Feiten
Afrika op weg naar democratie
PvdA moet niet filosoferen over andere coalitie
EG tuint in marketing Tudjman
Bush en Baker 'toevallig' op visite
Vrijdag 8 november 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: MITZIE MEUERHOF
2
DEN HAAG CAREL GOSEUNG
Frans Leijnse is een bedachtzaam man.
Langzaam sprekend, overweegt hij goed
wat hij als volgend woord uit zijn mond
zal laten rollen. Het klinkt verstandig wat
hij zegt. Beredeneerd. Op vreemde uit
glijders valt hij niet te betrappen. Hoog
stens op het naar voren brengen van
ideeën die pas veel later werkelijkheid
worden.
Leijnse is nu twee jaar vice-fractievoor
zitter van de PvdA in de Tweede Kamer.
Zijn woord heeft gezag. Zowel binnen als
buiten de partij. Deze week formuleerde
de sociaal-democraat in een weekblad
denkbeelden over de vorming van een
volgend kabinet. Niet dat de PvdA nu in
eens van het CDA af zou willen. Nee, al
leen als de PvdA fors zou verliezen,
moesten zijn woorden een praktisch ver
volg krijgen.
De PvdA'er schetste het volgende beeld.
Bij forsé winst van D66 en verlies van
zijn eigen partij, moeten de Democraten
in het kabinet komen. Een coalitie van
CDA, PvdA en D66. Mochten de chris
ten-democraten daar, net als in 1989 bij
de vorming van het huidige kabinet, te
gen zijn, dan moet er maar een anders
oortige coalitie komen. Onuitgesproken,
maar wel bedoeld: PvdA, D66 en WD of
PvdA, D66 en Groen Links.
Vreemd
De opmerkingen van Leijnse hebben iets
vreemds. Ten eerste het moment waarop
ze worden gemaakt. De PvdA staat op
verlies, dat is waar. De partij zou onge
veer de helft van de kamerzetels (49)
overhouden als er nu verkiezingen zou
den zijn. Maar een kabinetscrisis staat
niet direct voor de deur. Of, zoals ook
Leijnse aangeeft, de band met het CDA
wordt niet verbroken. En als het even
kan niet voor 1994, het verplichte einde
van het derde kabinet-Lubbers.
Ten tweede is de PvdA in verwarring. Na
de roerige zomer rond wao en Ziektewet
is men aan vernieuwing toe. Intern,
maar ook extern. Oude standpunten,
zoals over de verzorgingsstaat, moeten
worden aangepast aan de maatschappe
lijke realiteit. Daarbij zijn er partijgeno
ten die meteen willen komen tot nieuwe
partijvorming. Van der Louw bijvoor
beeld (samenwerking met D66 en Groen
Links).
Partijleider Kok wil daar echter niet aan.
Hij wil eerst de partij op orde hebben en
dan vanuit eigen sterkte gesprekken aan
knopen met anderen. Op zich geen
slechte koers, omdat de PvdA in dat ge
val niet op de knieën hoeft voor D66
en/of Groen Links.
Leijnse denkt daar kennelijk anders over.
Hij voorziet dat het CDA bij verkiezingen
ongeveer even groot zal blijven en de
PvdA fors zal moeten inleveren. Daar
mee zijn de sociaal-democraten niet
meer, zoals nu, de gelijken van het CDA
in een coalitie. Dus moet worden geslikt
wat de grote broer dicteert. En dat wil
Leijnse niet.
Om het 'machtsevenwicht' dat wegvalt
te herstellen, moet D66 erbij komen.- Er-
TOM JANSSEN
van uitgaande dat PvdA en D66 ongeveer
even groot worden bij volgende verkie
zingen, zou het tweetal precies opwegen
tegen het machtige CDA. Tot zo ver lijkt
het te kloppen.
Vergeten
De PvdA'er vergeet echter een aantal za
ken. D66 zat al eens in een kabinet met
CDA en PvdA, het tweede kabinet-Van
Agt (1981-1982). En daar zijn ze fijnge
malen tussen de clubs van Van Agt en
Den Uyl. De mooie droom van bruggen
bouwen tussen christen- en sociaal-de
mocraten werd een nachtmerrie.
En wie geeft D66 de garantie dat dat
straks niet weer zal gebeuren. Een ver
kleinde PvdA zal zich willen profileren,
terwijl het CDA er geen baat bij heeft dat
PvdA en D66 gemene zaak maken in het
kabinet. De blokken zijn immers even
groot. In die situatie is het voor het CDA
nog aldjd gunstiger een gematigd D66
naar zich toe te trekken, dan een zich
profilerende en naar links opschuivende
PvdA.
Er is meer. Leijnse denkt dat het CDA,
D66 net als in 1989 zal weigeren in een
nieuwe coalitie. De toenmalige CDA-
fractieleider De Vries wilde D66 er niet
bij hebben. CDA-leider Lubbers wel,
maar die kreeg zijn zin niet. Alleen als de
PvdA iets van haar macht in het kabinet
inleverde ten behoeve van D66, mocht
het van De Vries wei. Maar daar was de
PvdA niet toe bereid.
Het excuus, toen waren we sterk en nu
niet meer, kan in de PvdA niet worden
gehanteerd. D66 heeft al eerder de wran
ge vruchten van die houding mogen
proeven. Zoals bij de vorming van een
progressieve volkspartij in de jaren ze
ventig. Iedereen wilde, totdat de PvdA
macht rook en afhaakte. Geen wonder
dat D66-voorman Van Mierlo zich nu
ook vriendelijk doch resoluut heeft afge
wend van de PvdA-avances.
Zwaktebod
Het verhaal van Leijnse is dan ook een
zwaktebod. Een poging om te redden
wat er te redden valt. De vlucht naar vo
ren terwijl er nog twee jaar de tijd is om
de PvdA zelf weer op de poten te krijgen
en binnen het kabinet met goed beleid
te scoren bij de potentiële kiezers.
En het dreigen met andere coalities is
een lachertje, iets dat Frans Leijnse ook
wel beseft. Alsof de PvdA in een combi
natie met D66 en WD wel iets te vertel
len zou hebben. Een coalitie van drie, in
omvang vrijwel gelijke partijen, als we
tenminste de huidige peilingen volgen.
Een vechtkabinet met steeds wisselende
meerderheden, tot grote woede van de
verliezer. Iets dat mutatis mutantis ook
geldt voor een coalitie PvdA-D66-Groen
Links.
Minder praten en meer doen, zou het
motto bij de PvdA moeten zijn. En vooral
niet filosoferen over andere kabinetten.
Daarmee wordt het huidige kabinetsbe
leid, dat mede wordt bepaald door de
PvdA, alleen maar ongeloofwaardiger.
En dat kost kiezers.
EN MENINGEN
Niet alle leiders neigen naar vrije verkiezingen
President Paul Biya van Cameroun
is één van de Afrikaanse leiders
die weigeren een Nationale Con
ferentie te houden. Dat leidt lou
ter tot chaos, zo luidt zijn devies.
foto anp
De Nationale Conferentie
van Niger is na ruim drie
maanden ten einde en
heeft opnieuw een dictato
riaal leider van een groot
deel van zijn macht be
roofd. President Ali Seibou
zag zich zondag via de
stembus gedegradeerd tot
ceremonieel staatshoofd.
Slechts enkele dagen nadat
de Zambiaanse president
Kenneth Kaunda het af
moest leggen tegen Frede
rick Chiluba. Wie volgt?
NAIROBI FRANS VAN DEN HOUDT
CORRESPONDENT
Vooral de nederlaag van Kaun
da heeft de gemoederen in Afri
ka danig in beroering gebracht.
Hij is overigens niet de eerste
Afrikaanse president die langs
democratische weg 'sneuvelt'.
Nationale Conferenties dienen
in veel Afrikaanse landen als
platform waar oppositie en re
gering de problemen kunnen
bespreken. Ook Matthieu Kere-
kou (Benin), Aristides Perreira
(Kaapverdië) en Pinto Da Costa
(Sao Tomé) vonden zo hun Wa
terloo. Maar vooral Kaunda's
nederlaag spreekt zeer tot de
verbeelding, daar hij Zambia
sinds de onafhankelijkheid in
1964 heeft geleid en als een
voorbeeldig staatsman te boek
stond.
In Kenya, waar president Daniël
Arap Moi koppig blijft vasthou
den aan het een-partijstelsel,
hebben opponenten van het
huidige systeem Afrikaanse lei
ders opgeroepen Kaunda's
voorbeeld te volgen en vrije, de
mocratische verkiezingen in
hun land te houden. David Gi-
tari een uitgesproken criticus
van het een-partijsysteem in
Kenya, verklaarde dat de vreed
zame verandering in Zambia
een teken van politieke volwas
senheid is, waar andere staats
hoofden op het continent nog
wat van kunnen leren. Voorma
lig parlementslid en oprichter
van het Forum voor het Herstel
Vooral de nederlaag van Kaunda spreekt tot de verbeelding. De man die Zambia sinds de onafhankelijkheid
in 1964 heeft geleid, moest plaatsmaken voor nieuwkomer Chiluba. Op de foto, die werd genomen tijdens
zijn beëdiging, houdt een Chiluba-aanhanger triomfantelijk een krant omhoog waarin het verlies van Kaun
da's partij breed wordt uitgemeten. foto ap john parkin
van de Democratie in Kenya
(Ford), Martin Shikuku, noem
de de overwinning van Chiluba
niet alleen een zege voor Zam
bia, maar voor heel Afrika. „Wij
in Kenya kunnen alleen maar
bewondering opbrengen voor
de moed en het doorzettings
vermogen van het Zambiaanse
volk", aldus Shikuku.
Macht
Het ziet er voorlopig echter niet
naar uit dat Mobutu van Zaïre
en Moi van Kenya bovenstaan
de adviezen ter harte zullen ne
men. Mobutu hield journalisten
het afgelopen weekeinde voor
nog steeds belust te zijn op
macht en geen plannen te heb
ben om af te treden of verkie
zingen uit te schrijven. Zou hij
dat laatste wel doen, dan, zo be
weerde hij met grote stelligheid,
zou hij een oppositiekandidaat
als Etienne Thisekedi toch ge
makkelijk verslaan.
Ook de reactie van Moi laat zich
raden: Zambia is Kenya niet en
zolang het volk geen meer-par-
tijenstelsel wil, komt dat er niet.
Elders op het continent hebben
in navolging van gebeurtenis
sen in Oost-Europa en de Sov
jetunie (nu Unie van Soevereine
Staten) opstanden wel gezorgd
voor een democratiseringspro
ces dat zich thans verspreidt
over met name West-Afrika.
Zo hebben Denis Sassou
Nguesso (Congo) en Gnassing-
be Eyadema (Togo), de leiders
die meest recentelijk op gezag
van de Nationale Conferentie
een belangrijk deel van hun
macht moesten inleveren, afge
lopen weekeinde gezelschap ge
kregen van Ali Seibou, sinds
1987 Nigers militaire leider. De
Nationale Conferentie van Ni
ger heeft na drie maanden, de
langste zitting ooit, bepaald dat
een 15 maanden tellende over
gangsperiode zal worden inge
steld om de overgang naar een
democratisch gekozen burger
regering mogelijk te maken.
Andere landen in de regio, waar
democratische hervormingen
langzaam vorm beginnen te
krijgen, zijn Sierra Leone, Gui
nee-Bissau, Mali en Guinee.
President Jerry Rawlings van
Ghana heeft beloofd dat begin
volgend jaar een referendum /a\
worden gehouden over een
nieuwe grondwet, waarna vrije
parlements- en presidentsver
kiezingen zullen volgen. Ook
Nigeria's Ibrahim Babangida
zegt dat zijn land in 1992 gereed
is voor vrije verkiezingen en de
overgang naar een burgerbe-
stuur.
Voorsprong
Uiterst stroef verloopt het de
mocratiseringsproces in Nigers
buurland Burkina Fasso. Een
Nationale Conferentie is daar
nog steeds niet van de grond
gekomen en het ziet er niet naar
uit dat dat op korte termijn als
nog zal gebeuren. President
Blaise Compaore heeft er ge
woon geen zin in en heeft in
plaats daarvan voor volgende
maand meer partijen en presi
dentsverkiezingen aangekon
digd. De oppositie vindt dat de
president nu een oneerlijke
voorsprong heeft bij die verkie
zingen en dat alleen een politie
ke conferentie kan zorgen voor
een gelijkwaardige overgang
naar een democratisch bestuur.
Compaore echter houdt voet bij
stuk, met als gevolg dat de vijf
door de oppositie voorgestelde
presidentskandidaten zich in
middels hebben teruggetrok
ken.
Een andere Westafrikaanse lei
der die al lange tijd onder grote
druk staat van de oppositiepar
tijen en de bevolking, maar wei
gert door de knieën te gaan, is
Paul Biya van Cameroun. Ste
den in het hele land zijn al sinds
begin van dit jaar het toneel van
demonstraties en stakingen en
de handel in de havenstad Dou-
ala, het commerciële centrum
van het land, ligt als gevolg van
de campagne voor democrati
sche hervormingen al maanden
zo goed als stil. De oppositie
eist dat ook in Cameroun een
Nationale Conferentie met on
gelimiteerde macht wordt be
legd om de grondwet te herzien
en 's lands bestuur radicaal te
veranderen.
Evenals Compaore ziet ook Biya
niets in een Nationale Confe
rentie en ook hij vindt dat hij
door meer partijen toe te staan
en voor het eind van dit jaar
verkiezingen aan te kondigen
voldoende tegemoet is geko
men aan de wensen van het
volk. Nationale Conferenties
brengen alleen maar chaos,
luidt zijn devies.
aanwezig. De besprekingen
gaan voornamelijk over de
GATT, de Algemene Overeen
komst inzake Tarieven en Han
del. De bedoeling is een door
braak te bereiken in de slepen
de GATT-onderhandelingen
over vrijmaking van de wereld
handel.
Barbara Bush krijgt intussen
een tulp aangeboden die haar
naam krijgt. Kort voor hun ver
trek brengen de Bushes mor
genmiddag nog een bezoek aan
de Amerikaanse School in Was
senaar, waarna terug ze naar
Washington vliegen.
Voor het bezoek zijn strenge
veiligheidsmaatregelen getrof
fen. Naast de Amerikaanse vei
ligheidsmensen, al sinds begin
van de week in Den Haag, zijn
1.500 politiemensen ingezet.
ZAANDAM DONALD NIEDEKKER
Als de EG vandaag met een economische blokka
de de vloek over Servië uitspreekt is dat minder
het gevolg van het kwaad van Milosevic c.s. dan
van een geslaagde marketing van zijn Kroatische
evenknie Tudjman. Die laatste stelde het onaf
hankelijkheidsstreven van zijn republiek voor als
een strijd van democratie tegen dictatuur, van
een moderne op westerse leest gestoelde mini-
staat tegen een oosterse barbaarse moloch. De
EG tuinde in deze verleidelijk simpele voorstel
ling van het conflict in Joegoslavië.
De Zuidslavische werkelijkheid is ingewikkelder
dan deze zwart-wit uitleg en staat er soms haaks
op. Neem de grondwetten. Terwijl Servië de eigen
republiek omschrijft als staat van alle burgers
binnen haar grenzen, plaatst de nieuwe constitu
tie van Kroatië de Kroaten voorop en komen de
andere nationaliteiten op de tweede plaats. Servië
staat met zijn grondwet op territoriale grondslag
dichter bij het Westen dan Kroatië (of Slovenië).
Deze vergelijking van constituties is geen haar
kloverij die in het licht van de oorlogshandelin
gen aan betekenis inboet. In Kroatië grijpt het na
tionale principe in de grondwet direct in in het le
ven van andere nationaliteiten. Serviërs bijvoor
beeld, die geen loyaliteitsverklaring aan Kroatië,
tekenen worden uit hun baan gezet.
Tudjman paste in zijn voorlichting de verwissel-
truc van Lenin toe. De latere staatsleider van de
Sovjetunie betitelde bij de strijd om de macht in
de Russische sociaaldemocratische partij zijn ei
gen radicale tak als meerderheid bolsjentsvoter
wijl die in feite een minderheid vormde. Een
meesterzet waarmee Lenin de ontwikkelingen
naar zijn hand zette. Door zich als democraat op
te werpen ligt Tudjman (net als Kucan in Slove
nië) in populariteit bij de EG straatlengten voor
op Milosevic, die niet verder komt dan militaire
propaganda. De EG aarzelde deze zomer lange
tijd uit vrees voor de precedentwerking voor de
Baltische staten. Voorzitter Van den Broek ha
merde op het behoud van de Joégoslavische een
heidsstaat, zoals men ook vriend Gorbatsjov wil
de steunen bij het instandhouden van de Sovjetu
nie. Na de mislukte Moskouse augustuscoup en
de erkenning van de onafhankelijkheid van Est
land, Letland en Litouwen die daarop volgde, kre
gen Slovenië en Kroatië de wind in de zeilen.
Tudjman en Kucan snoepten mee van de sympa
thie waarop de Baltische landen in hun gevecht
met de bolsjewistische Sovjetunie konden reke
nen. Dit beeld van democratie tegenover dicta
tuur leek naadloos op te gaan voor de situatie in
Joegoslavië. Zagreb en Ljubljana tegenover Bel
grado, is dat niet als Riga, Vilnius en Tallin tegen
over Moskou? En is Milosevic niet een vertegen
woordiger van de vermaledijde socialistische,
voorheen communistische partij?
De EG, de Duitser Genscher voorop, gaat ge
makshalve voorbij aan het Berufsverbot dat Ser
viërs in Kroatië treft. Aan Kucans politiek carrière
in dezelfde communistische partij als die waar
mee Milosevic zwart wordt gemaakt. Aan de voor
de Serviërs fascistische symbolen (het rood-wit
geblokte schaakbord in de Kroatische vlag) waar
van Tudjman zich bedient.
Milosevic mag een duivel zijn. Maar dat maakt
van zijn tegenstrevers geen engelen die de ach
ting van de EG verdienen. Als de EG het extreme
nationalisme van Slovenië en Kroatië honoreert
met eenzijdige sancties tegenover Servië is de ba
sis gelegd voor een Libanon in Europa. Over en
kele decennia kan dan een paleis ergens in een
Europese hoofdstad zijn zalen openen, niét voor
een Midden-Oosten-conferentie maar voor een
Balkan-tribunaal
Tijdens het bezoek worden
ongeveer 15Ö0 Nederlands»
politiemensen Ingezet
DEN HAAG ANP
George Bush vliegt vanmiddag
na afloop de Navo-top in Rome
naar Nederland. Het is de twee
de visite van de reislustige Ame
rikaanse president de eerste
die Nederland bezocht in
korte tijd. Maar Bush komt (op
nieuw) niet voor een officieel
staatsbezoek aan Nederland. Ei
genlijk is het bezoek stom toe
val.
Twee jaar geleden ging het om
een privé-uitstapje naar de stad
van zijn voorouders, Leiden.
Vandaag komt Bush voor het
gebruikelijke halfjaarlijkse over
leg tussen de VS en de EG. Dat
overleg wordt afwisselend ge
houden in de VS of in het land
dat op dat moment EG-voorzit-
ter is. Deze keer is Europa aan
de beurt en uitgerekend nu
hanteert Nederland de voorzit
tershamer.
Bush, die in gezelschap is van
zijn echtgenote Barbara en mi
nister van buitenlandse zaken
Baker, begint zijn bezoek van
avond met een diner bij konin
gin Beatrix. Morgen is hij de
gast van premier Lubbers, in
diens hoedanigheid als voorzit
ter van de Europese Raad.
Verder krijgt hij te maken met
de Fransman Delors, voorzitter
van de Europese Commissie,
Europees Commissaris An-
driessen, minister Van den
Broek van buitenlandse zaken,
minister Kok van financiën en
staatssecretaris Van Rooy van
economische zaken. Van Ame
rikaanse zijde is de speciale ge
zant voor handel, Anita Hills,
AMERIKAANSE PRESIDENT 22 UUR IN NEDERLAND
PROGRAMMA
H AANKOMST: Schiphol,
vrijdag 18.00 uur.
B DEN HAAG: Vanal
Schiphol wordt direct
doorgereden naar
Den Haag. In het
Paleis Noordelnde
Q DEN HAAG - zaterdag:
ontbijt, werkbespreking
lunch op het Binnenhof.
Q WASSENAAR -14.00
bezoek aan de
Amerikaanse School
B VERTREK: Schiphol,
zaterdag 16.00 uur.
HET ESCORTE VAN BUSH
De complete
Amerikaanse
delegatie, die
vrijdag en
zaterdag In ons
land op bezoek
is, bestaat uit
ongeveer 150
personen.
Bovendien reizen
