Feiten
Captain Bob:
geliefd en gehaat
Martelarenplein ten prooi aan taalstrijd
mirror
Woensdag 6 november 1991 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOCAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: ANDRIES DETMAR
Eindelijk akkoord over grootscheepse restauratie
Het Martelarenplein in Brussel, strijdtoneel van Vlamingen en Walen.
foto opd roland de bruin
BRUSSEL PETER DE VRIES
CORRESPONDENT
De argeloze voorbijganger heeft
alleen oog voor de desolate
staat waarin de paleizen verke
ren. Het mooie oude plein, ver
scholen aan het eind van een
klein zijstraatje van Brussels
drukste winkelpromenade, ligt
er verwaarloosd bij. De gebou
wen zien er verveloos uit. De
symmetrie van de architectuur
wordt in het midden doorbro
ken door een pompeus monu
ment.
Het verval heeft een ongewoon
dramatische lading. Dit is de
plaats waar België de martela
ren van haar revolutie eert. Aan
de voet van de zuil liggen ze be
graven, 466 helden in totaal, ge
vallen in 1830 in de strijd tegen
de Noordelijke Nederlanden die
België haar onafhankelijkheid
opleverde. Ze moeten zich de
afgelopen 30 jaar collectief in
hun crypte hebben omgedraaid.
Want hun nazaten lieten het
'Martelarenplein/Place des
Martyrs' liever verrotten èn in
storten, dan concessies te doen
in een door de taal tegenstellin
gen overwoekerde ruzie over de
renovatie.
De scène, vorige week woens
dag, was typerend. Johan Sau-
wens, minister van openbare
werken in het gewest Vlaande
ren, spreekt bij het leggen van
de eerste steen van het renova
tieproject. Er is nauwelijks pu
bliek, want de Brusselaren zijn
cynisch geworden: sinds 1963
beloven politici dat het plein zal
worden opgeknapt, maar daar
komt nooit wat van terecht. In
de groep staat een vrouw, die
Sauwens onderbreekt: „En fran
cais, en francais", eist zij wan
neer de minister in het Vlaams
het woord voert.
De politie voert haar weg, „een
smeris in burger, met een lange
zwartleren mantel van het Ge-
stapo-genre", zal de anders zo
deftige krant Le Soir de Franco
phone woede de vrije loop la
ten. Terwijl nog twee agenten
toesnellen, praat de vrouw door:
„Die pronkende Vlamingen
moeten eens begrijpen dat ze
hier niet thuis horen, het is
noch hun plein noch hun stad.
Dit plein is van de Franstaligen.
Waar is de democratie? Dit is
het plein van de revolutie, van
het verzet. Spreek verdomme
Frans."
Het is geen toevallig protest. Op
een moment dat de taaltegen-
stellingen in de Belgische poli
tiek weer in alle hevigheid op
laaien, veroveren de Vlamingen
het plein van een revolutie die
een 'Ongeluksland' opleverde.
Symmetrie
De geschiedenis van het Marte
larenplein is het verdriet van
België. De architect Claude Fis-
co legde het in 1775 aan op de
plaats waar tot dan toe de Brus
selse lakenwevers hun waren
kwamen drogen en bleken. Het
ontwerp is een prachtig staaltje
van neo-classicistische pleinar
chitectuur uit de Oostenrijkse
tijd. Er is een perfecte symme
trie tussen de paleizen aan
noord- en zuidzijde; elk detail,
zuiltje, krjjl of raampje, is ver
zorgd.
Oude foto's tonen ook nog twee
tuintjes, omzoomd door heg
gen, aan weerszijden van het
plein. Jarenlang was dit de.
woonplaats van de gegoede
burgerij. Ooit werd hier tele
foonnummer één geïnstalleerd.
In het eveneens door Fisco ont
worpen Park van Brussel kwam
het in september 1830 tot
schermutselingen tussen het
Nederlandse garnizoen en Bel
gische rebellen. Er vielen scho
ten, en doden, en het Sint-Mi-
chielsplein werd omgedoopt tot
Place des Martyrs. Hier vonden
de gevallen helden een gedenk
waardige laatste rustplaats.
De overlevering wil dat de revo
lutie tegen Nederland hoofdza
kelijk een aangelegenheid was
van de Franstalige aristocratie,
van heren die getooid met hoge
hoeden en te paard gezeten uit
Luik waren gekomen om hun
revolutie te maken. De Fransta
lige geschiedschrijving over het
Martelarenplein stokt bij de ver
melding dat 466 opstandigelin-
gen de dood vonden. De
Vlaamstalige brochures zijn
nauwkeuriger: er sneuvelden
123 Walen, 183 Brusselaren, 132
Vlamingen en 28 buitenlanders
voor de nieuwe staat.
Verscheurd
Sinds 1963 symboliseert het
Martelarenplein de verscheurd
heid van het land. Op dat mo
ment worden de eerste plannen
gesmeed om de bouwvallige ge
bouwen aan het plein op te
knappen. De tuinen hebben
dan al plaats moeten maken
voor kasseien, de paleizen huis
vesten taveernes en boekhan
dels.
De renovatie-voornemens val
len echter ten prooi aan de snel
in bitterheid toenemende taal
strijd, tussen de machtige Fran
se minderheid die altijd aan de
touwtjes heeft getrokken, en de
Vlaamse meerderheid, die haar
taal en zelfbewustzijn ontdekt.
Het industrieel aan lager wal ge
raakte Wallonië heeft het geld
niet meer voor de herstelwerk
zaamheden. Maar het verzet
zich heftig tegen het idee dat de
Vlaamse deelregering gehuis
vest zal worden aan 'haar' plein.
De stad Brussel, een Vlaamse
stad gedomineerd door Fran
sen, zet de Vlaamse deelrege
ring de voet dwars door het
plein aan te wijzen voor dure
woningen.
Het compromis laat jaren op
zich wachten, maar uiteindelijk
neemt de Vlaamse deelregering
de paleizen in, en beloven de
Walen het theater op te knap
pen. Er komt zelfs huisvesting,
beschikbaar voor wie snel, maar
boven alles rijk is. Want het her
stel van de ruïne kost 650 mil
joen gulden. De martelgang lijkt
ten einde: in 1994 moet het af
zijn. Van het oorspronkelijke
plein zullen dan alleen nog de
gevels staan, zoals ook de staat
België waarvoor de helden
sneuvelden, nog slechts een
facade is voor taalgemeen
schappen. De geschiedenis van
het plein eert martelaren zon
der zaak.
mm daily
Group Newspapers. De Mirror
Group, een zestal kranten met
als pronkstuk The Daily Mirror,
was zijn lievelingsbedrijf. Mel
de inlijving van The Daily Mir
ror wist Maxwell in 1984 de
droom te verwerkelijken die hij
decennia lang had gekoesterd:
eigenaar te zijn van een dag
blad.
Jarenlang ging het Maxwell voor
de wind. Met een vermogen van
bijna 4 miljard gulden mocht
'Captain Bob', zoals een van
Maxwells bijnamen luidde,
zich tot de rijkste
aardbewoners rekenen. Zijn im
perium omvatte zestien landen.
Achteloos schafte hij zich kran
ten aan, soms meer dan één per
dag. Achteloos richtte hij ook
nieuwe kranten op, zoals 77?e
European. Het blad dat te koop
is 'tussen de Atlantische Oceaan
en de Oeral' was Maxwells
'droom-die-uitkwam'. Tot het
blad twee jaar geleden voor het
eerst van de persen rolde,
droomde de mediamagnaat
voor een ieder die het horen
wilde, hardop over zijn ambitie
voor 'een krant voor alle volke
ren'.
Captain Bobs uitbreidingsdrift
bleef echter niet zonder gevol
gen. Om alles te kunnen finan
cieren leunde hij zwaar op de
banken voor leningen. Met de
recessie in Groot-Brittannië,
kwam vorig jaar de klad in Max
wells winstgevendheid. Hij werd
gedwongen Pergamon Press te
verkopen aan Elsevier. Dat
bleek echter niet genoeg om
zijn schuldeisers tevreden te
stellen en dus moest 'Big Fat
Max' begin dit jaar aandelen
uitgeven van de Mirror-bladen
(zelf behield hij een meerder
heid).
Hoewel de zaken slechter gin
gen, bleef de dagelijkse routine
hetzelfde. Elke ochtend pendel
de Maxwell per helikopter van
zijn gehuurde landhuis (huur:
10.000 pond per jaar), Heading-
ton Hall, bij Oxford naar het
Mirror-gebouw in Londen.
Vanuit zijn penthouse bovenop
het gebouw gaf hij zich over aan
zijn grootste hobby: journalis
tiek.
Want Maxwell was niet alleen
uitgever, ondernemer, directeur
en vader van zeven kinderen,
hij was ook journalist. Op zijn
bureau stond een telefoontoe
stel met een ongewoon groot
toetsenbord, en achter menige
toets ging het voorgeprogram
meerde nummer van een
hoofdredacteur schuil. Captain
Bob gaf opdrachten, vaardigde
richtlijnen uit, ontsloeg journa
listen die zich niet aan die richt
lijnen hielden, veranderde
hoofdredactionele artikelen en
schreef commentaren. Zijn rela
tie met de ietwat schlemielige
ex-hoofdredacteur van The Eu-
ropèan, Ian Watson, omschreef
Maxwell ooit aldus: „Ik ben de
baas. Ik bepaal de hoofdredac
tionele lijn. Ik ben The Euro
pean."
Dat dit geen grootspraak was,
ervoer hoofdredacteur Wendy
Henry van Maxwells zondags
blad The People twee jaar gele
den, toen hij een urinerende
telg van koninklijke bloede af
beeldde in de krant. Een dag la
ter stond Henry op straat we
gens het schenden één van de
gouden regels van de baas:
'geen belediging van het Hof.
De hoofdredacteuren die bij
Maxwell op de loonlijst ston
den, hadden zich te houden aan
de geboden van hun baas: niet
te veel seks, geen slechte smaak
en geen belediging van het ko
ningshuis. Maar vooral: zij
moesten de Labour Partij steu
nen.
Robert Maxwells mening en
smaak kwam in zijn kranten tot
uiting. Zo moest hij niets heb
ben van pornografie. Hoewel
zijn Daily Mirror er naar Neder
landse begrippen nog tamelijk
EN MENINGEN
In 1988 publiceerde Maxwell zijn autobiografie. Tijdens een bezoek aan
Israël bood hij de Israëlische premier Shamir een gesigneerd exemplaar
aanfoto afp sven nackstrand
goddeloos uitzag, had hij het
Page 3 girl weer aangekleed en
een heer van stand als hoofdre
dacteur benoemd.
Terwijl het boulevardblad The
Sun van aartsrivaal Rupert Mur
doch volop blote borsten eta
leerde, was The Daily Mirror
aan beperkingen van ideologi
sche aard onderhevig. De foto
van een zwangere Lady Di in
badpak die ooit de voorpagina
van The Sun sierde, zou bij
Maxwell niet verder zijn geko
men dan de prullebak.
Mislukte carrière
Volgens sommige ingewijden is
Maxwells fascinatie met de
journalistiek slechts te verklaren
uit een mislukte politieke carri
ère. Zijn carrière als Lagerhuis
lid voor de Labour Partij was
maar een kortstondig leven be
schoren: van 1964 tot 1970.
Toen moest hij aftreden in ver
band met een financieel schan
daal rond Pergamon Press.
Sommige Lagerhuisleden zullen
De dikke uitgever graag hebben
zien vertrekken, omdat hij „te
weinig in het parlement aanwe
zig was. En als hij er wel was in
terrumpeerde hij aan de lopen
de band".
Maxwell zoons staan nu voor de
moeilijke taak, de leegte op te
vullen die hij achterlaat. Dat ze
dat met z'n tweeën doen, lijkt
een vorm van eerbetoon aan de
man van wie de Britten zeiden
dat hij „larger than life" (groter
dan het leven zelf) was.
Robert Maxwell draaide z'n hand niet om voor ontslag
Maxwell houdt het
eerste exemplaar van
de New York Daily
News omhoog na de
overname van het
noodlijdende blad
door zijn concern
MCC. Het belangrijk
ste nieuws op de
voorpagina is...hijzelf.
foto afp» maria bas
tone
daarmee van de ondergang red
de, kon hij geen kwaad meer
doen bij de Amerikanen.
In Groot-Brittannië en het vas
teland van Europa gold een an
der verhaal, óf je respecteerde
de man, öf je verfoeide hem.
Een tussenweg leek niet moge
lijk. Daar was 'Bob's' optreden
te eigenzinnig en controversieel
Nadrukkelijk bemoeide hij zich
met al zijn' kranten, en dan
vooral met de gang van zaken
bij de Daily Mirror, zijn lieve
lingsblad. Het spionageschan-
daal waar Maxwell enkele we
ken geleden in verzeild raakte,
moet hem dan ook hebben aan
gegrepen omdat de integriteit
van het blad erdoor in het ge
ding kwam.
Het schandaal werd aange
zwengeld door de Amerikaanse
schrijver Seymour Hersh, die
Maxwell en de chef-buitenland
van de Mirror, Nick Davies, er
van beschuldigde voor de Israë
lische geheime dienst, Mossad,
te werken.
Daily Mirror
Maxwells belangrijkste holding
was de Maxwell Communica
tions Corporation (MCC). De
multinational maakt jaarlijks
een brutowinst van 5 miljard
gulden en heeft zo'n 15.000
mensen in dienst, van wie de
meesten hun brood verdienen
in Europa en Amerika.
Behalve de Maxwell Communi
cations Corporation bezat Ro
bert Maxwell ook nog de Mirror
Robert Maxwell bloeide altijd weer op als het hem slecht
ging. Als uitgever overleefde de gisteren overleden me
diagigant de laagste lastercampagnes. Een korte trip met
zijn luxueuze jacht Lady Ghislainevoor de kust van de
Canarische eilanden, werd hem echter noodlottig.
LONDEN-HAARLEM C VAN ZWEEDEN
JANINE BOS MA
Excentriek is een goede om
schrijving van de uitgever die 68
jaar geleden als Jan Ludvik
Hoch werd geboren in het
dorpje Solotvino in Oost-
Tsjecho-Slowakije. Met zijn
egoïstische optreden, zijn bul
derende stem en impulsieve be
sluiten, viel hij behoorlijk op. Zo
draaide hij zijn hand er niet
voor om mensen te ontslaan.
Zijn zoon Ian (34) ondervond
dat enkele jaren geleden aan
den lijve, toen zijn woedende
vader hem ontsloeg omdat hij
niet op tijd bij het vliegveld was
om 'pa-lief op te halen. Be
roemd is ook het verhaal van
Maxwell die in de lift een slordig
uitziend personeelslid aantreft.
De mediamagnaat trekt een flap
van honderd pond uit zijn por
tefeuille en zegt: „Hier is je res
terende loon. Je bent ontsla
gen." De jongeman stopt het
geld weg en zwijgt. Pas als de
liftdeuren opengaan en hij op
het punt staat uit te stappen,
draait hij zich om naar Maxwell
en zegt: „Bedankt voor het geld.
Overigens, ik was niet bij je in
dienst, hoor."
Holocaust
De jonge Maxwell, toen nog
Hoch, ontvluchtte zijn geboor
teland Tsjecho-Slowakije in de
Tweede Wereldoorlog, nadat hij
zijn ouders, grootouders, drie
zussen en een broer in de Holo
caust had verloren. Via Parijs
kwam hij in Engeland terecht
waar hij zich bij het leger aan
meldde als vrijwilliger. Onder
de namen Ivan du Maurier en
Leslie Jones vocht hij in Nor
man dië.
Als kapitein keerde Hoch, in
middels Maxwell, naar Groot-
Brittannië terug, waar hij ver
volgens de Britse nationaliteit
Het was de oorlog die Robert
Maxwell in aanraking bracht
met het papier dat zijn hele ver
dere leven zou gaan beheersen.
Na de capitulatie van Duitsland,
kwam Maxwell bij de Britse
strijdkrachten in Berlijn terecht
waar hij ene Ferdinand Springer
ontmoette, uitgever van weten
schappelijke boeken. Maxwell
werd Springers agent in Duits
land en vanaf 1947 in Engeland.
Vier jaar later werd hij met ge
leend geld grootaandeelhouder
van de Britse uitgeverij die hij
prompt omdoopte in Pergamon
Press. Maxwell was uitgever ge
worden.
Verfoeide
Het imperium van Maxwell
strekt zich uit over zestien lan
den. Hij zwaaide de scepter
over talloze kranten, waaronder
de New York Daily News. Sinds
hij de noodlijdende Amerikaan
se krant vorig jaar opkocht en
Links: De lievelings-
MAXWELL BotdeSL,
Iïlii!II"i«i! bracht het nieuws
flIFQ fiT Sï8 over z'in d°°d van-
MlM? ochtend prominent.
in tra-
Marokkaan-
bezocht
in 1989 het
verjaardagsfeestje
de inmiddels
Ameri
kaanse 'tycoon', Mal
colm Forbes (tweede
van links) in Marok-
fotao ap
