie Tekeningen en schilderijen van
Manfred Hürlimann Gezien bij Galleria
Propitia, Levendaal 119,
Te zien tot 30 november, donderdag t/m
zondag van 13 tot 18 uur
Een angstwekkende
ling van twaalf tekeningen en
twee schilderijen. Werk van de
jonge Zwitsers/Duitse kunste
naar Manfred Hürlimannn, te
zien bij Galleria Propitia. Ver
minkte gezichten, afgerukte le
dematen en veel bloed, op het
schokkende af. De mens heeft
een centrale plaats in het werk
van Hürlimann. Manlijke en
wouwelijke naakten bevolken
zijn tekeningen. Meestal zijn ze
alleen. Twee werken vormen
daarop een uitzondering. Een
tweeluik, waarbij op de rechter
helft een wouw en op de linker
helft een baby. Zij is bloot op
hooggehakte schoenen en kou
sen na. Rond het kruis een grote
rode partij, bloed? En een koord
dat uit haar lichaam naar bene
den hangt, waarschijnlijk de na
velstreng. Want op de linker
helft van dit tweeluik zien we
een bloederige hulpeloze baby.
Het past in mijn beeld van
Hürlimann dat hij moeder en
kind zo afbeeldt als hier. De
wouw lijkt zich het liefst zo snel
mogelijk van alle ongemakken
te willen ontdoen. De baby is
van haar, maar wil ze hem wel
echt? De afstand tussen moeder
en kind lijkt onoverbrugbaar.
Van enig contact is geen sprake.
De outfit van de moeder heeft
iets pervers. Het andere werk
waarop twee mensen staan af
gebeeld is de tekening "Liebe-
spaar II", waarop twee vrijende
mensen worden afgebeeld. De
wouw kijkt ons aan terwijl ze
achteroverliggend op een tafel
genomen wordt door een man.
En wat voor een man: broek op
de knieën, dik, kaal en erg on
aantrekkelijk. Ook hier is weer
geen sprake van intermenselijk
contact. Niet al het werk dat bij
Propitia hangt, ademt deze ne
gatieve sfeer. Twee tekeningen
van mannelijke naakten en een
wouwelijk naakt tonen dat Hür
limann toch ook nog wel iets
moois aan mensen kan ontdek
ken. Hürlimann's tekeningen
zijn zwart/wit met hier en daar
wat kleur-accenten van krijt of
aquarelverf. Ze zijn op zichzelf
staand. Het zijn geen studies.
En als je in staat bent om door
de vaak afschrikwekkende voor
stellingen heen te kijken, zie je
het werk van een knappe kun
stenaar. Hürlimann zegt veel,
met weinig middelen.
BALLET
RECENSIE MAARTEN BAANDERS
Voorstelling: 'Change' door Dansgroep
Krisztina de Chatel. Gezien 15/11 LAK-
theater
Leiden.
Nog te zien. 16/11 LAKtheater Leiden
20.30 u.
Onder de Nederlandse dansge
zelschappen is die van Krisztina
de Chatel de laatste jaren als
een vuurpijl omhoog gegaan.
De manier waarop deze choreo
grafe de principes van de mini
mal dance persoonlijk heeft uit
gewerkt is zo spectaculair dat
enkele oude voorstellingen nog
eens in de theaters komen.
'Change' is een groepsdans.
De dansers bewegen zeer gelijk,
of in verschillende patronen die
scherp op elkaar aansluiten,
maar communicatie tussen hen
is er niet. De dansers ontlenen
hun bewegingen aan wetten die
van bovenaf de hele choreogra
fie beheersen. Er ontstaat een
indrukwekkende, meeslepende
sfeer, die nog versterkt wordt
doordat de fraai verglijdende
kleuren van de belichting en de
muziek de dansers onafgebro
ken in hun greep houden. De
bewegingen worden eindeloos
herhaald, gecombineerd en ge
varieerd.
Telkens splitsen zich groepen
of individuen af én brengen een
nieuw bewegingspatroon in, die
met perfecte overgangen door
het eerdere patroon heen ge
vlochten wordt. Zo ontstaat er
een geweldige rijkdom en een
spanning die het publiek tot het
eind toe vasthoudt. De dansers
zijn vergelijkbaar met atomen
die steeds wisselende combina
ties aangaan en daardoor mee
gesleept worden in nieuwe pa
tronen. De choreografie wordt
met een formidabele energie en
soepelhéid uitgevoerd. Extase
en concentratie gaan moeite
loos samen. Iedere danser is
een genot om naar te kijken en
toch gaan ze op in een geheel
met één ziel. Een grote presta
tie!
RECENSIE WILFRED SIMONS
Die lustige Witwe van Franz Lehar Leidse
Operette Vereniging Crescendo. Dirigent
Joop van Eek, regie Ab 8armentlo, choreo
grafie Jeanette de Jager
Gezien 15/11, Stadsgehoorzaal
Nog te zien: 16/11
nele aspiraties. Wie zoveel zelf
vertrouwen uitstraalt, kan een
kritisch oor en oog verwachten.
'Die Lustige Witwe' is een ty
pisch operetteverhaal. Graaf
Danilo Danilowitsch (Jack van
Dam) moet trouwen met de
schatrijke weduwe Hanna Gla-
wari (Suze van Duyl), uit liefde,
maar ook om de staatskas van
het staatje Pontevedrino voor
bankroet te behoeden.
Ondanks de aspiraties van de
vereniging ging er in algemene
zin helaas nogal wat fout. Zo
bleek zonneklaar, dat de orkest
leden meer naar de partituren
zaten te kijken dan naar de diri
gent, wat ongelijk spel veroor
zaakte. Ook luisterden verschil
lende secties (zoals de violen en
de fluitisten) niet goed naar el
kaar. Vooral bij de violen wekte
dat bij mij af en toe de indruk
alsof ik naar een dronken zigeu
nerorkestje zat te luisteren in
plaats van naar een ordentelijk
symfonie-orkest.
Op het podium verliep de
eerste acte moeizaam en ver
krampt. De acteurs en het koor
waren te veel bedacht op het
volgen van de regieaanwijzin
gen en letten te weinig op de
slag van de dirigent, waardoor
onevenwichtig spel ontstond:
soms houterig, dan weer over
dreven schmierend. Het koor
ontspoorde regelmatig en de
stemmen van de solisten waren
niet goed ingezongen.
Na de pauze viel van deze
moeilijkheden niets meer te
merken. Suze van Duyl zong,
zowel solo als in duet, zuiver en
geïnspireerd en ook Jack van
Dam acteerde en zong volstrekt
overtuigend. Ook het andere
duo, Dicky Oskam en Henk de
Bruijn, zong de sterren van de
hemel. Door dit zelfverzekerde
en losse spel kwam het wonder,
zij het laat, alsnog tot stand en
werd de avond toch een groot
Cultuurwethouder Henny Koek
opende gisteravond in de Stads
gehoorzaal de veertigste operet
tevoorstelling van de Leidse
Operette Vereniging Crescendo.
Een jubileum derhalve, reden
om een bijzondere operette van
stal te halen: 'Die Lustige Wit
we' van Franz Lehar. Het is een
stuk dat hoge eisen stelt, niet al
leen aan de solisten, maar ook
aan koor en orkest. Hoog gegre
pen dus, maar zoals voorzitter
Kees Oskam in het voorwoord
van het programma schreef,
heeft dit Crescendo, hoewel een
amateurgezelschap, professio-
bezat een mooie collectie boeken, vaak met op
drachten. en Werkman-druksels. Werkmaniiruk
werken met de bekende Werkmantypografie zijn
zeldzaam. Charles liet zijn gedichten (Een Suite
van de zee (1944) en Terzinen van de Mei (1944))
die nu worden aangeboden, drukken door zijn
vriend, de bekende drukker en schilder Hendrik
Werkman. Werkman was lid van de bekende Gm-
ningse kunstenaarsvereniging De Ploeg. Ook z;il
op die drie veilingdagen de bibliotheek van puit.
dr. P.A.H. de Boer. bij leven hoogleraar god ge
leerdheid in Leiden, onder de hamer komen.
LEIDEN SASKIA STOEUNGA
Het Leidse veilinghuis Burgersdijk Niermans
heeft wederom de hand weten te leggen op een
foto charlotte wissing belangrijke letterkundige verzameling. De Neder
landse literatuur - met name poëzie van de in
1983 overleden Leidse hoogleraar in de crimino
logie Willem Nagel zal op 26, 27 en 28 november
worden geveild. Tegelijkertijd met de Reve-collec-
tie van Joop .Schafthuizen, zoals in september al
bekend werd.
Willem Nagel, oftewel de auteur J.B. Charles,
