Cultuur
'Ik ben geen Appel, ik ben een peer'
'Wij vullen
leemte op'
Donderdag 14 november 1991 Redactie: 071-161400 cees van hoore annemiek ruycrok jan rusdam saskia SïOEUNCA Eindredactie: niek faas
Vormgeving: RUTCER j. HOOGERDUK
Eenling en duizendpoot
Frederick Franck exposeert
in Leidse galerie
In 1956 werd Frederick Franck door de vaderlandse pers
als één van onze belangrijkste tijdgenoten bestempeld.
Een tentoonstelling van zijn schilderijen, in het Amster
damse Stedelijk Museum, werd „de gebeurtenis van het
jaar genoemd." Het werk van de kunstenaar werd aange
kocht door vijf nationale en een twintigtal buitenlandse
musea en te koop aangeboden bij prestigieuze galeries in
New York, Londen en Parijs.
foto Hinco kuiptrs
LEIDEN JAN RUSDAM
Tot 1965. Toen keerde Frederick
Franck het beeldende kunstcir
cuit de rug toe. „Ik dacht: dit is
niet waar het om gaat. Dat ge-
ëxposeer met al het gedoe er
om heen. Dat was ik beu."
Franck trok zich terug,
schreef boeken maar zette ook
zijn beeldende werk voort. Hij
beeldhouwde, schilderde en te
kende vooral. Via zijn boeken
werden de tekeningen toegan
kelijk voor het publiek. Musea
en universiteiten is hij ook
steeds ter wille geweest, maar
de kunstenaar weigerde zijn
werk nog langer in galeries te
presenteren.
Tot 20 november, want vanaf
die datum is in de Leidse Gale
rie Amber, gespecialiseerd in
oude Japanse kunst, een ten
toonstelling te zien van recente
schilderijen en tekeningen van
de 82-jarige, inmiddèls tot Ame
rikaan genaturaliseerde Maast
richtenaar, Frederick Franck.
De wederzijdse belangstelling
voor de Japanse wijze van zien
bracht de kunstenaar en de ga
leriehoudster, Irma Roefs-de
Wit bijeen.
Boeddhisme
Frederick Franck, die dertien
maal voor korte of langere tijd
in Japan verbleef, voelt zich
sterk aangetrokken tot de Boed
dhistische compassie met de
ander en het andere. „Die com
passie moet ons bezielen, willen
we de vernietiging van het
milieu op onze planeet tot staan
brengen", schrijft Franck in het
onlangs verschenen 'Being Hu-
man against all Odds'.
In zijn wijze van tekenen en
schilderen en in de weergave
van mens en natuur komen de
Japanse wijze van zien en zijn
compassie tot uitdrukking. De
lege geschilderde landschappen
van Franck worden gekenmerkt
door dreigende wolkenmassa's
boven milieuvernietigende in
dustrie en anderzijds door het
poëtische, het idyllische in de
natuur. Opmerkelijk is het sa
mengaan van Hollandse traditie
en Zen-zien.
„Deze schilderijen komen
voort uit wat ik zie," zegt de
kunstenaar zelf. „In mijn boek
'The Zen of Seeing' maak ik on
derscheid tussen zien en kijken
naar. We kijken naar de televi
sie. Maar als we zouden zien...
Al die lijken, die hongerende
kinderen... Als we zouden zien,
zouden we huilen. Maar, we kij
ken er naar en nemen het vol
gende slokje."
De met inkt op linnen ge
schilderde landschappen, in
zwart, wit en grijs, waarin de
mens bij uitzondering en hoog
stens als een stipje verschijnt,
hebben nauwelijks verwant
schap met de kubistisch-ex-
pressionistische olieverfdoeken,
in donkere kleuren, uit Franck's
'vorige leven'. Zen bracht hem
er toe zich tot het wezenlijke te
bepalen, iets wat ook uit zijn te
keningen blijkt. Maar hoe inspi
rerend Zen ook gewerkt mag
hebben, het was een westerling
die keek en met een westers
handschrift noteerde.
Het werk van Frederick
Franck is daarom niet gemakke
lijk in een stijl of stroming te
vangen. „Soms vragen mensen
mij weieens: 'Bent u nu een een
impressionist of een expressio
nist. Dan zeg ik altijd: ik ben
geen Appel. Ik ben een peer.
Een tegenovergestelde van Ap
pel. Wat wij moderne kunst
noemen is, geloof ik, een soort
welvaartsverschijnsel. Kunst
komt uit het diep menselijke
binnen in je. Het heeft weinig te
maken met het rationele, van
daar dat ik niets stileer".
Twee jaar geleden, in een
trein in Japan heeft Franck voor
het eerst ervaren dat de oog-
hart-handreflex alles overnam.
Als hij tekent kijkt hij niet meer
naar wat zijn hand doet. Het te
kenen is iets als ademen gewor
den, een onbewust gebeuren.
„Ik adem de wereld in en adem
de tekening uit", zegt hij zelf.
Levensloop
Behalve door zijn kunst onder
scheidt Frederick Franck zich
ook door zijn bijzondere levens
loop. De in 1909 geboren
Maastrichtenaar studeerdeyjif
als arts, tandarts, kaakchirurg
en anaesthesist. Hij woonde in
tal van Europese hoofdsteden,
Australië en de Verenigde Sta
ten. In 1953 maakte hij kennis
met Suzuki, de profeet van Zen
in het westen. Van 1959 tot 1961
werkte Franck bij Albert Sch
weitzer. Bij het 2e Vaticaans
Concilie tekende hij honderden
prelaten en leerde hij Johannes
XXIII kennen. Datzelfde jaar
wordt Franck ook hoogleraar in
de schone kunsten bij de uni
versiteit van Pittsburg.
Zijn eerste boek publiceerde
hij in 1953. Er volgen er nog een
dertigtal over, onder meer, mys
tiek, kerkvernieuwing, kunst,
oosterse religie en milieu. Enke
le veel vertaalde bestsellers zijn:
Days with Albert Schweitzer,
Outsider in the Vatican en The
Zen of Seeing. Zijn sterke be
trokkenheid, in de jaren zestig,
bij de katholieke kerkvernieu
wing en de vergeefse verwach
ting van een nieuwe spirituali
teit brachten hem uiteindelijk
tot zijn oriëtatie op het oosten.
Ontrouw
In 1963 verruilde Franck New
York voor het landelijke War
wick, op 60 mijl afstand van de
Big Apple. Hij stichtte en be
heert daar samen met zijn
vrouw het Pacem in Terris, een
bezinningsplaats, een oase
noemt hij het zelf, waar mensen
zich kunnen isoleren om na te
denken, te mediteren en con
certen kunnen bijwonen. Het
centrum is ondergebracht in
een 18e eeuwse Hollandse wa
termolen die Franck als een mi
ne ontdekte en samen met een
vriend restaureerde.
„We krijgen per jaar duizen
den bezoekers. Mijn vrouw en
ik reizen ook veel. In Japan en
Europa geef ik regelmatig te
kenworkshops. Maar eigenlijk
ben ik toch een soort kluize
naar. -We leven op het platte
land en zijn daar erg gelukkig."
Franck, inmiddels een halve
eeuw woonachtig in Amerika,
zegt zich nog steeds sterk ver
bonden te voelen met Neder
land. De dingen die hij tekent-
/schildert zijn velerlei: naakten,
vogels, landschappen, bomen
en water, gebouwen... Maar de
Lage Landen zijn onophoudelijk
het onderwerp in zijn tekenin
gen en schilderijen. „Mensen
vragen weieens: 'Hou je zo van
Holland'. Dan zeg ik: „Nee,
maar de lucht is er zo mooi."
.Afgelopen weekeinde be
zocht ik de kop van Noordhol
land. Daar heb je een volkomen
vlak landschap met alleen de
schuine daken van die lage
boerderijen. Die nietsheid van
dat landschap, onder een lood
zwaar wolkendek... Voor mij is
dat Nederland. Het komt steeds
temg in miin schilderijen. Dat is
iets waar ik nooit ontrouw aan
kan worden."
De expositie 'This Ill-used and
beloved earth', recente schilde
rijen en tekeningen van Frede
rick Franck is te zien bij Gale
rie Amber, Hooglandse Kerk-
gracht 8 in Leiden, van 20 no
vember tor 6 januari 1992.
Openingstijden: woensdag t/m
zondag 11-17 uur. De catalo
gus kost 15 gulden. Vervolgex-
posiües In Groningen, Hasselt
en Antwerpen.
Jubilerend operettegezelschap Crescendo:
PODIUMBLIK
HEIJERMANS
Een muzikaal toneelstuk over het le
ven en werk van Herman Heijermans
onder regie van Ton Lutz door het Ne
derlands Volkstoneel. Arthur Japin
schreef de teksten, Frits Lambregts
componeerde. En zo ontstond een
bijzondere theaterproduktie over deze
(toneeel)schrijver die het meest be
kend is geworden van zijn werken
voor het (volks)toneel, maar die bo
vendien een genadeloos theaterre
censent was. Later zou hij door colle
ga's zélf worden neergesabeld, waar
na hij onder schuilnaam ging publice-
De produktie over het turbulente le
ven van deze realist èn dromer gaat
op 16 november in de Leidse
Schouwburg in première. Op 15 no
vember is hier de voorpremière.
VERANDERING
Krisztina de Chatel maakte in 1988
grote indruk met 'Change' waarin zij
op een zeer persoonlijke manier de
principes van de minimal dance uit
werkte. De bewegingen worden in een
strak schema herhaald. Telkens ont
staan kleine veranderingen die uitein
delijk naar nieuwe thema's leiden.
'Change' vormt een tussenstation
naar een indrukwekkend vervolg ('Du
alis','Sequence'). Het Leidse LAK-
theater geeft het publiek de kans op
vrijdag 15 en zaterdag 16 november
dit tussenstation nog eens te bekij
ken.
BAVOGALEMA
Bavo Galema brengt de (uitgestelde)
try-out van zijn programma 'Iets met
een kist' in de Leiderdorpse Muzen-
hof. In deze voorstelling weet de ver
schijning van een (inmiddels overle
den) toneelmeester de produktie be
hoorlijk in de war te schoppen. De
man wil alsnog zijn eigen podiumam
bities verwezenlijken.
Vrijdag 15 november.
KLUCHTIG BLIJSPEL
Piet Bambergen staat centraal in het
(k)luchtige blijspel 'Joost mag het
weten'. In het hotel waar hij de hon
neurs waarneemt, zijn slechts vier
gasten. Maar die kunnen de boel da
nig in de war schoppen.
Vrijdag 15 november, De Schelft,
Noordwijkerhout.
VAN DE VEERDONK
Mark van de Veerdonk heeft al 200
maal op het podium gestaan met zijn
programma 'Blond Elastiek Plus'.
Vrijdag 15 november gebeurt dat
weer, nu voor het publiek dat naar
Theater Het Oude Raadhuis in Hoofd
dorp komt.
SCHULD EN BOETE
Deze toneelbewerking van Dosto-
jewski's roman was al op 6 november
in de Leidse Schouwburg te zien. Het
Haarlems Toneel zet hierin een in
drukwekkende voorstelling op de
planken met Paul Cammermans in de
hoofdrol.
Zaterdag 16 november, Theater Wa-
renar, Wassenaar.
SHOOTINGPARTY
'Master of hounds tour' is de titel van
hetmuziektheaterstuk waarmee The
Shooting Party voor het voetlicht
treedt. Muzikaal vermaak van niveau
door drie muzikanten: close harmony,
een nuffige dictie en totaal uit de
hand lopende gebeurtenissen.
Zaterdag 16 november, Muzenhof,
Leiderdorp.
PLANKENISTEN
Toneelvereniging 'De Plankenisten'
speelt het blijspel 'Mister Doe-het-
Zelf'van Hans van Wijngaarden. Een
vrouw leest over een prijsvraag waarin
de handigste klusjesman een flink
bedrag kan winnen. Maar haar man
kan nog geen spijker in een plank
Zaterdag 16 november, Theater Het
Oude Raadhuis, Hoofddorp.
JUBILEUM
Laurens van Rooyen viert dit seizoen
zijn 1 5-jarig podiumjubileum. Van
daar een toernee waarin hij zijg
meest bekende stukken speelt, waar
onder de filmmuziek uit Eline Vere.
Bijgestaan door,een combo, treedt hij
zaterdag 16 november op in het
Parktheater, Alphen aan den Rijn.
ELLA SNOEP
Ella Snoep is in het Leidse LAK-thea-
ter met haar beeldende poppenten-
toonstellingen vaste gast. In 'telefoon
voor Pingpoes' heeft hoofdpersoon
Laura er wel een potje van gemaakt:
Paul
Cammer
mans,
Jim
Berg
hout, Ar
thur Bo
ni, Hidde
Maas,
Freek
van
Muis
winkel
en Mi
guel
Stigter in
'Schuld
en Boè-
te'.
foto
jaap
pieper
een pinguiri met een poezestaart, een
olifant met konijne-oren. Geen won
der dat de woedende speelgoedbees
ten in opstand komen.
Zondagmiddag 17 november voor
kinderen van 4 tot 8 jaar, in het LAK.
DE IJSBEER
De Zoeterwoudse stichting Wouw
haalt theater Thije weer naar Zoeter-
woude. Dit keer met 'IJsbeer', geïn
spireerd door het boek 'IJsbeer in de
tropen' van Hans de Boer.
Voor kindern van 4 t/m 8 jaar op zon
dag 17 november te zien in Ons Huis,
Zoeterwoude.
DE AUTOMAAT
Jules Deelder debuteert als toneel
schrijver met een slapstickachtig me
lodrama vol moraal, dubbele bodems,
Een Haags echtpaar, de huwelijksba
rometer op oorlog, strandt met auto
pech in een afzichtelijk hotelletje in
De Ardennen. Daar blijkt de hotelei-
genares een oude bekende van de
man: zij was de prostituée Zwarte Jo-
pie toen hij nog de pooier Harry de
Automaat was. De beerput van het
louche verleden kan dan niet dicht-
Theatergroep De Grootste Luxe Na De
Kleurenteevee (DGLNAKTV) uit Bra
bant brengt het stuk op dinsdag 19
november in de Leidse Schouwburg
op de planken.
TRESTLE THEATRE
De vooraanstaande Engelse Trestle
Theatre Company maakte een prach
tige voorstelling over de worsteling
van een man die zijn eerste bekroon
de boek nog moet schrijven. Met ge
bruik van maskers, mime, een schit
terend decor en een flinke dosis (Brit
se) humor wordt het verhaal Uitge
beeld in de Leidse Schouwburg op
woensdag 20 november.
PREMIERE UYS
De snelle ontwikkelingen in zijn land
Zuid-Afrika, weet cabaretier Pieter-
Dirk Uys met onnavolgbare humor bij
te houden. In zijn nieuwe program
ma, waarvan op donderdag 21 no
vember in de Leidse Schouwburg de
Europese première te beleven valt, is
Uys de ambassadrice van Babetiko-
weti. Haar charmante persoonlijkheid
is inmiddels niet meer weg te slaan
van de Zuidafrikaanse televisie. Uys
praat in een combinatie van Engels
en Zuidafrikaans zijn publiek de oren
van het hoofd,
SCHEERMES
Han Römer en Titus Tiel
Groenesteege, acteurs van huis uit,
gaan in 'Ockhams scheermes' een
theaterdialoog met elkaar aanZe
zoeken naar de overeenkomsten tus
sen wetenschap en poëzie, naar het
nut van traditie en de noodzaak van
anarchie, naar de bron van de liefde
en de oorzaak van de dood. En dat al
les op de grens van cabaret en toneel.
Tientjesvoorstelling op donderdag 21
november, Parktheater, Alphen aan
den Rijn.
LEIPEN IRENE VAN BEVEREN
MEDEWERKSTER
Het Leids operettegezelschap
'Crescendo' speelt op vrijdag 15
en zaterdag 16 november Die
lustige Witwe'. Een jubileum
voorstelling, want Crescendo
bestaat veertig jaar.
„Wij zijn begonnen als een
mandoline- en mondharmoni
ca clubje," vertellen vice-voor-
zitter A. Mulder en secretaris J.
Boef. „Maar toen bleek dat één
van de twaalf leden, Rina Viele,
goed kon zingen, zijn we lang
zaam maar zeker overgegaan
op een ander repertoire."
Zo'n twintig jaar geleden
werd de eerste volledige operet
te opgevoerd in het Antonius
Clubhuis. Het exacte jaar van de
uitvoering weten de twee be
stuursleden niet meer, wel dat
het om de operette 'Der Vogel
handier' ging.
In 1981 waagde de vereniging
de stap naar de veel grotere
Stadsgehoorzaal met 'Gravin
Mariza'. Deze première verliep
naar wens en vanaf die tijd
speelt Crescendo ieder najaar in
een grote zaal, meestal de
Stadsgehoorzaal.
Gelegenheidsorkest
De aanpak van de uitvoeringen
is in de loop der jaren steeds
professioneler geworden. Een
gelegenheidsorkest, samenge
steld uit leden van verschillende
orkesten uit de regio, verzorgt
de muziek, want het oorspron
kelijke mandoline-orkestje vol-
J. Boef: „Wij zijn begonnen als
mandolineclubje". foto pr
deed niet meer. Ook wordt veel
aandacht besteed aan de entou
rage op het toneel, zoals decors
en kostuums, om het publiek
een aantrekkelijk schouwspel
voor te kunnen zetten.
De kosten van deze jaarlijkse
projecten gaan het budget van
de zevenentwintig leden tellen
de vereniging ruim te boven.
„We krijgen onder meer subsi
die van de gemeente/'vertelt
Boef. .Anders zouden de jaar
lijkse uitvoeringen onmogelijk
zijn."
Volgens Mulder zou dat voor
veel ouderen een groot gemis
zijn. „Wij zijn opgegroeid met
de opercttecultuur," meent de
70-jarige voorzitter. „Alleen zijn
er weinig uitvoeringen in de
stad, zoals er sowieso weinig
voor ouderen wordt gedaan op
cultureel gebied. Wij voorzien
in die leemte."
Frederick Franck: „Wat wij moderne kunst noemen is, geloof ik, een soort welvaartsverschijnsel."
